Ashok Dave's Blog

ફિલ્મ : 'સોનેકી ચીડિયા' (૫૮)
નિર્માતા : ઈસ્મત ચુગતાઈ
દિગ્દર્શક : શાહિદ લતિફ
સંગીતકાર : ઓપી નૈયર
ગીતકારો : સાહિર, મજરૂહ, કૈફી
રનિંગ ટાઇમ : ૧૬-રીલ્સ : ૧૭૧-મિનિટ્સ
કલાકારો : નૂતન, બલરાજ સાહની, તલત મેહમુદ, અમર, વિક્રમ કપૂર, પ્રતિમાદેવી, ચંદાબાઈ, જગદિશ કંવલ, શિવરાજ, લોટન, નઝીર કશ્મિરી, બેબી ચોગુલે, મા. પાટનકર, બેબી શોભા બેબી મુમતાઝ અને ધૂમલ.

ગીતો
૧.પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ મેરા લેકીન ફિર ભી... આશા-તલત
૨.બેકસ કી તબાહી કે... દીપક તો અકેલા હૈ... આશા ભોંસલે
૩.સચ બતા તુ મુઝપે ફિદા ક્યું હુઆ... આશા-તલત
૪.રાતભર કા હૈ મેહમાં અંધેરા, કિસ કે રો કે... મુહમ્મદ રફી
૫.સૈંયા જબ સે લડી હૈ તોસે અખીયાં... આશા ભોંસલે
૬.છુક છુક છુક છુક રેલ ચલે, ચુન્નુમુન્નુ આયે... આશા-કોરસ
૭.પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ મેરા લેકીન ફિર ભી... આશા ભોંસલે
૮.રાતભર કા હૈ મેહમાં અંધેરા, કિસ કે રોકે... આશા-રફી

ફિલ્મમાં નૂતન હોય અને સાથે બલરાજ સાહની હીરો હોય પછી ફિલ્મ કેવી હશે, એ પૂછવાનું ય ન હોય ને ? એમાં ય, એ સમયની ફાયરબ્રાન્ડ કહેવાતી લેખિકા ઈસ્મત ચુગતાઈનીકલમે વાર્તા લખાઈ હોય અને ફિલ્મ ઈન્ડિયા કોર્પોરેશનના નેજાં હેઠળ ફિલ્મનું નિર્માણ પણ ઇસ્મતે કર્યું હોય... પ્લસ, એના પતિ શાહિદ લતિફે દિગ્દર્શન કર્યું હોય, એ ફિલ્મ કેવા ઊંચા દરજ્જાની હોવી... જોઇતી... હતી... ???

એના બદલે, ફિલ્મ જોતી વખતે બાજુમાં પ્લાસ્ટિકની ડોલ પડી હોય તો ખાલી કરીને દાંત વડે ખેંચી ખેંચીને એ આખી ચાવી જાઓ, એવો ગુસ્સો આવે, એ ફિલ્મ કેવી હશે ? આપણે તો નૂતન, બલરાજ સાહની અને ઓપી નૈયરના દમદાર ગીતોથી ખેંચાયા હોઈએ, 'રાતભર કા હૈ મેહમાં અંધેરા, કિસ કે રોકે રૂકા હૈ સવેરા...'અને'પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ, મેરા લેકીન ફિર ભી...'અને ફિલ્મ જોવા બેસો ત્યારે એ ગીતો ફિલ્મમાં કેવા ફાલતુ લાગે છે, એ જોવાય પણ નહિ અને સંભળાય પણ નહિ !

નૂતન માટે ગર્વથી માથું ઊંચુ રહે એવી કલાકાર હતી એ. બિમલ રોય, ઋષિકેશ મુકર્જી કે એમના સરીખા દિગ્દર્શકો માટે ખુદ નૂતન એક સોનેકી ચીડિયા હતી... પૈસા કમાવા માટે નહિ, ઉત્તમ ફિલ્મ આપવા માટે ! પણ આ ફિલ્મ એ લોકોએ થોડી બનાવી હતી ? આપણને બનાવ્યા હતા.

આખી ફિલ્મનું કોઈ દ્રષ્ય એવું નથી, જેમાં નૂતન ન હોય, એ આપણા માટે બોનસ-ફોનસ બધી વાત બરોબર, પણ એના હોવામાં ય કાંઈ વાત તો બનવી જોઈએ ને ? નથી બનતી ને ઉપરથી લેખિકા ઈસ્મત ચુગતાઈનું ભરબપોરે છટકી ગયું હોય, એવી ટોટલ એબ્સર્ડ વાર્તા ફિલ્મ'સોને કી ચીડિયા'ની એમણે લખી છે અને એના ગોરધન એટલે કે વરજીએ દિગ્દર્શિત કરી છે.

નવાઈ તો પહેલા જ લાગવી જોઈતી હતી કે, સાહિર લુધિયાનવી, મજરૂહ સુલતાનપુરી કે કૈફી આઝમી-ત્રણે સ્વતંત્ર શાયરો હતા, જેમણે મોટા ભાગે આખી ફિલ્મના એકલા ગીતો લખ્યા હોય, બીજો કોઈ શાયર ન હોય ! અહીં ત્રણે ત્રણ છે. એક માત્ર સાહિરમાં, 'રાત જીતની ભી સંગીન હોગી, સુબહા ઉતની હી રંગીન હોગી...'ગીત પૂરતો સાહિરનો ટચ દેખાય, બાકી તો એ જ સાહિરે લખેલા, 'પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ, મેરા લેકીન ફિર ભી, તુ બતા દે કે તુઝે પ્યાર કરૂંયા ન કરૂં...'ગીતના આ મુખડામાં ય સાહિર તો આવું ન જ લખે, એવો વહેમ પાકો થાય.'લેકીન'અને'ફિર ભી'બન્ને શબ્દો સાથે મુકવાનો ક્યો અર્થ નીકળે છે ? અત્યાર સુધી તો સ્ટેજ શોમાં ગાયકો'પ્યાર પર્બત તો નહિ હૈ...'ગાતા હતા, એ સુધારાવ્યું અને'પર બસ...'કરાવ્યું, પણ એમાં ખુદ આપણે ય ગોટે ચઢી જઈએ એવું બને છે કે, અનુવાદ કરવો હોય તો આ'પર બસ'નો અર્થ શું કાઢવો ? એ નુસખો ય લગાવી જોયો કે, 'પર બસ'ને બદલે'પરવશ'તો નહિ હોય ? અર્થઘટનોમાં હું એકલો શું કામ ઉલેચાઉં... ? વાચકો ય ઘેર બેઠા મેહનત કરી જુએ, જો આવો રસ હોય તો !

યસ. ઓપી નૈયરે પોતાના સ્વભાવથી વિરુદ્ધ એક સુંદર કામ બેશક કર્યું છે. મુહમ્મદ રફી-આશા ભોંસલેના યુગલ ગીત'રાતભર કા હૈ મેહમાં અંધેરા...'નો બીજો અંતરો'લબ પે શિકવા ન લા અશ્ક પી લે...'માં ઢાળ બદલાઈ જાય છે, એટલે ઈન્ટરલ્યૂડ મ્યુઝિક પણ બદલાય જ ! નોર્મલી, એકદમ પ્રોફેશનલ રહેતા નૈયરે બહુ ઓછા કિસ્સામાં ગીતના બે અંતરા જુદા બનાવ્યા હોય કે પહેલા અને બીજા અંતરા વચ્ચેનું સંગીત જુદું હોય (જે બર્મન દાદા અને શંકર-જયકિશનના સંગીતમાં રોજીંદી બાબત હતી.) ઓપીએ પોતે કરેલા દાવા મુજબ, એમને કદી કરૂણ ગીતો બનાવવા ગમ્યા નથી. એમના બધા ગીતો રોમેન્ટિક અને રમઝટવાળા જ હોય, ત્યારે આ ફિલ્મમાં રફીના ઉપરાંત તલત-આશાના'પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ...'માં કરૂણ સમો ઊભો થયો છે.

ઓહ. ફિલ્મ જોતા ત્રણ-ચાર વખત આંખમાં પાણી છાંટી આવવું પડે, તો એની જવાબદારી આ ફિલ્મમાં હીરો બનેલા ગાયક તલત મેહમુદની છે. એક તો માથે વિગ પહેરે અને એમાં ય, આ ફિલ્મમાં ચેહરો બહુ કદરૂપો લાગે છે. એક્ટિંગની તો એની પાસે આશા ન રખાય અને એ અરસામાં કોઈ ૪-૫ ફિલ્મો હીરો તરીકે કરી લીધા પછી ભ'ઈ ભરાઈ ગયા. એના કહેવા મુજબ, એના હરિફોએ એવી હવા ઊડાડી કે, તલતે હવે ગાયકી છોડી દીધી છે ને ફક્ત એક્ટિંગ ઉપર ધ્યાન આપશે, એમાં અમથા ય માંડ ૮-૧૦ ગીતો આવતા હતા, એ ય બંધ થઈ ગયા...'ચલા મુરારી હીરો બનને... !'

યસ. ગાયકીમાં એ ખૂબ મીઠડો એની કોઈ ના જ નહિ. એના કંઠમાં એક અજબની કંપન (tremolo) હતી, જે એને અન્ય ગાયકોથી જુદો પાડતી.

ફિલ્મ'સોને કી ચીડિયા'માં નૂતનને એવી ચીડિયા સમજનાર આ ફિલ્મમાં એના પરિવારના સભ્યો હતા, અમર, અલ્તાફ, ચંદાબાઈ, પ્રતિમાદેવી.

વિક્રમ કપૂર (જે અનિલ બિશ્વાસના બીજી વારના સસુરજી થાય, મીના કપૂરના પિતા) આ ફિલ્મમાં નૂતન માટે સહાનુભૂતિનો રોલ કરે છે. મૂળ તો એ સાયગલના જમાનાનો કલાકાર, પણ નાના નાના કિરદારોથી કદી આગળ વધ્યો નહિ, એની દીકરીની જેમ ! મીના કપૂરને પણ ગાવા માટે'મોરી અટરીયા પે કાગા બોલે'જેવા ૨૦-૨૫ ગીતો માંડ મળ્યા હતા, અલબત્ત, એણે ગુજરાતી ફિલ્મોમાં ઘણું ગાયું છે... એટ લીસ્ટ, હિંદી ગીતો કરતા ગુજરાતી વધુ વખણાયા અને યાદ રહી ગયા હતા. બારેમાસ રોતડ કંપનીનો પર્મનેન્ટ કલાકાર શિવરાજ અહીં બલરાજ સાહનીના નોકરના રોલમાં છે. ફિલ્મ'સીમા'ની માફક બલરાજ અહીં પણ અનાથ અને ગરીબ નૂતનનો પાલનહાર બને છે.

પાછું સારૂંથયું કે, ટાઇટલ્સમાં અશોક કુમાર, દેવ આનંદ, શેખર અને મુમતાઝ (બાળકીના રોલમાં)ના નામો નહોતા લખ્યા, કારણ કે મેહમાન કલાકારો તરીકે એ લોકો એક એક દ્રષ્ય માટે જ આવે છે અને તે પણ, નૂતન સાથેની એમની કોઈ ફિલ્મનો ટુકડો ઉઠાવીને મૂકી દેવાયો છે.

આ ફિલ્મમાં હિંદી ફિલ્મનગરીના જુનિયર આર્ટિસ્ટો માટે લેખિકાએ બહુ દયાધરમનું હાસ્યાસ્પદ કામ કરાવ્યું છે. મોટા હીરોલોગના ભાવ એટલા તોતિંગ હોય છે કે, નિર્માતાઓ પાસે જુ.આર્ટિસ્ટોને આપવા શકોરૂંય હોતું નથી, એ ધોરણે આ ફિલ્મમાં ઈસ્મત ચુગતાઈએ હીરોઈન બનવાનો ફ્લોપ પ્રયાસ કર્યો છે.

શાહિદ લતિફની પુત્રી સીમા સાહની એર હોસ્ટેસ હતી અને પહેલા કુલભૂષણ ખરબંદા અને પછી ઓમ પુરી સાથે એની સગાઈઓ પણ થઈ ચૂકી હતી.

શાહિદ ૧૯૪૮-માં'શિકાયત'નામની ફિલ્મ બનાવી રહ્યો હતો, એમાં કે. આસિફની એક પત્ની રહી ચૂકેલી નિગાર સુલતાના સાથે પ્રેમ થઈ ગયો. નિગાર સાથે પ્રેમ થઈ જવો બહુ સહેલું કામ હતું કારણ કે, એ કામમાં સૌથી મોટી મદદ ખુદ નિગારની મળી રહેતી. અલબત્ત, શાહિદ બોલવામાં ઢીલો અને નિગાર સાથે નિકાહ પઢવા માંગતો હતો. નિગાર તૈયાર પણ હતી, પણ ભ'ઈ વધુ પડતા મોળા પડયા, એમાં'તૂ મેરા ચાંદ મૈં તેરી ચાંદની'વાળો છ-ફૂટીયો હીરો શ્યામ નિગારને બડી આસાનીથી બેડરૂમમાં લઈ ગયો... રોજ... રોજેરોજ ! એ જ નિગારે લખેલા સેક્સથી ભરપુર પ્રેમપત્રો શ્યામ પોતાની સાથે પાકિસ્તાન લઈ ગયો અને ત્યાંની દોસ્તોની પાર્ટીમાં નફ્ફટાઈથી હસતા હસતા બધાને એ પત્રો વાંચી સંભળાવતો. નિગારને તમે ફિલ્મ'મુગલ-એ-આઝમ'માં'તેરી મેહફીલ મેં કિસ્મત આઝમાકર હમ ભી દેખેંગે'પોતાની નશીલી બ્લ્યુ આંખો સાથે ગાતી જોઈ છે. છેલ્લે છેલ્લે, એ માલા સિન્હા અને વિશ્વજીતની ફિલ્મ'દો કલીયાં'માં દેખાઈ હતી. એની દીકરી હિના કૌસર ફિલ્મ'મૈં તુલસી તેરે આંગન કી'માં તવાયફના રોલમાં છે, જેની પાછળ દેબુ મુકર્જી ખાનદાન કી ઈઝ્ઝત ખાક મેં મિલાકર ભી... પડે છે. એ અત્યંત ખૂબસુરત હિના કૌસર દાઉદ ઈબ્રાહિમના ખાસ ડ્રગ માફિયા ઈકબાલ મિર્ચીને પરણી છે. લંડનમાં કાયમી રહેતા મિર્ચીના અવસાન પછી હિનાના ખબરઅંતર નથી. યૂ-ટયુબ પર તમે ઇકબાલ મિર્ચીનો ઈન્ટરવ્યૂ જુઓ તો માની ન શકાય કે આટલો સીધો અને રીફાઈન્ડ માણસ આટલું મોટું ડ્રગ-રેકેટ ચલાવતો હશે ?

બસ. જીવ નૂતન માટે બળી જાય આ ફિલ્મ'સોને કી ચીડિયા'જોયા પછી કે જે સ્ત્રીએ'સુજાતા, બંદિની, સુરત ઔર સીરત, મૈં તુલસી તેરે આંગન કી, ખાનદાન કે મિલન જેવી સદાબહાર ફિલ્મો કરી હોય એ આવી બદતર ફિલ્મમાં આવી શું કામ હશે ? નૂતનના સ્વર્ગસ્થ પતિ રજનીશ બહેલ નેવીના કલાસ-વન ઓફિસર હતા, એ તો ઠીક, પણ એમણે લખેલા પુસ્તકો દુનિયાભરની કોલેજોમાં પાઠયપુસ્તકો તરીકે ચાલે છે, માટે તો કોઈ એની ખૂબ પ્રશંસા કરે ત્યારે એ કહેતી, ''બહેલ સાહેબની સામે મારી સિધ્ધિઓ કોઈ વિસાતમાં નથી.''

નૂતનને મૃત્યુ સુધી એક જ ગમ રહ્યો હશે કે, સગી મા શોભના સમર્થ અને બહેન તનૂજા સાથે ઝનૂનપૂર્વક અદાલતમાં ચઢવું પડયું હતું, પ્રોપર્ટીના મામલે ! દીકરો મોહનીશ બહેલ ખૂબ સારો અભિનેતા હોવા છતાં (અને આટલી મહાન અભિનેત્રીનો પુત્ર હોવા છતાં, આજે ટીવી સીરિયલોમાં ય ફાલતુ કિરદારોમાં આવે છે. પ્રારંભ તો કોઈ ફિલ્મમાં હીરો તરીકે કર્યો હતો, પણ આ જ ફિલ્મ'સોને કી ચીડિયા'માં બતાવ્યા મુજબ, કો ફાલતુ ફિલ્મ ભૂલ કે લાલચમાં પસંદ થઈ જાય, એમાં કાયમ માટે તમે ફેંકાઈ જાઓ અને મોહનીશ બહેલની માફક એક ગ્લોરિયસ-એકસ્ટ્રાનું કામ કરતા થઈ જાઓ ! ઝીણાવટથી જોવા જાઓ તો આ ફિલ્મમાં ખુદ બલરાજ સાહની અને તલત મેહમુદે પણ એકસ્ટ્રાઓનો જ રોલ કર્યો છે.

* મોહન ભાગવતજીની ઈચ્છા આખી દુનિયા 'ભારત માતા કી જય' બોલે એવી છે, પણ પહેલા ૧૨૫-કરોડ ભારતીયો પાસે તો 'જય' બોલાવો!

- ભાગવતજીએ આવું કહ્યું હોય, એની મને ખબર નથી પણ કીધું હોય, તો ખોટું શું છે? ૧૨૫-કરોડમાંથી જે લોકો ભારતીયો છે, એ સહુ તો બોલે જ છે.

(મનોજ ગાંધી, રાજકોટ)

* વિજય માલ્યા માટે શું માનો છો?

-મારે માનવાનું કાંઈ નથી... ફક્ત એની ઈર્ષા કરવાની છે.

(મિતુલ રામપરીયા, સુરત)

* પહેલાના સમયમાં બિરબલ અને તેનાલી રામા જેવા હસાવનારા હતા... આજે કોણ?

-રાહુલ ગાંધી.

(દ્રષ્ટિ ઢેબર, જામનગર)

* આપણા બધા જ્યોતિષીઓને ગોલ્ડ-મેડલ કોણ આપે છે?

-એ લોકો દયાળુ છે કે, 'ભારત રત્ન'નું લેબલ જાતે લઈ નથી લેતા!

(કૃતાર્થ આઈ. વૈષ્ણવ, રાજકોટ)

* રમુજ-રમુજમાં કોઈ વાત દિલમાં ઉતરી જાય અને આપના વાચકોને કાયમ યાદ રહી જાય એવી કોઈ વાત...?

-લખી નાંખો, 'અશોક દવે બ્રિલિયન્ટ છે.'

(સંદીપ ભટ્ટ, અમદાવાદ)

* આંધ્ર પ્રદેશે ત્યાંના બ્રાહ્મણો માટે ₹ ૧૦૦-કરોડ ફાળવ્યા. સુઉં કિયો છો?

- ગુજરાતનો એક બ્રાહ્મણ તો એક કરોડમાં ય માની જાય એવો છે...

(દીપક એસ. માછી, વડોદરા)

* ઓસ્ટ્રેલિયાને ક્રિકેટમાં 'કાંગારૂ' કહેવાય છે. ન્યુઝીલેન્ડને 'કિવી' અને વેસ્ટ ઈન્ડિઝને કેરિબિયન, તો ભારતીય ટીમને...?

-ભારતીયોને 'વિરાટ' કહેવાય.

(જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઈ)

* જીવનમાં કરવા જેવું અને નહિ કરવા જેવું કામ કયું?

-લગ્ન.

(રહીમ મલકાણી, ભાવનગર)

* આજના જમાનામાં લાગણીનું પ્રમાણ કેમ ઘટી ગયું હશે?

- પૂરો પગાર ઘેર આપવાનું રાખો... નહિ ઘટે!

(દીપક પંડયા, બિલિમોરા)

* દિવસે દિવસે પ્રજાનો મોદી સરકાર પરથી વિશ્વાસ ઉઠતો કેમ જાય છે?

- મોદી સિવાય વડાપ્રધાન બનાવા માટે તમારી દ્રષ્ટિએ લાયક હોય, એવું એક નામ આપો... કોઈ પણ પાર્ટીમાંથી!

(મિરલ વાઘેલા, જૂનાગઢ)

* અનેક ભારતીયોને અમેરિકા જઈને વસવાનું મન છે. અમેરિકામાં એવું શું છે, જે ભારતમાં નથી?

-સ્વચ્છતા.

(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વોરા, જૂનાગઢ)

* વિરાટ કોહલીની સફળતા માટે એની પાછળ કોણ છે?

- મોટે ભાગે તો દુશ્મન ટીમનો વિકેટ કીપર એની પાછળ ઊભો હોય છે.

(પ્રણવ કારીયા, મુંબઈ)

શું બ્રહ્મચર્યનું પાલન ફક્ત પુરુષોએ જ કરવાનું હોય છે?

-હા. સ્ત્રીઓનું કામ કરાવવાનું હોય!

(વૈભવ અંધારીયા, ભાવનગર)

* પહેલાના વડિલો બોલતા પહેલા સો વખત વિચાર કરવાનું કહે.... તમે કેટલી વખત વિચારો છો?

-હું વડિલ થઉં, પછી વિચારીને કહું.

* મારે IAS બનવું છે, પણ મારા પપ્પા મને ડૉક્ટર બનાવવા માંગે છે. શું કરવું?

- બડોં કી બાત કા બુરા નહિ માનતે, પગલે...!

(સાહિલ પટેલ, ગાંધીનગર)

* 'ભારત માતા કી જય' ન બોલે, એ ભારતમાં રહેવાને લાયક નથી. તમે શું કહો છો?

- હા, પણ બીજો એકે ય દેશ એમને, ત્યાં રહેવા દે એમ નથી.

(કુ. દધિચી ડી.ગોહિલ, ઉમરેઠ)

* નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું હતું કે, જો તમે ૧૨-કલાક કામ કરશો, તો હું ૧૩-કલાક કામ કરીશ. કારણ કે પ્રધાનમંત્રી નહિ, પણ 'પ્રધાન-સેવક' છે. તમે શું કહો છો?

- હું તો બહુ લાગણીપ્રધાન છું.

(રિધ્ધિ પટેલ, ચિખોદરા)

* પાકિસ્તાનની ટીમ આવીને પઠાણકોટ હુમલાની તપાસ કરે, એ કેટલી હદે વ્યાજબી કહેવાય?

- આપણે કાંઈ મહાત્મા ગાંધીની હત્યાની તપાસ માટે પાકિસ્તાનથી ટીમ બોલાવી?

(હરદીપસિંહ ઝાલા, રાજકોટ)

* ચીને આપણી સાથે જધન્ય ગૂન્હો કર્યો છે. દરેક ચીની વસ્તુ ખરીદવાનો દેશવાસીઓએ બહિષ્કાર કરવો જોઈએ કે નહિ?

- આપણો તો બહિષ્કારે ય ચાયનીઝ પ્રોડક્ટ જેવો હોય... 'ચલે તો ચાંદ તક, નહિ તો શામ તક!'

(નીલેશ કણજરીયા, જામનગર)

* તમે બૉલીવૂડમાં કેમ ઝંપલાવતા નથી?

- હાસ્ય લેખક તરીકે ૪૪-વર્ષથી ચાલુ છું... ત્યાં ૪-મહિનામાં ય ઘેર પાછા આવતા રહેવું પડે!'

(સોહમ બી. દવે, અમદાવાદ)

* તમને રાષ્ટ્રપતિ બનાવવા માટે હું ભલામણ કરું?

- એક ધૂળજી લાવી આપો ને, ભ'ઈ...! ભલે પછી હું એને રાષ્ટ્રપતિ બનાવીશ!

(ડૉ. મયંક છાયા, અમદાવાદ)

* આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈનને ઉપરવાળાએ આટલી બધી બુધ્ધિ આપી, એના બદલે એક ટકો ઓછી આપી હોત, તો કેટલા બધા અક્કલમઠા સચવાઈ જાત!

- સીધું કહો ને, આઈન્સ્ટાઈને કોંગ્રેસમાં જોડાવા જેવું હતું...!

(ઘનશ્યામ ડી. પટેલ, મીરા રોડ)

* નોકરી કે ધંધો, બેમાંથી સારું શેમાં?

- તમે નરેન્દ્ર મોદી હો તો નોકરી અને વિજય માલ્યા હો તો ધંધો.

(પ્રજ્ઞોશ પંડયા, મહિસાગર)

'અસોક...હું એમ કે'તી'તી કે, આપણા ઘરમાં જુનું બધું કાઢીને નવું લિ આવીએ, તો કેવું ?'

'ખોટા વિચારો ના કર... હવે મારા બદલામાં નવો કોઇ ના આવે !'

'તમે ય તી સુઉં ગાન્ડા કાઢો છો... હવાર-હવારમાં આવું બોલાય ?'

એની વાત તો સાચી હતી. ઘરમાં જૂનું એટલું બધું ભરાઇ ગયુ છે કે, ઘર આખું ચિક્કાર પીધેલું હોય એવું લાગે છે ને એમાં ય ઘરની સાઇઝ નાની. જૂનું કાઢવામાં મને વાંધો નહતો, પણ એ બદલીને એની જગ્યાએ નવું લઇ આવવાનો હું વિરોધી હતો. પ્રશ્ન ઘરમાં જગ્યા કરવાનો હતો. નવું લાવવાથી તો એની એ જ મોકાણ ઊભી રહે.

'આપણે પહેલા લિસ્ટ બનાવીએ કે, શું શું કાઢવા જેવું છે...!'મેં સજેશન મૂક્યું.

'....અઅઅ.. કાઢવા જેવામાં તો બાપુજી-'

'શટ અપ... મારા ફાધર તને ક્યાં નડયા... ખબરદાર-'

'તમે ય પૂરું શાંભળતા નથ્થી ને અમથી ઝીંકાઝીંકું કરે રાખો છો. હું એમ કે'વા જાતી'તી કે, બાપુજીને પૂછવું તો પડે ને કે, હવે કાંય કામનું નો રિયું હોય એવું સુઉં સુઉં કાઢવા જેવું છે ?'

'એ તો પહેલું બાનું જ નામ દે ને ?....આઇ મીન, એ એમ કહેશે કે, મને નહિ, 'બાને પૂછો.'

'થાયકી હું તો તમારા આખા ફૅમિલીથી...! એકોએક નંગ ભઇરા છે..!'

મારા જેવા મિડલક્લાસ ફૅમિલીવાળાનો આ કાયમી પ્રોબ્લેમ છે. વૈકુંઠ નાનું ને ભક્તો ઝાઝા. ત્રણ બૅડરૂમના નાનકડા ફ્લૅટમાં અમે સાત રહીએ છીએ. સાતમાં બે નાના બાળકો એટલે ઘર સાફસુથરૂંરાખવા માટે મિનિમમ અગીયાર-બાર સ્ત્રીઓ જોઇએ. મારા દીકરા અને મારી પાસે એક-એક સ્ત્રી જ છે ને એ બિચારીઓ તો કેટલું પહોંચી વળે. મેં સજેશનો અનેકવાર કર્યા છે કે, તમે એકલીઓ તો પહોંચી વળતીઓ નથી... કે'તા હો તો અમે બંને બબ્બે-ચચ્ચાર વધારાની લઇ આવીએ તો શું કે... તમારે બે જણીઓ માથે આટલો બધો હોબાળો ન રહે !

વહુ તો બોલે એવી નથી, પણ વાઇફે સંભળાવ્યું, 'ઈ વાત બરોબર...તે 'દિ મે'તા ભાઆ'ય આઇવા'તા, ઇ ય આમ જ કે'તા'તા...કે 'તમારા ભાભી બિચારીથી એકલી નથ્થી પોંચી વરાતું...'બોલો, એમને સુઉં જવાબ દેવો ?'

'તારી જાતનો મેહતો મા---'બોલતા અટકી જવું પડયું કારણ કે, મે'તો આમ માણસ સારો, પણ આવા કામોમાં એનો ભરોસો ન કરાય. અને હું ક્યાં ઘરનું કામ એકલો પહોંચી વળું એવો નથી...એણે આવા ડબાકા મારવાની શી જરૂર હતી ?

પણ પ્રશ્ન તો વણઉકલ્યો જ હતો. ઘર આખું એવું ભરાઇ ગયેલું લાગે કે, ઘરના જ દરેક સ્થળે અમારે ઠેકી ઠેકીને જવું પડે. અમે તો રહેવા આવ્યા છીએ કે કબડ્ડી-કબડ્ડી રમવા, એ જ ખબર ન પડે !

મારી પહેલી નજર પડી ઘરના ફ્રીજ ઉપર. આ તો અહીં લખવામાં 'ફ્રીજ'લખવું પડે, બાકી વપરાશમાં તો એની સર્કીટ ઊડી જવાને કારણે અમે લોકો મહીં બુટ-ચંપલો સિવાય બધું મૂકતા. ફાધર કહેતા હતા કે, '૧૯૬૭-ની સાલમાં લાવ્યા ત્યારે એનો ઉપયોગ ચીજો ઠંડી કરવા માટે થતો, એવું યાદ છે. પછી તો એની સર્કીટ-બર્કીટ ઊડી ગઇ એટલે એનો ઉપયોગ ગડી વાળેલા કપડાં મૂકવા તારી બા કરતી. તું મોટો થયો એટલે તને ય ઠમઠોરવો પડયો હતો કે, બહુ ગરમી લાગતી હોય એટલે નીચોવેલા કપડાં ફ્રીજમાં ન મૂકાય... એને સૂકવવા તાર ઉપર મૂકવા જોઇએ...'

હમણાંથી એનો ઉપયોગ સારો થવા માંડયો છે કે, વાઇફ અને વહુ બંને માથામાં નાંખવાનું તેલ જરી ઠંડક રહે, એ માટે તેલની બૉટલો ફ્રીજમાં મૂકવા માંડયા હતા. ખાવા-પીવાની ચીજો અમે બાલ્કનીમાં મૂકી આવતા, જેથી ગરમની ગરમ રહે. આવા ફ્રીજને રાખવાનો ય કોઇ અર્થ નહતો. પેલું મોબાઇલ પર કંઇક નીકળ્યું છે ને કે, તમારી જૂની ચીજવસ્તુ વેચવી હોય તો એનો ફોટો પાડીને 'ઍપ'માં મોકલી દો...એ ય કરી જોયું. કોઇકે જવાબ લખ્યો, 'અન્કલ...ઘોડાગાડી ચાલુ હાલતમાં છે ? સાથે ઘોડો મળશે ને ?'

મારાથી એકલાથી એવડું ફ્રીજ ઉચકાય નહિ અને નીચે ફેંકીએ તો કોકને વાગે, એટલે એ રહેવા દીધું. બીજી કોઇ મોટી ચીજ કાઢવા જેવી હોય તો ઘરમાં આમતેમ નજર ફેરવી. પેલું જૂના જમાનાનું બૉક્સ-ટીવી હતું અને એ તો ક્યારેક ચાલતું પણ હતું. અમે દેશનું ધન વિદેશીઓના હાથમાં જતું ન રહે, માટે ચૅનલો નંખાવવાના વિરોધી હોવાથી એમાં માત્ર 'દૂરદર્શન'ના કાર્યક્રમો જ આવતા. જમવા બેઠા હોઇએ ત્યારે જ રાસાયણિક ખાતરનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરશો, તમારા ગામમાં શૌચાલય બનાવવાની સરળ રીતો કે 'રંગતાળી રંગતાળી રે લોલ...'જમવા બેઠા હોઇએ, ત્યારે આવે, એમાં જમતા જમતા તાળીઓ પાડતા કેવી રીતે ફાવે ? એ ટીવીને વેચવા કાઢ્યૂં, તો લેનારો પૂછે, 'આની સાથે બીજું શું શું આવશે ?'મેં દાઝમાં કીધું, 'આની સાથે તો બસ...હું આવીશ...!'તો કહે, 'એવું નહિ...ઍટ લીસ્ટ, મહિનો ચાલે એવી કોઇ ચીજ આપો.'

આપણામાંથી ઘણા બધાનો પ્રોબ્લેમ અમારા જેવો છે. ઘરમાં કોઇ કામની રહી ન હોય, એવી ચીજો ય ફેંકી દેતા જીવ ન ચાલે, ભલે ઠેબાં ખાતી હોય ! આપણા જીવ પાસેથી ય બોધ નથી લેતા કે, ઉંમર થયા પછી શરીર હખળડખળ થવા માંડયું, એટલે એ ય શરીરનો મોહ રાખતો નથી ને ઉપડી જાય છે. આપણે એમાં પાછા આધ્યાત્મિક બની જઇએ છીએ કે, આત્મા અમર છે. ભલે રહ્યો, પણ આત્મો એકલો એકલો રખડે ન રાખે, માટે શરીરને છોડવા માંગતા નથી. મારી પાસે નકામી પૅનોના ઠોબરા પચાસ પડયા હશે, એમાંની એકે ય લખવા તો ઠીક, કાન ખોતરવાના કામમાં ય આવે એવી નથી.

હું તો છું જ મધ્યમ વર્ગનો, પણ અબજોપતિઓના ઘરમાં ય આવી જ હાલત જોઇ છે. ડોહાના ફોટા ઉપર બાવા બાઝી ગયા હોય છતાં ન બાવા કાઢે, ન ડોહાને કાઢે... આઇ મીન, એમના ફોટાને કાઢે. હિંચકાનો શોખ અનેકને છે, પણ ચીચૂડ-ચીચૂડ ન બોલે, એના માટે સળીયા ઉપર તેલ પૂરવાના રિવાજો રાખ્યા હોતા નથી. એક જમાનામાં ભલે પર્શિયન કાર્પેટ લીધી હોય, પણ આજે સદીઓ પછી એ જ કાર્પેટ પર્શિયાની નહિ, લખતર-વઢવાણમાં ય ન મળે, એવી થઇ ગઇ હોય. રોજ એમાં એમના ને એમના પગના અંગૂઠાઓ ભરાતા હોય ને છુંછા બહાર દેખાતા હોય...પણ પર્શિયન-કાર્પેટ છે ને...? એમ ન કઢાય !

હું અમેરિકા ગયો ત્યાં આપણા કરતા જુદું જોવા મળ્યું હતું. ઘરનો આવો સામાન એ લોકો ઘરની બહાર રોડ ઉપર પાથરીને મૂકી દે. જેને જે જોઇતું હોય, તે આવીને સાવ સસ્તામાં ભાવ કઢાવીને લઇ જાય. કોઇ પૈસા આપ્યા વિના જતો રહે (જો કે, એવું તો જવલ્લે જ બને !) તો ય ફિકર નહિ... ઘરમાંથી તો કચરો દૂર થયો ! ન્યુ ઑર્લિયન્સમાં આવા એક બંગલાની બહાર મેં આવો સામાન જોયો. એમાં એક બ્રાન્ડ-ન્યૂ સ્પૉર્ટ્સ-બાઇક (સાયકલ) જોઇ. હજી તો એના રૅપર પણ ઉખડયા નહોતા.

આગલે દિવસે ડીકેથ્લોન જેવા મોટા સ્ટોરમાં મેં એવી સાયકલ જોઇ હતી. કિંમત વાચીને અત્યારે ય હેડકીઓ આવે છે. ભારતીય ચલણ મુજબ, સવા લાખ રૂપિયા થાય ! મને થયું, ભૂલમાં બહાર મૂકાઇ ગઇ છે. ત્યાં એની ધોયળી માલકીન આવી. મેં એ સાયકલ સામે જોયું, તો મને કહે, 'તું ઇન્ડિયન લાગે છે..! કોના માટે લઇ જવી છે ?'મેં કીધું, 'મારા ગ્રાન્ડ-સન માટે !'તો ધોયળીએ સ્માઇલ સાથે એ સાયકલની ચાવી મારા હાથમાં મૂકતા કીધું, 'ઈટ્સ ફ્રૉમ મી...ઍન્જૉય ! તારા ગ્રાન્ડસનનો તું આટલો ખ્યાલ રાખે છે, એટલે પૈસા નહિ લઉં.'

આપણે પાછા ઇન્ડિયન ને ? એમ કાંઇ અણહક્કનું મફતમાં લેતા હોઇશું ? થોડા ગળગળા થઇને બહાનું કાઢીને હું નીકળી ગયો.

સિક્સર

સંસદ સભ્યોને પાંચ વર્ષ કામ કરવા (!) માટે લાઇફ-ટાઇમનું પૅન્શન અપાય છે. લશ્કર ઉપરાંતના સરકારી કર્મચારીઓ ૨૦-૨૦ વર્ષ સુધી નોકરી કરે ત્યારે નિવૃત્તિ વખતે એમને છેલ્લા પગારના ૫૦-ટકા જ મળે. પરંતુ પોતાની લાઇફ સરકારી નોકરીમાં હોમી દેનાર ૫-૧૪ વર્ષની ટર્મ માટે નોકરી કરનારાઓને એક રૂપિયો ય ન મળે. સંસદ સભ્યો નિવૃત્ત થાય ત્યારે પૂરો પગાર મળતો રહે.

મોદી સાહેબ, સરકારી કર્મચારીઓનો વાંક શું ? આમનો ન વધારો તો કાંઇ નહિ, સંસદ સભ્યોને લ્હાણી તો અટકાવો.

હમણાંએક વિદ્વાન સાહિત્યકારનો લેખ વાંચવામાં આવી ગયો. (મારે મારી ભાષા સુધારવીજોઈએ. પહેલું વાક્ય આવી ભાષામાં ન લખાય, જાણે ખાવામાં કાંઈ આવી ગયું હોય !આને બદલે બસ, ‘વાંચ્યો’, એટલું લખો, તો ય મૂળ લેખકનું માન જળવાય !)

નૉર્મલી, ‘વિદ્વત્તા’ સાથે મારા સંબંધો સાસુ-જમાઈ જેવા રહ્યા છે. બન્ને એકબીજાનેઅવૉઈડ કરતા હોઈએ છીએ. એટલે વાંચતા વાંચતા એક ચોક્કસ શબ્દ ઉપર હુંગડથોલીયું ખાઈ ગયો. શબ્દ હતો, ‘સિસૃક્ષા’.

ઉનાળાનીભરબપોરે, ધોમધખતા ખેતરની ખાટલી ઉપર, બ્રાન્ડ ન્યૂ શૂટ પહેરીને બેઠા હોઇએને ઉપરથી કાગડો આપણા ખભા ઉપર ચરકે, એવો આ શબ્દ મારા મગજ ઉપર ચરક્યો. એકખાટો ઘચરકો આવી ગયો. અફસોસ શૂટ બગડવાનો ન હોય, અફસોસ કાગડાની સાવ ન સમજાયએવી ચરક ઉપર થાય. કાગડા લોકોએ ચરકો તો કેવી વિવિધ ફ્લૅવર્સની કાઢવી જોઈએ, એને બદલે ખભામાં ખાડો પાડી દે, એવી ચરક તો ન મૂકવી જોઇએ ને ? આમાં કાગડાનીબા ના ખીજાય, આપણી ખીજાય !

આ‘સિસૃક્ષા’એ મારી છાતીમાં ગોબો પાડી દીધો. ‘‘હું સાલો આટલો ડોબો...? ગુજરાતી સાહિત્યનો એક મહાન લેખક હોવા છતાં, મને આ ‘સિસૃક્ષા’નો અર્થ પણઆવડે નહિ ? આવડવાની વાત તો બહુ દૂરની હતી પણ, બે-ચાર વખત આ શબ્દ બોલવા ગયોતો મોંઢામાંથી થૂંક ઊડ્યું. જીભ તોતડાઇ. મેં ગુજરાતી સાહિત્યના એક વઘુવિદ્વાન લેખકને પૂછ્યું તો, બાબો રૂપિયો ગળી ગયો હોય ને એના બરડે ધબ્બામારી મારીને, એનું જડબું જોસ્સાપૂર્વક ખૂબ હચમચાવ્યું હોય, પછી રૂપિયોખંખેરાય, એ પદ્ધતિથી, છ-સાત વખત તૂટી ગયેલો શબ્દ ‘સિસૃક્ષા’ એમના ગળામાંથીનીકળ્યો. એમણે આ શબ્દ જેટલી વાર બોલવાનો પ્રયત્ન કર્યો, એટલી વાર એ સિસોટીમારતા હોય, એવું નગરજનોને લાગતું હતું. આ ઉંમરે આવી સિસોટીઓ ન શોભે, એહકીકત પોતે પણ જાણતા હોવાથી, એમણે મને નિખાલસતાપૂર્વક કહ્યું, ‘‘મૂળભૂતવ્યૂત્પત્તિ મુજબ, સદરહૂ શબ્દના પ્રાદુર્ભાવ પ્રમાણે કોઇ અર્થ તો અવશ્યહોવો જોઈએ, પરંતુ હાલ પૂરતો મ્હારા સ્મરણમાં આવતો નથી.’’

અમારાગુજરાતી સાક્ષરોને આવું શ્વાન-કૃત્ય બહુ માફક આવી ગયું છે. કોઇ મકાનધરાશાયી થયું હોય ત્યારે એના કાટમાળ નીચે કોક બચ્યું-ફચ્યું હોય તો એનેકાઢી લેવા સ્નીફર-ડૉગ્સ (સૂંઘતા કૂતરાં) બોલાવાય છે. એ લોકો કાટમાળ સુંઘીસુંઘીને, લગભગ મરવા પડેલા કોઇ જીવને ખોળી કાઢે છે, એમ આ સાક્ષરો‘શબ્દ-શ્વાન’ બનીને ગુજરાતી શબ્દોના કાટમાળ નીચે આવા સદીઓથી દટાયેલા અનેમરવા પડેલા શબ્દો, સૂંઘી સૂંઘીને ખોળી કાઢે છે. ઘટનાસ્થળે જમા થયેલીપબ્લિકને એ શબ્દનું ઝભલું પકડીને લટકાવીને ઘોષણા કરે, ‘‘જુઓભાવકો.... મુખમાંથી અંતિમ રક્ત ટપકતો આ શબ્દ મરવા પડ્યો હતો, તે ‘તિતિક્ષા’ મળી આવ્યો છે. અગાઉ મૃતઃપ્રાય થયેલા ‘હૃદ્ય પ્ર-ભાવાંશ’’, ‘વયાન્તર’, ‘વ્યાવર્તક’, ‘કારયિત્રી’, ‘પારતંત્ર્ય’... જેવા અગાઉ સ્મશાને નાંખી આવેલાશબ્દો પણ આ કાટમાળ હેઠેથી મળ્યા છે. અપેક્ષા છે, આપ સહુ આ શબ્દોને પાનનાગલ્લે, ધોબી કપડાં લેવા આવે ત્યારે અથવા તો ડૉક્ટરને બતાવવા જાઓ, ત્યારેઅવશ્ય વાપરશો.... અસ્તુ !’’

મારેજાતે જ આ શબ્દનો અર્થ શોધવા પૃથ્વીપરિભ્રમણા કરવી જોઇએ એ હિસાબે, ખભેબગલથેલો લટકાવીને મારે ડાંગના જંગલોમાં જઇને કોકને પૂછ્વું જોઈએ કે, ‘‘ભ’ઇ, આ ‘સિસૃક્ષા’ એટલે શું ?’’ પણ આદિવાસીઓ લાંબા લાંબા ભાલા અનેતીરકામઠાં રાખતા હોય છે, એમાં આપણી ફાટે તો ખરી ને ? એ લોકોને ન પૂછાય...

પણવિશ્વપ્રવાસે નીકળતા પહેલા આ શબ્દ લખનાર ભાઈનો મને વિચાર આવ્યો. (મનેક્યારેક વિચારો પણ આવતા હોય છે, બોલો !) કે સ્વભાવથી આ વિદ્વાન કેવા ક્રૂરસ્વભાવના હશે ? ‘‘આજે તો વાચકોને મારી જ નાંખું...! મારો આ શબ્દ વાંચ્યાપછી વાચકો, ‘‘પાણી... પાણી.... પાણીઇઇઇ....’’ની બૂમો પાડતા, ગોળી ગળી ગયેલોઉંદર ખાળ-ચોકડી તરફ મરતો મરતો ઢસડાય, તેમ વાચકો કેવા ત્રાહિમામ પોકારી જશે ?... તત્પશ્ચાત, આ એક ‘સિસૃક્ષા’ શબ્દ હું લખીશ, તો મારા સમકાલીનસાહિત્યકારો મારી ઉપર કેવા પ્રભાવિત થશે, કે.... ‘‘વાહ... ડોહામાં હજીવાચકોના લોહીઓ પીવાની તાકાત બાકી છે !’’

આલેખ લખતી વખતે તેઓશ્રી સફેદ શૂટ, ગળામાં રંગબિરંગી સ્કાર્ફ, નીચે લાલમોજાં, કાળા ગૉગલ્સ, ચીપોચીપ તેલ નાંખીને વચ્ચે પાંથી પાડેલું ઊભું ઓળેલુંમાથું, જમણાં હાથના કાંડા ઉપર ઘોડાના ચિહ્નવાળી લટકતી સોનાની ચેઇન સાથેઢીંચણ ઉપર ઢીંચણ ચઢાવીને બેઠા હશે, બાજુમાં એમનો કોઇ આશ્રિત કવિ કે લેખકગળા ઉપર હાથ ઘસતા ઘસતા મોબાઇલ પર તોછડાઇથી વાત કરતો હશે, બૅકગ્રાઉન્ડમાંહૉરર મ્યુઝિક વાગતું હોય અને ડૉન પોતાની તાજી જ ફોડેલી રીવૉલ્વરનાનાળચામાંથી નીકળતા ઘૂમાડાને ફુંક મારે, એમ આ સાક્ષરશ્રી પોતાનીફાઉન્ટન-પૅનની સ્ટીલ ઉપર ફૂંક મારી, ખંઘુ હસતા હસતા અને ફૉલ્ડર કવિનેપૂછશે, ‘‘અબે છોટા સુંદરમ્.... પરિષદમાં ખળભળાટ મચી ગયો ?’’ જવાબમાં છોટાસુંદરમ્ બાયનોક્યૂલર વડે, ‘‘બડા ઉશનસ’’ના ઘરમાં જોઈને કહેશે, ‘‘સરકાર.... યે બડાવાલા તો હમ સે ભી બડા લબ્ઝ ઢૂંઢ રીયેલા લગતા હૈ.... લગતાહૈ, ઉસને અપની રીવૉલ્વર કા નામ ‘તિતિક્ષા’ રખ્ખા હૈ....!’’

‘‘યે કૌન સી રીક્ષા હોતીહૈ, છોટા સુંદરમ્....?’’

મનેબીજો ક્રૂર વિચાર એ પણ આવ્યો કે, આ શબ્દ લખતી વખતે લેખકને ગુજરાતી સાહિત્યપરિષદના પહેલા પ્રમુખ મહાત્મા ગાંધી પણ યાદ આવ્યા હશે જેમણે, ગુજરાતીભાષાના સાહિત્યકારોને પ્રમુખકીય ભાષણમાં કહ્યું હતું કે, ગામડાનો કોશિયોપણ સમજી શકે, એવી ભાષામાં સાહિત્યનું સર્જન કરજો...’’

બાપૂથીઆવું ન બોલાય, એનું કેટલું ભાન ખાસ્સા વિનયપૂર્વક આજના સાહિત્યકારો રાખીરહ્યા છે. ગામના કોશિયાઓ તો સાલા માં-બેનની આવડી ને આવડી ગાળો બોલતા હોયછે અને એમને તો એમાં જ સમજ પડે એટલે જસ્ટ બાપૂએ કીઘું’તું એટલે કાંઈ એવીભાષામાં વાર્તા, ગઝલો, વિવેચનો કે હાસ્યલેખો તો ન લખાય ને ? આપણે એવી ભાષાવાપરવા માંડો, જેમાં કોશિયાઓ તો ઠીક, આપણે એકબીજા ય ઊંધા પડીને ગલોટીયાંખાવા માંડીએ, તો ય સમજણ ન પડે, એવા શબ્દો લઈ આવો... જેથી, સામાન્ય ગુજરાતીતો સાહિત્યથી દૂર રહે ! પરિણામે, આ વિદ્વાનોએ ‘સિસૃક્ષા’ કે ‘વ્યાવર્તનો’ જેવા શબ્દો વડે ગુજરાતી ભાષાની પૂજ્ય માતાના વેવિશાળો ગોઠવવા માંડ્યા, તેઆજ સુધી ચાલુ છે.

પણહું ય આમ તો એમાંનો એક જ કહેવાઉં ને ? ભલે એ લોકો મને એમનો ગણતા ન હોય.મારે પણ સામે વિનયપૂર્વક એમને કાંઇ આપવું જોઇએ, એટલે આજે-આઇ મીન, અત્યારેજ હું એક નવો શબ્દ આ વિદ્વાનો માટે આપું છું, જેનો અર્થ તો પછીની વાત છે, એ લોકો સીધેસીધો ઉચ્ચારી શકે, તો ય ભારતના કોશિયાઓ રાજી થશે.

મેં હમણાં જ શોધેલો આ શબ્દછે, ‘‘ણાળીણું.’’

એનોજરા ઉપયોગ પણ જોઇ લઇએ. ‘‘કાંતાલક્ષ્મીએ એના ગોરધનને ણાળીણું આપતા કીઘું, ‘‘હે નાથ, આજથી આપ આ ણાળીણાંને ‘ળાળીળાળી’ કરાવજો, જેથી આપણાં જીવનમાંણુંણુંણુંનો પરિયોગ થઇ શકે....!’’

જવાબમાં ગોરધન વડે ણાળીણાને ઢીંચણપર ઘસતા ઘસતા બોલાયું, ‘‘હે દેવી, તથાસ્તુ.’’

સિક્સર

ઈતિહાસનો વિષય ભણાવતાશિક્ષકને કદી ન પૂછાય, ‘‘શું છે નવું કાંઈ ?’’

(Published on 30-04-2008)

ફિલ્મ : 'શબાબ' ('૫૪)

નિર્માતા : દિગ્દર્શકઃએમ. સાદિક

સંગીતકાર : નૌશાદઅલી

ગીતકાર : શકીલ બદાયૂની

રનિંગ ટાઇમ : ૧૫- રીલ્સ

કલાકારો : નૂતન, ભારત ભૂષણ, બદ્રીનાથ, શ્યામકુમાર, યશોધરા કાત્જુ, વાસ્તી, રમેશ કપૂર, કેસરી, ખટાના, રમેશ ઠાકૂર, એસ. નઝીર, ઉમાદેવી, મીરા રાની, મુન્શી મુનક્કા, નવાબ.

ગીતો

૧.સંગીત હૈ શક્તિ ઇશ્વર કી... ભગત કે બસ મેં હૈ.... મન્ના ડે- કોરસ

૨.ચંદન કા પલના, રેશમ કી ડોરી, ઝૂલા ઝૂલાયે.... લતા- મંગેશકર

૩.મન કી બીન મતવારી બાજે... લતા મંગેશકર- મુહમ્મદ રફી

૪.જોગન બન જાઉંગી સૈંયા તોરે કારન.... લતા મંગેશકર

૫.લાગી મોરે મન કી ઓ સાજના.... શમશાદ બેગમ

૬.જો મૈં જાનતી બિસરત હૈ સૈયા, ઘૂંઘટા મેં આગ.... લતા મંગેશકર

૭.મહેલો મેં રહનેવાલે હમે તેરે દર સે ક્યા.... રફી- મુબારક બેગમ, કોરસ

૮.આયે ન બાલમા વાદા કર કે, થક ગયે નૈના, ધીરજ.... મુહમ્મદ રફી

૯.યહી અરમાન લેકર આજ અપને ઘર સે હમ નીકલે.... મુહમ્મદ રફી

૧૦.મર ગયે હમ જીતે જી માલિક તેરે સંસાર મેં.... લતા મંગેશકર

૧૧.મરના તેરી ગલી મેં, જીના તેરી ગલી મેં.... લતા મંગેશકર

૧૨.દયા કર હૈ ગીરધર ગોપાલ (રાગ: મુલતાની).... ઉસ્તાદ આમિરખાન

ગીત નં.: ૩ રાગ બહાર ઉપર આધારિત છે, પણ વધુ ભાર રાગ બસંત ઉપર છે.

જમાનો ₹સો કરોડ- પાંચસો કરોડનો ધંધો લાવી આપતી ફિલ્મોનો છે. સલમાન ખાનની સળંગ દસમી ફિલ્મે ₹૨૦૦ કરોડ તો પહેલા વીકમાં જ ભેગા કરી નાંખ્યા હતા. ફિલ્મ બકવાસ છે, પણ બકવાસ ફિલ્મોમાંથી સો- બસ્સો કરોડ પેદા કરવા જબરદસ્ત હુન્નરનું કામ છે, બદમાશીઓનું કામ છે, સરકારી ભ્રષ્ટાચારનું કામ છે અને ખાસ તો માર્કેટિંગની કરામતો છે. યાદ કરો, ફિલ્મ 'સંગમ', 'મુગલ-એ-આઝમ', 'પાકીઝા'ની બૉક્સ ઓફિસ પરની તોતિંગ સફળતા. આજના ધોરણે તો એ ફિલ્મો હજાર કરોડ ભેગા કરી શકી હોત. ટ્રિક સિમ્પલ છે. આજની ફિલ્મોની ટિકિટના ભાવો સાંભળ્યા છે ? 'સુલતાન'ની પહેલા વીકની ટિકીટનો 'ઑફિશીયલ'ભાવ ₹૬૦૦/-નો હતો. પછીના વીકથી ઓછો થવા માંડે પણ ત્રણ- ચાર વીકમાં ફિલ્મ ઉડી પણ ગઈ હોય.

આપણા જમાનાની ફિલ્મોના લૉઅર સ્ટોલ્સ, અપર સ્ટોલ્સ અને બાલ્કનીના ભાવો અનુક્રમે ₹૧/-, ₹૧.૪૦ અને ₹૧.૬૦ના હતા. એની પહેલાની ફિલ્મો માટે તો વડીલો કહેશે, 'અરે અમારા જમાનામાં તો એક રૂપિયામાં બાલ્કની મળતી. એ ફિલ્મ રજૂ થઈ ત્યારે બ્લૅકમાં ટિકિટો વેચાતી. અપર સ્ટૉલ્સના ₹૧૦૦/- તો દિલીપકુમારની ફિલ્મ 'રામ ઔર શ્યામ'ના મેં ય જોયા છે. કાળાબજારીયાઓને પોલીસ પકડતી...તો આજે ટિકિટનો મૂળ ભાવ જ ₹૧૦૦/-થી શરૂ થાય અને (કાળાબજારને નાથવા) સરકારે ફિલ્મ નિર્માતાઓને જ ઑફિશિયલ બ્લેક કરવાની કેવી મસ્ત છૂટ આપી દીધી ? ₹૧૦૦/-વાળી ટિકિટ ઑફિશિયલી ₹૬૦૦/-માં વેચાય, એ કાળાબજાર નહિ તો બીજું શું છે ? એમાં ય, એક જ ફિલ્મ એક શહેરના એવરેજ ૨૦- ૨૫ થીયેટરોમાં દર્શાવાય એટલે કલેક્શન કેટલું થયું ? આવી છૂટ 'મુગલ-એ-આઝમ'કે 'સંગમ'ને મળી હોત તો ? એ બધી તો ઑલમોસ્ટ ૨૫ વીક ચાલતી હતી.

એ હિસાબે ૨૫ વીક્સના એક ટિકિટના ₹૧.૪૦ને બદલે ₹૬૦૦/- મૂકીને હિસાબ માંડી જુઓ તો... ? ત્રિરાશી મૂકો તો, છસ્સો કરોડનો બિઝનેસ તો બધી ફિલ્મો કરતી હતી ! ધૂમધડાકા સાથે વધતી વસ્તી અને સેક્સના ઉઘાડા દ્રષ્યોનો ય આજની ફિલ્મોની કહેવાતી સફળતા માટે જવાબદાર છે. કંઈક બાકી રહી જતું હોય તેમ (જે એ જમાનામાં વિચારાયું ય નહોતું કે) નવી ફિલ્મ રીલીઝ થવાની હોય તો પહેલી ઇદ કે દિવાળી જેવા તહેવારોનો ય ખ્યાલ રાખવાનો, મતલબ... પહેલી ફિલ્મ ૨૦૦ કરોડ ફેણી લે પછી બીજી રીલિઝ થાય.

બસ, એક જ પ્રોબ્લેમ આપણા સમયની ફિલ્મોનો હતો કે, સંગીતને બાદ કરતા આપણે ખુસ્સ- ખુસ્સ થઈ જઈએ એવા પરિબળો એ વખતની ભાગ્યે જ કોઈ ફિલ્મોમાં હતા. જેમ કે, આજની આપણી ફિલ્મ 'શબાબ'એકલા સંગીતને જ ધ્યાનમાં લઈએ તો આવનારા બસ્સો વર્ષ સુધી સડેડાટ આખી ફિલ્મના તમામ ગીતો આટલા મધુર અને આજ સુધી ચાલે એવા તો એ સમયની લગભગ ૭૦ ટકા ફિલ્મોના બનતા. નૌશાદ માટે એકલી 'શબાબ'જ ઝંડા ફરકાવનારી નહોતી. આ જ ૧૯૫૪ની સાલમાં એમની ફિલ્મ 'અમર'કે એક વર્ષ પછી આવેલી ફિલ્મ 'ઉડન ખટૌલા'ના એકેએક ગીતો યાદ કરો. એમની તો સમજો ને, શંકર-જયકિશન કે ઓ.પી. નૈયરની ફિલ્મોની જેમ દરેક ફિલ્મના દરેક મધુર ગીતોનું સાતત્ય (consistency) એક સરખું જળવાયું... લગભગ '૭૦ની સાલ સુધી !

સંગીતનું પ્રભુત્વ કેટલું હતું તેનો ખ્યાલ એ વાત પરથી આવશે કે, નૌશાદની જ ફિલ્મ 'બૈજુ બાવરા'ના ગીતો અને પરિણામે ફિલ્મે ધૂમધામ મચાવી, એટલે હિરોઇન બદલી એ જ ટીમ રાખીને એ લોકોએ ફિલ્મ 'શબાબ'બનાવી એની ય તોતિંગ સફળતાથી અંજાઈને એ જ ભારતભૂષણે પોતે ફિલ્મ 'બસંત બહાર'બનાવી જાદુ કર્યો હતો જાદુ. એ ફિલ્મોના સંગીતકારો અને ગાયકોએ !

અને એમાં ય, આજના સંગીતનો વાંકે ય ક્યાં સુધી કાઢવો ? ધરતી ઉથલપાથલ થઈ જાય તો ય હવે જગતભરમાં મુહમ્મદ રફી અને લતા મંગેશકર જેવા ગાયકો થવાના નથી. એવી બંદિશો કોણ બાંધવાનું છે? એવી મૅલડી જ હવે ક્યાં પુનર્જન્મ લેવાની છે ?

અહીં તો ફિલ્મની થીમ જ આ ફિલ્મના નિર્માતા- નિર્દેશક મુહમ્મદ સાદિકે 'સંગીત હૈ શક્તિ ઇશ્વર કી, હર સૂર મેં બસે હૈ રામ'ની બનાવી છે. આ ઇશ્વરીય શક્તિને પામવા રફી-લતા ઓછા હતા તે નૌશાદે હેમંતકુમાર અને મન્ના ડે ઉપરાંત શમશાદ બેગમ કે મુબારક બેગમને ય આ ફિલ્મમાં ગવડાવીને કોઈ અજબનો જાદુ પાથરી દીધો. બાકી તો શાસ્ત્રીય ગાયકીના અમર શહેનશાહ ઉસ્તાદ આમિરખાન સાહેબ (ઇન્દોર ઘરાણા) આમ તો કે તેમ તો... ક્યાં વળી ફિલ્મોમાં ગાવાના હતા, છતાં ફિલ્મ નૌશાદની હોય ત્યારે પંડિત્ત દત્તાત્રેય વિષ્ણુ પલુસ્કરથી માંડીને નૌશાદ કે વસંત દેસાઈ જેવા દિગ્ગજો ઉસ્તાદ બડે ગુલામઅલી ખાનથી માંડીને ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લાહ ખાન પાસે ય મનાવી મનાવીને ફિલ્મોમાં ગવડાવ્યું છે.

પંડિત ડી.વી. પલુસ્કર (ગ્વાલિયર ઘરાના અને ગંધર્વ મહાવિદ્યાલય) ગાનનો પ્રારંભ કરે, એના આલાપમાં જ જે તે રાગની ઓળખ આવી જાય. તો ઉસ્તાદ આમિરખાને જે રસિકજનો લાઇવ સાંભળી ચૂક્યા છે, એ બધા 'આમિરી-અસર'માંથી હજી સુધી બહાર નથી આવ્યા. ઉસ્તાદ આમિરખાન ઓ.પી. નૈયરના દોસ્ત હતા. નૈયર કાયમ કીધે રાખે કે, મને શાસ્ત્રીય સંગીતનો 'સા'ય આવડતો નથી, ત્યારે નૈયરે બનાવેલું ને આશા ભોંસલેએ ગાયેલું 'બેકસી હદ સે જો ગુજર જાયેં'સાંભળીને ખાનસાહેબ એટલા ખુશ થઈ ગયા કે, કોલકાતાથી મુંબઈ કૉલ કરીને ઓ.પી.ને ફરિયાદ કરી કે, 'ઓમકાર, તુમ તો કહતે હો, તુમ્હે ક્લાસિકલ મૌસિકી આતી નહિ... તો ફિર યે ક્યા હૈ ? કિતની લાજવાબ ધૂન બનાઈ હૈ... ?'ઓપી પણ કોઈ એના વખાણ કરે તો મુહમ્મદ રફીની જેમ આસમાન તરફ આંગળી કરીને કહે, 'સબ ઉપરવાલે કી દૈન હૈ...!'

આ આમિર ખાનસાહેબને યુ ટયુબ પર લાઇવ રાગ માલકૌંસ ગાતા જોવા- સાંભળવા જેવા છે. કારણ એટલું કે, લતા મંગેશકર એના પિતા પંડિત દીનાનાથ મંગેશકર પાસે શીખતી હતી, ત્યારે ખાસ કરીને તાન મારતી વખતે એનું મોઢું પંડિત ભીમસેન જોશી જેવું તરડાય- મરડાય ('ખરડાય'નથી લખ્યું !), એ જોઈને માઇ મંગેશકર (લતાના માતાજી) ખીજાતા, 'ગાતી વખતે મોઢું વિકૃત શેનું થાય છે ? મોઢું મચકોડાય છે શેનું ? ગાવાનું ગળાથી છે કે ચહેરાથી ?'બસ, ત્યારથી લતાએ પણ શુદ્ધ શાસ્ત્રીય ગાતી વખતે ચેહરાનો પૂરો ખ્યાલ કેવો રાખ્યો છે, એ જોવો હોય તો યુ-ટયુબ પર લતાએ ગાયેલો રાગ માલકૌંસ સાંભળવા જેવો છે. નસીબજોગે આ જ રાગ ઉસ્તાદ આમિરખાન પણ ગાતા જોવા મળશે. તમે જોઈ શકશો. ઇવન તાનો મારતી વખતે ય ઉસ્તાદજીના હોઠ સિવાય બીજું ફરકતું નથી. આમિરખાન તેમની તાનો માટે વધુ પ્રખ્યાત હતા.

અહીં પણ નૌશાદે અન્ય કોઈ નહિ પણ હેમંતકુમાર પાસે રાગ પિલુ પર આધારિત 'ચંદન કા પલના, રેશમ કી ડોરી...'ગવડાવ્યું છે, તો મન્ના ડે પાસે 'ભગત મેં બસ મેં હૈ ભગવાન'ગવડાવ્યું છે. નૉર્મલી આ બન્ને ગાયકો નૌશાદના ભાથામાં હોય જ નહિ, કારણ કે નૌશાદે મોટા ભાગનું કામ રફી પાસે જ કરાવ્યું છે. હું જ્યારે જ્યારે મન્ના ડે દાદા પાસે બેસતો, ત્યારે દાદા નૌશાદનો ઉલ્લેખ 'ધી ગ્રેટ નૌશાદ સા'બ શબ્દોથી કરે... ભલે એમણે મન્નાદાને ભાગ્યે જ કોઈ કામ આપ્યું છે.

પણ ખરી કમાલ લતા પાસે રાગ માંડમાં, 'જો મૈં જાનતી બિસરત હૈ સૈયાં, ઘુંઘટા મેં આગ લગા દેતી'ગવડાવીને કરી છે. આ જ રાગ માંડના અન્ય ગીતો તમને કેવા કંઠસ્થ છે ! 'થાડે રહીયો, ઓ બાંકે યાર રે', 'કલ રાત જીંદગી સે મુલાકાત હો ગઈ', 'મર ગયે હમ જીતે જી માલિક તેરે સંસાર મેં' (આ જ ફિલ્મ 'શબાબ'નું) અને 'ફિર તેરી કહાની યાદ આઇ, ફિર તેરા ફસાના યાદ આયા' (તમને શાસ્ત્રીય સંગીત ભલે ન આવડતું હોય, પણ આ ગીતો વારાફરતી ગુનગુનાવી જુએ. બધામાં એક કોમન ફેક્ટર જણાઈ આવશે... એ ફેક્ટર જ રાગ માંડ. મામૂલી ફેરફાર સાથે એને રાજસ્થાની માંડ પણ કહે છે, 'કેસરીયા બાલમા, પધારો મ્હારે દેસ રે...')

નૌશાદના આસિસ્ટન્ટ તરીકે મુહમ્મદ ઇબ્રાહિમ છે, જે સંગીતકાર ગુલામ મુહમ્મદનો ભાઈ થાય. નૌશાદને ગુલામ મુહમ્મદ સાથે બહુ લાંબુ ગોઠયું નહિ, એટલે એના નાના ભાઈ ઇબ્રાહિમ મુહમ્મદને આસિસ્ટન્ટ તરીકે કામ સોંપી દીધું, પણ જાલીમ જમાનાને બહુ ખ્યાલ ન આવે કે આ બન્ને ભાઈઓ છે, એટલે નૌશાદે આનું નામ ઉલટાવીને મુહમ્મદ ઇબ્રાહિમ રાખી દીધું.

એમ. એટલે કે મુહમ્મદ સાદિક બહુ મજેલો પ્રોડયુસર ડાયરેક્ટર હતો. (મધુબાલા માટેની લાંબી લાઇનમાં આ ભ'ઇ પણ ઉભેલા હતા.) અને એના નામે અનેક જાણીતી ફિલ્મો છે. બહુ બેગમ, નુરજહાં, ચૌદહવી કા ચાંદ, તાજમહલ, છુમંતર, મુસાફિરખાના, રતન અને અણમોલ રતન ઉપરાંત બીજી વીસેક ફિલ્મો ખરી, જે ખાસ ઉપડી નહિ.

એક્ટિંગના મામલે ભા.ભૂ. ઘણો હાંસિપાત્ર બનતો રહ્યો છે. ચેહરા પર કોઈ ભાવ જ ન મળે. એની સામે બીજી કોઈ નહિ ને નૂતન, અભિનય સામ્રાજ્ઞા...! પણ ભા.ભૂ. એક જમાનામાં સંગીતના કારણે જ દેશભરમાં લોકપ્રિય થતો રહ્યો. સંગીતકાર કોઈ પણ હો, એ મુહમ્મદ રફીના મોટા ભાગના લાડકા ગીતો લઈ ગયો છે. વ્યક્તિગત ધોરણે પણ એ શાસ્ત્રીય સંગીતનો પૂરો જાણકાર હતો. રાજેશ ખન્નાનો જે બંગલો 'આશીર્વાદ'વેચાયો તે પહેલા રાજેન્દ્રકુમારનો હતો, પણ રાજેન્દ્રએ એ બંગલો ભારતભૂષણ પાસેથી ખરીદ્યો હતો, જ્યાં નુસરત ફત્તેહઅલી ખાનના વાલીદ સાહેબ એટલે કે પિતાજી સમેત અનેક ગાયક- સંગીતકારોના જલસા ભા.ભૂ.ના આ બંગલે નિયમિત યોજાતા. સફળતાનો સમય પૂરો થયો એમાં ભા.ભૂ. નિષ્ફળતાના પૂરમાં એવો તણાઈ ગયો કે, પાછલી ઉંમરમાં એને ફિલ્મોમાં આવતી પાર્ટીમાં પિયાનો પર બેઠેલ ગાયક ગાતો હોય ને મેહમાનો હાથમાં ગ્લાસ પકડીને ઊભા હોય, એ બધાને એકસ્ટ્રા કહેવાય એમાં ભા.ભૂ.ને ઉભા રહેવાનો વારો આવ્યો, નહિ તો જાહોજલાલી હતી ત્યારે અશોકકુમારના ઘરે ન હોય, એવી વિશાળ લાયબ્રેરી આના ઘરમાં હતી. એ બેશક વિદ્વાન હતો, પણ સમયાંતરે ધોવાઈ ગયો.

નૂતન પોતે માત્ર ગાયિકા નહિ, ક્લાસિકલ સંગીતની પૂરી જાણકાર હતી. આ ફિલ્મ વખતે તો એ નવીસવી હતી, એટલે રોના-ધોનાવાળી એક્ટિંગ સિવાય ખાસ કંઈ કરવાનું આવ્યું નથી.

ફિલ્મમાં ભારત ભૂષણના ધોબી મમ્મી-પપ્પા બનતા પંડિત બદ્રીપ્રસાદની પત્ની અમીરબાનુ છે. જાડાપાડા વૈદ્યરાજના રોલમાં 'ખટાના' (ક્યાંક 'કઠાના'પણ લખાય છે.) મોટી આંખો અને મોટા પેટવાળો કોમેડિયન હતો, ફૂલેલા ગાલની સાથે પેરમાં લાંબી લબડતી મૂછો પણ લગભગ બધી ફિલ્મોમાં હોય. ફિલ્મનો વિલન વાસ્તી છે, જે નાસીર હુસૈનની લગભગ બધી ફિલ્મોમાં હીરો/ હીરોઇનનો ક્રૂર બાપ બનતો હોય. આ વાસ્તી પણ કમોતે મર્યો. છેલ્લે છેલ્લે મુંબઈના મેટ્રો સિનેમાની ફૂટપાથ પર ભીખ માંગતા ઘણાએ એને જોયો હતો ને એ જ અવસ્થામાં મરી ગયો. 'મોહે પ્રિત કી રીત ન ભાયે સખી'એ લતા ગાય છે, એમાં આ સખી બનતી કોમેડિયન હતી, યશોધરા કાત્જુ, જે પોતાના ઠીંગણા કદને કારણે મશહૂર (!) થઈ હતી. શ્યામકુમાર અડધી ફિલ્મમાં વિલન અને બાકીનીમાં સજ્જન બની જાય છે.

ફિલ્મની વાર્તામાં તમે ય બહુ ન પડો તો સારું, પણ ફિલ્મ એવી બંડલ નહોતી. આઇ મીન, જોવાનો કંટાળો એ જમાનાની ફિલ્મો જેટલો ન આવે. પણ ખાસ ઉલ્લેખ ગીતકાર શકીલ બદાયૂનીનો કરવા જેવો છે. કેવો અણમોલ શાયર હતો એ ! એમના શબ્દોની સ્વચ્છતા અને અર્થપૂર્ણ રચનાઓ ઉપરાંત સાહિત્ય પણ હૃદયમાં વસી જાય એવું હતું. એમની એક ખૂબી એ પણ હતી કે ફિલ્મનુ કથાનક હિંદુ હોય તો ત્યાં એ હિંદી ભાષા જ વાપરતા, જેમ કે આ ફિલ્મમાં એમના ગીતો. એટલે જ, એવું માનવાને કારણ મળે છે કે નૌશાદે અત્યંત હાઇ-પીચ (તીવ્ર સૂર)માં રફી પાસે ગવડાવેલું 'યે હી અરમાન લેકર આજ અપને દર સે હમ નીકલે'મૂળતઃ અન્ય કોઈ ફિલ્મ માટે લખાયું હશે, જેમાં ઊર્દૂનો સવિશેષ ઉપયોગ થયો છે. સાહિર લુધિયાનવીએ પણ આવું ધ્યાન એમની તમામ ફિલ્મોમાં રાખ્યું હતું. એક ધોબીનો સંગીત શીખેલો પુત્ર રાજકુમારીને ઊંઘ નથી આવતી, તેનો ઇલાજ સંગીતથી કરી આપે છે, એમાં રાજકુમારી એના પ્રેમમાં પડી જાય છે. જે રાજ્યના મંત્રી (વાસ્તી)થી ખમાતું નથી અને બન્નેનું મિલન થવા દેતો નથી. બૉક્સ ઓફિસ ઉપર આ ફિલ્મના અંતે હીરો- હીરોઇન ભેગા થતા નથી અને પાપનો વિજય થાય છે. બસ. ફિલ્મના તમામ ગીતો ઓડિયો પર સાંભળે રાખો... ફિલ્મ જોવાની જરૂર નથી.

* આપણો ભારત દેશ કઇ શ્રધ્ધા ઉપર ટકેલો છે ?

- એ જ કે... સરહદ પર આપણા રોજના સરેરાશ દસ જવાનો શહીદ થાય છે... મોદી એટલા ગરમ થાય કે, દસ-પંદર વર્ષમાં આપણે ય એમનો એક સૈનિક મારીશું !

(અલકેશ એમ. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* ધૂળેટીમાં કોઇએ ખોટું બોલીને તમને પાક્કો રંગ લગાડયો છે ખરો ?

- કોઇની મજાલ નથી. સહુ જાણે છે કે, આનાથી વધુ કાળો રંગ તો આપણી પાસે ય નથી.

(દ્રષ્ટિ ઢેબર, જામનગર)

* તમે 'બાઈ'પાસ કરાવી આવ્યા પછી હવે, 'અસોક'સંભળાય છે કે 'અશોક' ?

- ઘેર આવ્યા પછી ખબર પડી કે, એની એ જ પાસ થઇને આવી છે !

(કિરણ લાંઘણોજા, સુરેન્દ્રનગર)

* વિજય માલ્યા જેટલું દેવું તમારા માથે હોત તો ?

- તોય ભારત સરકાર શું કરી શકવાની છે ?

(તુલસી ગોંડલીયા, રાજકોટ)

* એવી કઇ હકારાત્મક વાત છે જે આપણે વિજય માલ્યા પાસેથી શીખવી જોઇએ ?

- કોઇની પૅન્સિલ પણ મારી લીધી હોય તો ય લંડનનો વિઝા તૈયાર રાખવો.

(પ્રતિક ડી. આચાર્ય, બોટાદ)

* તમને 'તારક મેહતા કા ઊલટા ચશ્મા'નું કયું પાત્ર સૌથી વધુ ગમે ?

- આખી સીરિયલ જ ખડખડાટ હસાવે છે... ટીમવર્ક સૌથી વધુ ગમ્યું.

(સુરેશ દરજી, વડોદરા)

* તમે એક સાથે બે વ્યક્તિને એક સરખો પ્રેમ કરી શકો ?

- વર્ષોથી કરૂં છું... મારા મા-બાપને.

(બીજલ ભરવાડ, લીમડા હનુભાના)

* પ્રેમ એટલે શું ?

- વહેમ

(મોહમદ મન્સુરી, વિજાપુર)

* દર વખતે 'એનકાઉન્ટર'માં આપણો જ સવાલ પહેલો રાખવાનું શું લેશો ?

- ગઢ નહિ... વિશ્વ જીતી લાવો.

(વિશ્વજીત ગઢવી, અમરેલી)

* તમારી હમણાંની મનપસંદ ફિલ્મ કઇ છે ?

- અમિતાભ બચ્ચન-ફરહાન અખ્તરની 'વઝિર'

(સોહમ ભાસ્કરરાય દવે, અમદાવાદ)

* ઇંગ્લિશ મીડિયમમાં ભણવા છતાં સપનાં ગુજરાતીમાં જ કેમ આવે છે ?

- તમારે તો એમ કહો હજી ય સારૂં છે... ઘણાને તો મૂંગી ફિલ્મો જેવા આવે છે.

(ધૈર્ય પી. પટેલ, અમદાવાદ)

* આ વખતે ગરમીથી બચવાનો કોઈ ઉપાય બતાવશો...? પંખો ચાલુ કરવા સિવાયનો ?

- એ.સી. ચાલુ કરો.

(નૂતનકુમાર ભટ્ટ, સુરત)

* ઉતાવળે આંબા ન પાકે... તો જલ્દી કેમ પકવવા ?

- ભૂગર્ભમાં રહેવા જતા રહેવું.

(મીરા ગોહેલ, ભાવનગર)

* તમારા મતે લગ્ન માટે પુરૂષોની યોગ્ય ઉંમર કઇ કહેવાય ?

- છોકરાઓ માટે ૨૫ની આસપાસ...! પુરૂષોની ખબર નથી.

(ઋષિકેશ જોશી, પાલનપુર)

* સરકારી કર્મચારીઓની જેમ સાધુસંતોની નિવૃત્તિની ઉંમર ન હોવી જોઇએ ?

- સરકારી કર્મચારીઓ નિવૃત્ત થયા પછી સાધુસંત બની શકે છે...

(વિક્રમ-જયમીન પટેલ, ગોરાદ-મહેસાણા)

* આ કોંગ્રેસ જાતિવાદને બદલે દેશવાદ ક્યારે અપનાવશે ?

- જૉક્સ માટે આપણા અખબારનું જૉક્સ-જંકશન વાંચો.

(અજય મોદી, ભાવનગર)

* તમે કેટલું ભણ્યા છો ?

- દેશના રાષ્ટ્રપતિ થઇ શકાય એટલું.

(પ્રતિક મરડીયા, મુંબઇ)

* આપને સાહિત્યનો સુવર્ણ ચંદ્રક ક્યારે મળશે ?

- એને માટે સાહિત્ય સિવાય પણ ઘણી લાયકાતો જોઇએ.

(ભોલાનાથ રિંડાણી, જામનગર)

* 'વોટ્સઍપ'અને 'ફૅસબુક'વિશે શું માનો છો ?

- સાયન્સનો સર્વોત્તમ આવિષ્કાર છે... પણ ૯૮ ટકા લોકો એને બેવકૂફીથી વાપરે છે.

(હાર્દિક કોટેચા, રાજકોટ)

* માણસે વિવેક શીખવા શું કરવું જોઇએ ?

- રાજકારણમાં જોડાવું જોઇએ... ત્યાં હાથ જોડયા વિનાનો કોઈ માણસ નહિ મળે !

(વિવેક નાયક, સુરત)

* તમારા ઘણા જવાબો ઉપરથી તમે નાસ્તિક હો, એવું લાગે છે...

- ભારતમાતાની પૂજા કરૂં છું, એને તમે નાસ્તિક કહેતા હો તો... એમ !

(જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઇ)

* પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા... તો બીજું, ત્રીજું કે ચોથું કયું ?

- બીજાથી બસ્સો સુધી બસ... ખિસ્સા છલોછલ હોય, એમાં બધું આવી ગયું.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

* સંજય દત્ત કહે છે, જૅલની રસોઇ ગધેડાઓ પણ ખાઈ ન શકે એવી હોય છે...

- આપણે બચી ગયા...!

(મિતુલ પ્રજાપતિ, અરોડા-ઇડર)

* અમેરિકાના પ્રમુખ ક્યુબાના પ્રવાસે ગયા ત્યારે ક્યુબાના પ્રમુખ રાઓલ કાસ્ટ્રો એમને રીસિવ કરવા પણ ગયા નહોતા... આ અમેરિકન પ્રમુખનું અપમાન કહેવાય કે નહિ ?

- હું અમેરિકા ગયો ત્યારે અમેરિકાના પ્રમુખે ય મને લેવા નહોતા આવ્યા.. બધે ખોટું થોડું લગાડાય છે ?

(ધીરજલાલ દવે, ચીતલ-અમરેલી)

* સાધુ-સંતો ભગવા કપડાં જ કેમ પહેરે છે ?

- જટાઓ સાથે જીન્સ અને જર્સીમાં તો સારા ન લાગે ને ?

(કૃતાર્થ વૈષ્ણવ, રાજકોટ)

સુનિલ ગાવસકર અને અમિતાભ બચ્ચનને એમના ચાહકોને ઑટોગ્રાફ આપતા જોઇને એણે ય એક સપનું સાચવી રાખ્યું હતું કે, મોટા તો એવા મોટા માણસ બનવું કે, ચાહકોને ઑટોગ્રાફ્સ આપી શકાય. એ લોકોને કેવી થ્રીલ ઉપડતી હશે ઑટોગ્રાફ આપતી વખતે ! ને એમાં ય, બે-ચાર બીજા ચાહકો આવી જાહોજલાલીમાં આપણને જોતા હોય, એનો ય મજો છે. યુવતીઓ હોય તો વધુ સારૂં... ન હોય તો યુવાનોને ય આપવા તો ખરા જ. આપણે આંગણે આવેલો માંગણ પાછો જવો ન જોઇએ. એ આખા દ્રશ્યનો કોઇ ફોટો પાડીને આપણને મોકલાવે તો આત્મકથાના પૂંઠા ઉપર એ ફોટો મૂકવો, ત્યાં સુધી એની તૈયારી હતી.

ક્યાંક વળી ફંક્શન-બંક્શનમાં ગયા હોઇએ અને વાચકોના ટોળેટોળા આપણને વળગી પડે, ત્યારે હાવભાવ કેવા ગંભીર રાખવા, સૅલ્ફી કેવી રીતે પડાવવી, મૅસેજમાં શું લખવું, આપણી પૅન વાચકના હાથમાં રહી ન જાય, એનોખ્યાલ કેવી રીતે રાખવો તેમ જ, ફોટોગ્રાફરો ઉપસ્થિત હોય ત્યારે કઇ બ્રાન્ડના સ્માઇલો આપવા, એ બધા રીહર્સલો એ રોજ કરતો.

આમ પાછું, સૅલિબ્રિટીઓ ફૅન્સ-લોકોને ઑટોગ્રાફ્સ આપતી વખતે-જાણે'આ તો અમારા માટે રોજનું છે. ઠીક છે,આપી દઇએ બાકી... ઑટોગ્રાફ્સ આપવા બહુ ગમતા નથી', એવા સ્થિર કચકડાંના મોંઢાં રાખે, એ પાછું આને ન ગમે. પહેલી વાર આણે એ જ ભૂલ કરી હતી. એક સમારંભમાં એક સુંદર યુવતી એનો ઑટોગ્રાફ લેવા આવી. માંગે અને તરત આપી દઇએ તો જરા ચીપ લાગે, એટલે નાનો અમથો'પો પાડવા એણે મોંઢું સ્થિર કરીને કહી દીધું, ''સૉરી... હું હસ્તાક્ષર નથી આપતો...!''પેલી એની ય માં નીકળી. ડૂંગળીના દડાને બચકું ભરતી હોય એવું કાચેકાચું હસીને જતા જતા બોલી, ''ઓ હીરો... હું ઑટોગ્રાફ લેવા નથી આવી... તમારી પૅન પડી ગઇ'તી, તે પાછી આપવા આવી'તી...!''એમાં તો યુવતી અને પૅન બન્ને ગયા.

એની સમસ્યા એ હતી કે, હાલમાં તો કોઇ એને ઓળખતું નહોતું... ને આમ જોવા જઇએ તો પહેલા ય કોઇ ઓળખતું નહોતું... એટલી શ્રધ્ધા કે ગૂજરી ગયા પછી ઘણા બધા ઓળખતા થઇ જાય છે, પણ... એ અવસ્થામાં તો ઑટોગ્રાફો ન આપી શકાય ને ? એટલે શક્ય હોય ત્યાં સુધી જીવતેજીવત જ લોકો આપણો ઑટોગ્રાફ લેવા આવે એવા મોટા માણસ બનવું.

કવિ-લેખકોનો આ પ્રોબ્લેમ છે. બૅન્કમાં ચૅક વટાવવા ગયા હોય ને ત્યાંનો ક્લાર્ક એમની પાસે સહિ કરાવે, એમાં કવિ ઑટોગ્રાફ સમજે અને ચૅકની પાછળ મૅસેજ'બૅસ્ટ વિશીઝ'... લખીને સ્માઇલ સાથે પાછો આપે. તારી ભલી થાય ચમના, કઇ કમાણી ઉપર તું એને ઑટોગ્રાફ સમજી બેઠો છું ? પેલો તારી સામે ઊંચું ય જોતો નથી ને તું એને ચાહક સમજીને તારો મોબાઇલ તૈયાર રાખીને ઊભો છે કે, 'હમણાં સૅલ્ફી પડાવવો પડશે... ઓહ, કેટલાને ના પાડીએ ?'

ટીવી-આર્ટિસ્ટ કે સાહિત્યકાર બન્યા પછી પહેલી તમન્ના કોઇ ઑટોગ્રાફ માંગવા આવે એની હોય છે અને આ બાજુ, સાલી ચાહકોને ખબર હોય છે કે, કોના ઑટોગ્રાફ કે સૅલ્ફી લેવાય !

તો બીજી બાજુ, સાવ નવેનવા કલાકાર કે સાહિત્યકાર બન્યા હોય ને ભલે કોઇ ગેરસમજથી ચાહક એનો ઑટોગ્રાફ લેવા ગયો અને નૉટ-પૅન ધર્યા... ભ'ઇને ઑટોગ્રાફ આપવાનો કોઇ અનુભવ ન હોય, એમાં તો હલવઇ જાય અને સામું પૂછે, ''ક્યાં સહિઓ કરવાની છે...?''પેલાને સમજણ તો પડી જાય અને ઘડીભર પસ્તાવો પણ થાય પણ સમય સાચવીને એ કહી દે, ''બસ જી... આપનો ચાહક છું... ઑટોગ્રાફ આપશો ?''

જરા ધૂંધવાઇ જઇને આવડો આ પેલાની સામે દયામય ભાવમુદ્રાથી જોશે, પછી નૉટ-પૅનની સામે જોશે અને ભારે ચીવટથી લખશે, ''મોદી હરિશકુમાર જશવંતલાલ-સોજીત્રાવાળા''.... અને મૅસેજમાં લખ્યું હોય, 'સ.દ. પોતે'.

આના કમનસીબે, પેલો પાછો લેખકશ્રીએ મૅસેજમાં શું લખી આપ્યું છે, એ જોવા મૂન્ડી નીચી કરે એ જ ક્ષણે ઝાટકા સાથે ઊંચી કરી નાંખે, ''...આ...આઆ...આ શું ? ઓ સૉરી, તો તમે... સાહિર લુધિયાનવીજી નથીઇઇઇ...? ઓહ, મોંઢે શીળીના ચાઠાં જોયા, એટલે મને એમ કે તમે સાહિર સાહેબ છો... સૉરી !''એટલું કહીને, બાલ્કનીની પાળે સૂકવેલા લેંઘા ઉપર બેઠેલો કાગડો ચરકીને પલભરમાં ઊડી જાય એમ, ઘટનાસ્થળે પાનું ફાડી, ડૂચો કરી ત્યાં જ નાંખીને જતો રહે.

ઑટોગ્રાફ્સ માંગવા આવનારાઓ ય ઓછા નથી. કવિ-લેખક એમ સમજે કે, આવનારી સદીઓની સદીઓ સુધી એમનો ઑટોગ્રાફ આ વાચકના પટારામાં જીવની જેમ સચવાઇ રહેવાનો છે. બીજા બસ્સો લોકોને એ બતાવશે અથવા જગતભરની મોટી હસ્તિઓના એણે ઑટોગ્રાફ્સ લીધા હશે, એમના ભેગો મને ય ગણાવી દેશે. શક્ય છે, આવા હસ્તાક્ષરોનું કોઇ પુસ્તક બહાર પડે અને એમાં જાજરમાન બનીને આપણો ઑટોગ્રાફ ઝવેરીની શૉપના શૉ-કૅસમાં ગોઠવાયેલા નૅકલૅસની જેમ ઝગમગતો પડયો હશે !

માય ફૂટ્ટ...! ૯૮ ટકા ચાહકો એમના માનિતા સ્ટાર્સ કે સાહિત્યકારોના ઑટોગ્રાફ્સ લઇને ખિસ્સામાં મૂકી દે છે, જે શર્ટ બીજે દિવસે ધોવાઇ જાય છે-પેલા'નૅકલૅસ'ની સાથે ! ફૅન્સ-લોકોને ઑટોગ્રાફ લેતી વખતે જે ઉમળકો હોય છે, એ લીધા પછી ઝાઝો ટકતો નથી કારણ કે, એ'મહામૂલ્યવાન'ચીજ બજારમાં વેચવા નીકળે તો કોઇ એના આઠ આના ય ના આલે ! (આ'આના'અને'આલે'શબ્દો આજની પેઢીના વાચકોને સમજાવવા !) હા, કેટલાક જુદી ઑટોગ્રાફ-બૂક રાખે છે, એમાં થોડા મહિના સચવાય છે. એ તો એમ કહો કે, લેખકના બદલે એનો ઑટોગ્રાફ વાચકો સાચવી રાખે છે, બાકી લેખકને આગ્રહ કરીને ચાહક પોતાના ઘેર લઇ જાય તો, ભઇ બે કલાકે ય સચવાય એવા હોતા નથી ! ઘરના લોકો એમને જોઇને ડઘાઇ જાય ! ફ્રીજ મંગાયું હોય ને ઘરઘંટી આવી ગઇ હોય એવું લાગે. કેટલાક દ્રશ્યો તો પરિવારજનો માટે ય પચાવવા મુશ્કેલ હોય છે.

એમ કહે છે કે, ઑટોગ્રાફની શોધ આકાશમાં થઇ હતી. વીજળી એ ઈશ્વરનો ઑટોગ્રાફ છે. એનો અર્થ એ પણ નહિ કે, બાઘાની જેમ ઘરના ઈલેક્ટ્રિક-પ્લગમાં આંગળી નાંખી દીધી હોય ને ચમકારા સાથે જે સટાકો બોલે એને, 'દિવાલનો ઑટોગ્રાફ'કહેવાય ! ઝાટકો લાગ્યા પછી આખા શરીરે તોતિંગ ઝણઝણાટીઓ સાથે મોંઢાની ડીઝાઇન ફર્શ સાફ કરવાના ભીનાં પોતાં જેવી થઇ જાય તો એ ધૂળજીના ઑટોગ્રાફ જેવું લાગે !

અંગત રીતે મેં પહેલો ઑટોગ્રાફ ધી ગ્રેટ રાજ કપૂરનો લીધો હતો. એમાં એક ગમ્મત થઇ ગઇ. આપતા પહેલાં એમણે મને જરા બેકાળજીથી પૂછ્યું, ''શું લખું ?''મેં કીધું, ''આપનું વિલ...!''બસ. કામ બહુ ઉમળકાથી થઇ ગયું. આટલી જરા-સી હ્યૂમરે એમણે મને દોઢ કલાક ઈન્ટરવ્યૂ આપ્યો. વર્ષો પહેલા મનોજકુમારની ફિલ્મ'ક્રાંતિ'ના ગોરેગાંવ પાસે તુલસી-લૅક ખાતે શૂટિંગમાં મનોજની સાથે શશી કપૂરને મળવાનું થયું હતું. મારી સાથે પત્ની હતી. શશી કપૂરની ફ્લૅમબૉયન્ટ સ્ટાઇલ હતી, ખુલ્લા સ્માઇલ સાથે હથેળી મસળતો મસળતો બોલતો આવે, ''હાય... આઈ ઍમ શશી કપૂર...''એમ કહીને અમારી સામે આંખ મારી હાથ મિલાવ્યા. વાઇફે એનો ઑટોગ્રાફ તો લીધો પણ એને આજ સુધી યાદ નથી રહ્યો...'આંખ મારી'એ બખૂબી યાદ રહી ગયું છે. એ પછી તો એ અડધા ગુજરાતને કહી ચૂકી છે કે, ''સસી કપૂરે મને આંયખ માયરી...!''

એનો ઘા રૂઝવવા ઘેર આવ્યા પછી મેં એને આજ સુધી બે કરોડઆંખો મારી આપી હશે, પણ એની એને કિંમત હોય ?

હા. વાઇફ મારા ઑટોગ્રાફ્સ ભૂલ્યા વિના દર પંદર દિવસે માંગે છે, ચૅકબૂકમાં સાઇન કરાવવા !

સિક્સર

- દાદુ... હમણાં તમે ફિલમની કોઇ ચોપડી-બોપડી બહાર પાડી છે ને કંઇ...? લાવજો ને, ટાઇમ-બાઇમ મળે ત્યારે વાંચી નાંખીશું ! બાકી તો તમારા લેખો વાંચવા ક્યાં નવરા હોઇએ છીએ, ભ'ઈ !

- ક્યારેય એક પણ લેખ ન વાંચનાર'દોસ્તો'ને અપેક્ષા રહે છે કે, હું એમને આવું મોંઘુ પુસ્તક ગિફ્ટમાં આપું !

આપણામાંથી ઘણાને, હોસ્પિટલમાં કોઈની ખબર કાઢવા ગયા પછી શું કરવાનું હોય, તેની ખબર પડતી નથી. રૂમમાં દાખલ થઇએ, એટલે દર્દીની વાઇફ, એની બા કે એની દીકરી વીલાં મોંઢા કરીને બેઠા હોય. આપણે જઇએ એટલે,‘કામધંધો લાગતો નથી, એટલે આ લોકો તો રહેવા આયા લાગે છે’, એવું સમજીને પરાણે થોડું હસીને,‘આવો’ કહે. આપણ આવીએ પણ ખરા. પણ આવી ગયા પછી ક્યાં બેસવાનું, શું પૂછવાનું, ક્યાં ક્યાં નહિ અડવાનું તેમ જ કેટલી વાર બેસવાનું... એમાંથી એકેય વાતની ખબર હોતી નથી. દર્દીના તો હાથમાં ય પ્લાસ્ટર માર્યુ હોય, એટલે એના હાથનો કયો ભાગ દબાવીને કઇ નસ દબાવવાની, એની ય આપણને શું ખબર હોય ? (સામાન્ય રીતે ગુજરાતમાં શિરસ્તો છે કે, કોઈની ખબર કાઢવા ગયા હોઈએ, એટલે દર્દીના શરીરના કોઈપણ એક ભાગને દબાવીને પૂછવાનું હોય છે કે,‘હવે કેમ છે ?’) આ તો એક વાત થાય છે. દર્દી સામે જોઇને થોડું હસાય કે ના હસાય, એનો આધાર એક યા મેળનો પડ્યો છે, એની ઉપર હોય છે, એટલે ટેકનિકલી આપણે સરખું હસી પણ શક્તા નથી. દર્દીનું મોઢું તરડાઈ ગયું હોય ને શરીરના ગમે તે ભાગમાંથી એ દુ:ખ દર્દ ભર્યા અવાજો કાઢતો હોય, ત્યારે આપણે હસવું ન જોઇએ. પછી, એ ઉંહકારા સાથે આપણી સામે જોઈને ફીક્કું હસતો હોય તો સામે થોડું હસવું પડે અને પેલો હસતો બંધ થાય, ત્યારે બંધ પણ કરી દેવું જોઇએ. એક શો પતી ગયા પછી આપણાથી હસવાનું ચાલુ ન રખાય. સુઉં કિયો છો ? વ્યવહારમાં તો જેમ થતું હોય, એમ જ થાય.

પણ,ઘણા તો રૂમમાં દાખલ થતાની સાથે, કેમ જાણે પેલો બે-ઘડી-ગમ્મત-ખાતર દાખલ થયો હોય, એમ દર્દીની સામે જોઇને હસવા માંડે છે. ‘પડ્યા પડ્યા ય કેવા મસ્ત લાગો છો... વાહ !’ એવા મેળનું હસો તો એના બા ખીજાય. એવું કોઈ ’દિ ન હસાય.

ખબર-કાઢુ તરીકે,દર્દીના રૂમમાં દાખલ થવાની પણ એક પધ્ધતિ હોય છે. ઘણા તો ભગવાન શ્રીરામ હોસ્પિટલના સ્ટાફને દર્શન દેવા આવ્યા હોય, એવા ચારે બાજુ સ્માઇલો આલતા-આલતા આવે છે. વળી,જેની ખબર કાઢવા આવ્યા છો, એને હજી ‘કાઢી જવાનો નથી’, એ ખબર હોવી જોઇએ. જતાં વ્હેંત ઠૂંઠવા મૂકવાના ન હોય કે,‘ક્યારે કાઢી જવાના છે... ? ભલે તમારો ઇરાઃદો,‘ક્યારે ઘેર લઇ જવાના છે ?’’ એવું પૂછવાનો હોય, પણ પૂછવા-પૂછવામાં ફેર હોવો જોઇએ. ટ્રેનમાં બેઠા પછી બોલવાના ડાયલોગ્સ હોસ્પિટલમાં કદી વાપરવા ન જોઇએ કે,‘બેન, આ તો પંખીનો માળો છે... ! કોણ, ક્યારે, ક્યાં ઊડી જશે, તેની ક્યાં કોઈને ખબર છે... ?’ આવું બોલો તો પેલો સેલાઈનના બાટલા ચઢાવેલો બેભાન-અવસ્થામાં ય મોટું ડચકું ખાય અને રૂમના બારી-બારણાં બંધ કરાવવા માંડે. અમે સમજીએ છીએ કે, તમારો ઇરાદો પંખી નડિયાદ ઉતરે છે, વડોદરે ઉતરે છે કે, ઠેઠ મુંબઇ સુધી પાંખો ફફડાવતો આવવાનો છે, એટલું પૂછવાનો હોય... પણ, પૂછવા-પૂછવામાં ફેર હોવો જોઇએ.

પણ બધાને બોલતા આવડતું નથી. મને યાદ છે, મારો ખભો ભાંગ્યો અને બોલવા જઉં તો, બન્ને હોઠ એકબીજાથી દૂર જતા રહેતા હતા. ભલે હું એ જમાનામાં કાંઈ ખભેથી હસતો નહતો, પણ મારૂં મોઢું ખૂલતું નહોતું અને મારાથી બોલાતું નહોતું, ત્યારે પૂછનારાઓ પૂછતા,‘શું કરતા ભાંગ્યો ?’કેમ જાણે, આપણે ખભા વડે સોફો ખસેડવા ગયા હોઈએ. પાછું, આશ્વાસન આપે છે કે જીવ બાળે છે તે ખબર ન પડે,‘ચલો સારૂ થયું, ખભો જ ભાંગ્યો... ! અરે, કમરના મણકા ખસી ગયા હોત તો મરી રે’ત... ! ખભા ભાંગે એ તો બહુ સારૂં... !’ એને એટલી ખબર ન પડે કે, આમાં આપણને ખભાની કે મણકાની ચોઇસ નથી મળતી.

આ તો જેના ઘેર કે હોસ્પિટલમાં ખબર કાઢવા જાઓ, તો ત્યાં કેવી રીતે વર્તવું જોઇએ, એની તમને ટીપ્સ આપું છું. પણ અત્યારે આ બધું ડહાપણ હું કરૂં છું, પણ લાસ્ટ વીક હું જ એક મોટો લોચો મારીને આવ્યો છું.

અમે ફેમિલી સાથે મલ્ટીપ્લેક્સમાં ફિલ્મ જોવા ગયા, પણ ત્યાં ગડદી બહુ હતી, એટલે મેં ’કુ...લાય... અશ્વિનીયાની ખબર કાઢી આઈએ. આપણી ભાવના સારી. (એમ તો અમારી ઉપરવાળાની ભાવના ય સારી... પગ થોડો ખોડંગાય છે....’) આપણે તો મનોરંજન સાથે કામ છે ને ? આ હમણાં કંઇ પહેલો વરસાદ પડ્યો, એમાં એના બિલ્ડિંગની ફૂટપાથ પાસે પાણી ભરાઈ ગયેલા. પાણીની વચ્ચે પગ મૂકીને ખાડો ક્રોસ કરી શકાય, એ માટે વચમાં કોઈ દયાળુએ પથરો મૂક્યો હતો, જેના ઉપર જમ્પ મારીને, પેલી બાજુ કૂદી જવાનું હોય. પણ આમાં શરત એટલી હોય છે કે, પહેલો જમ્પ માર્યા પછી, તમારૂં લેન્ડિંગ એક જ પગે, પથ્થરની બરોબર મધ્યમાં થવું જોઇએ. આવડત હોય તો પણ એક સાથે બન્ને પગે કૂદીને એટલા નાના પથરા ઉપર લેન્ડિંગ કરી શકાતું નથી.. નહિ તો પાણીમાં છ...મ્મ બોલે અને આપણે ભમ્મ થઇ જઇએ.

ઊંઝા-મેહસાણા બાજુ પાણીના ખાબોચીયામાં વર્ષોથી ભ...મ્મ થતા કેટલાક અનુભવીઓનું કહેવું છે કે, એ ઘડી અને એ અવસ્થા એવી હોય છે કે, આમાં કૂદતા પહેલા ટ્રાયલ પૂરતી, બે-ચાર વાર પ્રેક્ટિસ કરી જોવાતી નથી. ‘છૂ...છુ...છુ...’ કરતા દૂરથી રન લેતા પણ ન આવવાનું હોય. સ્કૂલમાં એ બધું બરોબર હતું કે, માપ બરોબર લેવું પડે. અશ્વિનીયો જરા ચીકણો, એટલે ઘરમાં વાઈફસાથે બેલેન્સ જેવું અહીં પથ્થર ઉપર બેલેન્સ જળવાય, એ હેતુથી પગ અને પથ્થર વચ્ચેનું ડિસ્ટન્સ એણે અંદાજે માપી લીધું. સમજો ને, લગભગ સાડા ત્રણ ફૂટ થતું હશે... બે-ચાર ઇંચ ઓછા ય હોય ! બસ, એ બે-ચાર ઇંચ એના ગણવામાં ન આવ્યા અને પથ્થર બે-ચાર ઇંચ પાછળ રહી ગયો અને અશ્વિનીયો પડ્યો. યોગગુરૂઓ કહે છે કે, ભીનો ખાડો કૂદતાં પહેલા ઊંડો શ્વાસ લઇ, સહેજ નમીને બન્ને હાથ પહોળા રાખવા જોઇએ. ત્યાર બાદ, પહેલો પગ આગળ લઇ જઈ, એની ઉપર આખા શરીરનું વજન મૂકીને,‘જય હનુમાનજી’ બોલીને જમ્પ મારવાનો હોય છે. વળી આ કોઈ ભવસાગર નહિ,પણ ભવખાડો પાર કરવાનો હોય છે. ફિલ્મો ગમે તેટલી જોઈ હોય, પણ આવા સ્થળોએ પાટલૂનની બાંય ઢીંચણ સુધી ચઢાવીને ઊભેલા કોઈ પલળેલા વટેમાર્ગુને માંઝી સમજીને,‘માંઝી લે ચલ પાર, લે ચલ પાર...’ના મોઢે એની સામે જોવું ન જોઇએ.... લોકો વાતો કરે. આવામાં તો નૈયા જાતે જ પાર કરવાની હોય.

અશ્વિનીયો કૂદ્યો તો ખરો, પણ હાળો આમાં ય પાણી પી ગયો, બોલો !

દેખીતું છે, પડતા વ્હેંત પથ્થર એના શરીરના એ ભાગ પર ખૂંપી ગયો જ્યાં એ વર્ષોથી રૂમાલ પાથરીને બેસે છે. ધબાકો મોટો થયો એના કરતા,‘ઓય મરી ગયો રે...’ નામની એની બૂમ બુલંદ નીવડી. પરમેશ્વરે એને બે કૂલા વાપરવા આપ્યા હતા, વેડફી નાંખવા નહિ... એમાંનો એક અત્યારે સપાટ થઇ ગયો.

હું તો ફેમિલી સાથે સરઘસાકારે અશ્વિનીયાની ખબર કાઢવા ગયો. શિસ્ત મને પહેલેથી ગમે. હાડકા ચકનાચૂર કરીને સૂતેલા દર્દીના પ્લાસ્ટરને સાચવવાનું હોય છે. ખૌફનાક એક્સિડેન્ટ પછી દર્દી પ્લાસ્ટરમાં આખો પગ લટકાઈને ઊંધે કાંડ પડ્યો હોય તો જતા વ્હેંત, યુધ્ધ ભૂમિમાં વીર રાજપુત મરેલો ઘોડો હલાવી જુએ એમ, એનો પગ હલાવીને,‘શું હવે કેમ છે ?’ ન પૂછાય, પણ આપણે આ બધાના કાંઈ થોડા જાણકારો હોઇએ ? (જવાબ : ના જ હોઈએ. જવાબ પૂરો.) મેં બસ, એટલું જ પૂછવા, અશ્વિનીયાનો પગ ભૂલમાં હણહણાવ્યો. લાગણીના માર્યા, આપણને એ વખતે ખ્યાલ ન હોય કે, આપણે શું હલાવી રહ્યા છીએ. મને યાદ છે, કાળા માથાના કોઈ માનવીએ ન પાડી હોય, એવી બૂમ અશ્વિનીયાએ પાડી. મારા મોરપિચ્છ સમા સ્પર્શ છતાં એના હાડકાનું આખું સેટિંગ હલી ગયું હતું. કોઈ તો ગમે તે હલાવે ને ગમે તેવો સટાકો ઉપડ્યો હોય,દર્દીએ જે પગે પાટા બાંધ્યા હોય એને તો વેદનામાં આમ આડેધડ ન ઉછાળવો જોઇે ને ? મને હસવું આવવું હતું, છતાં મેં ‘સોરી’ કીધું. થોડીવારમાં બધું શાંત પડ્યું ને અશ્વિનીયો જરી ઠંડો ય પડ્યો, ત્યાં મારી ત્રણ વર્ષની પૌત્રી ગઝલ અશ્વિનીયાના પ્લાસ્ટર ઉપર લપસણી ખાવા ચઢી ગઈ. ધ્યાન અમારૂં કોઈનું નહિ. ‘દાદાઆઆઆ...’ કરતી એ લપસી ને આ બાજુ અશ્વિનીયો રાડારાડ કરતો ભોંય પર આવ્યો. એને એટલી ખબર ન પડે કે, આ હોસ્પિટલ છે, એનું ઘર નથી, તે દર બબ્બે મિનિટે આવી ચીસો પાડે છે ! આમાં તો ડોક્ટરના બા ય ખીજાય...!

પ્લાસ્ટરમાં એનો આખો પગ પલંગથી છત તરફ બંધાયેલો હતો. માની ન શકાય એટલો દુ:ખાવો પગમાં થતો હતો ને એમાં ય,પગની નસોમાં લાંબા લાંબા લબકારા મારે, એ તો છત ફાડી નાંખે એવી ચીસો પડાવે. એવા દુ:ખતા પગ ઉપર નાની કીડી તો શું, નવી મૌસમ બેસે તો ય ગળામાંથી રાડ નીકળી જાય. અશ્વિનીયાને જોવાની મને મઝા આવતી હતી, પણ પછી કોઈને ત્યાં બહુ બેસાય બી નહિ ને... ? એ માંડ ઠેકાણે પડ્યો હતો, એટલે અમે નીકળવા રજા માંગી. આ ક્ષણની જ જાણે એનું ફેમિલી રાહ જોઇને બેઠું હોય, તેમ બધા એકી સાથે બોલી ઉઠ્યા,‘બસ ત્યારે... ? આવજો’. ભ’ઇ, આપણે સમજીએ કે, આમ જલ્દી-જલ્દી ઊભા ન થઇ જવાયને આયા છીએ તો થોડું બેસવું જોઇએ, પણ બધાએ એક દિવસ તો ઊભા થવાનું જ છે ને... ? અમે ય થયા, એમાં આપણને સગી સાળી બનાવવી ગમે, એવી કોઈ કાતિલ નર્સ હાથમાં ટ્રે લઇને દરવાજામાં દાખલ થઇ, હોસ્પિટલમાં તો હું ય રૂપાળો લાગતો હોઉં છું, તે એ બિચારી મને જોવા ગઈ, એમાં ગોથું ખાઈ ગઈ ને પડી સીધી અશ્વિનીયા ઉપર... !

સાલી ડોબીને ખબર હોવી જોઇએ કે, કોની ઉપર પડાય...! દર્દી બિચારો આવો ભાર સહન કરી શકવાનો હતો... ??

સિક્સર

- અમેરિકામાં પોતાના પ્રિય લેખકને મોંઘી કાર, બંગલો કે વર્લ્ડ ટુરની ફ્રી ટિકિટો એમના ચાહકો મોકલાવતા હોય છે.

અહીં કેમનું છે ?

- બીજાની તો ખબર નથી, પણ મારો એક ચાહક અઠવાડીયા માટે પોતાની સાસુ મારે ત્યાં સાચવવા મૂકી ગયો હતો... !

(Published on 16-06-2010)

ફિલ્મ : 'તુમ સે અચ્છા કૌન હૈ ?' ('૬૯)

નિર્માતા-દિગ્દર્શક : પ્રમોદ ચક્રવર્તી

સંગીત : શંકર-જયકિશન

ગીતકાર : લિસ્ટ મુજબ

રનિંગ ટાઇમ : ૧૮-રીલ્સ

થીયેટર : રીગલ (અમદાવાદ)

કલાકારો : શમ્મી કપૂર, બબિતા કપૂર, પ્રાણ, મેહમુદ, શોભા ખોટે, ધૂમલ, લલિતા પવાર (ડબલ રોલમાં) મોહન ચોટી, લતા સિન્હા, સ્નેહલતા, જયંતિ, અરૂણા ઈરાની, લીલા મીશ્રા, ઇંદિરા બંસલ, અસિત સેન, બિરબલ, જગદિશ રાજ, મુરાદ, ઉલ્હાસ, મનમોહન, મદન પુરી, પૉલસન, હરિ શિવદાસાણી અને રહેમાન.

ગીતો

૧ ગંગા મેરી માં કા નામ, બાપ કા નામ હિમાલા.... મુહમ્મદ રફી

૨ જનમ જનમ કા સાથ હૈ, નિભાને કો, સૌ સૌ.... મુહમ્મદ રફી

૩ કિસ....કિસ...કિસ....કિસકો પ્યાર કરૂં? કૈસે પ્યાર કરૂં? …મુહમ્મદ રફી

૪ પ્યાર કા લેકર ઊડનખટૌલા, ચલા યે પ્રેમપૂજારી..... શારદા-રફી

૫ રંગત તેરી સૂરત સી કિસી મેં કહીં નહિ.... લતા-રફી

૬ કભી હમને નહિ સોચા થા, ઐસા દિન ભી આયેગા.... મુહમ્મદ રફી

૭ આંખો મેં આંખેં ના ડાલો, મુઝે કુછ હોતા હૈ.... લતા મંગેશકર

ગીત નં. ૨, ૫, ૬ અને ૭ હસરત જયપુરી... બાકીના રાજીન્દર કિશન

રાજીન્દર કિશન જેવા ગીતકારે પણ કેવી મૂર્ખામીભરી ભૂલ કરી છે ? મુહમ્મદ રફીના ગીતના શબ્દો છે, 'ગંગા મેરી માં કા નામ, બાપ કા નામ હિમાલા...'હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રો મુજબ, ગંગાને હિમાલયની પુત્રી કહેવાઇ છે અર્થાત, ગંગા અને હિમાલય બાપ-દીકરી થયા (શિવજીની જટાને પ્રતિકાત્મક રીતે હિમાલયનું શિખર માની એમાંથી ગંગાનું અવતરણ થયું છે, એ ધોરણે ગંગા હિમાલયની પુત્રી કહેવાઇ) અને અહીં બન્નેને પતિ-પત્ની બનાવી દેવાયા છે !

અને એવી....ભૂલ ગણવી હોય તો ભૂલ અને ફિલ્મનગરીની તેહઝીબ ગણવી હોય તો એ...કે સગા કાકાજી સસરા અને ભત્રીજા વહુને 'જનમ જનમ કા સાથ હૈ, નિભાને કો, સૌ સૌ બાર મૈંને જનમ લિયે...'વાળા પ્રેમીઓ બનાવી દેવાયા હોય, આજની ફિલ્મ 'તુમ સે અચ્છા કૌન હૈ'માં!

શમ્મી કપૂર (જન્મ તા. ૨૧ ઑક્ટોબર, ૧૯૩૧) અને બબિતા (જન્મ તા. ૨૦ ઍપ્રિલ, ૧૯૪૮) ભલે આ ફિલ્મમાં પ્રેમીઓનો કિરદાર છે, પણ જન્મ તારીખો વાંચીને એ બન્ને વચ્ચેની ઉંમરનો તફાવત ગણી કાઢો. એ તો ઠીક... સગપણમાં શમ્મી બબિતાના કાકાજી થાય.... એમાં કોનો વાંક એ જોવાનો વિષય આપણો નથી અને હિંદી ફિલ્મોમાં આવા વિચિત્ર જોડાં અનેક જોવા મળે એમ છે. એ જ બબિતા શશી કપૂરની હીરોઇન હતી, એ જ શશી કપૂરની સાથે એની ય ભત્રીજા-વહુ નીતુ સિંઘ પણ પ્રેમિકા તરીકે આવી ચૂકી છે.

હિંદી ફિલ્મનગરીમાં આવું કશું જોવાતું નથી. એમાં નૈતિકતા-ફૈતિકતા કશી આવતી નથી... પ્યૉર બિઝનૅસ છે અને યુદ્ધ અને પ્રેમની માફક.... ફિલ્મોમાં ય બધું જાઇઝ છે.

પ્રમોદ ચક્રવર્તીની આ ફિલ્મ હતી, એટલે એની વાર્તા શું હશે કે ફિલ્મ કેવી હશે, એ કાંઇ પૂછવાનો અર્થ નથી. એ કેવળ મનોરંજન માટે ફિલ્મો બનાવતા હતા. પ્રોબ્લેમ એ હતો કે, મેહમુદ-ધૂમલ અને શોભા ખોટે જેવી બેનમૂન ત્રિપુટી કૉમેડી કરવા માટે મળી હતી તો ચક્કી દા ની અગાઉની ફિલ્મો ઝીદ્દી અને લવ ઇન ટોક્યો કરતા કાંઇક તો નવું લાવવું હતું ? એ ત્રણેની ત્રણે ફિલ્મોમાં એકની એક સ્ટોરી અને એકની એક કૉમેડી. મેહમુદ ફરી પાછો પેલી 'થપક લૂંગા'વાળી હૈદ્રાબાદી જબાન બોલે જાય છે (જે ફિલ્મ 'ગુમનામ'માં સારી લાગી હતી), પણ બે-ત્રણ અપવાદોને બાદ કરતા ક્યાંય હસવું આવતું નથી.... ઉપરથી ત્રણે બૉર કરે છે. યસ. ફિલ્મ કોઇપણ થર્ડ-ક્લાસ હો, શમ્મી કપૂરનો અભિનય બેનમૂન જ રહેવાનો.... એના રોલમાં તો આમે ય ભાગ્યે જ કોઈ ફિલ્મમાં ઠેકાણાં હતા, પણ કિરદાર ગમે તેવો મળ્યો હોય, વાત શમ્મીના અભિનયની કરવાની હોય તો એ પોતાના હન્ડ્રેડ-પર સૅન્ટ આપતો.

આ ફિલ્મ વખતે ૩૮-વર્ષના શમ્મીએ શરીર કેવું જાળવ્યું હતું કે, રબ્બરની જેમ બૉડી વાળી શકતો. કપડાંમાં કોઇ આછકલાઇ નહિ. ઇન્સર્ટ કર્યા વિનાનું સીધેસાદું બુશશર્ટ અને આજે તો હસવું આવે એવી પહોળી મોરીના પાટલૂન. આપણામાંથી મોટા ભાગનાઓને ૩૫-૪૦ની ઉંમરે તો માથેથી વાળ ખાલી થવા માંડે છે, જ્યારે શમ્મીનો તો વાળનો જથ્થો ય અકબંધ. આ કૉલમ વાંચનારાઓ જાણે છે કે, શમ્મીને નૃત્યગીતમાં કોરિયોગ્રાફર (ઍટલે કે, ડાન્સ-ડાયરેક્ટર)ની કદી જરૂર પડતી નથી.

ગીતની દરેક લાઇને (તમે એને ડાન્સ કહેતા હો તો) ડાન્સના સ્ટૅપ્સ માત્ર શમ્મી કપૂરની મૉનોપૉલીવાળા હોય. બીજા કોઇ ઍક્ટરને એ શોભે ય નહિ, પણ ગીતના એક મીસરામાં શમ્મીએ જે સ્ટેપ્સ લીધા હોય, એ કૅન્સલ થાય તો બીજાવારના શૂટિંગમાં સ્ટૅપ બદલાઇ ગયા હોય, પણ જોનારાને તો મોરલો મન મૂકીને ટહૂકતો હોય એવું લાગે. ખાવા 'પીવા'ના આટલા વૈભવ છતાં આટલી ઉંમર સુધી પેટને વધવાની સહેજ પણ છૂટ ન આપવી, એમાં રોજે રોજ કસરતો અને ડાયેટ-કન્ટ્રોલ કરીને શરીરને કેવું ચુસ્ત રાખવું પડયું હશે. બસ, રીટાયર થઇ ગયા પછી દેવ આનંદ કે દિલીપકુમારને બાદ કરતા અનેક હીરોલોગના શરીરો કેવા કોથળા જેવા ફૂલી ગયા હતા ? રાજ કપૂર, રાજેન્દ્ર કુમાર, જૉય મુકર્જી, શશી કપૂર.... પણ ધર્મેન્દ્ર કે જીતેન્દ્ર જેવાઓએ આજે હીરો તરીકે કામ કરવાનું ન હોવા છતાં શરીરને ફૂલવા નથી દીધા.... (દારૂપીવાની માત્રામાં એક ચમચી ય ઘટાડો કર્યા વિના.... બોલો ! આ બતાવે છે કે, દારૂને શરીર ફૂલવા સાથે કોઇ સંબંધ નથી.... શરીરનો નાશ કરવા સાથે ઘર જેવો સંબંધ ભલે હોય!)

શમ્મી કપૂર, મુહમ્મદ રફી અને સંગીતકાર જયકિશન-ત્રણે એકબીજાથી ક્યારેય છૂટા ન પડયા હોય એવા દોસ્તો હતા. શમ્મીની બધી ફિલ્મોમાં શંકર-જયકિશને ૧૯-ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું છે તેમ છતાં ય, એકલા જયકિશને જ રફી પાસે શમ્મી માટે મોટા ભાગના ગીતો ગવડાવ્યા છે. પણ, મારા માટે તો શંકર-જયકિશનથી મોટા સંગીતકારો બીજા હતા ય ક્યા... છતાં ઑનેસ્ટલી કબુલવું પડે કે, ૧૯૬૯-ની સાલમાં ઉતરેલી આ ફિલ્મ સુધીમાં તો બન્નેના દહાડા-પાણી ભરાઇ ગયા હતા. તદ્દન 'મમરી-બ્રાન્ડ'નું સંગીત આવવા માંડયું હતું આ ગાળામાં અને છેવટ સુધી ! 'મમરી-બ્રાન્ડ'નું સંગીત આવવા માંડયું હતું આ ગાળામાં અને છેવટ સુધી ! 'મમરી-બ્રાન્ડ'એટલે લારીવાળો ધંધો સમેટતો હોય ને છેલ્લો ઘરાક આવે, એટલે ભજીયા-ગોટાને બદલે ઘરાકી સાચવવા મમરીનો ભૂકો પધરાવી દે, એ બ્રાન્ડ ! 'આંખો મેં આંખેં ના ડાલો, મુઝે કુછ હોતા હૈ....'લતા મંગેશકરે આવા છીછરા ગીતો ગાવાની પહેલેથી ના પાડી હતી અને માટે જ ફિલ્મ 'સંગમ'માં 'મૈં કા કરૂંરામ મુઝે બુઢ્ઢા મિલ ગયા....'રાજ કપૂરે જેમ તેમ કરીને ગવડાવી તો લીધું, પણ એવી જ જેમ તેમ કરીને લતાએ પોતે એ ગીત સૅન્સરમાં અટકાવી દીધું અને રૅડિયો પર ન વાગે (સિવાય, રેડિયો સીલોન) એના પ્રયાસમાં સફળ પણ થઈ. તો પછી આ ફિલ્મમાં 'આંખોં મેં આંખે ના ડાલો....'જેવું ગીત લતાએ કેમ ગાયું, એ સવાલ સાવ નાનો નથી... ભલે જવાબ આપણા એકલાથી સમજાય એવો નથી... સિવાય કે, લતા પોતે આપણી મદદે આવે !

ચક્કી દા ની એ વખતની ફિલ્મોના હીરો-હીરોઇનોના નામ 'અશોક'અને 'આશા'હતા. (ઝીદ્દી, લવ ઇન ટોક્યો અને તુમ સે અચ્છા કૌન હૈ?) મેહમુદ-શોભા ખોટે અને ધૂમલ ચક્કી દા ની બધી ફિલ્મોમાં. 'લવ ઈન ટોક્યો'થી પ્રાણનો પ્રવેશ થયો, એમાં આ ફિલ્મ પછી ચક્કી દા એ ફિલ્મ બનાવવાની સ્ટાઇલ બદલી નાંખી અને જૉય મુકર્જી કે શમ્મી કપૂરને બદલે ધર્મેન્દ્ર આવી ગયો, પણ પ્રાણ તો બધામાં રહ્યો. પ્રાણ એક જ એવો સદભાગી, ટૅલેન્ટેડ અને સ્વભાવનો ફરિશ્તો હતો કે, રાજ-દિલીપ-દેવ આનંદ જ નહિ, રાજેન્દ્ર, શશી, મનોજ, ધર્મેન્દ્ર, જીતેન્દ્ર... અરે, એકોએક હીરો સાથે એની ફિલ્મો આવી અને બધા એનો આદર કરે. એની વિલનીમાં કૉમિક પણ ઉમેરતો જેમ કે, આ અને આ સમયની ઘણી ફિલ્મોમાં એ સિલ્કની સાડીઓમાંથી બનાવેલા (સાડીની જ ડીઝાઇનના) શર્ટ્સ પહેરતો. શરીર છેવટ સુધી માફકસરનું જાળવી રાખ્યું હોવાથી દરેક કપડાં એને શોભતા.

પણ હીરોઇન બબિતા માફકસરની ઍક્ટિંગ જીવનભર કરી જ ન શકી. એ જમાનામાં દરેક હીરોઇનને હીરોઇન ઉપર આધારિત ફિલ્મો મળતી. બબિતા પાસે ખૂબસુરત ચેહરા સિવાય ફિલ્મજગતને આપવા જેવું કશું નહોતું. બબિતા સિંધી છે અને તેના પપ્પા હરિ શિવદાસાણી દાયકાઓથી ફિલ્મોમાં છે, પણ બાપને ઍક્ટિંગ ચઢી હોય તો બેટીમાં આવે ને ? તળપદી ગુજરાતીમાં આવા અર્થની એક કહેવત પણ છે, પણ... ઈટ્સ ઓકે! યસ. એ સુંદર તો હતી અને હીરોઇનને શોભે એટલી સુંદર હતી... પણ એની હૅરસ્ટાઇલો જોઈને હસવું આવવા કરતા હૅડકીઓ આવી જાય, એવી ફની અને ગોબરી વિગ વાળી હતી. એના પોતાના વાળ સુંદર હતા, છતાં આપણે જોઇ ન શકીએ, એવી ખરાબ વિગ પહેરીને મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં એ આવી.... ઉપરથી ઍક્ટિંગમાં કોઇ શકરવાર નહિ!

નવાઇ લાગે, પણ ફિલ્મની પબ્લિસિટી કે ઈવન ટાઇટલ્સમાં ય રહેમાનનું નામ જ નહિ. મને એ ખૂબ ગમતો. પ્રદીપકુમારની માફક રહેમાને ય કિરદારો કાયમ કરોડપતિ શેઠોના જ કર્યા છે... રાજ કપૂરની 'ફિર સુબહ હોગી'જેવા થોડા અપવાદોને બાદ કરતા ! ઘણા વાચકો હિંદી ફિલ્મોના લગભગ જુનિયર આર્ટિસ્ટોના નામ પૂછાવે છે, એ મુજબ, ફિલ્મ 'વક્ત'માં 'આગે ભી જાને ન તુ...'ગાનારી ફોરેનર ધોયળી અભિનેત્રીનું નામ 'ઍરિકા લાલ'હતું, તો એ સમયની મોટા ભાગની ફિલ્મી પાર્ટીઓમાં ગોરા ધોળીયાનો રોલ કરતો ભૂરી આંખોવાળો ડોસો 'સોપારીવાલા'છે.

તદ્દન ખપાટીયા જેવું પતલું બૉડી ધરાવતો કૉમેડિયન 'જૅરી'છે. આજની આ ફિલ્મના પ્રારંભમાં અંધ બહેન જયંતિ (સાઉથની ફિલ્મોમાં એ સૅક્સ-બૉમ્બ કહેવાતી.) સાથે એનો ભાઈ શમ્મી કપૂર બહેનને કહે છે, 'તુ સબ કુછ દેખ સકતી હૈ....'એ વખતે પાછળ ઊભેલી અને સેંકડો ફિલ્મોમાં આપણે જોયેલી કદરૂપી ડોસી મેહરબાનુ છે. ફિલ્મ 'આનંદ'માં જ્હૉની વૉકર જે બાદશાહને 'ઝીંદગી ઔર મૌ તો ઉપરવાળે કે હાથ મેં હૈં, જહાંપનાહ...'એ ચશ્માવાળો બુઢ્ઢો જહાંપનાહ નઝીર કાશ્મિરી છે. ફિલ્મ 'જ્વૅલ થીફ'માં અશોક કુમારનો સાથી બનતો કાળો-શીળીના ચાઠાવાળો ગુંડો સૅમસન છે.

'જ્હૉની મેરા નામ'માં જ્યોતિષી બનેલા આઇ.એસ.જોહરનો સાથી પોલીસવાળો સુબ્રતો મહાપાત્ર અને જોષ જોવડાવવા આવેલો કાળા રંગનો ગુંડો બિહારી છે. 'પિયા તુ અબ તો આજા...'ગીતમાં હૅલનની સાથે પિંજરમાં ડાન્સ કરતો ડાન્સર ચીનુ છે. આજની ફિલ્મમાં સ્નેહલતાનો પ્રેમી બનતો બદમાશ મૂળ ગુજરાતી અને આજના દિગ્દર્શક નીતિન મનમોહનના પિતા ખલનાયક મનમોહન છે, તો બીજી સાઇડ-હીરોઇન લતા સિન્હાને ટ્રેનમાં ભગાડી જનાર પ્રેમી કિર્તી કુમાર છે. 'અમર, અકબર, ઍન્થની'માં પરવિન બાબીનો બૉડીગાર્ડ બનતો પહેલવાન યુસુફ ખાન છે. એ સમયની ઑલમોસ્ટ દરેક ફિલ્મની ફાઇટિંગમાં દેખાતો કાળો ડિબાંગ વાંકડીયા વાળવાળો હબસી જુલિયન છે.

અને છતાં ય, સાલ તો હજી '૬૯-ની હતી, તો ય અરૂણા ઇરાનીની ઓળખાણ આપવી પડે, એટલી એ નવીસવી હતી. એ પછી તો મેહમુદની કાયેદસરની પત્ની બનવા એને ઘેર જઇને ધમપછાડા કરનાર અરૂણા ઇરાની આ ફિલ્મમાં શોભા ખોટે હોવા છતાં મેહમુદની સાથે છે.

લલિતા પવાર જેવી અસરકારક ચરીત્ર અભિનેત્રી કદાચ બીજી નહિ થાય. ગુસ્સા અને વૈભવવાળી માલેતુજાર સ્ત્રી કે દાઝકણી સાસુના કિરદારો એના પહેલા કે પછી બીજી કોઇ અભિનેત્રી કરી શકી નથી. ઠેઠ મૂંગી ફિલ્મોના જમાનાથી ફિલ્મોમાં આવી ગયેલી લલિતા પવારનું સાચું નામ 'અંબિકા લક્ષ્મણ શગૂન'હતું અને તે સિલ્કના અબજોપતિ પિતાની દીકરી હતી. એના પ્રથમ પતિ પંડિત હનુમાનપ્રસાદ હિંદી ફિલ્મોના જાણીતા થતા થતા રહી ગયેલા સામાન્ય સંગીતકાર હતા, પણ એ જ હનુમાનપ્રસાદે 'ગીતાદત્ત'ની શોધ કરી હિંદી ફિલ્મોને કેવો મધૂરો અવાજ આપ્યો હતો. લલિતાના બીજા પતિ જી.પી. પવાર હતા. ફિલ્મ 'પ્યારી કટાર', રેશમી સાડી'અને 'રૂપૈયા'જેવી ૩૧-ફિલ્મોના એ લેખક કે દિગ્દર્શક તો એ ય હતા (જેની અટક પત્ની તરીકે લલિતાએ સાચવી રાખીને ત્રીજા લગ્ન રાજકુમાર ગુપ્તા સાથે કર્યા હતા, જેણે ફિલ્મ 'જાગૃતિ' (૧૯૫૬)માં એક નાનકડો રોલ કર્યો હતો. જેની આંખ જોઇને સામાન્ય સ્તરના પ્રેક્ષકો મશ્કરી કરે છે. એમને ખબર ન હોય કે, '૪૦-ના દશકની એક ફિલ્મમાં વાસ્તવિકતા લાવવાના આશયમાત્રથી આ સાહસિક અભિનેત્રીએ લાફો મારનાર સાઇડ-અભિનેતા 'કદમ'ને સાચો લાફો મારવાનું સજેશન કર્યું હતું.

લાફો ખોટી જગ્યાએ વાગી જશે, એની કોઇને કલ્પના નહિ, એમાં લલિતાબાઇની આંખ કાયમ માટે ફાંગી થઇ ગઇ.... એ તો ઠીક, એ ફિલ્મ સુધી તો લલિતા પવાર હીરોઇનના રોલ કરતી હતી (અને એ જમાનામાં ફિલ્મી-પરદા ઉપર ચુંબનના દ્રષ્યો પણ આપ્યા હતા). અનેક વાચકો કૉમેડિયન મા.ભગવાનદાદાને એ થપ્પડ મારનાર કલાકાર સમજે છે, જે ગલત છે. મેં અહીં નામ 'કદમ'લખ્યું છે, એમાં એકાદ-બે દોરાની આઘીપાછી હોઇ શકે છે..... અગાઉનું વાંચેલું અત્યારે પરફૅક્ટ યાદ નથી આવતું.

ફિલ્મ 'પ્યાર કિયે જા'માં મેહમુદ ઓમપ્રકાશને હૉરર-સ્ટોરી કહીને બીવડાવે છે, એ સમયે ધુમધામ હસાવી નાંખે એવી કૉમેડી બની હતી, પણ પછી મેહમુદે પોતે જ આવનારી ઘણી ફિલ્મોમાં એનો ઑવરડૉઝ કર્યો એમાં એની કૉમેડી તો ઠીક, કોઇપણ બાજુથી કલા જ ન રહી. અહીં એ ઘરના નોકર તરીકે બબિતાને રાત્રે ડરાવવા આવી ભૂતની સ્ટોરી કહે છે, જેમાં નથી કૉમિક કે નથી કલા.... સિમ્પલી બોરિયત છે ! યસ. એક વાતે દાદ મેહમુદને દેવી પડે કે, બબિતાને આ સ્ટોરી કહેવા માટે મેહમુદે એક પણ રીટૅક લીધા વગર સળંગ સાડા ત્રણ મિનીટનો શૉટ આપ્યો છે. 'પ્યાર કિયે જા'માટે એણે એક ઈન્ટરવ્યૂમાં કહ્યું હતું કે, એ શૉટમાં સંવાદ કે દિગ્દર્શન-કાંઇ નહોતું. શૂટિંગ વખતે જ મેહમુદ સ્ટૉરી બનાવતો ગયો ને ઓમપ્રકાશ ગભરાતો રહ્યો. ખુદ મેહમુદના કહેવા મુજબ, એ કૉમેડીનો ખરો યશ ઓમપ્રકાશને જાય છે, જેણે ગભરાવવાના પરફૅક્ટ હાવભાવ સ્પૉન્ટેનીયસ આપીને શૉટમાં ખરી સ્વાભાવિકતા લાવ્યો હતો. અહીં પણ બબિતાએ પણ સામાન્ય કામ નથી કર્યું. ગભરાવાના હાવભાવ બબિતાએ પણ શક્તિમુજબ ઠીકઠીક આપ્યા છે.

આકારમાં અફ કૉર્સ, હું ખાધે-પીધે સુખી અને શિક્ષિત જનાવર જેવો લાગું છું, પણ એ લોકો જેટલો મારો ખોરાક નથી. મને જમવા બોલાવવો ખાસ કાંઇ ભારે પડે એવું નથી. જાતનો સરસ મજાનો બ્રાહ્મણ છું, એટલે જમવા તો-ઉપરવાળા સિવાય જે બોલાવે, એને ત્યાં ટાઇમસર પહોંચી જાઊં છું. બીજી વાર બોલાવે, એ માટે ત્યાં હું જે જમ્યો હોઊં, એના દે-ઠોક વખાણો કરૂં છું, એમાંના કેટલાક તો સાચા વખાણ પણ હોય. આપણાં મનમાં પાપ નહિ... પેટમાં પણ જગ્યા જેટલું જ પાપ....!

પણ વખાણો કરવામાં હાળું ભરાઇ પડાય છે. ધત્તુભ’ઇના ઘેર મને જમવા બોલાવ્યો, તે કાંઇ મંગળ-બંગળવારના થેપલાં પડ્યા હશે, એ મને પ્રેમના ફૉર્સો કરીકરીને વહાલથી જમાડ્યો. એ લોકોને ગોડાઉન ખાલી કરવું હશે ને મારાથી વઘુ શક્તિશાળી ‘થેપલા-ખાઉ’ એમને નહિ મળ્યો હોય, એટલે હડફેટમાં મને લીધો ને એવા થેપલાં હું ખાઇ પણ ગયો. બ્રાહ્મણ જેનું ખાય એનું કદી ખોદે નહિ એટલે મારા ય ગળે ન ઉતરે એવા વખાણો કર્યા.

પત્યું. એમને તો એમના થેપલાંનો બ્રાન્ડ-ઍમ્બેસેડર મળી ગયો. મારા અગાઉ આવી ભૂલ કોઇએ નહિ કરી હોય, એ કારણે એ લોકો તો એમના પ્રચાર-સાહિત્યમાં પણ મારૂં નામ જોડવા લાગ્યા. ‘‘ભ’ઇ... આ પેલા અશોક દવે નહિ...?.... અમારા થેપલાં ખઇખઇને ‘બુધવારની બપોરો’ લખે છે...! એમના લેખનો પહેલો અક્ષર અમારા થેપલાંના પહેલા બાઈટથી લખાય. ચામાં બોળી બોળીને થેપલું ખાધા પછી જ દાદુ ઇન્સ્પાયર થાય....!’’

એ પછી તો ધત્તુભ’ઇનું આખું ઘર ભાન ભૂલ્યું. ઘરમાં થેપલાં કાયમી થઇ ગયા. શ્રીખંડમાં પણ થેપલાં બોળીબોળીને ખવાવા માંડ્યા. બ્રેકફાસ્ટમાં ખાખરાનું સ્થાન થેપલાંએ લીઘું. જગતનો પહેલો થેપલાંની ફલૅવરનો આઇસક્રીમ ધત્તુભ’ઇએ શોઘ્યો. કોઇ ચીજવસ્તુનું વર્ણન કરતી વખતે વાત જો એની ગોળાઇની કરવાની હોય તો, ‘‘ઓહ ન્નો....હાઉ સ્વીટ ? પમ્મીનો ફૅસ બિલકુલ થેપલાં જેવો રાઉન્ડ-રાઉન્ડ છે, નહિ, ડૅડ....?’’ ઘરનો માહૌલ એટલી હદે થેપલાંમય થઇ ગયો કે, કોક તો વળી એવું ય બોલ્યું હતું કે, આપણાં ઇટાલીયન-સોફાના કવરો પણ થેપલાંના લોટમાંથી બનાવો. અફ કૉર્સ, ઘરના નૅપકીનો તો પહેલેથી થેપલાં જેવા સિવડાવ્યા હતા. ટેસ્ટમાં બહુ ઝાઝો ફરક નહોતો. એમનો નૅપકીન ચાવો તો થેપલાં જેવો લાગે અને થેપલું આપ્યું હોય, તો આપણને એમ કે, મોંઢું લૂછવા આપ્યું છે. સાલું, પછી તો ઘરનું નામ પણ ‘ધત્તુ-સદન’ બદલીને ‘થેપલાં-ભવન’ કરી નાંખ્યું. એ વધારે પડતું ન કહેવાય ? (જવાબ : બહુ વધારે પડતું કહેવાય. જવાબ પૂરો)

ખબર હોય તો, આજકાલ હવે નવરી પડેલી મોટા ભાગની ગુજરાતણો ઘેર ચૉકલેટો બનાવતી થઇ ગઇ છે. જેને ઘેર જાઓ, એ નાસ્તાને બદલે ડિશમાં ચૉકલેટો ધરે છે અને ભારપૂર્વક કહે, ‘‘લો ને... લો ને.... ઘેર જ બનાવી છે...!’’ ચૉકલેટ જેવો એની ચામડીનો કલર બેશક હોય, પણ ડિશમાં ચોળાફળીની માફક ચોકલેટો ગોઠવીને મૂકી હોય, એ જોઈને સવાલ થાય કે, આ તું ધમકી આપે છે કે બીવડાવે છે ? વચમાં વચમાં મીઠાના ગાંગડા આવતા તારા ગઇ વખતના વઘારેલા ભાત હજી યાદ છે, ચોપડેલા ટીંચર-આયોડીન જેવી લસણની ચટણી હજી યાદ છે... આઇસ્ક્રીમની સાથે પણ ડુચાં મારવા માટે આપેલાં થેપલાં હજી યાદ છે, બેન ! હવે તારી ચૉકલેટોમાંથી તો મને છુટો કર...!

આ જ ગ્રાઉન્ડ પર, ધત્તુભ’ઇનું ફૅમિલી નિર્દયી બન્યું હતું અને પ્લાસ્ટિકના આકર્ષક અને ચળકતાં રૅપરમાં વીંટાળેલા થેપલાં એમણે સગાં-સંબંધીઓ કે ફ્રૅન્ડ્ઝને ઘેરઘેર મોકલવા માંડ્યા. ભોગ બનતા સગાંસંબંધીઓમાંથી કેટલાકે તો જ્યોતિષીઓની સલાહ લીધી કે, ‘‘ધત્તુભ’ઇના થેપલાં પાછળ પડી ગયા છે... મારી દીકરીના રીસેપ્શનમાં સ્ટેજ પર આવીને ધત્તુભ’ઇ આશીર્વાદની સાથે થેપલાનું પૅકેટ આપી ગયા હતા કે, ‘હનીમૂનમાં બહુ કામ આવશે...’ આમાંથી છુટવાનો કોઇ ઉપાય બતાવો, મહારાજ.’ ત્રિકાળજ્ઞાની જ્યોતિષીએ સરસ ઉપાય દર્શાવ્યો,

‘‘૨૧-મંગળવાર કરો..... દુશ્મનો સીધા થઇ જશે. પાપગ્રહો નાશ પામશે.’’

‘‘૨૧-મંગળવાર....? નકોડા કે દૂધ-ભાત ખાઇને....?’’

‘‘ના...ફક્ત થેપલાં ખાઇ ને...!’’

કહે છે કે, સદરહૂ જ્યોતિષીને સૉસાયટીની બહાર ઘસડી લાવીને આ લોકોએ ઢોર માર માર્યો હતો. નજરે જોનારાઓનું બયાન છે કે, માર ખાધા પછી ઇલેકટ્રીકના થાંભલા નીચે પડેલા જ્યોતિષીનું મોંઢું પણ સૂઝીને....! (વાંચકો ખાલી જગ્યા ભરી દે...!)

ધત્તુભ’ઇની બા ઘણીવાર ખીજાતા કે, ‘‘બેટા ધત્તુ... થોડો સંયમ રાખો. છોકરાઓ ચ્યૂઈંગ-ગમની જગ્યાએ થેપલાંનાં ડૂચાં ભરવા માંડ્યા છે.’’ બાને એ ખબર નહોતી કે, એ થેપલાં ચ્યૂઈંગ-ગમની જેમ વર્ષો સુધી ચાવો તો ય એનો અંત આવે એમ નથી. આમાં તો પમ્મીની માંડમાંડ થયેલી સગાઇ પણ તૂટી ગઇ... પૈણનારાની મમ્મી એટલું તો વિચારે ને કે, આપણા ઘેર આવનારી છોકરી આવા કડડભૂસ્સ થેપલાં બનાવતી હોય તો, મારે મારા છોકરાને થેપલે-થેપલે મારી નથી નાંખવો.... નિકાલ કરતી વખતે એક એક જીદ્દી થેપલું પેટમાં ચોંટી રહે, તો અમે કોને બતાવવા જઇએ...?’

એમની પ્રોડક્ટનો બ્રાન્ડ-ઍમ્બેસેડર મને બનાવ્યો હતો, એટલે સમાજમાં વાતાવરણ એવું બનવા માંડ્યું કે, ઓળખીતા વાચકો મને પૂછવા માંડ્યા, ‘‘શું આપની સફળતાનું રહસ્ય ધત્તુભ’ઇના થેપલાં છે ?’ લક્સ સાબુ તનબદન પર ચોળી ચોળીને નહાતી હીરોઇનોની જેમ, વાચકો મને શરીર પર થેપલાં ચોળી ચોળીને નહાતો કલ્પશે, તો મારી માર્કેટ-વૅલ્યૂ શું રહેશે, એ ભય મને ખરો. પછી તો સ્વાભાવિક છે, મને થેપલાં બહુ ભાવતા હશે, એમ માનીને જેને ઘેર હું જઊં, ત્યાં આ એક જ ડિશ મને અપાય. સાલાઓ આપણી છાતીમાંથી આરપાર કોઇએ કપડાં સૂકવવાની નાયલોનની દોરી ખેંચી કાઢી હોય એવી સિક્સરો મારે, ‘‘ભ’ઇ, ભલે અમારા થેપલાં ધત્તુભ’ઇ જેવા નહિ હોય, પણ તમારા ભાભીને જેવા આવડ્યા છે, એવા બનાવ્યા છે... આજે તો ખાવા જ પડશે.’’

મારા વસીયતનામામાં મારે શું લખતા જવું, એની ય મને ચિંતા થવા માંડી. ડોહો સંપત્તિમાં થેપલાં સિવાય કાંઇ મૂકતો જવાનો નથી, એવું માનીને મારો પરિવાર મને ઘરડાંના ઘરમાં મોકલી દે તો મારૂં શું થશે, એ ભયથી હું ફફડતો હતો. એકવાર તો મોટા અંબાજી જઇને હું ૨૨-દિવસ સુધી થેપલાં નહિ ખાવાનું વ્રત લઇ આવ્યો, પણ પારણાંમાં મને થેપલાં જ ખવડાવ્યા. હું ય માણસ છું... મરી ન જાઊં ? (જવાબ : નવી માહિતી આપવા બદલ આભાર... જવાબ પૂરો)

....ભગવાન પરશુરામે આખી પૃથ્વીને નક્ષત્રી કરી નાંખવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી....!

સિક્સર
‘‘મૂકેશ અંબાણી એમના ૧૬૫-રૂમો ધરાવતા એક અબજ ડૉલર્સના મકાન ‘ઍન્ટીલા’માં રહેવા જશે...તમે આવું કંઇ વિચારો છો ?’’ એક વાચકે મને પૂછ્યું.
- જી. મને એટલું નાનું મકાન ના ફાવે. હું લગભગ અઢી અબજ ડૉલર્સના મકાનમાં શિફટ થવાનું વિચારી રહ્યો છું... વિચારવાના ક્યાં પૈસા પડે છે ?

(Published on 27/10/2010)

* ગુજરાતીઓને હિંદી બોલવાના આટલા ધખારા કેમ છે ?

- મને ખ્યાલ છે, ત્યાં સુધી એ લોકો હિંદીમાં સાંભળી પણ શકે છે !

(ધ્રુવ પંચાસરા, વીરમગામ)

* કોંગ્રેસે આ દેશનું ઘણું ભલું કર્યું છે, છતાં તમે હંમેશા કૉંગ્રેસને ઈગ્નોર કેમ કરો છો ?

- બસ. આખા વર્ષમાં આખા દેશમાંથી કોઈ પણ એક જ કૉંગ્રેસી, દેશ માટે માત્ર એક વાત કરે...ભાજપની નહિ... તો મને વાંધો નથી ! પાકિસ્તાન કે આતંકવાદીઓ માટે એ લોકોને કાંઈ કહેવું નથી ?

(નિર્મલસિંહ પરમાર, મુંદ્રા)

* જો સ્માર્ટ ફોન ની હોય તો ?

- રીક્ષા કરીને એના ઘેર જઈ આવવું.

(વેદાંત સોની, નવસારી)

* તમે ભૂતપ્રેતમાં માનો છો ?

- આપણને કોઈની પર્સનલ લાઈફોમાં ડોકાં કરવાની આદત જ નહિ !

(જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઈ)

* જન્માક્ષર/જ્યોતિષ હિંદુ ધર્મમાં જ કેમ ?

- જગતના કોઈ પણ ધર્મ કરતા હિંદુઓમાં ભગવાનનો સ્ટૉક સૌથી વધુ છે...૩૬ કરોડ દેવતા, ૧૨૫ કરોડની વસ્તીમાં !

(ધીમંત ભાવસાર, બડોલી)

* વિજય માલ્યા ક્યારે પાછો આવશે ?

- એ કોઈ ધૂળજી છે તે એના પાછા આવવાની ચિંતા કરો છો !

(હેમલ દેસાઈ, ગાંધીનગર)

* આજના યુવાનો માટે તમારો કોઈ સંદેશ ?

- એજ કે, કોઈને મફતમાં સંદેશ આપવો નહિ.

(ક્રિષ્ણા ભેસાણીયા, રાજકોટ)

* આ વખતે ભારત ટી-૨૦ વર્લ્ડ કપ કેમ ન જીતી શક્યું ?

- કારણ કે, હારી ગયું હતું.

(અર્પણ વિ. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* જ્યોતિષની દ્રષ્ટિએ રાહુલબાબાનો લગ્નયોગ ક્યારે છે ?

- ચાલુ પાર્લામૅન્ટે ઊંઘવાનું બંધ કરે ત્યારે.

(જયેશ સુથાર, કણજરી)

* જ્યારે ટપુ જન્મ્યો નહોતો ત્યારે દયાભાભી જેઠાલાલને 'ટપુ કે પાપા'ને બદલે શું કહીને બોલવતા હશે ?

- 'આનેવાલે'ટપુ કે પાપા...!'

(કૃતાર્થ વૈષ્ણવ, રાજકોટ)

* મારી દ્રષ્ટિએ નાથુરામ ગોડસે એક રાષ્ટ્રપ્રેમી વ્યક્તિ હતો...

- રાષ્ટ્રપ્રેમમાં ખૂન કરવાનું ન આવે !

(કલ્પેશ પટેલ, કેનેડા)

* મહાલક્ષ્મી માતા સપનામાં આવીને તમને કહે, 'સાત દિવસમાં તને રૃા. ૧૦૦ કરોડ મળવાના છે.'તો તમારૂં શું રીઍક્શન હોય ?

- 'માતાજી...બોલીને ફરી તો નહિ જાઓ ને ?'

(હસમુખ બી. રાવલ, અમદાવાદ)

* લગ્ન પછી સામેનું પાત્ર બદલાઈ ગયું હોય, એવું લાગતું હોય તો ?

- એને જોયા પછી કહું.

(ભરત ડી. સાંખલા, ડિસા)

* કાગડા દેખાતા નથી, તો પછી શ્રાદ્ધ વખતે અગાસીમાં કાગવાસ કોને નાંખવો ?

- આવી વાતોમાં સ્ત્રી-પુરૂષના ભેદભાવો રખાય જ નહિ...કોઈ કાગડી પકડી લેવી !

(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વોરા, જૂનાગઢ)

* આ દવાદારૂમાં દવા તો સમજ્યા, પણ દારૂનું શું ?

- તમારી વ્યવસ્થા થાય તો મને ય કહેવડાવજો.

(અમરિશ બધેકા, ભાવનગર)

* મારે પણ 'તિતિક્ષા'ની બેન્કમાં ખાતું ખોલાવવું છે...શું કરૂં ?

- ઓહ...હવે સ્ત્રીઓ પણ...???

(તૃપ્તિ ઠાકર, અમદાવાદ)

* નવા અને જૂનામાંથી તમને કયા ગીતો વધારે ગમે ?

- ઑડિયન્સ તૈયાર હોય તો નવું/જૂનું...કોઈ બી ગીત વ્યાજબી ભાવે ગાઈ આપવામાં આવશે.

(શૈલેષ દરજી, અમદાવાદ)

* લંડનના મૅડમ તુસાડ્ઝ મ્યુઝીયમમાં તમારૂં પૂતળું હજી કેમ નથી મૂકાયું ?

- જોઇને ય હસવું આવે, એવું પૂતળું બનાવવા એ લોકો તૈયાર નથી !

(જયેશ જરીવાલા, સુરત)

* તમે ત્રણ દિવસની ત્રણ કૉલમ લખીને બીજા ચાર દિવસ શું કરો છો ?

- ચાર દિવસ તો એ ત્રણની રાહ જોવામાં જ નીકળી જાય છે !

(શીતલ ટર્નર, મુંબઈ)

* બ્રેથવૅઇટે બૅન સ્ટોક્સની ઑવરમાં ચાર છગ્ગા માર્યા, ત્યારે તમને કેવું લાગ્યું હતુ?

- ઉપાડી ઉપાડીને ઝીંકી દીધી કહેવાય !

(ફૈઝલખાન નેદરીયા, ગાંધીનગર)

* તમારો પંખો વારેવારે કોણ બંધ કરી જાય છે ?

- વીજળી ઘરવાળા.

(સતિષ ટર્નર, મુંબઈ)

* અરવિંદ કેજરીવાલ કોંગ્રેસે કરેલા ભ્રષ્ટાચારો વિશે કેમ બોલતા નથી ?

- એ માણસ પબ્લિસિટીનો ભૂખ્યો છે...એના નામનો સવાલ પૂછીને તમે ય એનું ધાર્યું કરાવો છો !

(મૂકેશ શાહ, વડોદરા)

* ગાંધીનગરમાં ચૂંટણી જેવું કાંઈ લાગતું જ કેમ નથી ?

-ઝપો ને !

(વીરેન્દ્ર મણીયાર, ગાંધીનગર)

* હવે...બિહારમાં પણ દારૂબંધી ?

- તે તમારે ક્યાં ત્યાં જઈને પીવો છે !

(મિલન પિપલીયા, અમદાવાદ)

* તમારા મતે રાજકારણ એટલે શું ?

- જેની રાહુલ ગાંધીને કાંઈ ખબર પડતી નથી એ.

(પ્રકાશ લછવાણી, આદિપુર-કચ્છ)

ઇન્ડિયામાં આજકાલ ‘વાઘ બચાઓ’ અભિયાન ચાલી રહ્યું છે.

શરૂઆતમાં હું એવું સમજેલો કે, આ લોકો ‘અશોક દવે’ને બચાવવા માંગે છે.

લુપ્ત થતી મૂલ્યવાન જાતિઓને બચાવી લેવાની ઝૂંબેશમાં મારી સાથે આ લોકો વાઘને પણ બચાવી લે, એમાં ખોટું કાંઇ નથી. સાહિત્યના આ માયાવી સંસારમાંથી એક અશોક દવે ઓછા થયા પછી એવો બીજો માલ આવવાનો નથી, માટે જે છે એને જાળવી જાઓ. પશુપ્રેમીઓને ડર એ હતો કે, વાઘને બચાવવા જતા આ લોકો મારાવાળું માંડી ન વાળે. આ જગતમાં મૂંગા પશુઓ બોલી શકતા નથી (અહીં વાઘની વાત થાય છે, એમ સમજવું.) ને માણસ છે... ભૂલ થઇ જાય. કોઇ વાઘને ભડાકે દીધા પછી તમે તો છાપામાં નિવેદન આપો કે, ‘‘સદરહું વાઘને અમે અશોક દવે સમજીને ભડાકે માર્યો હતો....! બંને સરખા દેખાતા હતા...’’

આમ પાછી આપણી પર્સનાલીટી વાઘ જવી ખરી. ગુસ્સો આવે ત્યારે વાઘોના વિચારો મારી સાથે બહુ મળતા આવે અને અમિતાભ બચ્ચનના આ અભિયાન સાથે પણ હું સહમત કે, આજકાલ મને બચાવવા જેવો તો ખરો. અમારા અનેક સાહિત્યકારો બંદૂક નહિ તો હાથમાં ગીલ્લોલ અને ઢેખાળા લઇને ઊભા જ છે. એમનો ય ટેસ્ટ ઉંચો છે કે, શિકાર કરવો તો વાઘ-સિંહનો કરવો.

પણ વાઘોની પર્સનાલિટી.. સૉરી, ‘ટાયગરલિટી’ મને બહુ મળતી આવે છે. સામેથી જુઓ તો મારી મૂંછ રૉયલ બૅંગોલ ટાયગર જેવી લાગે. તમે વાઘની મૂછો જોઇ હોય તો, શાંત પાણીમાં પથરો પછાડો અને છમ્મ કરતાં છાંટા ઊડે, એવા સાત-આઠ વાળ ઉપલા હોઠથી ભાલાની માફક સીધા-સામા તમારી તરફ આવતા હોય. આપણી મૂછોનું બી એવું છે. રાજા-મહારાજાઓની મૂછોમાં કેવું હોય કે, એ લોકોની મૂછ ગાડીની નંબર-પ્લેટની ઉપરની ધારી પર કાળું ઓઇલ ઢોળાયું હોય, અને રેલા નીચે આવતા હોય, એમ એ લોકોની મૂછો ઢળતી લાગે. અમારે વાઘોમાં એવું ન હોય. ઘણા વાઘો ફેશનમાં મૂછો આડી ફંટાય એવી પણ રાખે છે, ને ઘણાં અન્ય વાઘણોને ખુશ કરવા માટે આમળીને ઉપર ચઢાવેલી ધારદાર મૂછો રાખે છે, પણ અમે લોકો એવી અંધશ્રદ્ધામાં ન માનીએ...! મારી જેમ વાઘની બા ય ખીજાય!

એ તો પછી કોકે કીઘું ત્યારે ખબર પડી કે, આ લોકો વાઘ જેવી છાતી, વાઘ જેવી હિંમત અને વાઘ જેવી ચપળતા ધરાવતા અશોક દવેને નહિ, જંગલમાં રખડયા કરતા બેકાર વાઘોને બચાવવા માંગે છે અને એ માટે મારી- તમારી મદદ માંગવામાં આવી છે. ઓકે. હાલ પૂરતું આપણે માનનીય શ્રી. અશોક દવેજીને બચવવાના રાષ્ટ્રવ્યાપી કાર્યક્રમો મોકૂફ રાખીએ છીએ. આવો, આપણે સહુ પ્રતિજ્ઞા લઇએ કે, જ્યાં સુધી રાષ્ટ્રનો એક એક વાઘ બચાવી ન લઇએ, ત્યાં સુધી, કોઇ અશોક દવેને ઠાર મારતું હોય, એમનો શિકાર કરતું હોય કે ભલે ને સી.જી. રોડના ભરચક ટ્રાફિક વચ્ચે કોઇ એમનું શર્ટ ઉંચું કરીને બંને સાઇડની કમર ઉપર ફક્ત ગલીપચી કરતું હોય, તો પણ એમને બચાવવા નહિ જવું. આપણી પ્રાયોરિટી વાઘની છે. તો આવો. અત્યારથી જ આપણે ‘વાઘ બચાઓ’ આંદોલનમાં જોડાઇ જઇએ.

ઓકે, વાઘ બચાવવા સૌથી પહેલું શું કરવું જોઇએ?

આ પહેલું મિશન ઘણું મહત્વનું છે. બચાવવા-પાત્ર થતા વાઘોને સર્વપ્રથમ તો શોધી કાઢો. વાઘને શોધી ન શકો, તો બચાવવાના ક્યાંથી છો? જુઓ.રાષ્ટ્રનો સંદેશો જરા સમજી લો. એ લોકો વાઘ હોય કે મરઘા- બતકાં હોય, એ બઘું બચાવવાનું આપણને કહે છે કે, Save the tigers. વાઘને કે દેશને બચાવવાનું કામ એમનું નથી, આપણું છે. લોકો તમન્ના ઘણી ઘણી હોય કે, આપણે ખુદ પતી જઇએ તે પહેલા દેશનો કમ-સે-કમ એકાદો વાઘ બચાવતા જવું સારૂં. પણ સોસાયટીમાં, નારણપુરામાં કે સમગ્ર અમદાવાદ જીલ્લામાં ઘણી તપાસ કરવા છતાં એકાદો વાઘે ય મળી ન આવે, તો મૂંઝારો થાય, ગળામાં ડચૂરો બાઝે અને એવી હતાશામાં કોઇ વાઘ પોતાને બચાવી લેવા સામે આવીને ઉભો રહે, તો આપણી ફાટે અને ભાગી જઇએ. દેશવાસીઓ.. વાઘ બચાવવો, એ કાંઇ દેશ બચાવવા જેટલું સહેલું કામ નથી.

દેશ બચાવવાને આપણે સહેલું કામ એટલા માટે ગણી લીઘું છે કે, બહુ ગુસ્સાવાળા આપણાં વડાપ્રધાન ડો. મનમોહનસિંહે પાકિસ્તાનને લૂખ્ખી આલી દીધી છે કે, ‘‘પાકલાઓ.... હવે ચેતી જજો. હવે એકપણ વખત તમે અમારા દેશમાં કોઇ અડપલું કર્યું છે, તો હવે સહન નહિ કરીએ. આતંકવાદ સામે અમે કડક હાથે કામ લઇશું....’’ આવી લૂખ્ખી ચીનને ય આલી દીધી છે, એટલે દેશ તો જાણે બચી ગયો. હવે કોઇ અવાજ નહિ કરે, પણ વાઘો બચાવવામાં પાકિસ્તાન કે ચીનની મદદો લેવાય એવું નથી. ભારત સરકારની પણ મદદ લેવાય એમ નથી. આ મિશન તો આપણે જ પુરૂં કરવું પડશે. અરે, શુકર કરો કોંગ્રેસ સરકારનો કે એણે દેશને આવા વાઘ જેવા ખૂંખાર વડાપ્રધાન આપ્યા છે કે, એકી ઝાટકે પાકિસ્તાન અને ચીન બે ય ના ચડ્ડા ફાડી નાંખ્યા...! બાપ રે... આવી છત્રીસની છાતી તો દુનિયામાં ભારતના વડાપ્રધાનની એકલાની જ હોય. તમારામાંથી કોઇને ખ્યાલ સરખો આવે છે કે ડો. સિંઘની આવી ચેતવણીથી આતંકવાદીઓ કેવા ફફડી ગયા હશે? અરે, હવે તો એ લોકો પોતાના ઘરમાં ય બહાર નીકળી શકતા નથી. ઓસામા બીન લાદેન અત્યાર સુધી ડો. મનમોહનસિંહને ભલે કોઇ મિમિક્રી આર્ટિસ્ટ ગણતો હોય, પણ આ ચેતવણી પછી ખુદ એની હવા ટાઇટ થઇ ગઇ છે. હમણાં હમણાંથી કોઇએ ઓસામાને આપણા નંદુની ચાની લારીએ કે જાહેરમાં ક્યાંય જોયો? અરે, ઓસામાની ક્યાં માંડો છો. અત્યારે તો પાકિસ્તાનની સ્ત્રીઓ ય સબ્જી-મંડીમાં જઇ શકતી નથી ને એનું બચ્ચે- બચ્ચું અત્યારે મિનિમમ છ-છ તાવમાં પટકાયું હોય. સિંઘસાહેબે ચેતવણી આપી દીધી, પછી વાત ખલાસ થઇ ગઇ બોસ!

...ને આ તો હજી લુખ્ખી આલી જ છે, પણ ડો. સિંહ ખરેખર કડક હાથે કામ લેવા માંડશે, તો એ હાથો કેવા કડક થઇ જશે, એનું પાકલાઓને ભાન છે?... આપણા હાથો પોતાની જગ્યા પરથી બે ઈંચ આમ કે તેમ હલી પણ નહિ શકે. કડક હાથોનું તો એવું જ હોય. કોઇ બગીચામા મૂકેલા પૂતળાંને અડી જોજો... એના હાથ હલી કે ખસી નહિ શકે. કડક પગલાંનું બી એવું જ હોય. સરકાર જ્યારે એ લેવા માંગતી હોય ત્યારે ચારે બાજુ ફફડાટ ફેલાઇ જાય. યાદ કરો જૂના જમાનાના ટોઇલેટોમાં સીમેન્ટના બે કડક પગલાં મૂકાતા... એ સહેજ બી હલતા’તા..? તમે આખેઆખા હલી જાઓ, પણ એ પગલાં હલે નહિ... ટ્રેનોના ટોયલેટોમાંથી વીજળીના બલ્બ, સ્વીચો કે અરીસા ચોરાઇ જાય છે, પણ આજ સુધી એ બંનેમાંથી એકે ય પુનિત પગલું ચોરાયું...? ન જ ચોરાય, કારણ કે, સરકારે ટોયલેટોમાં ય કડક પગલાં લીધા હોય છે..! (મસ્ત વાત કરી ને..?)

એકવાર નક્કી થઇ જાય કે આપણે વાઘને બચાવવા જ છે, એ પછી નક્કી કરવું પડે કે, વાઘોને કોનાથી બચાવવાના છે? વાઘોમાં કાંઇ આપણાં જેવું ન હોય કે જંગલ આખું જેનાથી ફફડતું હોય, એ હાળો એની વાઇફથી તૂટી જતો હોય. વાઘો ય આપણી જેમ પોતાની વાઘણોથી ન બીતા હોય.... બીજાની વાઘણોથી બીતા હોય, બોલો! યાદ રાખો મિત્રો. આ પવિત્ર પર્યુષણ-પર્વ નિમિત્તે લખવા બેઠો છું, એટલે ખોટું નહિ બોલું કે પોતાની સગ્ગી વાઘણથી ફફડી ગયેલા વાઘને તો પરમેશ્વર પણ બચાવી શકતો નથી.. આઇ મીન, અહીંના કર્યા બધા અહીં જ ભોગવવાના છે!

સરકારે તો વાઘોને બચાવવાનું કામ દેશની જનતા ઉપર છોડયું છે અને આજકાલ તો અમિતાભ બચ્ચને ય નવરો ઘૂપ થઇને ફરે છે. ડોહા પાસે કોઇ કામ નથી એટલે ટીવી પર આઇ-આઇને આપણને વાઘ બચાવવાની અપીલો કરવા માંડ્યા છે.વાત કેવી કોમિક થઇ રહી છે? રાત પડે, છતે એ.સી.એ આપણે ઘરમાં મચ્છરો મારવામાંથી ઉંચા નથી આવતા... રોજ રાતે કેવી સટાસટી બોલી જાય છે, એ કોઇ જોવા આવે છે? ને કાકા ‘વાઘ બચાવો- વાઘ બચાવો’ મંડયા છે. અગાઉ આપણને ‘પાણી બચાવો, વીજળી બચાઓ’ કહેવામાં આવતું હતું. પછી આખેઆખી ‘નર્મદા બચાવવાનું’ કામ આપણા નાજુક ખભાઓ પર છોડવામાં આવ્યું. પછી ‘મંદિર બચાવો’ ચાલ્યું.. દર વખતે શું બચાવવાનું છે, એ આમ પાછું આ લોકોનું કાંઇ નક્કી ન હોય. આજે આપણને વાઘ બચાવાનું કહે છે, આવતી કાલે શહેરમાં રખડતા કૂતરાં, ગાયો અને ઘરમાં અચાનક ઊડતા વાંદાઓ બચાવવાનું કહેશે. બચ્ચન ટીવી પર આઇને રામ જાણે બીજું શું ય બચાવવાનું લઇ આવશે? મારા જેવા એના કરોડો ચાહકો માટે તો અભિતાભ બચ્ચન ખુદ એક વાઘ છે અને ફિલ્મ ‘કુલી’ના એ ખૌફનાક એક્સિડન્ટ વખતે જરૂર પડી ત્યારે આખો દેશ એને બચાવવાના અભિયાનમાં જોડાઇ ગયો હતો.

હકી ખીજાણી. ‘અસોક... આ સુઊં કે’દું ના તમે વાઘના ફોટાંવ પાસે બેશી રિયા છો...? ‘‘મારે વાધું ને બચાવવા છે’, એવું રાડું પાડી પાડીને કોઇને ફોટાને અઇડવા દેતા નથી. શમ્રાટના છોકરાઓ અટાણથી શિંહ-વાઘુંના ફોટા ફાઇડતા શીખશે, તો કોક ‘દિ મોટા થઇને અસલી વાઘ-દીપડાં માઇરશે... એમન ફોટાંવ તો ફાડવા દિયો...’’

યાદ હે.. ‘વાઘ બચાવો’ પછી દેશમાં નવા સૂત્રો આવી રહ્યા છે... ‘‘અફઝલ ગુરુ બચાવો’’.... ‘‘અજમલ કસાબ બચાઓ’.. ‘‘અબુ સાલેમ બચાઓ’’....

સરવાળે થશે એટલું કે, અફઝલ, કસાબ કે સાલેમ તો તો ય બચી જશે... આપણાં રાષ્ટ્રીય પ્રાણી વાઘને કોણ બચાવશે..?

સિક્સર
આજે દેશને જરૂર છે, સચિન તેન્ડુલકર જેવા મહાન દેશભક્તોની.. જે T-20ની કરોડો રૂપીયા કમાવીઆપતી IPL Champions' League ટુર્નામેન્ટસમાં રમી શકે છે... પણ દેશ માટે વર્લ્ડકપમાં રમવામાં એ બિમાર પડી જાય છે! ‘મેરા ભારત મહાન.’

(Published on 15-09-2010)

ઘરની કોઈ એકાદ વ્યક્તિ કાળી ધબ્બ હોય, એ સમજી શકાય, પણ રંગોની દુનિયામાંથી આખેઆખું ફૅમિલી રદબાતલ કરવું પડે, એટલું કાળું હોય, એ ઝટ માનવામાં ન આવે. હમણાં મારે આવા એક ફૅમિલીના ટચમાં આવવાનું થયું. ઘરના દરવાજે મને આવકારવા આવેલ હૉસ્ટને જોઇને વ્યવસાયે એ ભાઈ કોલસાના વેપારી હશે, એવું માની લીઘું. સમગ્ર દેહસૃષ્ટિમાંથી નોખો પડતો સફેદ રંગ એમની આંખોના ફક્ત ડોળા પૂરતો જળવાયો હતો. મને જોઇને એ હસતા નહોતા, એટલે ખબરે ય શું પડે કે, દાંત સફેદ છે કે, એ બી કાળા છે ?

મારે કોઇ પણ બહાનું બતાવીને એમને અડી જોવું હતું, જેથી ખબર પડે કે, આ કાળો રંગ અસલી છે કે, અડીએ તો ઊખડી જાય એવો છે ? વર્ષો પહેલાં હું અને મરહૂમ શાયર શેખઆદમ આબુવાલા ફિલ્મી હીરોઇન હૅલનને મળ્યા, ત્યારે અમારા બે ય ના માનવામાં નહોતું આવતું કે, આની સ્કીન ખરેખર આટલી ગોરી હશે કે, મોંઢે ચીઝના લપેડાં કરીને આવી હશે ? એના ગાલ પર આંગળી અડાડી જોવાથી ખબર તો બધી પડે પણ જગતમાં જ્યારે પણ આવા આશ્ચર્યો ઊભા થાય છે ત્યારે સાયન્સનો સહારો કદી મળતો નથી અને એમ કોઇ અડવા દેતું ય નથી, પરિણામે એ રહસ્યો મહજ રહસ્યો જ રહી જાય છે.

ત્યાં હું હૅલનને અડી નહોતો શક્યો, એમ અહીં આ કાળીદાસના ગાલમાં મારી આંગળી ઘોંચી શક્યો નહતો, નહિ તો મને ફખ્ર થાંત કે, સમાજ સમક્ષ હું એ રહસ્ય ખુલ્લું મૂકી શક્યો હોત કે, આંગળી કાળી થઇને પાછી આવે છે, પણ ગાલને કાંઇ થતું નથી. કાળા માણસોની પણ હથેળી તો ગોરી જ હોય છે, એટલે હાથ મિલાવવાથી હાથમાં કાંઇ આવે એમ નહોતું. હું હોઊં કે તમે, કાળા માણસને મળતી વખતે કમ-સે-કમ એટલું તો વિચારતા જ હોઇએ કે, આટલો કાળો છે, પણ એને સહેજ બી અભિમાન છે ? એના ચહેરા પર ગર્વનો છાંટો તો શું, નાનકડી એકાદી છાંટી ય નથી ટપ્પકતી કે, અસોકીયાને કેવો જલાવું છું...? લોકો તો માથે કાળી ડાઇ કરાવીને આવે છે, એમાં ય ગામ આખામાં ફરી વળે છે કે, ફક્ત રૂ. દસ હજારમાં જ કરાવી ! અને આણે આખું બૉડી પૅઇન્ટ કરાવ્યું છે, છતાં સાહેબ..... નમ્રતા જુઓ. સ્કીનની કાળાશ સ્વભાવમાં નથી આવી.

એમના ઘરની દિવાલોનો રંગ કોઇ સમજણપૂર્વક જ સફેદ કરાવ્યો હશે, જેથી તેઓશ્રી દીવાલને અડીને ઊભા રહે તો દીવાલ દેખાય. પણ આસમાનમાં એક ખરતો તારો જોઇ લીધા પછી, નસીબ હોય તો એકસામટા બીજા ૮-૧૦ તારા જોવા મળી જાય, એમ મને પાણી આપવા હાથમાં ટ્રે લઇને જે ‘માતોશ્રી’ આવ્યા, તેમને જોયા પછી... મને યાદ છે એ જુલાઈ મહિનાની પંદરમી તારીખ હતી, બહાર મૂળશધાર વરસાદ પડતો હતો અને મને એકસામટી આઠ હેડકી ખચાખચ-ખચાખચ-ખચાખચ આવી ગઈ હતી. એ તો મારી કૂંડળીમાં લખ્યું છે કે, આ શિશુ જ્યારે અત્યંત ભારે કાળો પદાર્થ જોશે તો એને આઠથી દસ હેડકીઓ ખચાખચ-સ્વરૂપે આવશે અને બહાર વરસાદ પડશે.

એ કાળું ઍન્જીન એમની વાઇફ હતું અને મારાથી ઊંમરમાં નાના હોવા છતાં, મેં એમને માટે ‘માતોશ્રી’ શબ્દ એટલા માટે વાપર્યો કે, ઉંઘમાં ય એ કાળા ગુલાબને મારા માટે કોઇ રૉમૅન્ટિક વિચારો ન આવે. અમે બન્ને મહાબળેશ્વર આમ તો મને એમનો બાબો ગણીને ખોળામાં સુવાડવીને રમાડે, એ પણ આ ભાવમાં મોંધું પડે, છતાં એને માતોશ્રી ગણવામાં ‘ભૂતપિશાચ નિકટ નહિ આવૈ, મહાબીર જબ નામ સુનાવૈ....’ જેવા અનેક સંકટોમાંથી ઉગરી જવાની ગૅરન્ટી હતી. આ પદાર્થ એમની વાઇફ હતો, એનો અત્યારે મને આટલો આઘાત લાગે છે, તો આની સાથે લગ્નમંડપમાં ચોરીના ચાર ફેરા ફરતા આ ડામરને કોઇ ચક્કર-બક્કર પણ નહિ આવ્યા હોય, એવા બિહામણા ખાટા ઘચરકા ગુજરાતની સાડા પાંચ કરોડની જનતાને ના આવે...? (કેવા ઘચરકા કીઘા ?- જવાબઃ ખાટા ઘચરકા તો તમે કિયો છો... તમારી જગ્યાએ અમે હોત તો ‘‘કાળા ઘચરકા’’ આવત ! જવાબ પૂરો)

જૂના દેસી નાટકોની છાપામાં જાહેરખબરો આવે, એમાં ‘અમારા આગામી આકર્ષણો’ તરીકે બે-ચાર નવા નાટકોના નામો લખ્યા હોય. અહીં ડ્રૉઈંગ-રૂમની પછવાડેથી એમની જુવાનજોધ દીકરી પ્રગટ થઇ, એ ક્ષણે જ સ્વર્ગમાંથી દેવી-દેવતાઓએ ફૂલોની વાછટ કરી. સૉસાયટીની બહાર હાથીઓના ઝૂંડેઝૂંડ જતા હોય, એવા શ્વાસોશ્વાસ સંભળાવા લાગ્યા. હવાનો રંગ પણ કાળો પડવા લાગ્યો. એમણે હશે કોઇ ૧૫-૨૦ વર્ષો પહેલાં આવું વિશાળ કાળું ઝાડ ઘરમાં ઊગાડ્યું હોય, એવી માતબર સાઇઝની એમની દીકરીને જો ભવિષ્યમાં પરણાવવી જ હશે તો, એને પહોંચી વળવા માટે લગ્નમંડપમાં જ છ-સાત નવા નક્કોર મૂરતીયાઓનો ભોગ ધરાવવો પડશે. એકલો માણસ પતરાંની આ કૅબિનને પહોંચી જ ન શકે. બાથ ભરવા જાય તો ચાર-ચાર વરરાજાઓના પના ટૂંકા પડે. ચોરીને ફેરા વરરાજાઓએ ઘટનાસ્થળે જ વહેંચી લેવા પડે. પછી કાળક્રમે (આના કૅસમાં કાળક્રમે નહિ...‘‘કાળા-ક્રમે’’ વાંચવું !) આ કન્યાનો વિકાસ થતો જાય, એમ એમ એકએક મૂરતીયો વધારતા જવું પડે કારણ કે, પહેલાવાળો આની સાથે એકાદ વર્ષથી વધારે ખેંચી શક્યો જ ના હોય. ગૅપ પૂરવા માટે દર વર્ષે ૩-૪ મૂરતીયાઓ સ્પૅરમાં રાખવા પડે.

સાલું, તમારામાંથી એકપણ વાચકને સહેજ બી વિચાર આવે છે ખરો કે, પ્રૅક્ટિકલી એ વખતે હું શું, ક્યાં, કેવું અને શા માટે જોતો હોઇશ....? ‘જિધર ભી મૈં દેખું, ઉધર તૂ હી તૂ હૈ...’ એમ ચારે બાજુ મારા બૉડીને શ્યામ રંગ જ અથડાયે રાખે. એ વખતે એકલા માણસને કેવા વિચારો આવે કે, આ લોકો તો દૂધ પણ કાળું પીતા હશે ને ? હું ચાની હા પાડીશ તો કાળા ગાંઠીયા અને કાળી ચટણી/કઢી સાથે ચા ય કાળી આવશે ને ?

કોઇ મનુષ્ય પોતાના અલ્પજીવનના અંતીમ શ્વાસો લેતો હોય, ત્યારે તો એને પરમેશ્વરે સારા દ્રષ્યો દેખાડવા જોઇએ ને ? હું બઘું પતાવીને ઠેઠ ઉપર જવા નીકળતો જ હતો, ત્યાં એના કાળા બાપા એમના રૂમમાંથી બહાર નીકળ્યા. આટલી હદે કાળો માણસ તો ખુદ આ ત્રણ કાળીયાઓએ પણ નહિ જોયો હોય ! આટલા કાળા ડોહાને જોયા પછી એમની ત્રણે કાળી રચનાઓને જુઓ તો પેલી કહેવત કેટલી સાચી છે, એનો ખ્યાલ આવે, ‘‘કૂવામાં હોય તો હવાડામાં આવે ને ?’’ કહે છે કે, ‘‘આ ડોહો પરણ્યાની પહેલી રાતે જ વિઘૂર થઈ ગયો હતો. આપણને એની કોઇ નવાઇ ન લાગે. પરણ્યાની પહેલી રાત્રે આને જોયા પછી એની વાઇફ પાસે હાર્ટ-ઍટૅક સિવાય બીજો વિકલ્પે શું હતો ? ભારત દેશ પરંપરાઓનો દેશ છે. અહીં રંગો કરતા સંસ્કૃતિને વઘુ માન અપાતું હોવાથી કાળા ગોરધનને પરણ્યાની પ્રથમ રાત્રીએ હણી નાંખી શકાતો નથી. એની સાથે પ્રેમ કરી શકાતો નથી. એક તો રાત અંધારી ને એમાં દુલ્હનની દ્રષ્ટિ સામે કાળું ધાબું.... એને કોઇ ખ્યાલે ય કેવી રીતે આપી શકે કે, આમાં પેલાની મૂછો કઇ, કપાળ ક્યું, ગળું ક્યું અને એ પલંગ પર બેઠો છે કે નહિ...! ભલેને ટાઇમ હનીમૂનનો થઇ ગયો હોય, પણ એને બહુ નજીકે ન આવવા દેવાય... વાંદરો ગમે ત્યાં બચકું ભરી લે તો ય ગોરા બદન પર કાળું ચકામું પડી જાય. આ લોકોને એક વાતની ગૅરન્ટી. મૅરેજ પછી બાબો આવે કે બૅબી, કલર બાબતે કોઇ ઝગડો જ નહિ...!... સિવાય કે, બાબો ધોળો આવે !’’

મિસ્ટર અશોક દવે...! બીજાના રંગોની ફિરકી લો છો...આપશ્રીએ અરીસામાં ક્યારે ય આપનો પોતાનો કલર જોયો છે ? તમને જોયા પછી રાજ્યના ૯૮-ટકા કાળીયાઓને નિરાંત થાય કે, ‘‘હાઆઆઆ...શ, આપણે આના જેવા કાળા નથી....! તમે તમારી માંડો ને...!’’

બસ. વાર્તા પૂરી. ફિલ્મ ‘સફર’માં રાજેશ ખન્ના શર્મીલા ટાગોરને કેવી ઉમદા ફીલસૂફી સંભળાવે છે ? હૉસ્પિટલમાં આપણે કોઇની ખબર કાઢવા એટલા માટે તો જઇએ છીએ કે, જાતને રાહત આપી શકાય કે, આ બિચારો કેવો લાંબો થઈને પડ્યો છે...? થૅન્ક ગૉડ, આપણે આના જેવા લાચાર નથી, બેબસ નથી...આપણી તંદુરસ્તીનો માપદંડ બીજાની નબળી તંદુરસ્તી ઉપર હોય છે..

મને આ ફૅમિલીએ એક આનંદ બહુ મોટો આપ્યો કે, હું આ લોકો જેવો કાળો નથી....! મને જુઓ તો ખબર પડે કે, ઇશ્વરે તમને અશોક દવે જેવા ડામર નથી બનાવ્યા....!

કાળા અને જાડા લોકો સમાજને આ રીતે પણ કેવું સુખ આપે છે ?

સિક્સર

- આ પાકલાઓ કેવા ભ્રષ્ટાચારી ક્રિકેટરો નીકળ્યા...?

- બહુ ખુશ થવા જેવું નથી....આપણું બહાર આવે ત્યાં સુધીની જ વાત છે...!

(Published on 22-09-2010)

સૅલ્ફી ઊંચેથી લેવો પડે છે, એટલે ટાલીયાઓ સૅલ્ફી લેતા ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. (ઊંચેથીનો મતલબ, માળીયા ઉપર ચઢીને સૅલ્ફી ન લેવાનો હોય, હાળા ચમના !) ફોટાનો ત્રણ/ચતુર્થાંશ હિસ્સો એમની ટાલ લઇ જાય, પછી બતાવવાનું રહ્યું શું ? સ્માઇલો ક્યાંથી અપાય ? સૅલ્ફી-સ્ટિક હવે જૂની થઇ ગઇ. આપણો સૅલ્ફી બીજા કોઇ લઇ આપે, એવા મોબાઇલ શોધતા હજી વર્ષોના વરસ નીકળી જશે. સાયન્સ એટલું આગળ નથી વધ્યું અને હાથ ઊંચેને બદલે નીચે રાખીને સૅલ્ફી લેવાય, એવા મોબાઇલો આમ તો બજારમાં મળતા થયા છે, પણ એમાં કહે છે, 'ઍન્ગલ'બહુ સારા નથી આવતા !

આપણા જૂના ફોટા આમ તો આપણા જીવો બળાવવા માટે સાચવી રાખ્યા હોય છે. હજી બસ કોઇ... ૪-૫ વર્ષ પહેલાના આપણા ફોટા કાઢીને જુઓ... કેવા ભરાવદાર ને જથ્થાબંધ વાળ હતા... અને આજે ? કોઇ વિરાટ રિયાસતનો નિવૃત્ત રાજવી પોતાના માંદલા ઘોડાઓને જોતો હોય, એવા બચી ગયેલા દસ-બાર વાળને જોતા રહી જવું પડે છે (અને એ ય અરીસામાં) છતાં કરી કાંઇ શકતા નથી. જથ્થાબંધ વાળથી યુધ્ધો જીતાતા નથી, પરંતુ આ એ જ વાળ હતા, જેને કારણે પ્રેમના 'અનેક'યુધ્ધોમાં આપણા ભવ્ય વિજયો થયા હતા. ઘણા મેદાનો સાફ કરી નાંખ્યા હતા. આજે માથાંમાં ખાલી સપાટ રિવરફ્રન્ટ જોવાના દિવસો આવ્યા.

આપણા થોકબંધ વાળમાં સનમ પોતાની ચાર આંગળીઓ ફેરવીને કેવું વહાલ કરતી...? અને લગ્ન પછી એને જડમૂળથી ઉખાડવાના હોય, ત્યારે ચાર આંગળીની સાથે અંગૂઠો ય ભરાવીને ખેંચતી. વાળ એવી મિલ્કત છે, જેમાં ફક્ત આંગળીઓ ભરાવાય તો જ વહાલ આવે... મહીં અંગૂઠો ઘૂસ્યો તો વાળ ખેંચીને આપણને પછાડવા માટે ઘુસ્યો હોય ! વાળ સાથેના પ્રેમ અને સૅક્સમાં અંગુઠાનો ઉપયોગ હિંસાની નિશાની છે. માત્ર ચાર આંગળીઓ ફરતી હોય તો સમજવું, એને ગૅસના સ્ટવ પર મૂકેલા પાપડની ઝડપે આપણું આખું શરીર ઉભરાઇ આવે, એવું પેલીને વહાલ ઉભરાઇ આવ્યું છે. (આવું આવું રૉમેન્ટિક લખીને હું ટાલવાળા વાચકોના જીવો બાળવા કે જલાવવા નથી માંગતો.)

કહે છે કે, મહાશક્તિશાળી સૅમસનની બધી તાકાત એના માથાના વાળમાં હતી. પણ ઈવન લૂઝ કૅરેક્ટરની સ્ત્રીઓ પણ એની નબળાઇ હતી, એમાં એની સ્વરૂપવાન પ્રેમિકા 'ડલાઇલાએ'જ એના માથાંના વાળ કાપી એને બોડીયો બનાવીને ફિલિસ્તીની દુશ્મનોને સોંપી દીધો હતો, જેમણે એની આંખો ફોડી નાંખી ને ગુલામ બનાવી દીધો હતો. સિંહનું જડબું ફાડી શકનાર મહાશક્તિમાન સૅમસનની માફક આપણામાંથી તો કોઇની તાકાત માથાંના કે મૂછોના વાળમાં દેખાતી નથી અને હોય તો ય આપણે ક્યાં એવી તાકાતના જોરે પડોસીનું માથું ભાંગવા જવું છે ! તો આ એક વાત થાય છે, છતાં યુવાનીમાં આપણે ય સૅમસન હતા. વચ્ચે પાંથી પાડીને રાજેશ ખન્ના બની જતા અને ખન્નો ગયો પછી અમિતાભ બચ્ચનની જેમ કાન પર વાળના બારણાં મૂકાવતા. એની પહેલા રાજેન્દ્ર કુમાર જેવી હૅરસ્ટાઇલ સોબર માણસોમાં હતી. પ્રેમનાથ એટલે જ ન ઉપડયો, કે, કૅરમ-બૉર્ડ જેવા માથે હાથ ફેરવવા જેવું કાંઇ હતું જ નહિ !

આજે તો, વગડાં વચ્ચે માત્ર પાળીયો ધૂળ ખાતો ઊભો હોય એમ માથાંની વચ્ચે કોરૂંઝાટક મેદાન ઊગું ઊગું થઇ રહ્યું છે... જાણે વૃધ્ધ થઇ ગયેલા વાળ ભેગા થઇને જાહેરસભા ગોઠવવાના હોય ! તબલાંની વચ્ચે કાળું હોય ને આજુબાજુ સફેદ હોય, એનાથી ઊલટું થઇ ગયું છે. વચ્ચે ધોળું ધબ્બ ને આજુબાજુના લમણે અને પાછળ બોચી ઉપર થોડાઘણા વાળ બચ્યા હોય ! સાલું, મેદાન હોય તો સાફે ય કરાવીએ... આમાં તો બચ્યું એટલું બચાવી રાખવાનું હોય ! ઘનઘોર જંગલ હતું, ત્યાં આજે વિધવા જેવી વાડ થઇ ગઇ !

સ્ત્રીઓને ટાલ પડતી નથી, એવા વહેમમાં રહેવા જેવું નથી. મકાનની વચ્ચે ચૉક હોય, એમ એ લોકોને ય હવે માથાં વચ્ચે નાનકડો ટેકરો પડી જાય છે. બધું અહીનું અહીં જ ભોગવવાનું છે... ઉપર ક્યાંય હૅર-સ્પા કે ટ્રીટમૅન્ટ કરી આપવાવાળો મળવાનો નથી.

કોઇ પણ સ્ત્રીનો આ પર્મેનૅન્ટ ડાયલોગ છે, ''અરે... પહેલા તો મારા વાળ જોયા હોય તો.... આઆઆ...ટલા લાંબા હતા ! ઠેઠ ઢીંચણને અડતા...'' (ઓ બેન, શરીરશાસ્ત્રના નિયમ મુજબ, ઢીંચણ આગળ હોય, પાછળ નહિ !) એક જમાનામાં હશે ય ખરા, પણ આજે નથી અને જે બચ્યા છે, એ બરછટ થઇ ગયા છે, સુંવાળા અને સિલ્કી નથી રહ્યા, એનો ગમ આપણી ઉપર કાઢે, ''મારા લાંબા વાળ જોઇને તો તેલ અને શૅમ્પૂ કંપનીઓવાળા મને મૉડેલિંગ માટે બહુ ફૉર્સ કરતા, પણ આપણને એવા પ્રદર્શનો કરવાનો શોખ નહિ ને !''

એવું મોટા ભાગે તો જોયું છે કે, જે સ્ત્રીના વાળ લાંબા હોય, એના ગોરધનને માથે ઢાલગરવાડ જ હોય ! ઈશ્વરને ત્યાં આવું અંધેર ? ગોરધનને તો 'હું આને કેમ પરણ્યો ?'એની ચિંતામાં માથે ટકો આવી ગયો હોય, પણ બેનના લાંબા વાળ ભલે આડેધડ હૅરડાઇઓ ચોપડી ચોપડીને ભૂખરા થઇ ગયા હોય, પણ તો ય છે તો લાંબા ને ? કાંસકાનો... (સૉરી, હવે 'કૉમ્બ'બોલાય !) ઉપયોગ જીવો બાળવા માટે જ રહી ગયો છે. રોજ સવારે એ ડાહ્યલીની થાય કે, 'આજે આટલા ગયા... કાલે આનાથી વધારે જશે'બસ, કોકે ભરાવી દીધું કે, માથામાં તેલ રેડવાનું રાખો, તો વાળ નહિ ઉતરે, એટલે તગારાંમાં રંગારો ડબ્બો ભરીને રંગ રેડતો હોય એમ માથાંમાં તેલના રેગાડાં ઉતારી આવી આ મંડી હોય ! હું તો આવી તેલ નાંખેલી સ્ત્રીઓના ઘેર જમવા ય ન જઉં-ભલે વાઇફ એકલા જમી આવવાની છૂટ આપે !

આપણી ટમી અને વાળ બન્નેના સ્વભાવ એકબીજાથી તદ્દન ઊલટા છે. પેલી ઓછી થતી નથી અને આ વધતા નથી. બન્ને સાનભાનમાં રહે તો આપણે સારા ય લાગીએ. ટમી ઉતારવાના ધખારામાં રોજ સવારના પહોરમાં લાખો દુઃખિયાઓ ચાલવા નીકળી પડે છે, પણ વાળ વધારવા કે ખરતા અટકાવવામાં પાછલા પગે ચાલવું કે બીજી કોઇ કસરતો કરવી , એનો નિર્દેષ તો એકે ય 'બાબા'આપતા નથી. એટલું ખરૂં કે, ભારતના મોટા ભાગના બાબાઓના વાળ આપણી સ્ત્રીઓ કરતા વધુ લાંબા હોય છે. જો કે, એ લોકો તેલ નાંખતા હોતા નથી, ભસ્મ ચોપડે છે. આપણી બહેનો પણ જો હવે પછી વાળમાં તેલને બદલે ભસ્મ ચોપડવા માંડે તો જટા ઊગી ય નીકળે.

સાચું પૂછો તો હવે તો હું ય ભરાઇ ગયો છું. વાળની દુનિયામાં મારી આવતી કાલ સારી નથી. એમ તો છે થોડાઘણા, પણ કામમાં આવે એવા નથી. પુરૂષોએ તો ઝૂલ્ફ લહેરાવવાની હોય નહિ અને આપણને એવી ખોટી આદતે ય નહિ, તેમ છતાં મારા જૂના ફોટા જોઉં છું તો લાલઘુમ્મ થઇ જાઉં છું કે, જીંદગીમાં કમાયેલું બધ્ધું ગયું...? 'કમાયેલું'નો મતબલ, મારે હૅર-કટિંગ સલૂનનો ધંધો હશે, એવું માનવાનું નથી. અહીં તો જીવ બાળવાની વાત ચાલે છે કે, કેવા શમ્મી કપૂર જેવા જથ્થામાં વાળ હતા, ઝૂલ્ફના કેવા ઝટકા મારતા હતા ને છોકરીઓ એ જ વાળ પર ફિદા ય કેવી હતી ! નીચેનો શે'ર મૂળ તો વ્હિસ્કી માટે છે... આપણે એને માથાના વાળ માટે વાંચવાનો છે. (મયસ્સર એટલે પ્રાપ્ય)

આજ તો ઈતની મયસ્સર નહિ મયખાને મેં,

જીતની હમ છોડ દિયા કરતે થે પયમાને મેં

અમારો હૅરકટિંગ સલૂનવાળો ય હવે તો ખીજાવા માંડયો છે, ''આ શું બબ્બે વર્ષે હેંડયા આવો છો વાળ કપાવવા...! માથે કાંઇ ઊગવા તો દો...!''

સિક્સર

જામનગરના સૉલ્લિડ ઝડપે પ્રગતિ અને પ્રવાસ કરતા કવિ ડૉ. મનોજ જોશીની લખેલી ગઝલમાં આપણે 'રસોડું'એટલે 'કૉંગ્રેસ'ગણી લીધું છે.

'બા'કોણ છે, એ સમજાવવાની જરૂર છે?

'ખૂલે આંખ બાની, ખૂલે છે રસોડું, સદા બાની સાથે ઊઠે છે રસોડું.

ફળીથી લઇ છેક ઊભી બજારે, રહી બાનો પાલવ ફરે છે રસોડું.

સવારે ને સાંજે સૂની બાની આંખો, ધૂમાડો બનીને રહે છે રસોડું.

જણ્યા પેટના પેટ બસ ઠારવાને, સતત બાની સાથે મથે છે રસોડું.

બધા ઓરડાઓને ઊંઘાડી છેલ્લે, અધૂરું-પધૂરૂં સૂએ છે રસોડું.'

હમણા હમણા ગુજરાતીઓ જરા જુદી રીતે ફાટ્યા છે. પહેલા કરતા પૈસો સારો આવ્યો છે. શેરબજાર ગણો કે ‘ઇઝી મની’ કહો, એવો પૈસો અચાનક અને અજાણતામાં ખૂબ ભેગો થઈ ગયો છે. એ દુનિયાને બતાવવો જરૂરી છે. કમનસીબે, પૈસો તમારી જેમ બીજા લોકો પાસે પણ આવી ગયો છે. એ લોકોના ઘરમાં ભાગ્યે કોઈ સુખ-સગવડ હશે, જે તમારી પાસે ન હોય. ખોટો અને બિનજરૂરી પૈસો વેડફતા તમને ય આવડે છે, એ જ્યાં સુધી સાબિત ન કરી શકો, ત્યાં સુધી સર્કલમાં તમારું નામ થતું નથી. પહેલા તો કેવું હતું કે, શહેરમાં તમારા જેવા કોઈ દસ- બાર લોકો પાસે જ પૈસો હતો. હવે ૧૦- ૨૦ કરોડનો આસામી તો દરેક આલીયો-માલીયો થઈ ગયો છે. વર્ષે માંડ રૂા. ૪૦- ૫૦ કરોડ ભેગા કરીને પેટીયું રળનારાની ગણત્રી તો ભિખારીઓમાં થાય છે. એમના જ સર્કલવાળા કોઈ રક્તપીતિયાની વાત કરતા હોય એમ કહે, ‘‘...બિચારી મોના... હાય રામ ! આજે લેમ્બોર્ગીની-ગેલાર્ડોમાં ફરવાના દહાડા આયા...! એક જમાનામાં મોનાડી લેમ્બોર્ગીની- મર્સિલૅગો સિવાય ફરતી નહોતી....! સુકેતુ- એનો વર હવે કાંઈ એક્ઝીક્યુટીવ ક્લાસમાં નથી જતો... હમણાં મુંબઈ- અમદાવાદની ફ્લાઇટમાં કોઈકે એને ઇકોનોમી ક્લાસમાં જોયો’તો...!’’

લેમ્બોર્ગિની આજકાલ સ્ટેટસ-સિમ્બોલ કાર છે. એની ગૅલાર્ડો રૂા. ૧ કરોડ ૫૫ લાખની આવે છે અને મર્સિલેગો રૂા. ૨ કરોડ ૬૦ લાખની આવે છે... બાય ધ વે, મારી મારૂતિ અત્યારે વેચવા જઊં તો રૂા. ૨૦- ૩૦ હજાર કોઈ આલે, એવા સપના આવે છે, પણ જાણકારો કહે છે, ‘‘દાદુ, તમારી આ ગાડી જેને આપો’’ (એ ‘‘વેચો’’ શબ્દ નથી બોલતો... યૂ સી !) એને ગાડી ઘર લઈ જવાના ૨- ૪ હજાર પકડાઈ દેજો... નહિ તો હાળો પાછી મૂકી જશે !) ઘટના નં.-૨ : મારી ગાડીને હાથ પણ અડાડવો ન પડે, એ માટે મારો પનોતો પુત્ર સમ્રાટ પોતાની અલગ વૅગન-આર વાપરે છે અને બહુ મોટું મન રાખીને કહે છે, ‘‘ડેડ... તમારી ગાડી લઈને નીકળો, પછી સૅલફોન પર મને તમારો રૂટ કહી દેજો.. મારે ગમે ત્યારે ટોઈંગ કરવા આવવું પડે !’’

સાલું... ટોઈંગના મામલે હું તો મારૂતિ અને હકી- બન્નેમાં ભરાયો છું....! બન્નેને ગમે ત્યારે અને ગમે તે રોડ પરથી ઊંચકીને- ખેંચીને ધેર લઈ જવી પડે છે !

કોઈ મોટા ગૂન્હાઓ કરવા ઘરગથ્થુ ગુજરાતીઓનું કામ નથી. ગુજરાતી કોઈનું ખૂન ન કરી શકે. રસ્તે ઊભો ઊભો મારામારી ન કરી શકે. પહેલો લાફો માર્યા પછી કે ખાધા પછી પોતે એવો ડઘાઈ જાય કે, બીજો ઠોકતા પહેલા તો ભૂલી પણ જાય કે, હવે આ બધામાંથી બીજા કોને મારવાનો છે ! ગુજરાતી લોકો ગાળો બોલે તો મોંઢે રૂમાલ ઢાંકીને બોલે, જેથી ગંદી ગાળ બોલતા થૂંક ન ઊડે. કોઈનું ખીસ્સું કાતરવા જાય તો ગલીપચી કરી બેસે, પેલાને મઝા આવે અને સામેથી ફર્માઇશ કરે, ‘મઝ્ઝા પડી ગઈ...! એ... હજી આ બાજુના ખીસ્સામાં ય કરી આલો ને..!’ ગુજરાતી પોતે આતંકવાદી બની ન શકે, પણ ગમે તેવા ખૂંખાર આતંકવાદીઓથી ડરે નહિ. એને રોજ પોતાના સાસરિયાઓને મળવું પડતું હોય !

ઇન ફૅક્ટ, મોટા ગૂન્હાઓ કરે નહિ અને નાના ગૂન્હાઓ કરવામાં ખૂબ ગેલમાં આવી જાય. એ કરવા ખૂબ ગમે. ટ્રાફિક આયલૅન્ડ પર રૅડ-સિગ્નલ તોડીને ગાડી ભગાવવાની થ્રિલ એને ગમે. પાર્ટી-બાર્ટી જેવો માહોલ હોય, તો કોઈ જુએ નહિ, એમ કોઈની ગમી ગયેલી વાઇફ ઉપર પકડાય નહિ એવી ઝીણી નજરે છાનુંમાનું જો- જો કરવું ખૂબ ગમે. માણસ પાછો ટેસ્ટવાળો એટલે એ સુંદર સ્ત્રીમાં ય ઘ્યાન કયાં સ્થાને પરોવવું, એની તો બહુ ખબર પડે. કાનમાં હળી ફેરવી લીધા પછી કોઈ જુએ નહિ એમ, એમના જ ફર્નિચરની પાછળ હળી લૂછી નાંખવામાં એને લંડન જઈને કોહિનૂર હીરો ચોરી લાયા જેવો આનંદ થાય. નોન-વૅજ જોક સાંભળીને એ બહુ ગેલમાં આવી જાય છે... પણ નાના ગૂન્હાઓમાં ગુજુભાઈ સૌથી વધારે જામી પડે છે, ડ્રિન્કસ લેવામાં. પીતા હજી આવડે નહિ, પણ બહુ આવડતું નથી, એ કબૂલ ન કરાય... બા ખીજાય ! અરે, આવા તો બહુ બધા બાટલા ખાલી કર્યા, એવા ફાંકા મોટે ભાગે પહેલી બીજીવારના પીનારાઓ મારતા હોય ! પાછો મોટી જોક મારતો હોય એમ બધાને કહેશે, ‘‘દાદુ... મને હૉસ્પિટલમાં ખસેડે ત્યારે, ગ્લુકોઝના બદલે વ્હિસ્કી- રમના બાટલા ચઢાવે, તો જ હું ઘેર પાછો આઊં... હહહહહહહાહાહા....!’’

એક જમાનો હતો કે ગુજરાતમાં દારૂનું નામ લેવું ‘પાપ’ ગણાતું. આજે ઘેર બોટલ પડી છે, એ કહેવું પણ સ્ટેટસ ગણાય છે. બહારથી બધા શાણા દેખાય એટલું જ, બાકી પ્રેક્ટિકલી એવું કોઈ ગુજરાતી ઘર નથી, જેના ઘરમાં બૉટલ પડી ન હોય. મેહમાનો આવે ત્યારે ગુજરાતીઓના ઘરમાં ‘ડ્રિન્ક્સ’ ઓફર કરવું મસ્ટ થઈ ગયું છે. પહેલા, ‘અમે તો દારૂને અડીએ પણ નહિ’, એવું કહેવામાં સંસ્કાર ગણાતા. દારૂ પીવાથી સંસ્કાર ઓછા થઈ જાય છે, એ એમની સમજ હતી, પણ હવે ચા-કૉફી આઉટડેટેડ થઈ ગયા છે, એટલે કોઈ ઘેર આવે તો, થોડું ગભરાઈને, થોડું મલકાઈને અને થોડું અહોભવાઈને અને કોઈએ આવું પહેલીવાર પૂછ્યું કે, ‘‘તમે... લો છો... ને ?’’ તો હું ચ્યવનપ્રાશ લેવાનું સમજ્યો હતો. બૉડી બનાવવા માટે ચ્યવનપ્રાશ સારું એમ કોઈ વગર પીધેલો કહેતો હતો. એટલે મેં પૂરા વિનયથી જવાબ આપ્યો હતો કે, ‘‘ઓ.કે. એક-બે ચમચી લઈશું !’’ આપણને એમ કે, ખાસ ઝગડિયા તાલુકાનો પહેલી ધારનો સિંગલ મોલ્ટ ચ્યવનપ્રાશ તબિયત માટે સારો... આપણા મનમાં કોઈ પાપ નહિ ! પણ આ લોકોનો ઇરાદો મને ચ્યવનપ્રાશ ખવડાવવાનો નહિ, વ્હિસ્કી પીવડાવવાનો હતો, પણ કદાચ હું નહિ લેતો હોઊં અને કદાચ એ લોકો વિશે મારી છાપ બગડી જાય તો અને કદાચ હું ઑફર સાંભળીને ગુસ્સે થઈ જઈશ, એવા ડરથી એમણે મને ‘‘આપ... લો છો ને ?’’ પૂછ્યું એવી રીતે કે, અંતીમ શ્વાસો લઈ રહેલા ડોહાના અધખુલ્લા મોંઢામાં ચમચી વડે ગંગાજળ રેડવાનું હોય....!

એ વાત જુદી છે કે, હવેના ડોહાઓને એમના છેલ્લા શ્વાસો વખતે ગંગાજળનું પૂછીએ તો હડબોટીયું ખાઈને ખાટલેથી ઉથલી પડે... એને કલાક વધારે જીવતો રાખવો હોય તો, ‘‘કાકા... થોડી ‘ટેલિસ્કર’ પડી છે... સ્કોટલેન્ડની સિંગલ મોલ્ટ છે... ચાલશે બે ચમચી.... ?’’

અલબત્ત, એ લોકો શું લેવાનું પૂછે છે, એ હું ય પૂરું સમજ્યો નહોતો અને સરકારી ઑફિસોમાં અવરજવર કરું છું, એ હિસાબે હુંં લાંચ-બાંચ લઊં છું કે નહિ, એવું કદાચ પૂછતા હોય ! વઘુમાં વઘુ મારી છાપ એવી પડી હતી કે, ડોંગરેના ‘બાલામૃત’ની જેમ ચમચી- ચમચીથી વ્હિસ્કી પીતો હોઈશ.

પણ ગુજરાતી ઘરોમાં હવે બેરોકટોક પૂછાવા માંડ્યું છે, ‘‘થોડું ચાલશે ને, દાદુ... ?’’

અહીં પાછો મેહમાન બનીને આવેલો શું ય જાણે મોટા વિવેકીયાનો દીકરો થાતો હોય, એમ તદ્દન ખોટું મુસ્કુરાઈને, અને એને જાણે કાંઈ પડી જ ન હોય એવી બેફિકરાઈથી કહેશે, ‘‘અઅઅઅ... અત્યારે ?? (કેમ જાણે એ તો રોજ પરોઢિયે ૪ વાગે એલાર્મ મૂકીને પીવા બેસી જતો હોય !) ઓ.કે. ત્યારે થોડું લઈએ... પણ મારે સોડા વિના નહિ ચાલે... એન્ડ યૂ સી... મન્ચિંગમાં પ્રોટીનવાળું કંઈ બી ચાલશે !’’

હકીકતમાં નિયમિત પીનારાઓમાંથી ય કેટલાને પીતા આવડે છે, એ સવાલ છે. ન આવડે એ ગૂન્હો નથી. ખરેખર તો સારી વાત છે કે, રોજ પીવાનો આપણો કાંઈ ધંધો નથી. માપમાં ચાર- છ મહિને પીઓ તો કંઈ ખોટું નથી, પણ પીતા આવડતું નથી, એ બતાવવું પોસાતું નથી. ‘‘આપણે બરફ-સોડા તો જોઈશે જ....! બાઇટિંગમાં ખારી સિંગ વિના તો ચાલે જ નહિ !’’ ‘‘પીતી વખતે આપણી નજર સામે બોસ... પીળા રંગની ભીંત જ જોઈએ....!’’

આ બધા નખરાં પહેલા બે પૅગ પૂરતા જ હોય છે. બીજા- ત્રીજા પછી તો એવો ઉપડ્યો હોય કે જે ગાદલા પર બેઠો હોય, એને નીચો વળી બચકાં ભરવા માંડે. કહીએ કે, ‘‘સોરી સોડા નથી... ખલાસ થઈ ગઈ...’’ તો માલા સિન્હાની જેમ જમણા હાથનું કાંડુ કપાળ ઉપર ઉડાડીને કરુણ અવાજે કહેશે, ‘‘અરે યારોં... સોડા ખલ્લાસ થઈ ગઈ હોય... તો ખાટી છાશ લાવો... બરફ ના હોય તો સોપારીના કટકા લાઓ... પણ કંઈક લાવો જરૂર...! અબ ગાલિબ... આઇ મીન મહેશભ’ઇ હોસ મેં નહિ હૈ...!’’

પણ હવે એક ત્રીજો ક્લાસ પીવડાવનારાઓનો શરૂ થયો છે. જ્યારે મળે ત્યારે એના ઘેર આવવા આગ્રહપૂર્વક જીદો કરે, ‘‘દાદુ... સાવ આવું નહિ....! આવો ને...! ઘેર બેઠા બેઠા થોડું થોડું પીશું... બ્લેક લેબલ પીવડાઇએ, બોસ !’’

એના ઘેર ગયા પછી કમાલ શરુ થાય છે. એને બતાવવું પણ હોય છે કે, એ ઘેર રાખે છે, પણ પીવડાવવામાં એની જીગર ચાલતી નથી. પહેલો પૅગ જ બકરીનું બચ્ચું મૂતર્યું હોય, એટલો ઝીણકો બનાવે છે અને ઠેઠ નીચે જમીન પર સંભળાય, એટલા મોટા અવાજે બોલે, ‘‘ચીયર્સ... દાદુ ચીયર્સ.’’

આપણે તો ભરાઈ ગયા. પછી પોતે જ પહેલો પેગ પૂરો કરતા મિનિમમ કલાક લગાડે, ત્યાં સુધી તમે તો સવિનય કાનૂન તોડવાના નથી. બીજા કલાક પછી પૂછશે, ‘‘દાદુ... બીજો બનાવું ને... ? થોડો ચાલશે ?’’

એની પાછળની ભીંત ઉપર આપણા આગળના દાંત વડે બચકું ભરવાનો તમને ગુસ્સો તો ત્યારે ચઢે કે, તમે હજી ના ય ના પાડી હોય, ને એ આખુડો ફરી વળશે, ‘‘ઓ. કે... ઓ.કે. બસ.. પરાણે નહિ... પરાણે નહિ... આપણો સ્વભાવ છે બોસ... કોઈને પરાણે નહિ પીવડાવવાનો...! કોઈની લાઇફ બગડી જાય એવું આપણે નહિ કરવાનું....’’ આટલું બોલતા બોલતા સુધીમાં તો પાથરણાં ય ખસેડાઈ ગયા હોય ને પાછો બીજા દહાડે ફોન કરે, ‘‘શું દાદુ... કાલે પીવાની મજ્જા પડી ગઈ ને... ?’’

ત્યારે મનમાં બોલ્યા હોઈએ પણ અહીં લખી ન શકાય એવી ગાળો વડે આજના લેખની પૂર્ણાહુતિ કરીશું.

સિક્સર

‘‘યે પાકિસ્તાન ટીવી ન્યૂસ ચેનલ નાઇન હૈ... આઇયે, કલ ખેલે જાનેવાલે મેચ કે રીઝલ્ટ સે ખબરો કી શુરૂઆત કરેંગે...’’

(Published on 08-09-2010)

ફિલ્મ : 'મેમસાહિબ' ('૫૬)
નિર્માતા-દિગ્દર્શક : આર.સી. તલવાર

સંગીત : મદન મોહન

ગીતકાર : રાજીન્દર કિશન

રનિંગ ટાઇમ : ૧૫ રીલ્સ

કલાકારો : મીના કુમારી, શમ્મી કપૂર, કિશોર કુમાર, કુમકુમ, પ્રતિમાદેવી, શિવરાજ, જ્ઞાની, મેહમુદ, મીસ માયાદાસ, ઓમપ્રકાશ, મુન્નાબાઇ, રણધિર અને રાધેશ્યામ.

ગીતો

૧. ચુન્ની મુન્ની મુનિયા આઓ દિખાયે જી... આશા ભોંસલે
૨. હમારી ગલી આના, અચ્છા જી... આશા-તલત મેહમુદ

૩. પ્યારકી ઘડીયાં ગીનગીન દેખતે હૈં સપને... આશા ભોંસલે

૪. કહેતા હૈ દિલ તુમ હો મેરે લિયે... આશા-તલત મેહમુદ

૫. ઈશ્ક એક ઝહેર હી સહિ, ફિર ભી પિયે જાતા હૈ... આશા ભોંસલે

૬. દિલ દિલ સે મિલાકર દેખો, નઝરોં મેં સમાકર... આશા ભોંસલે

૭. દિલ દિલ સે મિલાકર દેખો, નઝરોં મેં સમાકર... કિશોર કુમાર

પહેલી આંચકી તો મીના કુમારી સાથે શમ્મી કપૂરને જોઇને લાગે, બીજી શમ્મી સાથે કિશોર કુમારને જોઇને લાગે... ત્રીજી, એ ત્રણેને એક ફિલ્મમાં સાથે જોઇને લાગે. આ કયા પ્રકારનું કૉમ્બિનેશન ? ધૂમઘાં તોફાની શમ્મી-કિશોર સાથે દયાની દેવી મીના કુમારી ? આપણે તો આવી કોઇ ફિલ્મ બની છે, તે ય નહોતા જાણતા. બસ, રેડિયો સીલોન પર મદન મોહનના સંગીતમાં તલત-આશાનું ‘કહેતા હૈ દિલ તુમ હો મેરે લિયે, હાં મેરે લિયે..’ને કારણે ‘મેમ સાહિબ’ નામની કોઇ ફિલ્મ હશે, એવો અંદાજ લગાવતા હતા. પણ જોયા પછી તો ફિલ્મ સારી અને ઘણી જુદી લાગી. શમ્મી કપૂર, કિશોર કુમાર કે મીના કુમારીના ચાહક હો અને સીડી મંગાવીને જોશો તો પૈસા પડી જાય એવા નથી. પણ, સંગીત મદન મોહનનું અને લતા મંગેશકરનું એકે ય ગીત નહિ ? એ તો ઠીક, પણ આશા ભોંસલેને એ જમાનામાં હીરોઇનને પ્લેબેક આપવાના ગીતો તો અમથા ય બનતા નહોતા. હોય તો ય, બહુ ફાલતુ ફિલ્મની ફાલતુ હીરોઇનના ગીતો આશાને મળ્યા હોય, ત્યારે અહીં આ ફિલ્મ ‘મેમસાહિબ’માં મદન મોહને આશાને સ્વયં મીના કુમારી માટે ગવડાવ્યું છે અને કિશોરના એક સોલોને બાદ કરતા તમામ ગીતોમાં આશા મૌજુદ !... જરૂર દાલ મેં કુછ... કાલા નહિ. દાલ મેં કુછ આશા હૈ !

એ વાત પછી જુદી થઇ કે, મદન મોહન આટલા ગ્રેટ સંગીતકાર હોવા છતાં, ઈવન લતા મંગેશકરના જ ગીતો હોય તો પણ ગીતોની સફળતાનો સ્ટ્રાઇક-રેટ બહુ સામાન્ય એટલે કે નીચા સ્તરે રહેતો, ત્યારે આ ફિલ્મમાં તો અન્ય સંગીતકારોની જેમ મદન મોહન પણ કિશોરના કંઠનો કોઇ સફળ ઉપયોગ કરી શક્યા નહિ. તલતના બહુ ચાહક હો, તો ‘કહેતા હૈ દિલ તુમ હો મેરે લિયે...’ એ આશા સાથેનું યુગલગીત અને કિશોર-આશાના અલગ-અલગ સોલોમાં ગવાયેલું ‘દિલ દિલ સે મિલાકર દેખો, નઝરોં મેં સમાકર દેખો...’ સાંભળ્યા હોય ખરા... ગમ્યા હોય, એવું તો હું બોલ્યો ય નથી ! એ સિવાય આ ફિલ્મનું આપણે નામ પણ સાંભળ્યું નહોતું. મદન મોહનને ગાવાનો શોખ તો ઘણો હતો અને ફિલ્મમાં સંગીત પોતાનું હોય પછી છોડે ? આ ફિલ્મમાં પણ ભજનના એક-બે મુક્તકો એ પોતે ગાય છે.... અને સારૂં જ ગાય છે ! બજારમાં મળતી સીડી-માં મદન મોહને ‘નૈના બરસે રીમઝીમ રીમઝીમ..’ જેવા ૭-૮ લતાએ ગાયેલા ગીતો સાંભળી શકાય છે.
* * *
શમ્મી કપૂર હિંદી ફિલ્મોમાં આવ્યો, એમાં કપૂર-ખાનદાનની કોઇ કમાલ નહોતી. તમામ કપૂરોને જાતમેહનત અને જાત-નસીબથી આગળ આવવાનું હતું, એ ધોરણે શમ્મીની પ્રારંભની તમામે તમામ ૧૯ ફિલ્મો સુપરફ્લૉપ નિવડી હતી, તેમાંની એક આ. પ્રેક્ષકોથી માંડીને નિર્માતાઓ આક્ષેપ એવો કરતા કે, શમ્મી એના મોટા ભાઇ રાજ કપૂરની નકલ માત્ર કરે છે !

બેવકૂફો વાત કરતા હોય ત્યાં સમજદારે ચૂપ રહેવું જોઇએ,પણ હું અહીં ચૂપ નહિ રહું... મૈં ચૂપ નહિ રહુંગા...! એ વાત સોળે આના સાચી (ભ'ઇ, આ 'આના'એટલે શું, એ નવી પેઢીનો કોઇ વાચક તમને પૂછે તો જરા સમજાવી દેજો ને ! હું નહિ પહોંચી વળું !) કે, દેખાવમાં (એ તમામ ફિલ્મોમાં મૂછો રાખવાને કારણે શમ્મી આબેહૂબ રાજ કપૂર જેવો લાગતો હતો, પણ એ વાત તદ્દન બોગસ કે, શમ્મીએ એક પણ ફિલ્મના એક પણ દ્રશ્યમાં રાજ કપૂરની (કે અન્ય કોઇની) નામ પૂરતી ય નકલ કરી હોય. અરે, એ પોતે ક્યાં કોઇથી કમ ‘ઍક્ટર’ હતો, તે નકલબાજી મારવી પડે ! બસ, નસીબનો અભાગીયો ચોક્કસ હતો, કે આવી એ બધી ફિલ્મો તદ્દન ફ્લૉપ ગઇ. (શશી કપૂરની પણ એ જ કહાણી છે ને ?)

પણ જ્યાં ‘દિલ દે કે દેખો’ આવી અને નાસિર હુસેને શમ્મીની મૂછો ઉતરાવી નાંખી અને સીરિયસને બદલે કપડેલત્તે કે સ્ટાઇલમાં હૉલીવૂડના ઍલ્વિસ પ્રેસલી બ્રાન્ડનો દેખાવ કરાવી દીધો, ત્યારથી ગાડીએ સ્પીડ પકડી. આ ફિલ્મ એટલી હદે હિટ ગઇ કે, અચાનક શમ્મી બધાને ગમવા માંડયો અને એમાં ય ‘તુમ સા નહિ દેખા’ અને ‘જંગલી’ જેવી શમ્મી-બ્રાન્ડની ફિલ્મોમાં એણે જંગલી-જાનવર રૂપ ધારણ કર્યું, પછી બોલબોલા ચારેકોર થવા માંડી.

સાચા અર્થમાં એ એ સમયનો સુપરસ્ટાર બની ગયો. શમ્મી કપૂરને પ્લેબૅક તલત મેહમુદે આપ્યું છે. મુહમ્મદ રફીના ચાહકોને જરા ગળે નહિ ઉતરે, પણ શમ્મી-રફી આટલા સીમેન્ટછાપ દોસ્તો હતા, છતાં શમ્મી માટે પહેલું ગીત તલત મેહમુદે ગાયું હતું. તલત તો આમે ય ભારે મીઠડો ગાયક હતો. એ એની કમનસીબી કે મૂકેશ, મન્ના ડે કે હેમંતની માફક સંગીતકારોએ તલતને પણ ગરજ પૂરતો જ લીધો.

જોકે મદન મોહન તલતનો ચુસ્ત ચાહક હતો. એની સાબિતી ઓમપ્રકાશે બનાવેલી ફિલ્મ ‘જહાનઆરા’ના બે-ત્રણ ગીતો તલત પાસે ગવડાવ્યા, (‘તેરી આંખ કે આંસુ પી જાઉં, ઐસી મેરી તકદીર કહાં...’, ‘ફિર વો હી શામ, વો હી ગમ વો હી તન્હાઇ હૈ...’ અને ‘અય સનમ આજ યે કસમ ખાયેં’ (લતા સાથે) ‘મૈં’ તેરી નઝર કા સુરૂર હું... એમાં ઓમપ્રકાશ સાથે ઝગડો થઇ ગયો હતો, જે કેવળ રફીનો અવાજ લેવા માંગતા હતા. પણ મદન મોહને ફિલ્મ છોડી દેવાની ધમકી આપી, એટલે તલતના ગીતો આવ્યા. જો કે, રફીના બે ગીતો ‘કિસી કી યાદ મેં દુનિયા કો હૈ ભુલાયે હુએ...’ અને ‘બાદ મુદ્દત કે યે ઘડી આઇ...’ (સુમન કલ્યાણપુર સાથે... રાગ ‘છાયાનટ’)ના એટલા જ મશહૂર થયા.

યસ. આંચકો લાગે એવી વાત એ પણ છે કે, શમ્મી કપૂરે આ ફિલ્મમાં નેગેટીવ - એટલે કે, એન્ટી હીરોનો રોલ કર્યો છે. એનાથી વધુ આંચકો અને આશ્ચર્ય એ વાતનું ય ખરૂં કે, કિશોર કુમાર અહીં સીરિયસ રહ્યો છે, એણે બ્રહ્મચારીનો ગંભીર રોલ કર્યો છે. તેમ છતાં ય ફિલ્મ આખી લાઇટ (હળવી) બની છે. મદન મોહનના ગીતો ભલે ઉપડયા નહિ, પણ અહીંના એક પછી એક બધા ગીતો સાંભળો તો કાનને પસંદ પડી જાય, એવા મીઠા તો બેશક બન્યા છે.

નવાઇઓ ચોક્કસ લાગે, પણ આ ફિલ્મમાં એક જુદી જ મીના કુમારી છે. પેલું રોનાધોના કે કપાળ ઉપર મોટો ચાંદલો અને માથે ઘુંઘટ-ફૂંઘટ કશું નહિ. એને બદલે (એ જમાના પૂરતી) એકદમ મૉડર્ન મીના અહીં આવી છે. પોણીયા પાટલૂન, ઉપર શર્ટ અને બ્લેઝર અને હેરસ્ટાઇલ (આપણને તો હસવું આવે એવી) ઈંગ્લિશ.

ફિલ્મ તો ચોક્કસપણે એ જમાનાની અન્ય ફિલ્મો કરતા વધુ મૌજીલી બનાવી છે; કૉમેડી નહિ પણ હળવી. અલબત્ત, ફિલ્મની વાર્તા ગળે ઉતરે એવી તો નથી જ અને બ્રહ્મચર્ય વિશેની કિશોરની દલિલો હાસ્યાસ્પદ અને લંબાણપૂર્વકની છે. જો કે, ફિલ્મ બનાવનારે ફિલ્મ સરળતાથી બનાવી છે, વાર્તાને પણ સરળ બનાવીને, એટલે જોવાની ચીઢ ચઢતી નથી.

કિશોરનું સગપણ મીના કુમારી સાથે નાનપણમાં થઇ ગયું હોય છે, પણ મીના મોટી થતા સુધીમાં બિલકુલ મૉડર્ન અને આઝાદ ખયાલોવાળી તોફાની યુવતી બને છે, જ્યારે કિશોર બ્રહ્મચારીના આશ્રમમાં જઇને વર્ષો સુધી યોગસાધના કરીને સમાજમાં પાછો એટલા માટે આવે છે કે, સમગ્ર ભૂમિતટને એ આધ્યાત્મિક બનાવવા માંગે છે.

આ બાજુ, કરોડપતિ મીના કુમારી જાતે જ છાપામાં લગ્નવિષયક જા.ખ. આપીને ઉમેદવારોને બોલાવે છે, જેમાંના એક ઉમેદવાર તરીકે કૉમેડિયન મેહમુદ થોડીવાર માટે આવીને પણ ધૂમ મચાવે છે અને બીજો શમ્મી કપૂર (શિથિલ ચરીત્રની કુમકુમનો પ્રેમી હોવા છતાં) પણ ઉમેદવારી નોંધાવે છે, માત્ર મીનાની કરોડોની મિલ્કત હડપ કરવા માટે ! ઈન્ટરવ્યૂમાં એ બદતમીઝી કરતો હોવા છતાં મીનાને પસંદ પડી જાય છે અને મીના એના પાલક કાકા-કાકી (જ્ઞાની અને મુન્નાબાઇ)ને મેળવે છે. આ બાજુ કિશોર પણ મીનાને પરણવા આવી ચઢે છે-ઑફિશિયલી, પણ એના બ્રહ્મચર્યના વિચારો ભલે હવે પૂરા થયા હોવા છતાં સ્ત્રીને એ પુરૂષની દાસી સમજે છે અને મીના સાથેના ઈન્ટરવ્યૂમાં કહે પણ છે કે, મારી સાથે લગ્ન કર્યા પછી મારી દાસી બનીને તારે રહેવાનું છે. પેલી આ બધું-ઑબ્વિયસલી હસી કાઢે છે અને કિશોરની મશ્કરી કરે જાય છે.

એક તબક્કે કિશોર નજર સામે મીના-શમ્મીને પ્રેમના ગીતો ગાતા વીંટળાયેલા જુએ છે અને નારાજ પણ થાય છે, છતાં મીનાની એને ય લત પડી જાય છે. આ બાજુ, મીનાની દોલત હડપવા ખાતર જ એની સાથે લગ્ન કરવા માંગતા શમ્મીને એક આંચકો લાગે છે કે, વસીયતનામા મુજબ, મીના સાથે કિશોરના જ લગ્ન થઇ શકે. અગર મીના બીજા કોઇને (શમ્મીને પણ) પરણે, તો મીનાની બધી મિલ્કત કિશોરને જ મળે. ફિલ્મના અંતે તો સત્યનો વિજય થાય છે અને શમ્મી કપૂરની હાર થાય છે.

શમ્મી કપૂરે એક ઈન્ટરવ્યૂમાં કહ્યું છે કે, કિશોર દાનું પ્લેબૅક મેળવવાનો એને કદી અવસર જ મળ્યોનહિ. એક માત્ર ‘સાત સહેલીયાં ખડી ખડી..’માં કિશોરના કંઠે શમ્મી પરદા પર ગાય છે. એક વ્યક્તિ તરીકે શમ્મીએ કિશોર દાના ભરપેટ વખાણ કર્યા છે. આ ફિલ્મ ‘મેમસાહિબ’માં શમ્મી બેહદ દેખાવડો લાગે છે... એટલો કે, ઈવન ‘જંગલી’ અને એ પછીની ય કોઇ ફિલ્મમાં એ આટલો હૅન્ડસમ નથી લાગ્યો... શરીર ભરાવાને કારણે ! અહીં તો એ પરફેક્ટ-ટૅન જેવા બૉડી અને ઈવન આજે ય અલ્ટ્રા-મૉડર્ન લાગે એવા પરફેક્ટ કપડાં સાથે નિહાયત ખૂબસુરત લાગે છે.

કિશોર કુમાર ભાગ્યે જ કોઇ ફિલ્માં મૂછ વગરનો જોવા મળ્યો છે, પણ એની દરેક ફિલ્મ ધ્યાનથી જોશો તો દરેક ફિલ્મમાં એણે ચીતરેલી કે ચોંટાડેલી મૂછો લગાવી છે. આનું કારણ તો કોને ખબર હોય ? એ ગમે તે હોય, પણ એના જમાનાની ઑલમોસ્ટ તમામ અભિનેત્રીઓ જાહેરમાં કહી ચૂકી છે કે, બીજા હીરોની સરખામણીમાં અમને કિશોર સાથે કામ કરવાની સૌથી વધુ મઝા આવી છે.

અફ કૉર્સ, નૂતન અને નંદાને બાદ કરતા એકે ય હીરોઇન દૂધે ધોયેલી નહોતી. એમને પ્રેમમાં પાડવી કોઇપણ હીરો માટે ડાબા હાથનો ખેલ હતો ને એમાં ય મીના કુમારીના કારનામા તો છેલ્લે છેલ્લે ગુલઝાર અને સાવનકુમાર ટાક સુધી ફેલાયેલા છે, છતાં મીના અને કિશોર વચ્ચે કોઇ મજાક મસ્તી સાંભળી નથી. કુમકુમ કાયમની ‘બી’ગ્રેડની ઍક્ટ્રેસ બની રહી. મૂળ એ બનારસના ગરીબ મુસ્લિમ ઘરાનાની છોકરી. નામ એનું ‘ઝેબુન્નિસા’(બીજી એક માહિતી મુજબ, એનું નામ ‘મેહરૂન્નિસા’ જાણવા મળ્યું છે.) અને એની માસી મુંબઇની ફિલ્મોમાં કોઇ સામાન્ય અભિનેત્રી હતી. એણે કુમકુમને ફિલ્મ ‘શીશા’માં એક ડાન્સ પૂરતું કામ અપાવ્યું, એ ફિલ્મ જોયા પછી ગુરૂદત્તે કુમકુમને ફિલ્મ 'આરપાર'માં એક નૃત્યગીત આપ્યું.... શમશાદ બેગમનું ‘કભી આર કભી પાર લાગા તીર-એ-નઝર’, પછી ગુરૂદત્તે એમની ‘મી. એન્ડ મીસિસ ’૫૫, પ્યાસા અને સી.આઇ.ડી.માં પણ કુમકુમને લીધી. યોગ્ય ઠેકાણે ભરાયેલા શરીરને કારણે દેખાવમાં તો ભારોભાર સૅક્સી હતી.

એમાં મેહબુબખાન પૂરા પાગલ થઇ ગયા અને ફિલ્મ ‘મધર ઈન્ડિયા’માં એને અચ્છો રોલ આપ્યો અને ‘સન ઑફ ઈન્ડિયા’માં હીરોઇન બનાવી. ખાનસાહેબે સીટ ખાલી કરી, એટલે સાધના-રાજેન્દ્રવાળી ફિલ્મ ‘આરઝૂ’ના નિર્માતા-દિગ્દર્શક રામાનંદ સાગરે કુમકુમને ખૂબ નજીક બોલાવી લીધી અને એમની લગભગ બધી ફિલ્મોમાં કામ આપ્યું. કિરણ કુમાર જેમાં હીરો હતો, એવી ફિલ્મ ‘જલતે બદન’માં પણ સાગરે એને હીરોઇન બનાવી. બધા પ્રયાસો નિષ્ફળ ગયા, એટલે જે કામમાં એ માહિર હતી, તે નૃત્ય અને એમાં ય ખાસ કરીને ફિલ્મોમાં આવતા ફૂટપાથ-નૃત્યોમાં કુમકુમે મહારત હાંસલ કરી.

શમ્મી કપૂર-રાજકુમારની ફિલ્મ ‘ઉજાલા’માં આવા એના બે ફૂટપાથીયા ગીતોએ આજ સુધી ધૂમ મચાવી રાખી છે, ‘તેરા જલવા જીસને દેખા, વો તેરા હો ગયા’ અને ‘ઓ મોરા નાદાન બાલમા ન જાને જી કી બાત’. આજે તો એ ઘણી વૃધ્ધ થઇ ચૂકી છે, પણ એનો એક દીકરો હિંદી ફિલ્મનિર્માણ સાથે સક્રીય છે. કુમકુમે ઝાહિદઅલી અબ્રાર સાથે લગ્ન કર્યા પછી સઉદી અરેબિયા સ્થાયી થઇ, પણ ઈ.સ. ૨૦૦૪માં પાછી આવીને પોતાની માતૃભાષા ભોજપુરીમાં એક મૅગેઝીન કાઢ્યું. હાલમાં એ મુંબઇ-પોતાના ફ્લૅટમાં રહે છે.

‘ઈશ્ક એક ઝહેર સહિ, ફિર ફી પીયે જાતા હૂં...’ મુજરો ફિલ્મમાં ગાનાર ઍક્ટ્રેસ મીસ માયા દાસ છે. સુંદરતા, ફિગર અને નૃત્યની પરિપૂર્ણ આવડત છતાં આવી અનેક માયાદાસ પછીની ફિલ્મોમાં ચાલી કેમ નહિ, એ સવાલ છે. આ છોકરી ય સ્વરૂપવાન, શરીરે ચુસ્ત અને શાસ્ત્રોક્ત નૃત્યની જાણકારીવાળી હોવા છતાં, એમના નામે બીજી કોઇ ફિલ્મ લખાઇ હોય તો ય ખબર નથી.

રાજન કપૂરને તમે નામથી ઓળખતા નથી, પણ ભાગ્યે જ કોઇ એવી ફિલ્મ હશે, જેમાં એને તમે ન જોયો હોય ! આ ફિલ્મમાં વસીયતનામાનો સૉલિસિટર બને છે. મેહરબાનુ (જેનો ઉલ્લેખ ફિલ્મ ‘તુમ સે અચ્છા કૌન હૈ’માં કર્યો હતો, તે કદરૂપી ડોસી) અહીં કિશોરની માં બનતી પ્રતિમાદેવી પાસે લગ્નનો હરખ કરવા આવે છે.

ફિલ્મ જોવાય તો ય કોઇ લૉસ નથી અને... ન જોવાય તો......

કોઇનો બર્થ-ડે ભૂલી જવાથી મોટું પાપ કોઇ નથી. પુરૂષો આવું ખોટું લગાડવામાં બહુ પડતા નથી, પણ ભૂલી જવામાં બહુ પડે છે. સદનસીબે, ભારતના પુરૂષોને બર્થ-ડેઓ સિવાય પણ ઘણું બઘું યાદ રાખવાનું હોય છે.... ને સારૂં યાદ રાખવાનું હોય છે. સ્ત્રીઓને ૩૬૪-દિવસથી પોતાની બર્થ-ડૅટ યાદ હોય છે, પણ જન્મી ત્યારથી બર્થ-યર યાદ હોતું નથી. એ પોતાની બર્થ-ડૅટ ભૂલતી નથી અને બીજાને ભૂલવા દેતી નથી. જો એનો લાલીયો ભૂલી જાય તો પાક્કો મારવાનો થાય છે. રૂમના બારણાં બંધ કર્યા પછી જેવું હનીમૂન વખતે કરતી હતી, તેનાથી બિલકુલ ઉંઘુ અહીં કરતી હશે. જે પોશ્ચરમાં પલંગ પર ઢીંચણ ઉંચા કરી, મૂન્ડી નમાવીને લાજશરમથી એ બેઠી હશે, એવી અદામાં પણ ભયથી ફફડતો અત્યારે એનો ગોરધન બેઠો હશે, અને ગૅરન્ટી બૉસ, ગૅરન્ટી....એ અદા સહેજ બી મોહક ન હોય. યાદ હોય તો, હનીમૂનોમાં સૌ પ્રથમ દરવાજાની સ્ટૉપર ચઢાવીને પલંગ પાસે આવતા પહેલા ટેબલ પર પડેલો દૂધનો ગ્લાસ લેતા આવવાનો હોય છે. અહીં બર્થ-ડે ખૂલ્યા પછી એ જ મનહૂસ ગ્લાસ કાન્તાડી ગોરધનના માથે ફટકારે છે, ત્યારે પેલો બોલે છે, ‘‘ઓહ...હૅપી બર્થ ડે, ડાર્લિંગ કાન્તા...!’’

બ્રિટિશ હ્યૂમરમાં તો સરસ કહેવાયું છે કે, ‘‘પત્નીની બર્થ-ડેટ યાદ રાખવાનો એક જ ઉપાય છે કે, જીંદગીમાં બસ...એક વાર ભૂલી બતાવો !’’ નખ્ખોદ વાળી નાંખે પેલી. હવે ગુજરાતી પત્નીઓ આપણે જોઇ શકીએ એવી ખુલ્લમખુલ્લા પોતાના ગોરધનને ઝૂડી કાઢતી નથી, પણ એનો અર્થ એવો પણ નહિ કે, ગોરધન બચી ગયો હશે...સુઊં કિયો છો ? અહીં તો તમે ઝૂડાતા હો તો જ કાંઇ કે’જો, નહિ તો છાનામાના પડ્યા રહેજો.

ગોધરા અને જૂનાગઢ બાજુના સંતો કહી ગયા છે કે, વાઇફની બર્થ-ડેટ એનો ગોરધન ભૂલી ગયો હોય તો ખાટી છાશ પી લેવી પણ વાત આગળ વધવા ન દેવી. અફ કૉર્સ, ખાટી છાશ કોણે પીવી, એવો ઉલ્લેખ સંતોએ કર્યો નથી.... પણ આપણે તો ઘેરબેઠા ગુજરાતી હસબન્ડોઝને જાણીએ ને કે, મજાલ નથી વાઇફ પાસે ખાટી છાશો પીવડાવી શકે.... આ તો એક વાત થાય છે....!

ઇન ફૅક્ટ, આ ભૂલને એક ભૂલ સમજવાને બદલે ઇગોનો પ્રશ્ન બનાવી દેવામાં આવે છે. આટલું ભૂલી જવાના પાપમાં પેલો રીટર્ન-સ્વરૂપે પેલી માટે આસમાનના તારા તોડી લાવવા તૈયાર થાય છે, વહેલી પરોઢે ઉઘાડા પગે લાંભા સુધી ચાલી આવે છે, પોતે કરેલા મહાપાપના બદલામાં વાઇફના ગળાને બદલે પગ દાબી આપે છે, બે અઠવાડીયા સુધી સામેવાળાની બારીમાં એકપણ વખત નહિ જોવાનું વચન આપે છે અને ખાસ તો મોટી ભૂલ એ કરી બેસે છે કે, લગ્ન પહેલા લીમડાના ઝાડ નીચે જે ગીત આને જોઇને ગાતો હતો તે, ‘‘ચાંદ સી મેહબૂબા હો મેરી કબ ઐસા મૈંને સોચા થા....’’ પેલીની ફર્માઇશ પર ગાઇ બતાવે છે...બેસને વાંદરા....! અત્યારે ૪૫-ની ઊંમરે તારી ચાંદ સી મેહબૂબા તારી બા જેવી લાગે છે ને તમે બન્ને બહાર નીકળતા હો ત્યારે સોસાયટીવાળાઓ બારીઓમાંથી જોઇને એવું બોલે છે કે, તું તારી વાઇફના બાબા જેવો લાગે છે...ખોટી ફિશિયારીઓ ના માર....! પેલુ બહુ મંડી હોય તો એની આંખો નીચેના કાળા કૂંડાળાઓ જોઇને, ‘‘પંખીડાને આ પિંજરૂં, જૂનું જૂનું લાગે, બહુએ સમજાવ્યું તો ય પંખી,, નવું પિંજરૂં માંગે, હોઓઓઓ....’’ એવું ગવાય, તો તારા ઘરમાં નવું પિંજરૂં ય આવે...બોલ્યા, ‘‘ચાંદ સી મેહબૂબા હો...’’...હંહ....!!! હોઠના બન્ને ખૂણાઓમાંથી નવી કરચલીઓ ફૂટી નીકળી હોય, એ પંખી જૂનું જ થઇ ગયું કહેવાય....સસરો બદલી ના આલે તો ચાર-પાંચ શૉપિંગ મોલોમાં તું આંટા મારી આય...! નવું પિંજરૂં ના આવે તો કાંઇ નહિ, ભેટ-કૂપનો તો આવશે !

કમ્માલની વાત એ છે કે, વાઇફોની બર્થ-ડેટો ભૂલી જનારા ગોરધનો રોજ ઑફિસેથી ઘેર પાછા આવતા સોંપેલા એકે ય કામો કદી ભૂલતા નથી. મોટા ભાગ તો ભણેલા-ગણેલા પતિદેવને શરમાવે નહિ તો સંકોચ કરાવે એવા કામો ય આ ડોબાઓ રોજ પતાવતા આવે છે. કરિયાણાનું બિલ ભરતા આવવું, આજુબાજુની સૉસાયટીઓમાં તપાસ કરતા કરતા ઘૂળજીને શોધી લાવવો કે ઇવન, શાકભાજી લેતા આવવાનું કામ પણ આ લોકો કરે છે. વિવાદ ભલે થતો, પણ પુરૂષનું પણ કોઇ સૌજન્ય છે, મર્દાનગી છે અને એની ઑફિસમાં એ બૉસ છે, દોસ્તોમાં એ લીડર છે. પણ મારા તો ફલૅટ નીચે જ સબ્જીવાળાની દુકાન છે ને હું રોજ જોઊં છું કે, આવડું આ લીડરીયું થેલીના નાકા પકડીને ઊભું ઊભું ૩૦૦-ભીંડા ને ૨૦૦ પરવળ ખરીદતું હોય છે... તારી ભલી થાય ચમના....હાળા લગ્નના પહેલા દિવસે તને છાકો પાડતા ન આવડ્યો, એની સજા હવે તું ભોગવ આખી જીંદગી. લગ્નના આગલા દિવસે સસુરજીની બોચી પકડીને કન્ફર્મ ના કરી લઇએ કે, મૅરેજ પછી શાક-બાક લેવા હું નથી જવાનો....પાછળથી કોઇ કચકચ ના જોઇએ, ડોહા...!’’

યસ. ગોરધન બહાર ગમે તેવો મોટો માણસ હોય, ઘરના કામો બરોબરના હિસ્સે એણે પણ કરવા જોઇએ, પણ આવા ‘‘બૈરાંછાપ કામો....?’’ સાચું પૂછો તો મને શાક લેતા પતિ ઉપર કદી માન થયું નથી. શાક લેતો ગોરધન, જંગલનો રાજા સિંહ ચોળાફળીની લારીવાળાને, ‘‘એ ભ’ઇ....થોડી ચટણી નાંખો ને...’ એવી આજીજી કરતો હોય એવો લાગે છે. એ ગોરધન સિંહને બદલે જાતનું વાંદરૂં હોય તો મને વાંધો નથી કે, આપણે એના ગયા પછી બોલવાના ય કામમાં આવે કે,‘‘હાળો, હાવ વાંદરા જેવો છે...’’

મતલબ....સ્ત્રીઓએ કરવાના કામો પુરૂષો કરવા બેસે, એમાં જોનારને પહેલી શંકા મર્દાનગીની લાગે. આઇ મીન, એની વાઇફ આપણને મરદ લાગે, બોલો ! (એ જો કે, સારૂં ય કહેવાય....કમ-સે-કમ આપણે તો એની વાઇફથી દૂર રહીએ...!) પણ સંસ્થા મૂંઝાય છે એ વાત પર કે, વ્યાખ્યા મુજબ, ઘરના કામો ક્યા ગણવા ? રાત્રે સુતી વખતે પથારી કરવી, બાળકોને રમાડવા, જામ થઇ ગયેલું કિચનનું ડ્રૉઅર ખેંચી કાઢવું, ઇવન વાઇફના કપડાંને પણ ઇસ્ત્રી કરી આપવી, ફ્રીજના ખાલી શીશાઓમાં પાણી ભરેલું રાખવું કે મહારાજ બહારગામ ગયા હોય ત્યારે પત્નીને રસોઇમાં પણ મદદ કરવી, એમાં કાંઇ ખોટું નથી.

પણ વાઇફની બર્થ-ડે ભૂલી ગયેલો લાચાર, મજબુર, અશક્ત, બેવકૂફ અને નબળો પડી ગયેલો ગોરધન શાકની લારીએ ઊભો રહે, એ મારાથી નથી જોવાતું, સંતો...નથી જોવાતું. એક વખત પોતાને ખખડાવી નાંખવાની કૂપનો ગોરધને આપી, તે પેલી આખી જીંદગી લહેરથી વાપરે છે. પછી એ પ્રમાણભાન એને ન રહે કે, મહેમાનો બેઠા છે તો પતિ સાથે જરા પદ્ધતિસરની વાત કરૂં.

કઇ કમાણી ઉપર બેન, તું તારા બર્થ-ડે ભૂલી જવાને આટલું મોટું સ્વરૂપ આપે છે ? ખરેખર તો બેવકૂફ સ્ત્રીઓ આખા વર્ષમાં ફક્ત એકવાર આવતા પોતાના બર્થ-ડે ઉપર પેલા સાથે ઝગડો કરી, મોંઢા ચઢાવીને સૅલિબ્રેટ કરવાને બદલે બેસણું બનાવી દે છે. કારણ એટલું જ કે, પેલો ઉંઘતો ઝડપાયો છે અને બર્થ-ડે ભૂલી ગયો છે, ધેટ્સ ઑલ....‘‘આખા વર્ષમાં મારો ફક્ત એક જન્મ-દિવસ યાદ ન રાખી શકે ? આ બનાવને મોટું સ્વરૂપ આપવાને બદલે મોટું મન રાખીને ઉજવણી કર, ઘરના બધાને ખુશ કર અને તારા બર્થ-ડે કરતા તારી ખેલદિલી બહુ મોટી છે, એ સાબિત કર.’’

સિક્સર

- તમને એક દિવસ માટે દાઉદ ઇબ્રાહિમ જેવા પાવર્સ મળે તો ?

- તો મને SMSકરનારાઓને બેરહેમીથી ઉડાડી મારૂં...!
(Published on 20-10-2010)

* સારા કામનું ફળ મળે છે, એ જાણવા છતાં લોકો સારૂં કામ કેમ નથી કરતા ?

- આજકાલ કામવાળા જ ક્યાં મળે છે !

(અંકિત આર. ઢોલીયા, સુરત)

* હવે તો હદ થઇ ગઈ... 'ભારત માતાની જય'બોલવામાં લાકડીઓ ખાવી પડશે ?

- દેશને બદલે પોતપોતાના ધર્મોને વળગી રહીશું, તો ખાવી પડશે.

(મયૂર સુખડીયા, ધોરાજી)

* કન્હૈયાકુમાર જેવાઓને ટીચી નાંખવા ટુકડી બનાવી છે. તમારૂં માર્ગદર્શન જોઇએ છે.

-ટીચાટીચીમાં 'મારૂં'માર્ગદર્શન...? એટલું આપું કે, દેશના બધા યુવાનો તમારા જેવું ખમીર ધરાવે તો કન્હૈયાકુમારોની ખૈર નથી !

(અજય બી.ગોહેલ, જેતપુર)

* ટીવી-સીરિયલોમાં સ્ત્રી-પાત્રો ભજવતા કલાકારો કેવા ભદ્દા લાગે છે !

- હાસ્તો, એમને બદલે કરણ જોહર કે તુસ્સાર કપૂરને લેવામાં શું વાંધો છે ?

(જીતેન્દ્ર કેલ્લા, મોરબી)

* ભારતમાતાની જય ન બોલે, એને શું સજા થવી જોઇએ ?

- નહિ બોલનારાઓ પોતાની હેસીયત જાણે છે.

(કેતન ઠોસાણી, સાવરકુંડલા)

* દારૂ પીવાય કે ના પીવાય ?

- આજુબાજુમાં જોઇને કહું...!

(સંજય વાજા, કડાયા-ગીર)

* સ્ત્રીને સમજવા માટે ચાહવી જરૂરી છે કે ચાહવા માટે સમજવી જરૂરી છે ?

-આવા બીજ ગણિતો ગણવા રહેશો તો એ તમને ગુજરાતી વ્યાકરણના માસ્તર સમજીને જતી રહેશે... આમાં તો સીધો હલ્લાબોલ જ હોય !

(મધુકર માંકડ, જામનગર)

* દીકરાઓ મા-બાપને વૃધ્ધાશ્રમમાં કેમ મૂકી આવે છે ?

- વૃધ્ધાશ્રમોથી સ્મશાન નજીક પડતું હોય છે.

(દીપીકા જે. રાવલ, કપવંજ)

* લાભ પામીને લાભ આપનાર બાબા રામદેવને આધ્યાત્મિક ગુરૂ કહેવાય કે ઔદ્યોગિક ગુરૂ ?

- બન્ને ક્ષેત્રોમાં એમના લાભાર્થીઓ એમનાથી ખુશ છે.

(અફરોઝબેન મીરાણી, મહુવા)

* ગાંધીજીએ કહ્યું હતું, 'પરસ્ત્રી મા સમાન ગણાય', તો 'પરપુરૂષ'બાપ સમાન કેમ નહિ ?

- આમાં ભાવના જોવાની હોય... (હવે એવું ન પૂછતા કે, ભાવના પટેલ કે ભાવના મેહતા ?)

(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વૉરા, જૂનાગઢ)

* તમારો પ્રિય પોષાક કયો ?

- કપડાં.

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

* તમે ફરીવાર અમેરિકા ક્યારે જવાના છો ?

- હવે તો એ લોકો મારા પૈસે આવી જવાનું કહે છે, બોલો !

(ડૉ. વિપુલ મકવાણા, શામપરા-ભાવનગર)

* સુખદુઃખના પૈડાં ઉપર આપની મુસાફરી કેવી ચાલે છે ?

- હું તો રીક્ષા જ કરી લઉં છું.

(રશ્મિન એમ. દવે, રાજકોટ)

* ફિલ્મ 'ડોન'માં હૅલનનો ડાન્સ અનેકવાર જોવાનું મન થાય છે...

- સીધા બેસીને જોજો.

(દીલીપ પટેલ, મુંબઇ)

* તમારા ઘરનું વીજળીનું બિલ કેટલું આવે છે ?

- બસ... એ લોકોનો પગાર નીકળી જાય એટલું તો ખરૂં !

(ઋષિત પરમાર, રાજકોટ)

* આજના રાજકારણ માટે સાવ અનફિટ હોય એવો નેતા કોણ ?

- હું જવાબ આપું એ પહેલા તમામ વાચકો જવાબ આપી દેશે ને સાચું પૂછશે, 'ફિટ કયો છે ?'એ પુછો.

(શિલ્પેશ પી. રાવલ, સુરત)

* મને એવું લાગે છે, ૨૦૧૭-માં કોંગ્રેસની જ સરકાર આવશે ? તમને શું લાગે છે ?

- મને કદી ખોટું નથી લાગતું.

(ફિરોઝ મોરાવાલા, સંતરામપુર)

* નવી પેઢીને જૂનાં ગીતો નથી ગમતા, છતાં એ જ ગીતોનું રીમીક્સ ખૂબ સાંભળે છે... !

- આખેઆખી પેઢી જ મીક્સ આવી છે !

(અશ્વિન મોરે, વડોદરા)

* પહેલાના વકીલ અબ્રાહમ લિંકન અને આજના જેઠમલાણી વચ્ચે શું તફાવત છે ?

- લિંકન તો ફક્ત વકીલાત જ જાણતા હતા... જેઠમલાણી તો ન્યાયાધીશોને ય જાણે છે !

(અશોક એમ. વોરા, મુંબઇ)

* 'સહૂનું થાય, તે વહુનું થાય', એ કહેવતમાં નવું કાંઈ ઉમેરશો ?

- અમારા ઘરમાં તો 'વહુનું થાય, એ જ બધું સહુનું થાય છે...!'

(સંજય કાપડીયા, કોડિનાર)

* જીવનમાં સુખશાંતિથી જીવવાનો રસ્તો કયો ?

- જીવનભર તમે ડૉક્ટરને શોધતા ન રહો અને પોલીસ તમને શોધતી ન રહે, એ !

(શિવાંગ જલસણવાલા, સુરત)

* અદાલતોનું કામ ઝડપી કરવાનો કોઈ ઉપાય ?

-અદાલતોમાં કામ કરાવવાનું જ નહિ !

(સાધના નાણાવટી, ગાંધીનગર)

* કોઈવાર વાચકોના ઇ-મૅઇલ ના આવે તો જાતે સવાલ ક્યાંથી લાવો ?

- હું સહેજ પણ સ્વાવલંબી નથી.

(ડૉ. હેમંત રાઠવા, વલ્લભ વિદ્યાનગર)

* 'ભાર વિનાનું ભણતર'એટલે ?

- ભટ્ટ વિનાના પ્રતિક જેવું !

(પ્રતિક ભટ્ટ, જૂનાગઢ)

* પનામા પૅપર્સમાં તમારૂં નામ ન જોઇને દુઃખ થયું કે આનંદ ?

- મને નામનો બહુ મોહ નહિ... !

(ડો. ભરત સોનીગરા, મોટા આંકડીયા-અમરેલી)

* સ્ત્રીઓ માટેની પૂર્તિમાં સવાલ પૂછાય છે, 'મને મારા પતિથી સંતોષ નથી. કોઈ ઉપાય બતાવશો - એક બહેન.'તો આ બહેન કોણ છે ?

- નામ જાણશો તો એમને તમારાથી ય સંતોષ નથી, એવો સવાલ પૂછાશે.

(સમીર જગોત, રાજકોટ)

- એ... ઉઠો... કોઇએ કૉલ-બેલ મારી.

- ઉઉઉ....છુટ્ટી મારી....? કોઇને વાગી...? લોહી-બોહી નીકળ્યું...?
- ઓ શ્શટ..અપ...! અડધી રાત્રે એક સાથે તત્તણ સવાલો શેનો પૂછે છે, ગોદુ ....? બે સવારે નથી પૂછાતા ?
સુવા દે ને, ભ’ઇ...!
- અરે પણ કોક બૅલ મારે છે.... જલ્દી જા ને ઉઘાડ...
તું જા. હું ઉંઘમાં છું.
- ધીસ ઇઝ ટુ મચ ઑફ યૂ, ઓકે...? અડધી રાતે હું દરવાજો ખોલવા જઊં...?
- સારૂં. તો સવારે ખોલજે.
- નૉન સૅન્સ. ગોદુ .... ગોદુ ..... કેમ સ્ટુપિડ જેવી વાતો કરે છે ? એક સ્ત્રી થઇને અડધી રાત્રે હું દરવાજો ખોલવા જઊં ?
- (બેઠા થઇ જઇને) યૂ સિમ્પલી આર ઇનકૉરિજીબલ..! હું દરવાજો ખોલવા નહિ જઊં.
- તો હું જઊં ? આર યૂ મૅડ....?
- યૂ આર મૅડ... આઈ ઍમ નૉટ, ઑકે ? પણ... પણ અત્યારે રાત્રે અઢી વાગે કોણ બૅલ વગાડે છે ?
- બૅલ કોઇ સંગીતકાર જ ન વગાડે, સમજ્યો ? ઓહ કમ ઑન... આપણને શી ખબર, કોણ આયું છે ?
- ઓકે. તું જઇને જોઇ આય તો ખરી, કોણ આયું છે ? પછી દરવાજો હું ખોલી આઇશ.
- પૅટ્સ સ્ટૂપિડ ઑફ યૂ, ગોદુ... ! વૉટ -
- આ શું તું મને ગોદુ-ગોદુ કીધે રાખે છે ? નામથી નથી બોલાવાતું ?
- ગૌતમ નામથી તું ક્યારેય સાંભળે છે ?
- ડૉન્ટ બી સિલી, યાર... ! તારે લીધે સાલા ઑફિસમાં, સોસાયટીમાં, કલબમાં કે પાર્ટીઓમાં ય બધા મને ‘ગોદુ’ કહીને બોલાવવા માંડયા છે...
- કૉલબૅલ, પ્લીઝ... આ આઠમો બૅલ વાગ્યો. પેલાને પરોઢીયે આપણા દરવાજા બહારથી ઉઠાડવો પડે, એના કરતા અત્યારે ગો-દુ... પ્લી...ઝ.. ગૅટ.. ખોલ..
- તું ઇ આય...
તને ઇ શરમ-બરમ આવે છે કે નહિ ? અરે રાત અડધી છે, કોઇ ચોર-બોર હોય તો મરી રહું ને ?
- એવું હોય તો એ લોકો મરવાના થાય.... તું નહિ.
- ગોદુ પ્લીઝ, બી ઍ બ્રૅવ બૉય... આપણી લાઇટો ચાલુ છે.. બહાર પેલાને કેવું થાય કે, આ લોકો ઉઠી ગયા છે, તો ય દરવાજો ખોલતા નથી.
- આપણને કેવું થાય અડધી રાત્રે, એનો એને વિચાર આયો હશે ખરો ?
- અરે પણ કોઇ ઇમરજન્સી હોય તો જ માણસ અડધી રાત્રે કોઈના ઘેર જાય ને ?
- ઓકે. ઇન ધૅટ કૅસ... આપણે બંને સાથે દરવાજો ખોલવા જઈએ...
- આર યૂ સ્કૅર્ડ.. ! તને બીક લાગે છે એકલા જતા ? અને તે ય પાછી એક સ્ત્રીની મદદ લેવી છે ?
- આ કૅસમાં તું સ્ત્રી નથી. એક વાઇફ છે. આઇ મીન, વાઇફ એક મરદ કહેવાય. ભલભલા ફફડતા હોય, તું સાથે હોય તો અજાણ્યાને ખાત્રી થાય કે, ઘરમાં આ માણસ એકલો નથી.
ગોદુ... યૂ આર ઇમ્પૉસિબલ....! યૂ આર ઈમ્પૉસિબલ...!! ઓકે. ચલ. આપણે બંને જઇને જોઈએ.
- ઓહ, થૅન્કસ મીનુ... હવે તું જઇ જ રહી છું તો એકલી જોઇ આય ને ! મારૂં ત્યાં....
- ગો ટુ હૅલ....! યૂ જસ્ટ ગો ટુ હૅલ...! હવે તો તું બહાર ને હું અંદર. હવે હું આપણા બૅડરૂમનો દરવાજો ય ખોલવાની નથી...
- મીનુ તું આમ....
- આઇ સૅઇડ, જસ્ટ ગો ટુ હૅલ... !
- ઓકે બાબા ઓકે... હું ખોલી આવું છું, રાઇટ...?.... ઓહ, મીનુ.. બહાર તો કોઇ નથી.
- વૉટ..?
- યસ બહાર તો કોઇ નથી ઊભું.. જો !
- ઓહ મ્મી ગૉઓ....ડ ! .....તો...તો બૅલ કોણે માર્યો ?
- ડૉન્ટ આસ્ક મી... હું તો અંદર હતો.
- સ્ટ્રૅન્જ.... ! બહાર તો કોઇ નથી, તો પછી બૅલ કોણે માર્યો ?
- જો. સરકારે હવે તો આપણને કાયદેસર માહિતી માંગવાનો અધિકાર આપ્યો છે. કાલે માહિતી ખાતામાં ફૉન કરીને પૂછી જોઈશું, અમને અડધી રાત્રે બૅલ કોણ મારી ગયું ?
- એ જો... ફરીથી બૅલ વાગ્યો... !
- યસ. કોક લાગે છે... જા, જલ્દી જો, કોણ છે ?
- અરે તું જા, ગોદુ.... મને શેનો કહે છે જોવાનું ?
- ઓકે. તું હરદમ તારી જીદ પૂરી કરીને જ રહીશ... ઓહ નો...! ફરીથી અહીં તો કોઇ નથી.
કોણ બૅલ મારી ગયું ?
- હે ભગવાન... હવે મને સો ટકા બીક લાગવા માંડી છે.... ઓહ ન્નો... ! ગોદુ... કોઇ ભૂત-બુત તો....
- સૉરી, મારે એ લોકો સાથે કોઇ પર્સનલ સંબંધો નથી...
- યૂ આર ઍ ક્રેબ, ગોદુ ..... ! આવા ટાઇમે આવી પીસીઓ શેનો મારે છે ?
- ડાર્લિંગ હું તારૂં લેવલ જોઇને પીસીઓ મારૂં છું....
- હે ભગવાન.. ફરી પાછો બૅલ વાગ્યો... હું મમ્મીને ફોન કરૂ છુ... આઇ કાન્ટ સ્ટૅન્ડ ઇટ ઍનીમોર...
- આ મકાન જ બદલી નાંખવા જેવું છે, મીનુ... હું તને પહેલેથી કહેતો હતો.. આવા ફલૅટમાં કાં તો ભૂતો રહી શકે ને કાં તો તારા પિયરીયાઓ.. !

(ઑલમોસ્ટ સાચી બનેલી આ ઘટનામાં બનેલું એવું કે, બાજુના બ્લૉકવાળો કોઇ પંજાબી રોજ રાત્રે પી ને આવે, એમાં આ વખતે ખોટા બ્લૉકમાં આવી ગયો. બે-ચાર વાર કોલ-બૅલ મારી જોયા પછી ય દરવાજો ન ખૂલ્યો. (જે એને માટે રોજની વાત હતી !) એટલે, ‘આજે ય વાઇફ બગડી છે, એમ સમજીને પીધેલી હાલતમાં નીચે ઉતરી જાય. પાછો ઉપર આવીને બૅલ ‘મારી જુએ.... એમાં આ બંને ભરાઈ ગયા.)

સિક્સર
- કોઇની દિવાળી બગાડવાનો કોઇ સચોટ ઉપાય ખરો ?
- એકદમ સચોટ. ‘હૅપી દિવાલી’ રૂબરૂ કહેવાને બદલે SMSથી મોકલી દો... બે દિવસના દસ હજાર SMSવાંચીને એ નેહરૂ-બ્રીજ પરથી ભૂસકો જ મારશે.
- ભલે મારતો... પણ એનો મોબાઈલ તો ઉપર મૂકીને જશે ને ?

(Published on 03-11-2010)

(પ્રસ્તુત લેખમાં વારસાગત કે પંગુતાને કારણે સવા ફૂટની રહી ગયેલી વ્યક્તિઓની વાત નથી. એટલે કે, સર્કસમાં હોય છે, એવા મિજીટ (midget), ડ્વૉફ (dwarf) કે પિગ્મી (pygmy) ની વાત નથી. મારા-તમારા સર્કલમાં ટુંકા...સમજો ને, કોઈ પાંચ ફૂટ અને તેનાથી ય ટુંકા રહી ગયેલા માણસોનો અહીં ઉલ્લેખ છે. તેમ છતાં, આ લેખના કોઈ શબ્દમાં પણ ઓછી હાઈટ ધરાવનારાઓની મજાક ઉડાડવાનો કોઈ પ્રયાસ નથી.)

સુનિલ ગાવસકર જેની પાસે લાંબો તાડ જેવો લાગે, એવો અમારો મસ્તુ પરીખ અમારા સર્કલમાં 'ગટ્ટી'ને નામે ઓળખાય છે. આપણા દેશમાં એક પણ ઠીંગણો એના પોતાના નામથી ઓળખાતો નથી. વ્હેંતીયો, ઢીચકો, બાંઠીયો, મુકરી, દેઢ ફૂટીયો કે 'અડધી ચડ્ડી'નામો જીભે ચઢેલા છે. 'ગટ્ટી'નામ બી બહુ ઉપડયું છે. ''ક્યો મસ્તુ પરીખ ?''જવાબ, ''આપણો ગટ્ટી, યાર.''

નિર્વિવાદ છે કે, ઑલમોસ્ટ મોટા ભાગના બાંઠીયાઓ બુદ્ધિના સૉલ્લિડ ધની હોય છે. ગુસ્સે થતો ગટ્ટી તમે ભાગ્યે જોયો હશે. આ કરામત ઉપરવાળાની હશે કે, બહુ ઓછા વ્હેંતીયાઓના નાક અણીદાર હોય. આખા શરીરના તમામ અવયવોમાં સૌથી મજબુત એમના પગના પંજા હોય...કારણ કે, અડધી દુનીયા એમને પંજા ઉપર ઊંચા થઈ થઇને જોવાની હોય છે. એમણે સ્વીકારી લીધું હોય છે કે, એમને ઊંચાઈ નહિ આપીને ઈશ્વરે પોતાની નીચાઈ બતાડી દીધી છે. પોતાના ઉપર થતી મજાક હસી કાઢવામાં વ્હેંતીયાઓ ખેલદિલ હોય છે, એનું એક કારણ કેટલાક લંબુઓ એવું બતાવે છે કે, 'મજાક સહન ન કરે તો બીજું કરી ય શું શકે ? એમનો ફિઝિકલ બાંધો અને શક્તિ એટલા પર્યાપ્ત નથી હોતા કે, કોઈની સાથે મારામારી કે ઝગડો કરી શકે.'આ વાતમાં થોડું તથ્ય હોવા છતાં દલીલ સાથે હું સહમત નહિ કે, ફક્ત એમની અસમર્થતાને કારણે પોતાના પરની મજાકો આ લોકો સહન કરી લે છે. સહન કોઈ નથી કરતું....વખત આવે, આ લોકો છાતી સોંસરવો પલટવાર કરી જાણે છે. 'બહોત લમ્બા, બહોત બેવકૂફ'ઉત્તર ભારતમાં પડેલી કહેવત છે, પણ ટીંગુજીઓ પ્રીડૉમિનન્ટલી બુધ્ધિમાન હોય. મારામારી સિવાય બીજી હજાર રીતે આ લોકો ભલભલાની ઊંઘો હરામ કરી શકે, એવા સમર્થ હોય છે. શરીરની ઊંચાઈ ઓછી, પણ મગજની લંબાઈ આપણા કરતા ય ઘણી ''પહોંચ''વાળી.

હાઈટ અને પહોળા ખભાવાળા પુરૂષો બેશક 'માચો'પર્સનાલિટી ધરાવે છે. એમની બાજુમાં ઊભા રહીને ફોટા પડાવો તો એમના ફોટા ય સારા આવે છે. અમદાવાદના એક સફળ ઍડવોકેટ અને નિષ્ફળ પોલિટિશિયનના સસુરજી છ ફૂટ ઊંચા અને સાસુ ઢીંચકા હતા. વર્ષો પહેલા મૅરેજના એક ફંકશનમાં બન્નેએ સાથે ઊભા રહીને ફોટો પડાવ્યો, એમાં હાઈટનો પ્રોબ્લેમ ન થાય એટલા માટે વાઇફને પાટલા ઉપર ચઢાવી દેવામાં આવ્યા. તોફાની ફોટોગ્રાફરે એ પાટલો દેખાય એવો ફોટો લીધો. આજે પણ એ ફોટો બ્લૅકમાં વેચાય એવો કિંમતી ગણાય છે.

સ્ત્રીઓને લગતી ટીંગુજીઓની બે વાતો અનોખી છે. એકાદ અપવાદને બાદ કરતા બધાને વાઇફ લાંબી મળેલી હોય છે. અને બીજું, દુનિયાના મોટા ભાગના મુકરીઓ વાઇફ સુંદર ઉઘરાવી લાવ્યા હોય છે. એમાંના ભાગ્યે જ કોઇની વાઇફ કાટમાળ હશે. પણ બીજી વાત વધુ જોરદાર છે કે, એકેય ટીંગુને પોતાના માપની સ્ત્રીઓ ગમતી નથી. એમને બી પ્રેમ અથવા પ્રેમોમાં પડવા માટે જોઇએ તો સુસ્મિતા સેનો કે દીપિકા પદુકોણો જ ! પસંદગીના ધોરણોમાં આ લોકો ક્વૉલિટી સાથે કોઇ સમાધાન કરતા નથી. કૉલેજમાં અમારી સાથે એક સવા ફૂટીયો હતો, તે પોતાનાથી દોઢી ઊંચી છોકરીઓને જ એના પ્રેમમાં પડવાનો ચાન્સ આપતો...બહુ મોટું મન, પણ એ વખતની છોકરીઓમાં થોડીઘણી અક્કલ ખરી ને એટલું વિચારે કે, મૅરેજ આની સાથે થશે તો રસોઇ સિવાય હાળું બધું બબ્બેવાર કરવું પડશે...! એકલે હાથે આવડો આ પહોંચી નહિ વળે, એટલે હાથમાં આવેલો ચાન્સ એ વખતની તમામ છોકરીઓએ ગૂમાવેલો.

પણ ટીંગુઓને છોકરી લાંબી ગમે એમાં પેલી કહેવત એમને કારણે જ પડી હશે. પેલી એટલે અડધી અહીં લખાય એવી નથી અને બાકીની અડધી એટલે, ''...તોય તોપખાનામાં નામ નોંધાવવા જોઈએ !''

તો અમારો આવો મસ્તુ મુંબઈના ઍરપૉર્ટ પર અમદાવાદની ફલાઈટ પકડવા લાચાર થઈને ટાઈમો પાસ કરતો હતો. શરીર હજી આખું હતું, એટલે ટાઇમો પસાર કરવા માટે, હાલમાં ઍરપૉર્ટ પર ઉપસ્થિત ભારત દેશની તમામ સુંદર સ્ત્રીઓને નિરખી-નિરખીને મનમાં મૅરેજો કરતો હતો. કહે છે કે, ''ચક્ષુ-વિવાહો''કુંવારાઓ કરતા પરણેલાઓના વધારે થાય છે. બીજી કોઇ સારી નજરે પડે તો પહેલીવાળીને ઘટનાસ્થળે જ છુટાછેડા આપી દે. Justice delayed is justice denied. મસ્તુનો ટેસ્ટ ઊંચો એટલી હાઈટ ઊંચી નહિ, પણ કોઈ નીચા ટેસ્ટવાળી ઊંચી યુવતી એને પસંદ કરે, તો આ બાજુ મન મોટું છે.

અને એટલા વિરાટ ઍરપૉર્ટ પર સેંકડોની વચ્ચે મસ્તુની નજરે પડી, પોણા છ ફૂટ લાંબી આકૃતિ. નો ડાઉટ, બહુ સુંદર સ્ત્રી હતી. પૂરતા જથ્થામાં એના લહેરાતા સિલ્કી-બ્રાઉન વાળ તો બીજી સ્ત્રીઓય પાછળ વળી વળીને જોતી હતી. આવામાં પોતાને મંગળ નડે છે કે, બા ખીજાશે કે પછી પેલીની ઇચ્છા હશે કે નહિ, એ બધું ના જોવાય. અત્યારે તો નામ નોંધી લેવાનું હોય. મસ્તુને એ ગમી ગઇ, એટલે મૅરેજ તો અડધા જ બાકી રહ્યા ને ? પાછી સાવ એકલી હતી. એણે વ્હાઈટ પૅન્ટ અને વ્હાઈટ શર્ટની ઉપર વ્હાઈટ બ્લૅઝર પણ નીચે બ્લૅક શૂઝ પહેર્યા હતા, એ મસ્તુને ના ગમ્યું. આમાં તો નીચે સ્ટાર્ક-રૅડ શૂઝ જ જોઈએ.

પણ માય, માય માય....! આટલી મસ્ત હાઈટ છતાં કમર-બમર કુછ નહિ....બિલકુલ પતલી કમરીયા. મસ્તુ ચીજોની આરપાર જોઇ શકતો હતો એટલે બ્લૅઝર પણ જોયું, એ જ ક્ષણથી 'યુદ્ધ અને શાંતિ'માં માનતો બંધ થઇ ગયો...હવે તો યુધ્ધ એ જ કલ્યાણ !

આવું કાંઇ થાય એટલે મસ્તુને કુતુહલો બહુ ઉપડે. 'કઇ ફલાઇટમાં જવાની હશે ? ઓહ નો. આપણા એવા નસીબ ક્યાં કે, એ આપણી જ ફલાઇટમાં આવે !'

એ તો પિલરની પાછળ જઇને ઍન્ગલ ગોઠવીને એને પાછળથી જોઇ, ત્યારથી તોપખાનામાં નામ નોંધાવી આવવાનું નક્કી કરી નાંખ્યું કે, આવી સ્ત્રી સાથે ફલાઇટમાં બેસવા મળતું હોય તો અડધા શહેરને તોપના ગોળે ફૂંકી મારવું ! અડધું એટલા માટે કે, બાકીની તો સ્ત્રીઓ હોય ને ? ઘણી સ્ત્રીઓ ફક્ત સામેથી સુંદર લાગતી હોય છે. પાછળથી જુઓ તો એકેય ખાડો/ટેકરો માપસરનો નહિ. આ તો વળાંકોના વિશ્વમાં હલચલ મચાવી દે, એવા આકારો લઈ આવી હતી. મસ્તુને ખાત્રી કે, ઍરપોર્ટની જે સીટ પર એ બે ઘડી બેસશે, એ જગ્યા આવનારા હજારો સાલ સુધી તીર્થસ્થાન બની જવાની. આજીવન-દાતા તરીકે પહેલો ફાળો આપણો ગણવો. તખ્તી ઉપર નામ આપણું આવવું જોઈએ.'એ બડબડયો.

મસ્તુએ ધારવાનું એટલું જ હતું કે, એ કઇ ફલાઇટમાં જશે ? મુંબઈ-ચૅન્નઈ ? મુંબઈ-કોલકાતા ? મુંબઈ-દિલ્હી ?...આપણી મુંબઈ-અમદાવાદવાળીમાં તો દર વખતની જેમ, દુબાઈ-શારજાહવાળા ખભે થેલી ભરાવેલા સુથાર-કડીયાઓ જ હોય અને એ લોકોના વાળ સિલ્કી ને લહેરાતા ન હોય. એમની બાજુમાં બેસો તો પૅરિસના પરફ્યૂમની નહિ, સીમેન્ટ-ચૂનાની ગંધ મારતી હોય. એમના શરીરના વળાંકો કે એ લોકોની છાતીના પાટીયા શું તંબૂરો જોવાના ? ખુદા કભી છપ્પર ફાડ કે નહિ દેતા....કાયમ કાણા પાડકે દેતા હૈ.....! બાજુમાં આ બેઠી હોય તો ક્યાંક એનો હાથ પણ અડી જાય...સુથારની તો કરવત અડે.

મસ્તુ પોતે ફૂલટાઇમ પૈણેલો હતો, છતાં પેલી પરણેલી હશે કે કુંવારી, એ વ્યવસ્થાઓ તપાસી જોવાનો કોઇ મતલબ નહોતો. સરવાળે એ જો પરણેલી નીકળે તો એક બચકું ડાયરૅક્ટ એના ગોરધનના ખભા ઉપર ભરી આવવું જોઇએ....''તારી ભલી થાય ચમના, છોકરીઓને ઍરપૉર્ટ પર આમ છૂટ્ટી મૂકી દેવાય ? આ તો ઠીક છે, અમે બેઠા છીએ.... બાકી કોઇનો વિશ્વાસ થાય એવો છે આ જગતમાં ?''

પછી તો એ સિધ્ધિનું એવું સોપાન સર કરવા ગઇ, જ્યાં પુરૂષો જઇ શકતા નથી, એટલે એને જામીન પર છોડી દેવી પડી. વિશ્વપ્રસિદ્ધ ઇમારતોમાં પુરૂષોએ ફક્ત આ સ્થાપત્ય અંદરથી જોયું હોતું નથી. અને આ બાજુ ભાઇને પ્લેનમાં બેસી જવું પડયું. બાજુવાળી સીટમાં હજી કોઇ આવ્યું નહોતું, એટલે મનમાં ડર પેસી ગયો હતો કે, કોઇ આલતુ-ફાલતુ તો નહિ આવી જાય ને ?

...અને સાહિરના શબ્દોની જેમ, દૂર પર્વતની ટોચ પર સૂરજ ઊગે અને સોનું ઢોળાતું લાગે, એમ વિમાનના દરવાજે સૂરજ ઊગ્યો. મસ્તુએ એને જ આવતી જોઇ....અને તે ય પોતાની સીટ ઉપર ! ''ઉફ....ફોઓઓ....આ તો બિલકુલ મારી જ બાજુમાં છે....!''પરમેશ્વરને એણે કદી આટલો દયાળુ નહોતો ધાર્યો. આજથી ૩૦,૦૦૦-વર્ષો પહેલા મોરબી અને વાંકાનેર વચ્ચે જે સ્માઇલને કારણે ધિંગાણાં ફાટી નીકળ્યા હતા, તે જ સ્માઈલ આટલા વર્ષો પછી પેલીએ વાપરવા કાઢ્યું અને મસ્તુને આપ્યું, પોતાની સીટ ઉપર હાથ મૂકીને એ ઇંગ્લિશમાં એટલું જ બોલી, 'I hope, this is 36, na...? મસ્તુના શરીરમાં જેટલા ગોખલાઓ હતા, ત્યાં બેઠેલા બધા કાગડાઓએ ચીચીયારીઓ અને ચીસો પાડીને ''કા...કા...કા...કા...કા....''કરી મૂક્યું. આવામાં તો કાગડાઓ આમ જ રીઍક્ટ કરે. કૅરી-બૅગ મૂકવા માટે પેલીએ ઊભા ઊભા ઉપરની અભેરાઈ ખોલી, એ તબક્કો મસ્તુ માટે સાહસિક પણ લાવણ્યમય હતો. આવા દ્રષ્યો વખતે દૂરબીન (ઓહ....આ કૅસમાં માઈક્રોસ્કોપ....!) ક્યાં ગોઠવવું, એ કાંઇ મસ્તુને શીખવવું પડે એમ નહોતું. એ થોડો સ્વાર્થીય ખરો કે, ફલાઇટ ઠેઠ અમદાવાદ પહોંચે, ત્યાં સુધી અભેરાઇ પકડીને એ આમ જ ઊભી રહે તો....અપંગ-સેવા માટે એ તૈયાર હતો.

એ બાજુમાં જ આવીને સ્માઇલ સાથે બેઠી. મસ્તુને સ્માઈલો આલતા બહુ ફાવતું નહોતું, એટલે ના આપ્યું. જરા ડઘાઈ ગયો હતો. ખુશી બર્દાશ્ત કરવાની હદ બહાર નીકળી ચૂકી હતી.

પણ હવનમાં હાડકાં નાંખનારાઓ આપણા દેશમાં ક્યાં ઓછા છે ? ક્યાંકથી કશી ગંધ મારતી હતી...સહન ન થાય એવી, મસ્તુ અકળાયો. એક બાજુ આ બેઠી છે, જેના નાકમાંથી નીકળતો એકેએક શ્વાસ મારી શ્વાસનળી જ નહિ, અન્નનળીઓમાં પણ ભરી લઉં ને બીજી બાજુ આ સાલી ગંધ ક્યાં મારે છે ?....તીવ્ર થતી જાય છે.

ભેદ બહુ આકરો ખૂલ્યો. પેલીએ નવાનક્કોર સ્માઇલ સાથે સામે ચાલીને મસ્તુને ''હલ્લો...''કીધું, એમાં મસ્તુના આખા ચેહરા પર, શરીરની નસનસમાં પેલીનો ઉચ્છશ્વાસ હૂલ્લડની પોલીસની જેમ ફરી વળ્યો....ઍટેક ડાયરેક્ટ હતો, એટલે એ આટલો કડવો, ખાટો અને પાયોરીયાના રોગવાળો ઉચ્છશ્વાસ સીધો મસ્તુની નાભી સુધી પહોંચીને આખું શરીર હચમચાવી ગયો. કાચી સૅકન્ડમાં તો મસ્તુને જગતભરની સ્ત્રીઓ પ્રત્યે નફરત થઇ ગઇ. વિન્ડો-સીટ મળી હતી, એટલે બારીના કાચ સાથે એ સજડબંબ ચોંટી ગયો.

અમદાવાદ આવતા સુધીમાં ત્રણમાંથી એક ઊલટી તો પેલીના બ્લૅઝર ઉપર કરી...જાણકારો કહે છે, ચાઇ-જોઈને કરવામાં આવેલ આ હૂમલો પૂર્વઆયોજીત હતો, જેથી પેલી સીટ બદલે.

૬૫-મિનિટની પૂરી ફલાઈટ મોંઢે રૂમાલ દબાવીને પૂરી કરે, એવા મુસાફરો હવે તો થતા પણ નથી.

એ હવે જાણતો થયો કે, ૯૯-ટકા સ્ત્રીઓ સુંદર હોય છે...ને બાકીની એક ટકો આપણને પરણવા માટે બાકી રહી ગઇ હોય છે...મસ્તુને પહેલી વાર પોતાની ટૂંકી હાઈટનો આજે અફસોસ ન થયો ! જે શી ક્રસ્ણ.

સિક્સર

- કહે છે કે, ગુજરાતની પોલીસ માટે ટોટલ દસ ફૂટનું અંતર દોડી શકવાની પરીક્ષાઓ લેવાવાની છે....

- એક માન્યતા મુજબ, કુલ દસ પોલીસોય પાસ નહિ થાય !

(Published on 10-11-2010)

Article 1

ઍનકાઉન્ટર : 17-07-2016

જૂનું બધું કાઢો

સિસૃક્ષા એટલે શું ?

'શબાબ' ('૫૪)

ઍનકાઉન્ટર : 24/07/2016

વીજળી એટલે ઈશ્વરનો ઑટોગ્રાફ

ટાંટીયો તૂટે છે ત્યારે.....

Article 0

નૅપકીન જેવા થેપલાં

ઍનકાઉન્ટર : 31/07/2016

વાઘ બચાવો

કાળું ગુલાબ

બાલ બાલ બચ ગયે

તમે લો છો ?

'મેમસાહિબ' ('૫૬)

આજે તમારો બર્થ-ડે છે ?

ઍનકાઉન્ટર : 07-08-2016

ઓ કહાન, કૉલ-બેલ કોણે વગાડ્યો ?

સવા ફૂટની સ્ટોરી