Ashok Dave's Blog

- ડી.ડી. કશ્યપ એ સમયના ફાલતુ કોટિના દિગ્દર્શક કહેવાતા, જેમણે આ ફિલ્મ 'આરામ'બનાવી હતી. દેવ આનંદની કદાચ આ પહેલી અને ચોક્કસપણે છેલ્લી ફિલ્મ હશે, જેમાં એણે એકેય ગીત ગાયું નથી. ફિલ્મમાં ગૅસ્ટ તરીકે આવેલા તલત મેહમુદે એક ગીત 'શુક્રિયા અય પ્યાર તેરા શુક્રિયા..'ગાયું છે, જેમાં તલતે ઉચ્ચાર 'શુક્રિયા'ને બદલે 'શુકરીયા'કર્યો છે. પ્રેમનાથ જેવા ભેંસાએ પણ ગીત ગાયું છે...

ફિલ્મ : 'આરામ'('૫૧)

નિર્માતા-નિર્દેશક : ડી.ડી.કશ્યપ

સંગીતકાર : અનિલ બિશ્વાસ

ગીતકારો : રાજીન્દર કિશન/પ્રેમ ધવન

રનિંગ ટાઇમ : ૧૪-રીલ્સ

થીયેટર : લક્ષ્મી (અમદાવાદ)

કલાકારો : દેવ આનંદ, મધુબાલા, પ્રેમનાથ, તલત મેહમુદ, દુર્ગા ખોટે, હીરાલાલ, રામ અવતાર, મનમોહન કૃષ્ણ, તિવારી, બૅબી તબસ્સુમ, લીલા મિશ્રા અને લિયોનોર મારીયા.

ગીતો

૧. અય જાને જીગર, દિલ મેં સમાને આજા ઉજડી હુઇ.... મૂકેશ

૨. બાલમવા નાદાન, બલમા જા જા જા.... લતા મંગેશકર

૩. શુક્રિયા અય પ્યાર તેરા, શુક્રિયા શુક્રિયા.... તલત મેહમૂદ

૪. મન મેં કિસી કી પ્રિત બસા કે..... લતા મંગેશકર

૫. રૂઠા હુઆ હૈ ચંદા, રૂઠી હુઇ હૈ ચાંદની.... લતા મંગેશકર

૬. મિલ મિલ કે બિછડ ગયે નૈન, ગયા સુખ ચૈન... લતા મંગેશકર

૭. યે ઝીંદગી હૈ યો-યો, ઝીંદગી હૈ યો-યો.... મનમોહન કૃષ્ણ

૮. બિગડ બિગડ બની હૈ....ઉજડી રે મેરે પ્યાર કી.... લતા મંગેશકર

(ગીત નં.૨ અને ૫ પ્રેમ ધવનના, બાકી બધા રાજીન્દર કિશનના)

ખુદ આપણે ય હેરાન રહી જઇએ કે કોઇ પુરુષ આટલો હૅન્ડસ મને કોઇ સ્ત્રી આટલી હદે સુંદર હોઇ શકે ? અને એ હેરાની કાચી સેકન્ડમાં દૂર થઇ જાય, જ્યાં ફિલ્મ 'આરામ'શરૂ થવાની જ સેકન્ડે દેવ આનંદ અને મધુબાલા એક સાથે દેખાય ! ભ'ઇ, હિંદી ફિલ્મોમાં તમને રાજ-નરગીસ, દિલીપ-મધુ કે દેવ-સુરૈયા ભલે પોતપોતાના લક્ષણો મુજબ વત્તા-ઓછા ગમતા હોય, પણ દેખાવની સુંદરતામાં દેવ આનંદ-મધુબાલાની જોડી...ઇન્ડિયામાં તો નહિ, પણ હૉલીવુડમાં બહુ બહુ તો 'ધી રોમન હૉલી ડે'વાળા ગ્રેગરી પૅક અને ઑડ્રી હૅપબર્ન જ પહોંચી શકે ! દેવ આનંદને એ જમાના મુજબના પાર્ટી શુટ (શાર્ક-સ્કીનનું સફેદ બ્લૅઝર, બો-ટાઇ અને નીચે કાળું પેન્ટ) પહેરેલો જુઓ અને મધુબાલા માટે કપડાંની તો કોઇ ચોક્કસ જોડી જગતભરનો કોઇ દરજી બનાવી જ શક્યો નથી, જે એને સૂટ થતી ન હોય ! દેવ આનંદ-મીના કુમારીની ફિલ્મ 'તમાશા'ને બાદ કરતા વ્યવહારિક રીતે આ આજની ફિલ્મ 'આરામ'ને જ ભારતની પહેલી મલ્ટિ-સ્ટાર ફિલ્મ કહેવાય, કારણ કે એ જમાનામાં ય હીરોગીરી કરતા પ્રેમનાથ અને તલત મેહમુદ પણ અહી ઉપસ્થિત... અને દેખાવમાં તો એ બન્ને પણ ભલે રાજ-દિલીપ-દેવ જેવા નહિ, તો ય બીજા પ્રદીપ-વિશ્વજીત- ભારત ભૂષણ કે શેખરો જેવા લાગે. એ વાત જુદી છે કે, પેલી ત્રિપુટી સામે એક્ટિંગમાં આ બધાનો ભેગો ધબડકો ! એકે ય માં ભલીવાર ન મળે !

ડી.ડી. કશ્યપ એ સમયના ફાલતુ કોટિના દિગ્દર્શક કહેવાતા, જેમણે આ ફિલ્મ 'આરામ'બનાવી હતી. દેવ આનંદની કદાચ આ પહેલી અને ચોક્કસપણે છેલ્લી ફિલ્મ હશે, જેમાં એણે એકેય ગીત ગાયું નથી. ફિલ્મમાં ગૅસ્ટ તરીકે આવેલા તલત મેહમુદે એક ગીત 'શુક્રિયા અય પ્યાર તેરા શુક્રિયા..'ગાયું છે, જેમાં તલતે ઉચ્ચાર 'શુક્રિયા'ને બદલે 'શુકરીયા'કર્યો છે. પ્રેમનાથ જેવા ભેંસાએ પણ ગીત ગાયું છે... એ તો જાણે ઠીક છે, પણ બારેમાસ રોતડા મનમોહનકૃષ્ણે પણ અહી કૉમેડી ગીત ગાયું છે... તારી ભલી થાય ચમના... તું પરદા ઉપર કેવળ ઊભો રહે, એ પણ કૉમેડી જ છે... તારે ગીત ગાવાની જરૂર જ નથી. બાકી બધા લતાના અવાજમાં મીઠડા ગીતો મધુબાલાએ ગાયા છે. એક ગીત કોઇ નાચનારીએ ગાયું છે.

કોઇ ફિલ્મને કેટલી હદે અત્યંત કંટાળાજનક બનાવી શકાય, એના માટે એ જમાનામાં રીતસરના ક્લાસીસ ચાલતા હોવા જોઇએ, નહિ તો ડી.ડી.કશ્યપ-સૉરી, કશ્યપે એવી તે વળી કઇ સારી ફિલ્મો પહેલા કે પછી ય બનાવી છે, તે એના બચાવમાં એક લાઇને ય લખી શકાય. ફિલ્મ તમારે અમારા જેવી મજબૂરીને કારણે આખી જોવી પડે, એ અલગ વાત છે, બાકી જરા ય અતિશયોક્તિ વગર કહું છું કે, આટલી સારી સ્ટારકાસ્ટ અને સંગીત હોવા છતાં કોઇ માની ન શકે, એવી ઢંગધડા વિનાની આ ફિલ્મ બની છે. આપણને આઘાત લાગે કે, ફિલ્મ સાઇન કરતા પહેલા દેવ આનંદ જેવા કલાકારો ફિલ્મની સ્ક્રીપ્ટ વાંચતા નહિ હોય ? એક સાદો દાખલો આપું. ફિલ્મમાં વિલન હીરાલાલ મધુબાલાનું અપહરણ કરી જાય છે. એને દિલોજાનથી ચાહતા (હીરાલાલને નહિ... મધુબાલાને, સ્ટુપિડ !) બન્ને હીરાઓ દેવ આનંદ કે પ્રેમનાથ તમારી સમજ મુજબ, નોર્મલી શું કરે ? યા તો ભગાડી જતા હીરાલાલની જીપની પાછળ ઘસડાઇને એનો પીછો કરે, પુલિસ-ફરિયાદ નોંધાવે અથવા ભલે ઘેર બેઠા બેઠા પેલીને છોડાવવાનો કોઇ પ્લાન તો બનાવે કે નહિ ?

નો બૅબી નો. આ બન્ને હીરાઓ તો રોજનું રાબેતા મુજબનું કામ કરે રાખે છે, નથી પુલિસ ફરિયાદ નોંધાવતા, નથી જાત તપાસમાં નીકળતા... કંટાળીને વિલન હીરાલાલ મધુબાલાને પાછી મુકવા આવે છે, બોલો !

આવું કોઈ ફિલ્મમાં જોયું છે ? બહેનો, મધુડીને બદલે તમારા જેવી કોક હોત તો આ બન્ને લલ્લુઓ પાસે વાયસ આવવાને બદલે હીરાલાલ પાસે રોકાઈ ન જાત ?

દેવ આનંદ-મધુબાલા તો જોવા ગમે છે, પણ પ્રેમનાથ દિલીપકુમારવાળી ફિલ્મ 'આન'માં જે હૅન્ડસમ અને ચાર્મિંગ લાગતો હતો, એના કરતા આ ફિલ્મમાં તો વિલન હીરાલાલ વધુ દેખાવડો લાગે છે ! પ્રેમનાથનો તો ચહેરો ય વિકૃત અને કદરૂપો લાગે છે. આ હીરાલાલનો યુવાન દીકરો ઇન્દર મલ્હોત્રા વિમાન અકસ્માતમાં માર્યો ગયો હતો. હીરાલાલ બહુ અન્ડરરૅટેડ વિલન હતો. ફિલ્મના અન્ય કલાકારોમાં ય કાંઇ પડવા જેવું નથી. દુર્ગાબાઇ ખોટેને રોલ મહત્વનો મળ્યો છે, પણ વાર્તામાં કોઇ શહૂર હોય તો એ ખીલી ઊઠે ને ? દેવ આનંદ-સુરૈયા અને મનમોહનકૃષ્ણ હોટલ પૅરિસમાં જાય છે, ત્યાં જે છોકરી મૅક્સિકન ડાન્સ કરે છે, તે મૅક્સિકોની જ લિયોનોર મારીયા છે. ફિલ્મ 'તીસરી મંઝિલ'માં શમ્મી કપૂર રેલ્વેના ડબ્બામાં આશા પારેખને ચીઢવવા જે જાડીયાને હસાવી હસાવીને લોટપોટ કરી નાંખે છે તે રામ અવતાર અહીં જાડીયો નહિ, પણ પ્રમાણસર શરીરમાં જોવા મળે છે... જો કે, તેથી તેની બુદ્ધિના આંકમાં ફેરફાર તો અહીં ય પડતો નથી. દેવની દાદી લીલા મિશ્રા છે, જે 'શોલે'માં હેમા માલિનીની 'સગી મૌસી'બને છે. રામાયણ તિવારીને એકસ્ટ્રા જેવો ફાલતુ રોલ મળ્યો છે. એવું વેદાંતોમાં કદાચ કીધું છે કે, મનમોહન કૃષ્ણ અને પ્રેમનાથની આંખો ઉપરની જથ્થાબંધ રાક્ષસી ભ્રમરો ભેગી કરીને કલકત્તાનો હાવરા-બ્રીજ બનાવાયો હતો... ને તો ય એ બન્નેની ભ્રમરો પાસે દુબાઇની અલ બુર્જ હોટેલ બનાવવા જેટલો માલ પડયો રહ્યો હતો. એ બન્નેની લઠ્ઠાબેન્ડ ભ્રમરો જોઇજોઇને આંચકા આપણે ખાવાના કે, આ લોકો બાલ-દાઢીની જેમ ભ્રમરો ટ્રીમ કેમ નહિ કરાવતા હોય ?

પણ પૂરી ફિલ્મનું લાર્જેસ્ટ આશ્વાસન છે અનિલ બિશ્વાસનું કર્ણપ્રિય સંગીત. મૂકેશને ભલે એક જ ગીત મળ્યું, પણ ઍઝ યુઝવલ... મૂકેશને મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં ગીત એક જ મળે, પણ પૂરી ફિલ્મનું સર્વોત્તમ ગીત એનું જ સાબિત થાય. 'અય જાને જીગર, દિલ મેં સમાને આ જા...'ગીતમાં અનિલ દા નો પિયાનો સાંભળવા જેવો છે.

એ વર્ષ જ ફિલ્મરસીયાઓ માટે કેવું મનમોહક હશે કે, આખા વર્ષમાં એક પછી એક અનેક મોટી અને ખૂબસુરત ફિલ્મો શહેરના હરએક થીયેટરોમાં પબ્લિક ભેગું કરી આપતી હતી અને પૈસા બધાના વસૂલ ! ૧૯૫૧નું વર્ષ હતું એ અને જોઇ જુઓ એમાં કેવી કેવી ફિલ્મો આવી હતી ? એક તો સંગીત સમ્રાટ મદન મોહનની સૌથી પહેલી ફિલ્મ 'આંખે'હજી આગલા વર્ષે જ રીલિઝ થઇ ગયા પછી લતા મંગેશકરે મદન મોહનના સંગીતમાં ગાવાની માત્ર હા જ ન પાડી, સામે ચાલીને ખુશી પણ બતાવી ને સામે મદને વળતર પણ કેવું મીઠું મધુરું આપ્યું ? 'સાંવરી સૂરત મન ભાઇ રે પિયા તોરી', 'પ્રિતમ મેરી દુનિયા મેં, દો દિન તો રહે હોતે', 'આંખો આંખો મેં ઉનસે પ્યાર હો ગયા'અને તલત મેહમુદનું 'જીસે દિલ મેં બસાના ચાહા થા...' (આ ફિલ્મમાં નૂતનની સામે જોઇને 'તુઝે ક્યાં સુનાઉ મૈં દિલરૂબા...'વાળો શેખર હીરો અને પી.એલ.સંતોષીને સરેરાહ નવડાવી-ધોવડાવીને પાયમાલ કરી નાંખનાર વેશ્યાના તબક્કા સુધી પહોંચી ગયેલી હીરોઇન રેહાના હતી.) એ પછી આપણા રાજ સાહેબનું ઑલટાઇમ ગ્રેટ 'આવારા'અને 'અભિ તો મૈં જવાન હૂં'વાળું અશોક કુમારના ડબલ રોલવાળું 'અફસાના', માસ્ટર ભગવાનદાદા સી.રામચંદ્રના ચરણસ્પર્ષી સંગીતવાળી અણમોલ ફિલ્મ 'અલબેલા', 'સંગીતકારો જુદા જુદા હોવા છતાં બન્ને ફિલ્મોના એકેએક ગીતો લતા મંગેશકરના, એવી કિશોર શાહૂની ફિલ્મ 'કાલી ઘટા' (ઉનકે સિતમને લૂટ લિયા''હમ સે ન પૂછો કોઇ પ્યાર ક્યા હૈ', 'ઇલ્લે બેલી આરે ઇલ્લે બેલી-શંકર-જયકિશન) અને ચિતલકર દાદાની ફિલ્મ 'ખઝાના' (અય ચાંદ પ્યાર તેરા, મુઝ સે યે કહે રહા હૈ.... દવે સાહેબ પાગલની કક્ષાએ આ ગીત ઉપર ફિદા છે... એમાં ય તદ્દન ખરજમાં જઇને લતા માઇ. '...તુમ બેવફા ન હોના...'અને એ પછી તરત વાગતો વૉયલિનનો પીસ...'જાઓ, કોઇ લખાવી દો, આપણા તરફથી અન્નાને એક સાથે પચાસ-પચાસ આલિંગનો અને લતા માઇને પાંચ પાંચ હજાર સાષ્ટાંગ પ્રણામો) નૌશાદે પહેલી વાર વિદેશી નૉટેશન્સ લીધા તે ફિલ્મ 'જાદુ', શ્યામસુંદરનું તદ્દન અનોખી બ્રાન્ડના સંગીતવાળું 'ઢોલક' (મૌસમ આયા હૈ રંગીન, બજી હૈ કહી સુરિલી બિન'), દિલીપ કુમાર-મધુબાલા અને દાદા અનિલ બિશ્વાસનું ''સીને મેં સુલગતે હૈ અરમાં, આંખો મેં ઉદાસી છાયી હૈ''અને લતા માઇનું 'બેઇમાન તોરે નૈનવા, નીંદિયા ન આયે'વાળુ 'તરાના', દેવ આનંદ- ગીતા બાલીનું 'બાઝી'ઉપરાંત રોશનનું 'હમલોગ'સજ્જાદમીયાનું બહુ ઓછાઓએ સાંભળ્યું હોય છતાં જેમણે સાંભળ્યું છે એ સહુએ આ એક ગીત ઉપર પણ લતા મંગેશકરનું ઘરમંદિર પોતાના મકાનમાં બનાવવાની ભક્તિ બતાવી છે. તે સુધીર ફડકેના સંગીતવાળું ફિલ્મ 'માલતી-માલવ'નું, 'બાંધ પ્રિતી ફૂલડોર, મન લેકે ચિતચોર, દૂર જાના ના...'ઉપરાંત બર્મન દાદા તો બસ, આંખ મીંચીને આખી લાઇફના સર્વોત્તમ સંગીતવાળું ૧૯૫૧નું આ વર્ષ બનાવી દીધું એક પછી એક હિટ ફિલ્મોથી...'સજા, બુઝદિલ, શહેનશાહ, એક નજર (લતા-રફીનું 'મુઝે પ્રિત નગરીયા જાના હૈ...'પછી 'નૌજવાન'જૈમાં 'ઠંડી હવાયે લહેરાકે આયે''બુઝદિલ' (લતાનું 'રોતે રોતે ગૂઝર ગઇ રાત રે'જે આશ્ચર્ય થાય કે, શૈલેન્દ્રની સાથે ભાગીદારીમાં કૈફી આઝમીએ પણ લખ્યું હતું.) અને 'ઝનઝનઝનઝન પાયલ બાજે, કૈસે આઉં પ્રિત મિલન કો..') .... આ આખું વર્ષ કેવું સંગીતમઢ્યું...! આ બતાવે છે કે, મારા જન્મના એક વર્ષ પહેલાથી જ સંગીતમાં ચમત્કારો થવા માંડયા હતા.)

જાણકારો તો કહે છે કે હિંદી ફિલ્મોમાં ઓરિજીનલ બે જ સંગીતકારો થઇ ગયા, અનિલ બિશ્વાસ અને સી.રામચંદ્ર. એ લોકો સાચા હશે, પણ વાસ્તવિક્તામાં એ બન્નેની સફળતાનો રેશિયો અથવા સ્ટ્રાઇક-રેટ પ્રશ્નાર્થો ઊભા કરે છે. અનિલ દા ની રચનાઓ ગુનગુનાવવા માટે ઘણી કઠિન હતી, એટલે રચના ઉત્તમ હોવા છતાં આમ પ્રજા સુધી કદી પહોંચી નહિ. ચિતલકર રામચંદ્ર મહારાષ્ટ્રના લોકસંગીત (ભાવગીતો અને લાવણી બ્રાન્ડની રિધમ) માંથી બહાર ન આવ્યા અને પુરૂષ ગાયકો ધ્યાનમાં જ ન લીધા-એકલી લતા મંગેશકરના બલબુતા ઉપર ગઢ બનાવ્યો. એકવાર લતા ગઇ, એમાં ગઢના કાંગરા છુટા પડી ગયા.

ફિલ્મની વાર્તા મુજબ, દેવ આનંદ અત્યંત ગરીબ ચિત્રકાર છે. મધરાતે વરસાદમાં પલળતી મધુબાલાને ઘેર લઈ આવી પ્રેમમાં ય પાડી બતાવે છે. મનમોહન કૃષ્ણ દેવનો કૉમેડી દોસ્ત છે. મધુનો પરિચય કરોડપતિ દુર્ગા ખોટે સાથે થાય છે, એમાં દુર્ગાનો પુત્ર પ્રેમનાથ પણ મધુના પ્રેમમાં પડી જાય છે.

વિલન હીરાલાલ તો પહેલેથી પ્રેમમાં પડેલો હોય છે. પણ મધુ પોતાને નહિ, દેવને ચાહતી હોવાથી પ્રેમ બલિદાન આપે છે, પણ હીરાલાલે અપકૃત કરેલી મધુને છોડાવવા બેમાંથી કોઈ જતું નથી. આ બાજાુ હીરાલાલના આધાર-કાર્ડમાં મધુનું નામ ન હોવાથી, મતદાન વખતે લોચા પડશે, એમ માનીને હીરાલાલ મધુને પાછી મૂકી જાય છે. અને એના ગયા પછી પ્રેમનાથ નામનો કાળીનાગ ફરી પાછો ઊભો ન થાય માટે જતાં જતાં એને ગોળી મારતો જાય છે.... (બોલો, આમાં અસલી 'હીરો'કોણ થયો ?) બસ. ફિલ્મ પૂરી.

ફિલ્મ 'આરામ'ન જ જોવી... દેવ આનંદ અને મધુબાલા ખૂબ ગમતા હોય તો તો ફિલ્મના બે રિલ્સ પણ ન જોવા.

૧.કેજરીવાલથી એક વાર છેતરાઈ ચૂકેલી દિલ્હીની જનતાએ એમને બીજી વાર કેમ તક આપી ?

-એમ કાંઈ એકાદવાર છેતરાઈ જવાથી આપણે હિમ્મત હારી ન જવાય... આપણે ઈન્ડિયન છીએ.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

૨.રાજા-મહારાજાઓ એક કરતા વધુ રાણીઓ રાખતા હતા... સુઉં કિયો છો ?

-હવે એવું કરવા માટે રાજા-મહારાજા બનવાની જરૂર નથી પડતી.

(જગદિશ ભાનુશાળી, અમદાવાદ)

૩.'એનકાઉન્ટર'માં સવાલો મોકલવાની તમામ પૂર્વશરતો માન્ય... પણ મોબાઈલ નં. લખવાની શી જરૂર ?

-તમે તમારો બેન્ક-એકાઉન્ટ નંબર તો આપવાના નથી... !

(પ્રતિક સોની, વલસાડ)

૪.રાહુલ ગાંધીને ટુંકમાં 'રાગા'કહેવાય છે, તો આ નવા રાગને નામ શું આપીશું ?

-સંગીતનું અપમાન ન કરો.

(સિદ્ધાર્થ છાયા, અમદાવાદ)

૫.તમને એક દિવસ માટે ભારતના વડાપ્રધાન બનાવવામાં આવે તો ?

-ક્યાંથી બનાવશો ? હું ઈન્ડિયા પાછો આવું તો ને ?

(પરીક્ષિત ત્રિવેદી, કપડવંજ)

૬.સાલું આ વાંચેલું યાદ કેમ નથી રહેતું ?

-શું યાદ નથી રહેતું ???

(મિનેષ રોહિત, કણભાઈપુરા)

૭.અશોક દવે અને 'અશોક ચક્ર'વચ્ચે શું તફાવત ?

-અશોક દવેઓ બીજા સવા સો કરોડ મળી રહેશે... વિશ્વનું સૌથી તેજસ્વી ચક્ર, 'અશોક ચક્ર'બીજું ક્યાંય નહિ મળે.

(હિરેન સોની, સાઠંબા - અરવલ્લી)

૮.ઘરમાં ઝગડો ન થાય, એ માટે શું કરવું જોઈએ ?

-સહન.

(વિપુલ એમ. ગોલે, વિસનગર)

૯.તમારૂં નામ 'અશોક દવે'કોણે રાખ્યું અને શા માટે ?

-'અશોક'તો મામાએ, પણ 'અશોક દવે'તમે બધાએ... જગતનું એ સર્વશ્રેષ્ઠ નામ છે માટે.

(ફૈઝલખાન નેદરીયા, ગાંધીનગર)

૧૦.નરેન્દ્ર મોદી સાથે બેઠક થાય તો ચર્ચાનો મુદ્દો શું હોય ?

-એક જ ! પાકિસ્તાનને જવાબ ક્યારે અને શું આપો છો ?

(ઋષિલ ડોડીયા, વડોદરા)

૧૧.તમે ભૂતપ્રેતમાં માનો છો ?

-ક્ષમા કરજો. હું બીઝી છું. હાલમાં મારા સ્વર્ગસ્થ સાસુ-સસરા મળવા આવ્યા છે.

(અર્થવ ધીમંત ભાવસાર, બડોલી)

૧૨.તમને ખબર છે ખરી કે, આ જગતનો અંત ક્યારે આવશે ?

-બુદ્ધિમાન લોકો જગતના 'પ્રારંભ'નો વિચાર કરતા હોય છે... અંતનો નહિ !

(હર્ષિલ ઠક્કર, અમદાવાદ)

૧૩.મારી 'સેન્સ'ઓફ હ્યૂમર મારી પત્ની પચાવી શકતી નથી. શું કરવું ?

-બેમાંથી એકને માંડી વાળો... કાં તમારી હ્યુમરને, ને કાં પત્નીને !

(મહેન્દ્ર પરીખ, મુંબઈ)

૧૪.લગ્ન સમયે ગોર મહારાજ 'કન્યા પધરાવો, સાવધાન'કહે છે, 'વર પધરાવો'કેમ નહિ ?

-વરને વધેરવાનો હોય, પધરાવવાનો ના હોય !

(પારૂલ સુનિલ ગઢીયા, રાજકોટ)

૧૫.ધો.૯ને પ્રાથમિક શિક્ષણ વિભાગમાં લઈ જવાનો નિર્ણય બરોબર છે ?

-ધો. ૯ સુધી ભણેલા કોઈને આ સવાલ પૂછો.

(ચેતન શાહ, ઝાનોર-ભરૂચ)

૧૬.સની લિયોની પી.ટી. ટીચર બને તો વિદ્યાર્થીઓ માટે ક્યો યુનિફોર્મ આવે ?

-મને ચિંતા વિદ્યાર્થીઓની નહિ... બાકીના સ્ટાફની થાય છે !

(મધુકર માંકડ, જામનગર)

૧૭.ડિમ્પલ કાપડીયા સાથે કેવી ફિલ્મ કરવાનું પસંદ કરો ?

-ફિલ્મ 'મુગલે-એ-આઝમ'... (મારે સલીમનો રોલ કરવાનો હોય... શહેનશાહ અકબરનો નહિ... અને ડિમ્પલે અનારકલી બનવાનું હોય... એની બા નહિ !)

(કૌશિક એસ. શાહ, ભાવનગર)

૧૮.રવિ પૂર્તિનું છેલ્લું આખું પાનું 'એનકાઉન્ટર'નું કેમ નથી રાખતા ?

-પહેલા તો, રોજે રોજના સોળે સોળ પાનાં 'એનકાઉન્ટર'ના રાખવાનો વિચાર હતો... ! પણ પછી ખબર પડી કે, આખા સપ્તાહમાં સૌથી વધુ બુદ્ધિશાળી વાચકો ૨૫-જ હોય છે, એટલે ફક્ત રવિવારે !

(હાર્દિક ક્યાડા, નિકોલ-અમદાવાદ)

૧૯.જાહેર રસ્તાઓ ઉપર નીકળતા તમામ વરઘોડા કે ધાર્મિક-યાત્રાઓ બંધ કરી ન દેવા જોઈએ ?

-સાલાઓ એક પણ સરઘસ દેશભક્તિ ઉજાગર કરવા માટે કાઢતા નથી... ને પોતાના ધર્મના પ્રચાર માટે સેંકડોની સંખ્યામાં નીકળી પડે છે. હવેના યુદ્ધમાં પાકિસ્તાન આપણને હરાવશે, તો મને નવાઈ નહિ લાગે.

(રોહિત યુ. બૂચ, વડોદરા)

૨૦.લગ્નના ૨૫-વર્ષ પૂરા કરનાર પતિને તમે શૂરવીર કહેશો કે કાયર ?

-'પતિ'કહો, એમાં બધું આવી ગયું.

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

૨૧.પુત્રના લક્ષણ પારણે, વહુના લક્ષણ બારણે, તો દોસ્તના લક્ષણ ?

-પહેલા બન્નેમાં ય સમાજ ફેઈલ ગયો છે... 'પારણું'ને 'બારણું'... પ્રાસ બેસાડવા સિવાય કાંઈ લાગુ પડતું નથી.

(રૂપેશ પટેલ, કોલક-વલસાડ)

૨૨.તમારો તકીયા-કલામ, 'તારી ભલી થાય ચમના...'ને કારણે ચમનલાલો શું પ્રતિક્રિયા આપે છે ?

-એ જ કે, આખા ગુજરાતમાંથી મારી ભલી વિચારનારો એક માત્ર અશોક દવે નીકળ્યો.

(ઉમંગ કક્કડ, રાજકોટ)

૨૩.આપનું 'એનકાઉન્ટર'મુંબઈની લોકલ ટ્રેનમાં વાંચી રહ્યો છું. પણ રવિવારે મુંબઈ ખાલી કેમ લાગે છે ?

-પણ તો ય, ટિકીટ લઈને બેસવું સારૂં !

(સનત પટેલ, મુંબઈ)

૨૪.શું ઇન્ડિયાની ક્રિકેટ ટીમ હવે પછીનો વર્લ્ડ-કપ જીતવાની ક્ષમતા ધરાવે છે ?

-અચ્છે દિન ''જાનેવાલે''હૈં... !

(પરેશ મોદી, સુરત)

૨૫.કોંગ્રેસ ફોર્મ વગરની થઈ ગઈ છે... એમાં એન્ટ્રી લેવાય ?

-તો તો પછી મારે તમારા અને રાહુલબાબામાં કોઈ ફરક જ ન સમજવો ને ?

(જયેશ સુથાર, કણજરી-નડિયાદ)

૨૬.બધા લાભો 'ઓપન'માં આવનારાને કેમ નહિ ?

-ઓહ... અંકલેશ્વરમાં હજી 'ઓપન-બંધ'ચાલે છે ?

(રચના ગાંધી, અંકલેશ્વર)

૨૭.ગત તા. ૩જી મે, ૨૦૧૫ના રોજ 'વર્લ્ડ-લાફટર ડે'હતો, તો ય કોઈ હસાવવા ના આવ્યું... !

-આ જવાબ હું 'વર્લ્ડ-હસબન્ડ ડે'ના રોજ આપી રહ્યો છું !

(ડૉ. અશ્વિન પટેલ, કેટ્સકિલ-ન્યુયોર્ક)

અમદાવાદના ટ્રાફિકમાં વાહન ચલાવવું અને ગાળે ય ન બોલવી, એ બ્લાન્કેટ પહેરીને કૅબરે જોવા જવા જેવી વાત છે. આમ તો, ગાળો ઉપર હજી મારૂં સરખું ગળું બેઠું નથી, પણ જાણકારો કહે છે કે, 'એ તો ધીમે ધીમે આવડી જાય... પ્રૅક્ટીસ કરતા રહેવું પડે.'કહે છે કે, મન હોય તો માળવે જવાય, એ મુજબ મેં ખાડીયાના એક વયોવૃધ્ધ 'ગાળ-નરેશ'ચુનીકાકાનો સંપર્ક કર્યો. ગાળોની દુનિયામાં એમણે બહુ મોટી સિધ્ધિઓ હાંસિલ કરી હતી. દાયકાઓનો અનુભવ. જાણકારો કહે છે, તેઓશ્રી જન્મ્યા ત્યારે રડવામાં ય માં-બેનની કોઈ ગાળ બોલ્યા હતા. એમની શાળાના માસ્તરે એમને અક્ષરજ્ઞાન આપવાનો પ્રયાસ પડતો મૂક્યો હતો. કક્કાવારી પ્રમાણે ક, ખ, ગ... એમ શરૂ થતા મોટા ભાગના મૂળાક્ષરો પરથી કયો શબ્દ અને, તે શીખવાડવામાં માસ્તરને વાંધો ના આવ્યો, પણ કેટલાક મૂળાક્ષરોમાં માસ્તર પોતે ડઘાઈ ગયા. 'ક'કલમનો 'ક'કે 'ખ'તો સમજ્યા, પણ બે-ચાર અક્ષરો ચુનીયો ઘેરથી શીખીને લાવ્યો હતો. ચુનીયાના માં-બાપે ઘેર બેઠા જે બારાખડી શીખવાડી હતી, તે સાંભળીને માસ્તર પોતે માં-બેનની બોલતા થઇ ગયા. એ કયા અક્ષરો હોય એ જાણવાનો સુરત અને ખાડીયા સિવાયના કોઈ જ્ઞાાનીએ પ્રયત્ન પણ ન કરવો ! આમાં તો આવડતી ગાળો ભૂલી જવાય !

નહિ માનો પણ, 'ળ'કે 'ણ'થી શરૂ થતી ગાળોના મૂળ શોધક આ ચુનીકાકો જ. બહેરાં-મૂંગાઓ દઇ શકે અને એ લોકો જ સમજી શકે, એવી ગાળો ચુનીયો પોતાના મોંઢે પટ્ટી બાંધીને પણ શીખવી શક્તો ! હું શિષ્યભાવે એમની પાસે ગયો, તો એક વાતે મને ખુશ કરી દીધો. પોતે હિંચકે ને મને ભોંય પર બેસાડીને કહ્યું, 'જગતમાં ફક્ત ગાળોમાં જ એવા શબ્દો છે, જેમાં હ્રસ્વ-દીર્ઘની માં.... એટલે કે, પૂજ્ય માતૃશ્રીના શુભલગ્ન કરાવી આપવાની જરૂર નથી પડતી. ગ્રામરની ભૂલો ય, હમણાં કહું ત્યાં જાય ! ..... ચુનીકાકાએ પોતાના એક નવલખા સંશોધનની પણ વાત કરી કે, કેવળ ગુજરાતી ગાળો એવી છે, જેમાંની એકે ય બોલતા, મ્હોંમાંથી થૂંક ઊડતું નથી. હું રહ્યો લેખક, એટલે સમજીને જ એમણે કહી દીધું કે, તમે લોકો ગાળો કરતા ય વધારે નઠારૂં લખો છો. અમારી પાસે એવા ય કૅસો આવ્યા છે કે, એસ.જી.હાઈવે પરની એક ક્લબમાં બે મેમ્બરો વચ્ચે ઝગડો થયો, એમાં એકે બીજાને 'જા જા હાળા, બુધવારીયા...'જેવી કાન અને બીજું ઘણું બધું ફાડી નાંખે એવી નઠારી ગાળ દીધી, જેની સામે પેલાએ આને (બહેનો અને માતાઓ ક્ષમા કરે... આ ગાળ ન વાંચવી)''ઍન્કાઉન્ટરીયો'કીધો. એમાં બંન્ને હાથોહાથની મારામારી પર આવી ગયા. પોલીસે બન્નેને સમજાવ્યા કે, 'તમે બન્ને સારા ઘરના હોવા છતાં, આવી માં-બેનથી ય નઠારી એકબીજાને ગાળો આપો, એ શું તમને શોભાસ્પદ છે ? તમારા ઘરમાં ભ'ઇ-બાપ નથી ?'

મને કોકે કીધું હતું કે, શાસ્ત્રીય સંગીતમાં પહેલો રાગ ભૂપાલી શીખતા જ દસ વર્ષ નીકળી જાય છે... ભૈરવી સુધી પહોંચતા તો જન્મારો નીકળી જાય.

ચૂનીની એક નાનકડી સલાહમાં તો હું ખુશ થઇ ગયો. એણે મને કીધું, 'જો ફાડયા... સંગીતશાસ્ત્રમાં સર્વપ્રથમ રાગ ભૂપાલી શીખાય, એમ ગાળશાસ્ત્રમાં આંખોને હરી લે અને મનને ભરી લે એવી પ્રથમ ગાળ 'સાલો'છે. એમ 'ક'ને કાંઈ નહિ 'ક'વાળી બબાલોવાળી ગાળો શીખવામાં ટાઈમો બગાડીશ, તો પચ્ચા વરસ સુધી 'સાલો'બોલતા ય નહિ આવડે.'

'પણ ગુરૂજી, મારો પ્રોબ્લેમ ગાળો બોલવાનો નથી... મોંઢે આવેલી ગાળ મહીં ગળામાં પાછી નાંખવાનો છે... !'હવે માસ્તર મૂંઝાયા. 'એ ટોપા, કંઇ હમજાય એવું ફાડ... !'ગાળ ગળામાં પાછી નાંખવાની છે, એટલે ?'મેં તો કેમ જાણે એમના ધંધા ઉપર લાત મારી હોય, એવા ગીન્નાયા.

હવે હું હિંચકા પર ને એમને ભોંય પર બેસાડીને મેં કહ્યું, 'કાકા, હું એક સંસ્કારી ઘરનો માણસ છું... ! આ સાંભળીને ચુનીયો, મેં કોઈ નૉન-વેજ જોક કીધો હોય, એવું હસ્યો. 'ઈન ફેક્ટ, હું ગાળો બોલતો નથી. પણ અમદાવાદ શહેરમાં ગાડી ચલાવતા ભલભલો ગંદી ગાળો બોલતો થઇ જાય, એના ઉપર હું કંટ્રોલ રાખવા માગું છું.''

'એ ટણપા... હરખું હમજાય એવું બોલ. આમાં તારો બાપો કંઇ હમજતો નથી.' (વાચકોને સુચના ઃ પ્રસ્તુત અધ્યાયમાં ચુનીકાકા દ્વારા વપરાયેલા 'ટણપા', 'ફાડયા', 'ટોપા'કે એવા અન્ય શબ્દો વાચકોને ડઘાઈ મારવા કે નાના છોકરાં બીવડાવવા નથી વપરાયા. એ તમામ શબ્દોને બદલે વાચકોએ અગાઉ ક્યાંક સાંભળ્યા હોય, એવા અઘરા-અઘરા શબ્દો મૂકી દેવા, જેથી આપણા સહુનું ગૌરવ જળવાય... જય અંબે !)

અલબત્ત, મેં રજૂ કરેલી મારી વિતકકથા નીચે મુજબ છે :

દુઃખ નં. ૧ : હજી જેનો રજીસ્ટ્રેશન નંબર પણ નથી આવ્યો, તેવી નવી નક્કોર ગાડી ઉપર ભૂલ્યા વગર રોજ કોઈ પાનની પિચકારી મારી જાય તો શું કરવાનું ? ગાડી ધોવડાવવાનો રોજનો ચાર્જ રૂ. ૧૦૦/- છે. માણસ અત્યંત સંસ્કારી હોય તો આવું જોઇને એકાદ વખત શ્રી ગાયત્રીનો કે શ્રી નવકાર મંત્ર બોલે. પણ આવું રોજ થતું હોય તો એ કયો મંત્ર બોલે ? વિકૃત માણસ હાથમાં તો આવવાનો નથી. આવી પણ જાય તો રસ્તા ઉપર મારામારી કરવાની આપણામાં આવડત ન હોય. રોજ આ જોઈને આપણે ગાળ સિવાય બીજું શું બોલીએ ? ગાળ પણ મનમાં બોલવી પડે... નહિ તો કોઈ આપણને મારી જાય ! આપણે ફર્યા ઘણું હોઈએ પણ આપણને શોભે એવી ગાળો કંઇ ના આવડે. સુઉં કિયો છો ? શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે, ગાળ બોલવી તો એવી બોલવી કે, પેલાના અત્યાર સુધી ગુજરી ગયેલા દરેક પેઢીના તમામ ડોહા-ડોહીઓ ઉપર બેઠા બેઠા મહિના સુધી ખાટાં ઘચરકાઓ ખાધે રાખે !

દુઃખ નં. ૨ : શિયાળામાં ગુજરાતભરમાં ઇંગ્લેન્ડ-અમેરિકાથી સગાઓનો રાફડો ફાટે છે. એ બધા અહીં આવીને આપણી ટ્રાફિક-વ્યવસ્થા જોઇને પહેલું કામ ઇંગ્લિશમાં ગાળો બોલવાનું કરે છે.વળવા માટે સાઇડ-સિગ્નલ કે હાથ બતાવવાનો રિવાજ તો મારા શહેરના લોકો ઘરમાં ય નથી બતાવતા. હું નવી નવી સાયકલ શીખ્યો, ત્યારે બાથરૂમમાં તો સાયકલ લઇને ન જવાય પણ ચાલતા જવાનું હોવા છતાં, ઘરના બાથરૂમની ગલીમાં વળવા માટે હાથ વડે સાઇડ આપતો. ફાધર ખીજાયેલા, 'સામે દેખાતું નથી, ટૉઈલેટ ઉપર લાલ-બત્તી છે...? લીલી થાય પછી જજે...!'

દુઃખ નં. ૩: પેલા NRIઓ કહે છે, 'ટ્રાફિક જામ કે વગર જામે પણ પાછળથી તમે હૉર્ન મારો, તો આગળવાળો ગાડીમાંથી ઉતરીને તમને મારવા આવે, કાળીયા હોય તો ખાસ !'એમને ખબર નથી, ઇન્ડિયામાં હૉર્ન-ફૉર્ન કોઈ ન સાંભળે... બારીમાંથી બન્ને હાથ બહાર કાઢીને થાળી-વેલણ વગાડો ત્યારે તોપેલો પાછળ જુએ... હટવાની કોઈ ગૅરન્ટી નહિ, ભાઈ ! જીવનના આવા કપરા સમયે હૃદયની પીડા, મગજનો ગુસ્સો અને બીક લાગવાની લાચારી તમારી પાસે (કાચ બંધ કરીને) પેલાની સામે માં-બેનની ગાળો બોલાવડાવે, તો શું તમે કોઈ જધન્ય ગુન્હો કર્યો કહેવાય?

દુઃખ નં.૪ : પહેલા એવું મનાતું કે નઠારી ગાળો ફક્ત સૂરતની સ્ત્રીઓ જ બોલે છે. એવું નથી. અમદાવાદ, રાજકોટ કે વડોદરા જેવા શહેરોમાં ય સારા ઘરની સ્ત્રીઓ હવે છૂટથી ગાળો બોલતી થઇ છે. યસ... જેને 'પેઇજ-થ્રી'કલ્ચરની કેહવાય, એવી સ્ત્રીઓ આ મામલે બિલકુલ સ્વાવલંબન અપનાવી ચૂકી છે. (આ સમગ્ર લેખમાં જે કોઈ ઉલ્લેખો સ્ત્રી-પુરૂષોના થયા છે, તે સમાજના ચોક્કસ ઉપલા વર્ગના શિક્ષિત અને સંસ્કારી ઘરોના છે, મવાલી બ્રાન્ડના નહિ !) ગાળો એકલા પુરૂષો બોલે છે, એવું નથી. કોક ગુજરાતી લેખકે કહ્યું હતું (નામ યાદ નથી આવતું, એમનું કામ યાદ આવે છે !) કે, 'ગાળ એ પુરૂષોનું સ્ભ છે.' (આવો સસ્પૅન્સ રાખીને લખવાનું કારણ એટલું કે, આ વાંચ્યા પછી અનેક લેખક-મિત્રો કહેતા થશે. 'હા...એ અવતરણ મારૂં હતું...!')

ઓકે... લોકો ગાળ શા માટે બોલે છે ? અને બોલે, તો એ ખરાબ ગણવું ? ગાળ બોલાઈ જાય તો કોઈ મોટો ગુન્હો કર્યો હોય, એવું ગીલ્ટી ફીલ કેમ કરવામાં આવે છે ? ગાળ બોલવા માત્રથી એ નક્કી થઇ જાય ખરૂં કે, બોલનારો હલકો છે, સંસ્કારી નથી ? જે કદી ગાળ જ બોલતો/તી ન હોય, એ ચરીત્રનો શુધ્ધ જ હોય અને બોલનારો હલકા ચરીત્રનો હોય, એવી ખાત્રી પાક્કી... ???

હું સમજ્યો છું ત્યાં સુધી, ગાળો વેશ્યાનું કામ કરે છે. વેશ્યા નામ પડતા જ હરકોઈ ભડકે છે, પણ કોઇને એ વિચાર આવે ખરો કે, એમના ધંધાને કારણે વધુ પડતા સ્ત્રી-આસક્તો અન્ય સ્ત્રીઓને છંછેડવા કે વિકૃત બનવાને બદલે વેશ્યાગમન કરી આવે છે, એમાં કેટલી સ્ત્રીઓ બચી જાય છે ? એક વેશ્યા એક બળાત્કાર અટકાવે છે. એવી જ રીતે, એક ગાળ એક મારામારી અટકાવે છે. (ક્યાંક શરૂ ય કરતી હશે !) ધૂમધામ ચઢેલો ગુસ્સો મ્હોંમાંથી નીકળેલી ગાળને કારણે બેશક શમી જાય છે. ગુસ્સો ન પણ શમે, તો બોલી દીધા પછી મન હળવું તો થઇ શકે છે. હું મારા ફ્લૅટ નીચે ઊભો હતો, ત્યાં પાછળથી અચાનક કોઇનો પુરજોશ ધક્કો વાગ્યો. મારાથી બોલી જવાયું, 'સાવ ગધેડો જ છે... !'

જોયું તો સાચેસાચો ગધેડો હતો. લો કલ્લો બાત... એક ગાળમાં કામ પતી ગયું. વાત સીધી છે. ગુસ્સાથી લાલચોળ બનીને હું એના કાનની નીચે એક થપ્પડ મારૂં, એ કાંઈ સારૂં લાગે ? સદરહૂ ગધેડો 'કિસ ખાનદાન સે હૈ, ઉસકે લછ્છન કૈસે હૈં, કિસ ગાંવ કા રહેનેવાલા હૈં, ઉસકી જાતપાત ક્યા હૈ ?'એની તપાસ-બપાસ કર્યા વિના શું હું એને માં-બેનની ગાળ દઇ શકવાનો હતો ? એ ગધેડો છે કે ગધેડી, એ આપણને નક્કી કરતા કેવી રીતે ફાવે ?

આવા દુઃખદ સંજોગોમાં મારી મદદે કોણ આવ્યું ?... ગાળ. અને ગધેડાને ગધેડો કહેવામાં તો મારા ખ્યાલથી ગાળ પણ બની ન કહેવાય ? સૂઉં કિયો છો ?

કાંઈ નહિ... હવે પંખો ચાલુ કરો.

સિક્સર

'વૉટ્સ ઍપ'વાપરનારાઓને 'વૉટ્સ અપ?'નું ગુજરાતી પૂછી જુઓ.

ફિલ્મ : 'રેલ્વે પ્લૅટફૉર્મ' ('૫૫)

નિર્માતા-નિર્દેષક : રમેશ સેહગલ

સંગીત : મદન મોહન

ગીતકાર : સાહિર લુધિયાનવી

રનિંગ ટાઇમ : ૧૪ રીલ્સ

થીયેટર : (અમદાવાદ)

કલાકારો : સુનિલ દત્ત, નલિની જયવંત, શીલા રામાણી, જ્હૉની વૉકર, ટુનટુન, મનમોહનકૃષ્ણ, જગદીપ, લીલા મીશ્રા, રાજ મેહરા, રેણુ માંકડ, નાના પળશીકર અને નિશી.

ગીતો

૧. બસ્તી બસ્તી પર્બત પર્બત ગાતા જાયે બન્જારા... મુહમ્મદ રફી

૨. જીયા ખો ગયા, ઓ તેરા હો ગયા....લતા મંગેશકર

૩. અંધેરનગરી ચૌપટ રાજા... આશા-રફી-બાતિશ

૪. સખી રી તેરી ડોલીયા ઉઠાયેંગે કહાર... લતા મંગેશકર

૫. ભજો રામ-૪, મોરી બાંહ પકડ ઓ રામ... આશા ભોંસલે

૬. ચાંદ મધ્ધમ હૈ, આસમાં ચૂપ હૈ, નીંદ કી ગોદ મેં... લતા મંગેશકર

૭. દેખ તેરે ભગવાન કી હાલત ક્યાં હો ગઇ ઇન્સાન... મુહમ્મદ રફી

(ગીત નં.૬ ફિલ્મની ડીવીડીમાં મળતું નથી.)

સુનિલ દત્તની પહેલી ફિલ્મ, બસ્તી બસ્તી પર્બત પર્બત ગાતા જાયે બન્જારા... ચાંદ મધ્ધમ હૈ, આસમાં ચૂપ હૈ...

આ કૉલમના વાચકો જાણે છે કે, અંગત રીતે મને, સાહિર લુધિયાનવીથી બેહતર ગીતકાર બીજો કોઇ લાગ્યો જ નથી, તો એ મારો પ્રોબ્લેમ છે. તમને સાહિરને બદલે રણછોડભાઇ મફાભાઇ પટેલ નામના ગીતકાર વધુ ગમતા હોય, તો એ તમારી સિધ્ધિ છે. જેવી વિનય વિવેકના ઊંચા આસમાનની વાત સાહિર જ લખી શકે. આપણી લાઇફની કેટકેટલી ઘટનાઓને અડે, એવી સીધી વાત છે. છોકરો ભણીગણીને અબજોપતિ થયો, એ સહુને દેખાય છે, પણ એને આ સ્તરે પહોંચાડવા માટે એના માં-બાપે ઘેરઘેર જઇને કેવી કાળી મજૂરીઓ કરી હશે, એ કોઇને ક્યાં દેખાય છે?

પણ એ જ સાહિર લુધિયાનવીની આત્મકથા, હમણાં વાંચી, એમાં એ માણસ ઉપરથી ૭૦-ટકા માન ઉતરી ગયું. મુફલિસીમાંથી પૈસો કમાનાર માણસો પૈસો જીરવી શકતા નથી, એનું જીવંત નહિ, મરેલું ઉદાહરણ જોવું હોય તો સાહિર લુધિયાનવી છે. એને ફિલ્મોમાં લાવનાર સચિનદેવ બર્મનથી શરૂ કરીને જયદેવ, રવિ, ચિત્રગુપ્ત, રોશન, મદન મોહન કે ખય્યામ જેવા દિગ્ગજો માટે એણે ઉઘાડેછોગ નફ્ફટાઇ બતાવી છે કે, 'એ બધાનું સંગીત ફક્ત મારા ગીતોને કારણે ઉપડતું હતું.'વાતમાં તો કોઇ દમ નથી, છતાં આ લેખ લખનાર અને વાચનાર એટલા વિનમ્ર તો હોય કે, આપણે કોઇ સિધ્ધિ મેળવી હોય તો, જેમને કારણે સિધ્ધિ મળી, એને કદી ઉતારી પાડતા નથી, ઉપરથી ક્રેડિટ આપીએ છીએ. એક નાનો દાખલો કાફી છે. એણે પોતે જ લખ્યા મુજબ, ફિલ્મ 'કભી કભી'ના બેમિસાલ ગીતો માટે સ્ટેજ પર સંગીતકાર ખય્યામનું ફૂલહારથી સ્વાગત થતું હતું. એ આ ભ'ઇથી ન ખમાયું ને ખય્યામને સંભળાવી દીધું ય ખરૂં કે, ''બહુ ઊંચે ઊડવાની જરૂર નથી.. ગીતો સાહિરે લખ્યાં છે.''

તદઉપરાંત, એના બાપની માફક આ ભ'ઇ પણ છોકરીઓના શોખિન હતા અને કેટકેટલી છોકરીની પાછળ પડયા હતા, તે બધું પ્રામાણિકતાપૂર્વક લખ્યું છે, પણ એ વાતમાં કોઇ પ્રામાણિકતા નહિ કે, એકે ય છોકરીઓને સાહિર પ્રેમ કરતો નહતો... એ બધીઓ એના ઉપર મરતી હતી. ને તો ય, એક ગીતકાર, શાયર કે નઝમનિગાર તરીકે સાહિર મારા માટે આજે પણ સર્વોત્તમ છે. ગઝલો ય એણે લખી છે, પણ એનો મૂળ શોખ નજમો લખવાનો.

અને આ જ ફિલ્મ 'રેલ્વે પ્લેટફોર્મ'ના એક ગીતે તો મારી વર્ષોની ઊંઘ હરામ કરી દીધી હતી. મદન મોહને બનાવેલી અપ્રતિમ ધૂન ઉપર લતા મંગેશકરે ગાયેલા 'ચાંદ મધ્ધમ હૈ, આસમા ચૂપ હૈ, નીંદ કી ગોદ મેં જહાં ચૂપ હૈ...'કૅસેટો શોધાઇ એ પહેલાનો આ ગીત માટે હું મરણીયો થતો હતો કે, આવું સુંદર ગીત કોઇ લખી/ ગાઇ/ બનાવી શકે ? એમાં ય, લતા-મદન મોહનનું મિશ્રણ હોય પછી બરફના એ ગોળામાં શરબત નંખાવવાની જરૂરે ય નહિ ! એક તો 'ફ્રૅન્ડ્ઝ'કંપનીવાળાઓની તદ્દન ફાલતું પ્રીન્ટવાળી આ ફિલ્મ જોવા બેઠો, ત્યારથી પૂરી થઇ ત્યા સુધી રાહ જોતો બેઠો રહ્યો. ડીવીડીમાં આ ગીત લીધું જ નથી. આપણને તો મકાનની ભીંતો ચાવી જવાનો ગુસ્સો આવે ને ? ધૅટ્સ ફાઇન, આમાં ન મળ્યું તો 'યૂ ટયૂબ'પર તો મળશે... મળ્યું, પણ હૃદયરોગનો પહેલો હૂમલો આવવા જેટલો આંચકો...! આ ગીત તો આખું મધુબાલા ઉપર ફિલ્માયું છે !! નહોતી આવતી તોય ૩-૪ હેડકીઓ સામટી ખાઇ લીધી કે, 'રેલ્વે પ્લૅટફોર્મ'માં મધુબાલા ક્યાંથી આવી ? ગીત એ જ છે, મધુ ઉપર પ્લૅબૅક પણ પરફૅક્ટ છે તો આવું બન્યું ક્યાંથી ? વધારે જદ્દોઝહેદ કર્યા પછી ફિલ્મમાં નલિની જયવંતે જ ગાયેલું ગીત 'યૂ ટયુબ'પરથી જ મળી આવ્યું... પણ મધુબાલાવાળો કિસ્સો હજી સુધી ઉકલ્યો નથી !

મદન મોહનનું તો કોણ ફૅન ન હોય ? પણ મારા માટે શંકર-જયકિશન જ બેસ્ટ એટલા માટે કે, એ લોકો જેટલો ઊંચો સ્ટ્રાઇક-રેટ અન્ય એકે ય સંગીતકારનો ઇવન આજ સુધી નહિ ! સ્ટ્રાઇક-રેટ એટલે એક ફિલ્મના ૭-૮ ગીતોમાંથી કેટલા સુપરહિટ થયા ને છેવટે જે તે સંગીતકારની કારકિર્દીની ટોટલ ફિલ્મોમાંથી કેટલીનું સંગીત દેશના ખૂણેખૂણે પહોંચ્યું ! નૌશાદનું નામ લેવું પડે પણ તો ય શંકર-જયકિશનની સરખામણીમાં તો એ ય નહિ. નૌશાદ વર્ષમાં એક જ ફિલ્મ લેતા હતા, એટલે સ્ટ્રાઇક-રેટ ઊંચો રાખવાનું બહુ અઘરૂં ન પડે. આ જ દ્રષ્ટિએ હિંદી ફિલ્મોના સ્ત્રી-પુરૂષ તમામ ગાયકોમાંથી સૌથી ઊંચો સ્ટ્રાઇક-રેટ મૂકેશનો હતો. લતા-રફી કે કિશોર પણ નહિ ! મૂકેશે માંડ કોઇ ૭૦૦ ફિલ્મી ગીતો ગાયા છે, પણ એમાંથી મને ને તમને કેટલા બધા કંઠસ્થ છે ?

કમનસીબે મદનમોહને પ્રારંભની તમામ ફિલ્મોમાં આવું જ કર્યું. સંગીતકાર તરીકે તો પહેલી ફિલ્મ 'આંખે'અને 'અદા'બન્નેના ગીતો આજ સુધી મશહૂર છે, પણ એ પછીની ફિલ્મોમાં બસ... આખી ફિલ્મમાંથી કોઇ એક કે બે સુપ્પર ડૂપ્પર હિટ ગીતો હોય ને બાકી બધામાં વેઠ ઉતારી હોય, એવું આજની ફિલ્મ 'રેલ્વે પ્લૅટફોર્મ'નું ય ખરૂં. મુહમ્મદ રફીનું, 'બસ્તી બસ્તી પર્બત પર્બત ગાતા જાય બન્જારા...'ને બાદ કરતા કેમ એકે ય ગીતમાં ઠેકાણાં નહિ ? આ 'ચાંદ મધ્ધમ હૈ...'તો મારા જેવા લતા પાછળ પાગલ લોકોને આવડે ! યસ. સુનિલ દત્તની આ પહેલી ફિલ્મ હતી અને કેવી કચરાછાપ ફિલ્મ ! ફિલ્મના નિર્માતા-દિગ્દર્શક રમેશ સેહગલે ઉતારેલી બાકીની તો બધી ફિલ્મો ઓકે હતી ને આ જ કેમ ફાલતું ? ફિલ્મ પૂરી કરતા કરતા મારા શરીર કરતા વધુ તાણો મારા ટીવીને આવવા માંડી. સુનિલ દત્તને સીધો રેડિયો સીલૉન પરથી ઉઠાવીને ફિલ્મનો હીરો બનાવી દેવાયો હતો એ ત્યાં ગોપાલ શર્માની ય બહુ પહેલા ઍનાઉન્સર હતો. પણ સોહામણો છતાં કડક ચેહરો, હાઇટ-બૉડી અને મધુરા અવાજને કારણે સુનિલ આ ફિલ્મ પછી ય જીવ્યો ત્યાં સુધી ખૂબ ચાલ્યો. આટલી હીરોઇનો સાથે કામ કરવા છતાં કોઇની સાથે લફરૂં કે દુર્વ્યવહાર નહિ, એવા હીરો આપણી ફિલ્મોમાં બહુ ઓછા છે, તેમાંનો એક સુનિલ દત્ત.

ફિલ્મની હીરોઇન નલિની જયવંત વિશે આ કૉલમમાં એક વખત બહુ સનસનાટીભરી માહિતી આપી હતી, એ જ અહી રીપિટ કરું છું કે, '૫૦ના દાયકાની મધ્યમાં 'ફિલ્મફૅરે'હિંદી ફિલ્મોની એ સમયની સૌથી વધુ સ્વરૂપવાન હીરોઇન માટે વાચકો પાસે મોટા પાયે વૉટિંગ કરાવ્યું હતું ને એમાં મધુબાલા, વહિદા, ગીતા બાલી, વૈજ્યંતિમાલા, નરગીસ કે મીના કુમારીને પાછળ રાખીને આ ઢીચકી નલિની જયવંત પહેલો નંબર ઘણા મોટા માર્જીનથી મેળવી ગઇ હતી. યસ, હાઇટ-બાઇટ કુછ નહિ. સિર્ફ ચેહરા હી કાફી થા ! ને એ જ ચેહરા ઉપર દાદામોની અશોક કુમાર એટલા આફ્રીન હતા કે, બન્ને ઉઘાડેછોગ પ્રેમ કરતા પણ તકદીર જુઓ. નૂતન-તનૂજાની આ સગી માસીએ ૧૯૪૧માં મહેબૂબ ખાનની બહુ ઘૃણાસ્પદ ફિલ્મ 'બહેન'થી શરૂઆત કરી હતી. ધૂ્રણાસ્પદ એટલા માટે કે સગા ભાઇ-બહેન વચ્ચે શરીર-સંબંધ (જેને ઇંગ્લિશમાં Incest કહે છે) ઉપર આધારિત આ ફિલ્મ હતી. આપણા ગુજરાતી નિર્માતા-દિગ્દર્શક વીરેન્દ્ર દેસાઇ સાથે એ બહુ નાની ઉંમરે પરણી. પેલો એને મારઝૂડ બહુ કરતો હતો, એમાં છુટાછેડા લઇને નલિની પ્રભુ દયાલ નામના એક્ટર સાથે પરણી ગઇ. આ પ્રભુને તમે દેવ આનંદની ફિલ્મ 'એક કે બાદ એક'માં જોયો હશે. કિશોર કુમારની એક ફિલ્મમાં એ જબિન જલિલ સાથે સાઇડ-હીરો હોય છે. કમનસીબે, નૂતનની આ માસી ૮૪ વર્ષની ઉંમરે ૨૦ ડિસેમ્બર, ૨૦૧૦ના રોજ ગુજરી ગઇ, ત્યારે ઑલમોસ્ટ ભિખારણની હાલતમાં ગૂજરી. એના મૃતદેહને સ્મશાને લઇ જનાર કોઇ ન હતું.

ફિલ્મની વાર્તામાં શકોરૂં ય નહોતું, છતાં મેં કેટલો ત્રાસ વેઠયો હશે, એ બતાવવા ફિલ્મના અંશો જોઇ લઇએ : કોઇ એક નાનકડા ગામની નજીકના રેલ્વે પ્લૅટફોર્મ પર એક ગાડીને રોકાઇ જવું પડે છે, કારણ કે આગળના કોઇ સ્ટેશને ભયાનક પૂરને કારણે તબાહી મચી ગઇ છે. ટ્રેનના મુસાફરોને ફરજીયાત એ નાના પ્લૅટફૉર્મ પાસેની બંજર જમીન પર આશરો લેવો પડે છે. એમાં ફિલ્મની સેકન્ડ હીરોઇન શીલા રામાણી જે અંધેરનગરી રાજ્યની રાજકૂંવરી છે ને ઘેરથી ભાગીને આ ટ્રેનમાં બેઠી છે. જન્મજાત ગરીબ અને બેકાર સુનિલ દત્ત તેની માતા લીલા મીશ્રા અને બહેન સાથે તેમ જ મારવાડી કંજૂસ જ્હૉની વૉકર તેની દીકરીની ઉંમરની પત્ની સાથે હોય છે. જ્હૉની ગામના એક માત્ર ઝૂંપડામાં બાપ સાથે રહેતી નલિની જયવંત પાસે જઇને એનું આખું મકાન રૂ.૧૪૦/-માં ખરીદી લે છે ને પછી આ રઝળેલા મુસાફરો પાસેથી રોકડી કરવા માંડે છે. નલિની ભૂલમાં કૂવામાં પડી જતા સુનિલ દત્ત તેને બચાવે, એટલે બન્ને વચ્ચે પ્રેમ તો કરાવવો પડે ? (આ બતાવે છે કે, ફિલ્મોમાં મરતી હીરોઇનને બચાવવા ઉપર સુનિલનો હાથ પહેલેથી બેસી ગયો હતો, માટે ફિલ્મ 'મધર ઇન્ડિયા'માં એ નરગીસને આગમાંથી બચાવે છે.) પણ ટ્રેનમાં સાથે મુસાફરી કરતી રાજકુમારી શીલા રામાણીને પણ સુનિલ સાથે પ્રેમ થઇ જાય છે. કારણ કે, બેકાર અને ગરીબ સુનિલ એવું વિચારે છે કે, કરોડપતિ બાપની દીકરી સાથે પરણવાથી પોતે અમીર થઇ જશે. શીલાના પિતા રાજ મેહરા આ ભાઇને સીધો કરે છે, એટલે સુનિલ નલિની પાસે પાછો આવે છે.

અહી લેવા-દેવા વગરના મનમોહનકૃષ્ણને ઘુસાડવામાં આવ્યો છે. એક તો એ કોઇને ગમતો નહતો કારણ કે, ૧૮ સેકન્ડમાં ચેહરા ઉપર એ છત્રીસ હજાર હાવભાવો લાવી શકતો, જેમાંનો ફિલ્મ માટે એકે ય કામનો ન હોય. ફિલ્મ 'શોલે'ના ઠાકૂર સાહેબ સંજીવ કુમારના કપાયેલા બન્ને હાથોને શૉલથી ઢાંકીને ફરવાની પ્રેરણા આ ફિલ્મના મનમોહનકૃષ્ણ પાસેથી મળી હોવી જોઇએ. બહુ જૂની ફિલ્મોના શોખિનોએ એક રેણુ માંકડનું નામ અનેકવાર વાંચ્યું હશે, પણ ઓળખી નહિ શક્યા હો ! તદ્દન સામાન્ય રોલમાં આવતી આ ગુજરાતી નાગરની છોકરી આ ફિલ્મમાં વિમલા (નલિનીની સખી)નો રોલ કરે છે. માંકડ અટક ફિલ્મોવાળાઓને રાસ નહિ આવી હોય, એટલે કાળક્રમે રેણુની અટક એ લોકો ફિલ્મના ટાઇટલ્સમાં 'રેનુ મંકડ'અને છેલ્લે છેલ્લે 'રેનુ મૅકર'લખવા માંડયા. આ ફિલ્મના ટાઇટલ્સમાં પણ 'રેણુ મેકર'લખાયું છે. ફિલ્મના દિગ્દર્શક રમેશ સેહગલ પણ કોઇ સામાન્ય હસ્તિ નહોતા. જે માણસે રશિયન ક્રાંતિકારી લેખક ફ્યોદોર દોસ્તોયેવ્સ્કીની 'ક્રાઇમ ઍન્ડ પનિશમૅન્ટ'ઉપરથી હિંદીમાં રાજ કપૂર પાસે સુંદર ફિલ્મ બનાવી, તે 'ફિર સુબહ હોગી'ના એ દિગ્દર્શક હતા. છેલ્લે છેલ્લે તો સુલક્ષણા પંડિતનું, 'તૂ હી સાગર હૈ તૂ હી કિનારા....'જેવું ગીત પોતાની આખરી ફિલ્મ 'સંકલ્પ'માં ગવડાવનાર સેહગલે પોતાની ફિલ્મ કરિયરની શરૂઆત ગુજરાતી ફિલ્મ 'ઘરની શોભા'ઉપરથી હિંદીમાં બનેલી 'ઘર કી શોભા', દિલીપ કુમાર-કામિની કૌશલને પ્રેમમાં પાડનાર ફિલ્મ 'શહીદ' (વતન કી રાહ મેં વતન કે નૌજવાં શહીદ હો...') અશોક કુમાર અને તેમની એ વખતની અંગત પ્રેમિકા નલિની જયવંત તેમ જ ખલનાયક પ્રાણની પ્રેમિકા કુલદીપ કૌર સાથેની ફિલ્મ 'સમાધિ' (ગોરે ગોરે, ઓ બાંકે છોરે, કભી મેરી ગલી આયા કરો..) તલત મેહમુદની પૂરી કારકિર્દીમાં શંકર-જયકિશને પહેલી અને છેલ્લી વાર ગીતની શરૂઆત આલાપથી કરાવી છે તે, 'સપનોં કી સુહાની દુનિયા કો...'ગીતવાળી ફિલ્મ 'શિકસ્ત', લતા મંગેશકરના મધુરા ગીતોવાળી ફિલ્મ 'છબ્બીસ જનવરી', 'જીત હી લેંગે બાઝી હમતુમ..'અને જાને ક્યાં ઢુંઢતી રહેતી હૈ યે આંખે મુઝ મેં..'જેવા ખય્યામ પાસે ગીતો બનાવનારી ફિલ્મ 'શોલા ઔર શબનમ'અને એ જ બેઠ્ઠી વાર્તા ઉપરથી ધરમની સાથે વિશ્વજીત અને સાધનાને લઇને બનાવેલી ફિલ્મ 'ઇશ્ક પર જોર નહિ'જેવી ફિલ્મો આ રમેશ સેહગલે બનાવી હતી.

'ચાંદ મધ્ધમ હૈ, આસમાં ચૂપ હૈ, નીંદ કી ગોદ મેં જહાં ચૂપ હૈ...'

૧. જેમ્સ બૉન્ડની જેમ તમને, 'લાયસન્સ ટુ કિલ'ની છુટ મળે, તો પહેલા કોને મારો ?

- ભારતનું રાષ્ટ્રગીત ગવાતું હોય ત્યારે બેસી રહેનારને.

(પારૂલ સુનિલ ગઢીયા, રાજકોટ)

૨. અમદાવાદમાં રસ્તાઓ ખોદવાનું બંધ ક્યારે થશે ?

- પૂરવાનું ચાલુ થશે ત્યારે.

(નિમિષ પટેલ, અમદાવાદ)

૩. કેજરીવાલનું શું થશે ?

- એ મીડિયાનું બાળક છે...મીડિયા જ એને મારશે.

(સુનિલ દવે, કલોલ : હાર્દિક ભટ્ટી, રાજકોટ)

૪. શું ગયા જન્મમાં તમે બિરબલ હતા ?

- બિરબલે આ જન્મ અશોક દવેનો લીધો છે.

(વર્ષા જે. સુથાર, ભૂજ-કચ્છ)

૫. ભાજપના પ્રમુખ બન્યા પછી અમિત શાહ 'ફૂગ્ગો'બની ગયા છે, એમ નથી લાગતું?

- એ મારે/તમારે નહિ....એમના પત્નીએ જોવાનો વિષય છે.

(મનન પટેલ, આણંદ)

૬. મારે 'ગુજરાત સમાચાર'માં દર સપ્તાહે એક લેખ છપાવવો છે. શું કરવું ?

- જે બધા કરી રહ્યા છે એ....'ગુજરાત સમાચાર'વાંચો.

(કેતન પોલારા, નવસારી)

૭. વડીલો કહેતા કે, બોલતા પહેલા સો વખત વિચારો. તમે લખતા પહેલા કેટલું વિચારો છો ?

- લેખ લખતા પહેલા એકે ય વાર નહિ....ચૅક લખતા પહેલા સો વાર !

(હર્ષદ પ્રજાપતિ, સુરત)

૮. મારે તમારા જીવન પર એક પુસ્તક લખવું છે. આપ મને શું હૅલ્પ કરશો ?

- છપાઇ ગયા પછી વાંચી જોઇશ.

(ઉમેશ નાવડીયા, જલિલા-બોટાદ)

૯. ગુલાબ 'વૅલેન્ટાઈન-દિને'જ કેમ અપાય છે ?

- બસ...વર્ષમાં એક વાર એટલો ખર્ચો કરવો સારો !

(જયેશ ચૌહાણ, હાલોલ)

૧૦. તમે ગલ્ફ દેશોમાં ગયા છો ?

- બધા ગલ્ફ દેશો ઉપરથી ઊડયો છું...નીચે ગયો નથી.

(અનંત વ્યાસ, ગાંધીધામ)

૧૧ તમે સહમત છો કે શાહરૂખ ખાન ઓબામાં કરતા વધુ પોપ્યુલર છે ?

-કોણ શાહરૂખ ખાન....?

(જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઇ)

૧૨. પાકિસ્તાનનું હવે તમારે જ કંઇ કરવું પડશે...! મોદી તો ઠરી ગયા...!!

- આપણે 'અચ્છે દિન આને વાલે હૈં...'પાકિસ્તાનમાં અચ્છે દિન ચાલી રહ્યાં છે.

(કિરીટ ગોસાઇ, ખેરવા-મહેસાણા)

૧૩ કેજરીવાલને ફિલ્મ 'નાયક'ના અનિલ કપૂર બતાવતા 'વૉટ્સઍપ'ફરે છે. સુઉં કિયો છો ?

- તમારી ભૂલ થાય છે. જીતેન્દ્રની ફિલ્મ 'નાલાયક'પણ આવી હતી.

(નીરજ પુરોહિત, ઊના-ગીર સોમનાથ)

૧૪ મોટા ભાગના હાસ્યકલાકારો બ્રાહ્મણ જ કેમ હોય છે ?

- મોટા ભાગના વડાપ્રધાનો પણ બ્રાહ્મણો હોય છે.

(અંજના ભગદેવ, વેરાવળ)

૧૫. તમારા જીવન પર ફિલ્મ બનવાની હોય તો ક્યા કલાકારો પસંદ કરો ? ફિલ્મનું નામ શું રાખો ?

- ડિમ્પલ માને પછી કંઇક આગળ વિચારૂં.

(કોશાલ છાપીયા, જામનગર)

૧૬. અશોકજી, તમારૂં પૅટ-નેઇમ શું છે ?

- સંસારનું સર્વશ્રેષ્ઠ નામ મને મળ્યું છે...પૅટ-નૅઇમની કાંઇ જરૂર....?

(વિશાલ કુમાવત, નવસારી)

૧૭. ચમચો વધારે ઉપયોગી ક્યો ? કિચનનો કે કચેરીનો ?

- એ તો ઘર કે ઑફિસમાં જેનું ઉપજતું હોય, એને ખબર !

(રોહિત દરજી, હિમ્મતનગર)

૧૮. તમારા ફોઇ જાણતા હશે કે, તમે હાસ્યલેખક જ બનશો...માટે તમારૂં નામ 'અશોક'રાખ્યું ?

- એ થોડું ઓછું જાણતા હશે...નહિ તો મારૂં નામ 'મૂકેશ, અનિલ કે ગૌતમ'ન રાખ્યું હોત ?

(હનીફ છાયા, પોરબંદર)

૧૯ આખા વિશ્વમાં ભાઈચારો ક્યારે આવશે ?

- આપણા આપણા ઘરોમાં આવે પછી !

(બ્રિજેશ ભદ્રા, જામનગર)

૨૦. ૨૬ જાન્યુઆરીએ અતિથી વિશેષમાં તમને આમંત્રણ કેમ નહિ ?

- બસ...પછી તો એમને સારો માણસ મળી ગયો !

(નિકેતન સુથાર, ગોધરા)

૨૧. કોઇ મહાન વ્યક્તિ બિમાર પડે, એટલે મૃત્યુ પામી હોય, એમ એની જીવન-ઝરમર કેમ પ્રકાશિત થઇ જાય છે ?

- બીજું કાંઇ ખોટું લખી/બોલી શકાય એવું હોતું નથી !

(મધુકર માંકડ, જામનગર)

૨૨ ઍરપૉર્ટ પર કૂલી કેમ હોતા નથી ?

- ના રે ના...બધે હસબન્ડોઝ જ હોય છે !

(સાધના નાણાવટી, જામનગર)

૨૩ હવે તો 'સમ્રાટ અશોક'ની ટીવી-સીરિયલ પણ આવી ગઇ....તમારી ક્યારે ?

- એ ક્યાં કમ છે કે, હું સમ્રાટનો ય બાપ છું !

(સાગર ગૌરાંગી, વસો-નડિયાદ)

૨૪ જૂનાગઢમાં તમારા 'શિલાલેખો'કોઈ વાંચી શકતું નથી. કોઇ ઉપાય ?

- મારા ગયા જન્મનું મને કાંઇ યાદ ન દેવડાવો, ભાઇ !

(સ્મિત આચાર્ય, અમદાવાદ)

૨૫ સ્ત્રીઓ પોતાની હાર ક્યારે સ્વીકારતી થશે ?

- મને 'સ્ત્રીઓ'નો અનુભવ નથી...એકમાં જ હારી ગયો છું.

(દીપક આશરા, ગાંધીનગર)

૨૬ 'ઍનકાઉન્ટર'માં ભાવનગરવાળાઓના જવાબ વધુ આપો છો, એનું કારણ ?

- તમે 'ભરૂચ'નો સ્પૅલિંગ ખોટો લખ્યો છે ....?

(મિત દવે, ભરૂચ)

૨૭ ઍવૉર્ડ ફંકશનોમાં લતા મંગેશકર જેવી લૅજન્ડરી પ્રતિભાની મિમિક્રી કરનારા હાસ્યાસ્પદ લોકો વિશે આપનો શું અભિપ્રાય છે ?

- કોઇને ઉતારી પાડવાના ઇરાદાથી થયેલા વખાણ પણ ન ચાલે. મિમિક્રી પણ શુધ્ધ હેતુથી થતી હોય, તો ખોટું કશું નથી.

(દીપ્તિ કે. રાવલ, આણંદ)

ડિસામાં કોકના ઘેર અજીતસિંહ 'બાપુ'એ પાણી ઠંડુ માંગ્યું. ધાર્યા કરતા પાણી વધારે ઠંડુ નીકળ્યું. બાપુએ રહસ્ય પૂછ્યું તો જવાબ મળ્યો, ''અમે તો માટલાનું જ પાણી પીએ છીએ... નવું માટલું લાવીને સીધું ફ્રીજમાં જ મૂકી દેવાનું.''

તો મારો એક પ્રોગ્રામ શરૂ થવાની થોડી ક્ષણો બાકી હતી. બેકસ્ટેજમાં, આજે આંતરરાષ્ટ્રીય લેવલે પહોંચેલી મશહૂર ગાયિકાના મમ્મીએ અજીતસિંહ પાસે ગીતોનું લિસ્ટ જોવા માંગ્યું. આપ્યું, પણ વાંચવાના ચશ્મા હોવાથી પેલા બહેને અજીતસિંહને રીકવેસ્ટ કરી, ''જરા તમે વાંચી આપશો ?''

''સોરી બેન... મારે ય તમારા જેવું જ છે... મને ય ઈંગ્લિશ વાંચતા નથી આવડતું... !''

હ્યૂમર તમે કોને ગણો છો, એ હજી સુધી નહિ પૂછાયેલો પ્રશ્ન છે, એટલે એનો જવાબ આજે તમે પહેલી વાર વાંચી રહ્યા છો ! ઈન ફેક્ટ, હસવાનું એટલે હસવાનું... એના પ્રકારો પાડવા જનારા હસી શકતા નથી. મને નોન-વેજ જોક્સ ગમતા નથી, પણ વંચાઈ કે સંભળાઈ જાય, ત્યારે હસવું ખડખડાટ આવી જાય છે. સાવ નાના બાળકોને રમાડવા આપણે જે વાંદરાવેડાં કરીએ છીએ, ત્યારે જોનારાઓને તરત ખબર પડતી નથી કે, આમાં અસલી વાંદરૂં કોણ ? એમને હસવું તાબડતોબ અને ખડખડાટ આવે છે. અમારા સાક્ષરો જેને સૂક્ષ્મ (subtle) હાસ્ય કહે છે, એમાં ય સ્થૂળ (slapstick) હાસ્ય ભળે છે, ત્યારે હસવું આવે છે, એનો મોટો દાખલો ચાર્લી ચેપ્લિનની ફિલ્મો. ચાર્લી પણ જાડું હ્યૂમર ઉમેરતો ત્યારે હસવું આવતું! જે તોફાન લોરેલ-હાર્ડી મચાવતા હતા, એ તદ્દન બેવકૂફી સાથેનું હ્યૂમર હતું અને તમે આઈન્સ્ટાઇનના લેવલના વિદ્વાન હો, તો પણ ધોધમાર હસી તો પડો જ!

... અને હવે કબુલ કરો કે, દિવસના પૂરા ૨૪-કલાકમાં ખડખડાટ કે રેગ્યૂલર હસવાનું તો જાવા દિયો... તમે આખા દિવસમાં મરક્યા છો ય કેટલી વાર? એક તો આપણું પોતાનું મોંઢું મુડદાલ ને એમાં ય કોઈ હસાવનારૂં ન મળે, એની ફિકરમાં કેટલાક તો ઘસઘસાટ ઊંઘોમાં ય હસી શકતા નથી. પાછી એની અધર સાઇડ એ પણ છે કે, એવા ડાચાં જોઈને કે યાદ કરીને આપણને હસવું આવી જાય, પણ અત્યારે ઉનાળામાં ઘેર બે દિવસ હાફૂસ કેરી ખવાઈ ન હોય ને પડી પડી ચીમળાઈ જાય, એવા ચીમળાઈ ગયેલા મોંઢાવાળા વગર કોમેડી કરે, તમને હસાવી પાડે ! તમારા જ સર્કલમાં એવી ઘણી પબ્લિક હશે, જેના મોંઢા યાદ આવે, એમાં ય હસી પડાય અને આ હસવું, એમની કોઈ શારીરિક મજબુરીને કારણે નહિ, એમના મડદાલ ડાચાં જોઇને આવે !

હાસ્યલેખકો પોતાને ગમે તેટલા વિદ્વાન માનતા હોય, વાચક પહેલું તો એ જોઈ લેવા માંગે છે કે, આખા લેખમાં એકે ય વાર હસવું આવ્યું ખરૂં ? કટાક્ષ લખનારાઓ સેંકડો પડયા છે, જેમાં મેક્સિમમ મરક-મરક હસવું આવે. પણ વાંચતા વાંચતા હસાવી નાંખે, એવા હાસ્યલેખકો તો આખા વર્લ્ડમાં ય માંડ કોઈ ૨૦-૨૫ છે. હું જાહેરમાં પ્રવચનો કરૂં છું, ત્યારે નજરની સામે બેઠેલા હજારના ઓડિયન્સમાંથી પહેલી ચાર-પાંચ લાઇનોવાળાના મોંઢા તો પરફેક્ટ જોઈ શકું, એમાં ખબર પડે કે, ઘેરથી કોણ ઝગડીને આવ્યું છે, કોને જીવનભર કબજીયાત રહે છે, કોને હસવામાં પ્રસૂતિ જેવી વેદના ઉપડે છે, કોણ પોતાને કંઈક વધુ પડતો સ્માર્ટ સમજે છે કે, આખો હોલ હસતો હોય ત્યારે સલૂનમાં દાઢી કરાવવા બેઠો હોય, એવો કડક-કડક થઈને આખા પ્રોગ્રામમાં બેઠો રહે. આ બધા વિદ્વાનોને એટલી ખબર નથી હોતી કે, આજના આખા દિવસમાં તો ઠીક, પૂરા અઠવાડીયામાં હસવું પડે, એવી કોઈ ઘટના બની નથી ને અત્યારે મળી છે, ત્યારે 'ઈગો'નડે છે. આ જ કારણે ગુજરાતભરમાં ચાલતી લાફટર-ક્લબો માટે મને માન ઉપજે છે કે, ભલે એમાં 'હાસ્ય'જેવું કાંઈ ન મળે, છતાં ય બનાવટી હસવાનું ઊભું કરીને એ લોકો પોતાના ઉપર મોટો ઉપકાર કરી રહ્યા છે. આવા મેમ્બરોને રોજેરોજની જીંદગીમાં મોંઢા મચકોડીને ફરવાની જરૂર પડતી નથી. પેલા બનાવટી હાહા-હીહી-હૂહૂને કારણે જીવનને આનંદથી જોવાની એમને પ્રેક્ટીસ પડી ગઈ હોય છે... (હસવાની વાત હવે આવે છે કે, આવી લાફટર-ક્લબોમાં હસવાનો કોઈ ચાર્જ આપવો પડતો નથી, ને એમાં ય આપણે રહ્યાં ગુજરાતીઓ... જય અંબે !)

બહુ ઓછાના ચેહરા મૂળથી જ હસમુખા હોય છે, જેમની એકવાર સામું જોવાથી આપણા ચેહરો ય ખીલખીલાટ થઈ જાય. ૪૧-વર્ષોથી માત્ર હાસ્યનું જ લખવા છતાં, મને બીજી તો કોઈ સમજ નથી, પણ હસતો ચહેરો રાખનારાઓ હલકા માણસ હોતા નથી, એટલી મને ખબર છે.

પણ આપણા ફ્રેન્ડ-સર્કલમાં એવા તો અનેક હીરો હોય છે, જે બધાને બબ્બે મિનિટે કોઈ ને કોઈ વાતે છલ્લમછલ્લા હસાવી નાંખે. ગુજરાતીઓ જેને, 'કટ'કહે છે, એવી બેશુમાર કટો મારી મારીને આવા હીરો વાતાવરણને હલકુંફૂલ બનાવે છે. પોસિબલ છે, આટલું હસવાનું તો હાસ્યલેખકો ય ઊભું કરી શકતા ન હોય. અજીતસિંહ 'બાપુ'આવા હીરો છે. વાત ગમે એવી ચાલતી હોય, એમની પાસે આવી 'એક્સટેમ્પરી' (વર્ષોથી આપણે extemporeનો ઉચ્ચાર 'એક્સટેમ્પોર'જ કરતા હતા, જે ખોટો છે... આ મેં લખ્યો તે 'એક્સટેમ્પરી'સાચો છે, જેનો અર્થ થાય છે, 'કોઈ આયોજન કે અગાઉથી વિચારી રાખ્યા વગરનું કામ કે વાત જ') હ્યુમર અનેક નીકળી આવે.

વડોદરાના એક પેટ્રોલ પમ્પ પર અમે કિશનની ગાડીમાં પેટ્રોલ પૂરાવવા ઊભા હતા. ગાડીમાં કિશનના બે ડોબરમેન કૂતરાઓ હતા. આગળની કારવાળા એક ભાઈ આ જોઈને અમારી પાસે આવ્યા.

''સર-જી, ઈફ યુ ડોન્ટ માઈન્ડ... હું કાંઈક પૂછી શકું ?''અમારી પાસે 'માઈન્ડ'સિવાય બધું હતું, એટલે હા પાડવામાં કોઈ વાંધો નહતો.

''એકચ્યુઅલી... મારી પાસે પણ આવા જ 'ડોબરમેન'છે. કમનસીબે એમને બ્રીડિંગ કરાવવા બીજા કૂતરા મળતા નથી... તમારા ધ્યાનમાં...''

''એક નંબર આપું એ લખી લો.''અજીતસિંહે વાત તરત પકડી લીધી. એણે વડોદરામાં જ રહેતા પોતાના દોસ્ત પ્રકાશ ડોબરીયાનો ફોન નંબર આપ્યો. ''ઓહ થેન્ક યૂ... પણ ફોન કરૂં તો આ ડોબરીયા સાહેબને કોઈ વાંધો તો નહિ આવે ને ?''''આમાં તો જે વાંધો આવવાનો હોય, એ કૂતરાઓને આવે... ડોબરીયાને શું વાંધો હોય ? આખરે, એમના કૂતરાઓનું ય કામ થાય છે ને ? જીંદગીભર એમણે આવા ડોબરમેનોના બ્રીડિંગો કરાવવાને કારણે જ એમની અટક 'ડોબરીયા'પડી ગઈ છે...''હવે આ બાજુ ડોબરીયાની હાલતનું વિચારો. 'બાપુ'એ એનો ફોન નંબર આવા અનેક ''બ્રીડ-વાંચ્છુઓને''આપ્યો હોય. એક અઠવાડીયામાં તો ડોબરીયો પાગલ થઈ ગયો. એની પાસે કૂતરા-ફૂતરા તો ઠીક, પાળવા માટે એક વાઈફ સિવાય બીજું કાંઈ નહોતું. રોજ સવારે ઊઠે, ત્યાં કોઈનો ફોન આવે, ''સાહેબ, અમારા હિટલર(ડૉગી)નું બ્રીડિંગ કરાવવું છે... અમે આવીએ કે તમે આવશો ?''પહેલે દિવસે તો, એ પોતે ડોબરમેન હોય એટલો ચમક્યો ને વિવેકપૂર્વક ના પાડી કે, ''આપની કોઈ ભૂલ થાય છે... હું કોઈ બ્રીડિંગ-ફીડિંગ કરાવતો નથી... આઈ મીન, મારા કૂતરાઓ કરાવતા નથી... આઈ મીન, મારી પાસે કોઈ કૂતરો-બૂતરો છે જ નહિ !''

પણ કલાકમાં બીજા ત્રણ ફોન આવી ગયા, એમાં એની શું હાલત થઈ ગઈ હશે ? પછી તો એના પોતાના ધંધાના ફોન ઓછા થઈ ગયા ને ડોબરમેનવાળા વધી ગયા. પછી તો ડોબરીયો ફોન કરનારને મા-બેનની ગાળો ઉપર ચઢી ગયો. એને અજીત ઉપર ડાઉટ તો પડયો, એટલે ફોન કરીને પૂછી જોયું કે, ''મારો આવો નંબર તેં આપ્યો છ ?''આ તો કબુલે ? ઉપરથી સારી સલાહ આપી કે, ''મને તો કશી ખબર નથી, પણ તારી આ હાલત જોઈને એક સજેશન કરૂં છું કે, તું જ ચાર-પાંચ નવા ડોબરમેનો ખરીદી લે અને બ્રીડિંગ કરાવવાનો આ જ ધંધો ચાલુ કર... લોકો બહુ કમાય છે... !''

એ જ ડોબરીયો બીજી વાર પણ 'બાપુ'ની ઝપટમાં આવી ગયો. અમે ચાર દોસ્તો માઉન્ટ આબુ જતા હતા. હાઈ-વે પર મને સિગારેટની જરૂર પડી. મેં 'બાપુ'ને કીધું, ''કોક ગલ્લો આવે તો ગાડી ઊભી રાખજો.''ગલ્લો આવ્યો ને ડોબરીયો કહે, ''ઊભા રિયો... હું જ સિગારેટ લિ આવું છું.''અજીત કહે, ''તને નહિ આપે... આમાં તો ઓળખાણ જોઈશે.''

''અરે પણ સિગારેટ લેવામાં ઓળખાણ શેની જોઈએ ?''

''જોઈશે... આમાં તો હવે રેશન-કાર્ડ ઉપર જ એક પાકીટ આપે છે... તું પીતો નથી, એટલે તને ખબર ન હોય... !''

ગુસ્સામાં ડોબરીયો સિગારેટનું આખું પાકીટ મુઠ્ઠીમાં કચકચાવીને ડૂચો કરીને લાવ્યો, તે બીજું લેવા જવું પડયું.

સુરતમાં બાપુની ગાડી બગડી એટલે અમે રીક્ષા કરી. અચાનક શું સૂઝ્યું, તે રીક્ષાવાળાને સંભળાય એમ મારી સાથે વાતો કરવા માંડયા, ''મોદી-સરકારનું એક તો કહેવું પડશે... રીક્ષાવાળાઓની લાઈફ બનાવી દીધી.''પહેલા તો હું ય સમજ્યો નહિ, એટલે મેં પૂછું, ''કઈ લાઈફ બનાવી દીધી ?''

''એ જ કે, આજથી દરેક રીક્ષાવાળાને રેશન-કાર્ડ ઉપર રોજનું ૨૫-લિટર પેટ્રોલ ફક્ત રૃા. ૧૦-રૂપિયે લિટર મળશે...''

'ચીંચીંચીંચીંઈઈઈઈઈ...'કરતી રીક્ષાની બ્રેક વાગી, ''સાહેબ... સાહેબ... તમે શું કે'તા'તા...''

''બસ, તમે સાંભળ્યું એ જ ! હજી આજે જ જાહેરાત થઈ છે, એટલે બધા રીક્ષાવાળાઓને ખબર ન હોય, પણ કામરેજના પેટ્રોલ પમ્પથી શરૂઆત કરી છે. બધા રીક્ષાવાળાઓ ત્યાં જ પહોંચ્યા છે...''

''સાહેબ, મારે ભાડું નથી જોઈતું... તમે ઉતરી જશો ? મારે ઘેર રેશન-કાર્ડ લેવા જવું પડશે...''

બસ... એટલું ધારી લો કે, કામરેજ સુરતનો છેલ્લો એરીયા કહેવાય... પેલો રેશન-કાર્ડ લઈને પમ્પ પર પહોંચ્યો હશે ને કાર્ડ ધર્યા પછી કીધું હશે, ''લો... આમાં પચ્ચી લિટર નાંખી આલો.''

સિક્સર

- એમ કહેવાય છે કે, જેના દાંત ગંદા હોય, તે જાહેરમાં હસી શકતો નથી !

ભારતમાં બે જ પ્રકારની ફિલ્મો બને છે... એક ફાલતુ, ને બીજી બહુ ફાલતુ. એમાંની આ એક...છતાં ય, પેટ પકડીને હસાવનારી ફિલ્મ

ફિલ્મ : જોહર ઇન બૉમ્બે ('૬૭)

નિર્માતા : ઠક્કર ફિલ્મ્સ

દિગ્દર્શક : શાંતિલાલ સોની

સંગીત : ઉષા ખન્ના

ગીતકારો : કમર જલાલાબાદી-અસદ ભોપાલી

રનિંગ ટાઈમ : ૧૫ રીલ્સ

થીયેટર : અશોક ટૉકીઝ (અમદાવાદ)

કલાકારો : આઈ.એસ.જોહર, સોનિયા સાહની, રાજેન્દ્રનાથ,

જીવનકલા કે.એન.સિંઘ, મદન પુરી, કેસરી, બી.બી.ભલ્લા, નર્મદા શંકર, પરવિન પૉલ, પોલસન, રણવીર, લક્ષ્મી છાયા અને શીલા.

ગીતો

૧. સર લે કે હથેલી પે, ચલે યાર કે પીછે.......મહેન્દ્ર કપૂર

૨. બચપન કી હંસિ મંઝિલ સે, જબ હુસ્ન.......ઉષા મંગેશકર-મહેન્દ્ર

૩. આજ કલ કે સભી નૌજવાન બડે જૂઠે..... ઉષા મંગેશકર-ઉષા તિમોથી

૪.નાચ સસરે નાચ નખરા અબ ના ચલેગા.....ઉષા તિમોથી-કૃષ્ણા કલ્લે, બલબીર-મહેન્દ્ર

૫. રૂઠ કે જાનેવાલી સુન......મુહમ્મદરફી

૬. મેરી પ્યારી પ્યારી સૂરત કો, કિસી કી છુરી ના લગે... મહેન્દ્ર કપૂર

હું આમ તો ક્યારેય મૂડ વગરનો હોતો નથી. કાયમ હસતો રહું છું, છતાં ય... માણસ છું. (આ બાબતે કોઈને જે કોઈ વિરોધ હોય, તેમણે દિન-૭માં કાર્યાલયના સરનામે અરજી કરવી... સૂચના સમાપ્ત હુઈ) દિવસમાં ક્યારેક થોડો ય નર્વસ થઇ જઉં, ત્યારે આઇ.એસ.જોહરની આ ફિલ્મ જોવા બેસી જઉં છું. મને આંકડો યાદ નથી કે, 'જોહર ઈન બૉમ્બે'મેં કેટલી વખત જોઈ હશે... તદ્દન ફાલતુ ફિલ્મ હોવા છતાં આઈ.એસ.જોહરની ફિલ્મ કોઈ પણ હો, ફાલતુ તો ગૅરન્ટી સાથે હોવાની અને છતાં ય હું એ બધી જોવાનો. મને જોહર ખૂબ ગમતો. પૂરા અર્થમાં એની કૉમેડી સ્લૅપસ્ટિક એટલે કે તદ્દન સ્થૂળ હોવા છતાં મને ખૂબ હસવું આવતું, એનું કારણ એક જ... સ્થૂળ તો સ્થૂળ... આજકાલ હસવાનું છે ક્યાં ? હું નૉન-વૅજ જોક્સ ઍન્જોય કરી શક્તો નથી અને માનું છું કે, એના કરતા તો બુધ્ધિ વગરની જોહરીયન-ફિલ્મો જોઇને ને વધારે હસવું આવે છે. દેવ આનંદની ફિલ્મ 'જ્હૉની મેરા નામ'માં એના ત્રણ રોલ યાદ કરો. ડાયરેકટર ભલે વિજય આનંદ હતો, પણ ફિલ્મમાં પોતાના સંવાદોથી માંડીને તમામ હરકતો ગૉલ્ડીએ જોહરને કરવાની પૂરી છૂટ આપી હતી અને ઍન્ડ-રીઝલ્ટ તો યાદ છે ને ? એના સંવાદો તો જાવા દિયો, ઍરપોર્ટ પર યુનિફોર્મ પહેરીને ઊભેલા જોહરને જોઇને ઇફ્તેખાર ગોથું ખાઈને જતો રહે છે, એ પછી જોહર કૅમેરા (એટલે કે, આપણી) સામું જોઇને હસતા મોંઢે માત્ર, 'આનું ચસકી ગયું છે...'એ બતાવવા લમણા ઉપર આંગળી ફેરવે છે, એમાં તો પ્રેક્ષકો સેકન્ડો સુધી હસતા બંધ થતા નહોતા, એ મને હજી યાદ છે. માણસ બ્રિલિયન્ટ હતો અને હ્યૂમ૨નું સૌથી વધુ જ્ઞાન કદાચ એને જ હતું, માટે હિંદુસ્તાનની પબ્લિકને આવો જ માલ ખપે, એમ સમજીને એ પહેલા પ્રકારની ફિલ્મો બનાવતો. એ પોતે કહેતો કે, 'ભારતમાં કેવળ બે જ પ્રકારની ફિલ્મો બને છે, 'ખરાબ અને બહુ ખરાબ'... એમાંથી હું ખરાબ ફિલ્મો બનાવું છું.'

તે આજની ફિલ્મ 'જોહર ઇન બૉમ્બે'ને તમે ક્લાસિક કૉમેડી સમજીને જોવા બેસો, તો જોહરને પછી, પહેલા મને મારવા આવો. ફિલ્મ અત્યંત ફાલતુ અને કૉમેડી તો એનાથી ય વધુ ફાલતુ છે, પણ જોહરની ફિલ્મો જોતી વખતે હું, એ જે ક્લાસ માટે ફિલ્મો બનાવતો, એ ક્લાસનો એક ઑર્ડિનરી પ્રેક્ષક બની જાઉં છું ને પછી મને ધાંય ધાંય મજો પડે છે. મારો એમાં હેતુ એક જ : આજકાલ આવું હસાવનારે ય ક્યાં છે ?

યસ, પ્રારંભમાં આપણા ગુજરાતી કુંદન શાહે બનાવેલી ફિલ્મો કે ટીવી-સીરિયલો સારૂં હ્યૂમર લઇ આવી હતી, પણ એ પછી સારી કૉમેડી આવી સતીશ શાહની સિરિયલોમાં. ઉત્તમ તો હતી, 'સારાભાઈ વર્સીસ સારાભાઈ'. એ સ્થૂળ નહોતી અને સત્વશીલ હોવા છતાં હસવાની માત્રા બરકરાર હતી. એવું જ લૅવલ જસપાલ ભટ્ટીની 'ઊલ્ટા પુલ્ટા'અને 'ફ્લૉપ શો'માં જોવા મળ્યું. જસપાલ ઇનવૅરીઍબ્લી ગ્રેટ હ્યુમરિસ્ટ હતો. હમણાંના સમયમાં ફરહાન અખ્તરે બનાવેલી 'દિલ ચાહતા હૈ'અને કરણ જોહરની 'કલ હો ના હો'નું હ્યુમર પણ ગજાંવાળું હતું. વિનય પાઠકે તો સૌથી મોટા મોર મારી લીધા. રજત કપૂર સાથેની એની ફિલ્મ 'ભેજા ફ્રાય'અને લારા દત્તા સાથેની 'ચલો દિલ્લી'બેનમૂન કૉમેડીઓ હતી. એની સામે શરમ આવે, એવી કહેવાતી કૉમેડી ફિલ્મો સાજીદ ખાન બનાવતો રહ્યો છે. બહુ પાપ કર્યા હોય તો હમણાંની એની 'હમશકલ્સ'જોવા જજો.

'જોહર ઈન બૉમ્બે'તદ્દન ફાલતુ ફિલ્મ હોવા છતાં મને આટલી બધી ગમી ગઈ હોય, તો એમાં જોહરની ઓનેસ્ટી હતી. એણે ક્યારેય પોતે ધી ગ્રેટ ફિલ્મ મૅકર હોવાનો દાવો કર્યો નથી. પૂરી પ્રામાણિક્તા સાથે કબૂલ કરૂં તો કિશોર કુમારની જૂની ફિલ્મોમાં નકરી બેવકૂફી હોવા છતાં મને ભાગ્યે જ હસવું આવતું. જોહર તો ખૂબ ભણેલો-ગણેલો એકટર હતો. મને તો 'જોહર ઈન બૉમ્બે'કરતાં ય વધુ ખડખડાટ હસવું 'જોહર-મેહમુદ ઈન હોંગકોંગ'માં હજી આવતું જ જાય છે. થોડો નવરો પડું, એટલે આ ફિલ્મો જોવા બેસી જાઉં છું.

ઇન્દ્રસેન જોહર આમ તો સોનિયા સાહનીનો કાયદેસરનો હસબન્ડ હતો. જોહરના મૃત્યુ પછી સોનિયા આપણા ગુજરાતના જ કોક માજી રાજવી (શિવ-પાલિતાણા) સાથે પરણીને સફળ સંસાર માણ્યો, પણ પતિદેવનું થોડા જ વર્ષોમાં અવસાન થયું. સોનિયાને આ પતિથી એક દીકરો કેતન અને પતિની પહેલી પત્નીથી બીજો દિકરો ધીરેન છે. સોનિયા એ રીતે કમનસીબ કે, આવું ધાંય ધાંય કરતું સેક્સી રૂપ હોવા છતાં, છાપ જોહરની પડી ગઈ હોવાથી એને સારી ફિલ્મો મળી જ નહિ, જેમાં એ સૌંદર્ય ઉપરાંત અભિનયનું કૌવતે ય બતાવી શકે. રાજ કપૂરે એને 'બૉબી'માં સાડીનો છેડો ખુલ્લો કરીને પ્રેક્ષકોને એની છાતી બતાવી, એ એક દ્રષ્યને કારણે સોનિયા ખૂબ વખણાઈ ગઈ. શમ્મી-હેમા-રાજેશની ફિલ્મ 'અંદાઝ'માં પણ, 'મુઝે પ્યાસ ઐસી પ્યાસ લગી હૈ, મેરી પ્યાસ મેરી પ્યાસ કો બુઝાઓ...'ગીતમાં અત્યંત સૅક્સી સ્વરૂપ ધારણ કરીને ફિલ્મના ૮-૧૦ સપ્તાહ વધારે ખેંચાવવામાં મોટો ફાળો આપ્યો હતો. લાહૌરમાં જન્મેલા સોનિયાના પિતા આર્મીમાં હતા અને મા પેશાવરના હતા. બધુ મળીને સોનિયા ૭ બહેનો અને બે ભાઈઓ હતા, બોલો... છે ને ભાયડાના ભડાકા...?

મૂળ તો જોહર એકલો વેચાતો ન હતો ને એની એને ય ખબર હતી, એટલે જ્યારે ફિલ્મો બનાવી, ત્યારે કોકને સાથે રાખતો જેમ કે, એની પ્રારંભની ફિલ્મોમાં એ મજનૂને પોતાની સાથે પેરેલલ રોલ આપતો. એ પછી મેહમૂદને લેતો. મેહમુદ મોંઘો પડવા માંડયો, એટલે આજની ફિલ્મ 'જોહર ઇન બૉમ્બે'માં એણે પોપટલાલ ઉર્ફે રાજેન્દ્રનાથને ઑલમોસ્ટ સાઈડ-હીરોનો રોલ આપી દીધો. તમામ કૉમેડિયનોમાં એક રાજેન્દ્રનાથ જ એવો બદનસીબ નીકળ્યો, કે આટલી લાંબી કરિયર છતાં એકેયમાં એ હીરો બની ન શક્યો. નાસિર હુસેનની ફિલ્મ 'દિલ દે કે દેખો'માં એણે પોપટલાલની બેમિસાલ કોમેડી કરી, ત્યારથી એનું સ્ક્રીન બહારનું નામ પણ 'પોપટલાલ'પડી ગયું. પછી તો બધી ફિલ્મોમાં એવા સૉલ્લિડ રોલ મળે નહિ, એટલે ઘર ચલાવવા માટે ય તદ્દન ઢંગધડા વિનાની ફિલ્મો ય સ્વીકારવા માંડયો. વચમાં 'ફિર વો હી દિલ લાયા હૂં'કે 'મેરે સનમ'જેવી સરસ ફિલ્મો એને મળતી, એટલે એ ટકી ગયો.

રાજેન્દ્રનાથની કોમેડી બફુનરી છાપની હતી અને બિલકુલ સ્ટૅનલી લૉરેલને પોતાનો આદર્શ માનીને કોમેડી કરતો. લૉરેલ-હાર્ડીની ફિલ્મો જોશો, તો સ્ટૅન લૉરેલને જોઇને રાજેન્દ્રનાથ યાદ આવશે. આજની ફિલ્મ 'જોહર ઈન બૉમ્બે'માં રાજેન્દ્રનાથને હીરોનો પૅરેલલ રોલ મળ્યો છે અને બે-ચાર ગીતો પણ ગાવા મળ્યા છે. ફિલ્મમાં તો એ ચોક્કસપણે જોહર કરતા વધુ હસાવી શકે છે, પણ અંગત જીવનમાં એ સંપૂર્ણપમે ગંભીર માણસ હતો. કોઇને હસાવવાની વાત તો બહુ દૂરની છે, ફિલ્મના શૂટિંગ ઉપરાંતની તો એ કોઈની સાથે વાત પણ ન કરતો. ખુદ આશા પારેખે કહ્યું છે કે, 'ફિલ્મોમાં આટલું ધોધમાર હસાવતો રાજેન્દ્રનાથ સ્ટુડિયોના સૅટ પર માની ન શકો, એટલો અતડો અને ગંભીર રહેતો. એનો મોટો ભાઈ પ્રેમનાથ અને નાનો ભાઈ નરેન્દ્રનાથ પણ થોડાક અપવાદોને બાદ કરતા ફિલ્મોમાં કદી ઝળક્યા નહિ. રાજ કપૂરના આ સાળાઓમાં વગર દારૂએ એક માત્ર આ રાજેન્દ્રનાથ મર્યો.'

આ ફિલ્મ બનાવી તો છે, આપણા ગુજરાતીઓએ. નિર્માતા ઠક્કર અને નિર્દેષક શાંતિલાલ સોની. એ વાત જુદી છે કે, જોહર હોય એટલે દિગ્દર્શકનું નામ તો નામનું જ હોય... બધી કમાલો જોહરની પોતાની હોય. જો કે, દિગ્દર્શક શાંતિલાલ સોની પણ મજેલો હતો અને આ ફિલ્મની 'સફળતા'માં એનો ય હાથ પૂરો હતો. સંગીતમાં પણ ઘણા વખતે કલ્યાણજી-આણંદજીથી છૂટકારો મેળવીને આ ફિલ્મમાં ઉષા ખન્નાને ચાન્સ આપ્યો, તો એણે તો પેલા બન્ને કરતા ય વધારે ભંગાર ગીતો બનાવી આપ્યા. નહિ તો ઉષા ખન્નાનો આપણે બધાએ આભાર ખાસ તો આ દસ-બાર ગીતો માટે બેશક માનવો પડે. 'હમ ઔર તુમ ઔર યે સમા, ક્યા નશા નશા સા હૈ...'અને 'મેઘા રે બોલે ઝનનન ઝનનન, પવન ચલે સનનન સનનન, પાયલ બાજે રે ઝનનન ઝનનન, આજા પિયા મોરે...'આશા-રફી (બન્ને ફિલ્મ 'દિલ દે કે દેખો), 'મેરી દાસ્તાં મૂઝે હી મેરા દિલ સુના કે રોયે...'લતા-ફિલ્મ 'આઓ પ્યાર કરેં', 'મધુબન ખુશ્બૂ દેતા હૈ, સાગર સાવન દેતા હૈ...'યેસુદાસ-સાજન બિના સુહાગન અને એ જ યેસુદાસનું 'દિલ કે ટુકડે ટુકડે કર કે, મુસ્કુરાકર ચલ દિયે...'ફિલ્મ 'દાદા'. ખાસ તો, ઉષા ખન્નાએ મુહમ્મદ રફી પાસે થોડું ઘણું મીઠડું કામ લીધું છે. 'તેરી ગલીયોં મેં ના રખ્ખેંગે કદમ...' (હવસ), યે તેરી સાદગી, યે તેરા બાંકપન...''હાય તબસ્સુમ તેરા, ધૂપ ખીલ ગઇ રાત મેં...' (નિશાન), 'હમ તુમ સે જુદા હોકર મર જાયેંગે રો રો કે...' (એક સપેરા, એક લૂટેરા), 'મૈંને રખ્ખા હૈ મુહબ્બત, અપને અફસાને કા નામ...' (શબનમ). જોવા જેવી વાત છે કે, ૧૯૪૧માં ગ્લાલિયરમાં જન્મેલી ઉષા ખન્નાએ એની ૧૮ વર્ષની ઉંમરે ૧૯૫૯માં પોતાની પહેલી ફિલ્મ 'દિલ દે કે દેખો'માં સંગીત આપ્યું અને એક પછી એક કેવા હિટ ગીતો ? એ વાત જુદી છે કે, કમ-સે-કમ આ ફિલ્મના ગીતોની તોતિંગ સફળતામાં ઉષા ખન્નાનો કેટલો ફાળો, એ ચર્ચાનો વિષય નથી, કારણ કે ફિલ્મના નિર્માતા શશધર મુકર્જીએ 'દિલ દે કે દેખો'નું સંગીત ઉષાને સોંપતા પહેલા અમેરિકન ગાયક-સંગીતકાર બિંગ ક્રોસબીની રૅકર્ડોનો ઢગલો કરી દઇને સૂચના જ આપી દીધી હતી, 'તારે આ બધી ધૂનો પરથી ગીતો બનાવવાના છે.'

એટલે, એમાં રફીનું 'મેઘા રે બોલે...'આપણા લોકસંગીત પર આધારિત હતું, એનો યશ ઉષાને આપી દેવાય. બાકી 'દિલ દે કે દેખો'ના ગીતોમાં ઉષાની કમાલ કેટલી, એ હૉટ ડીબૅટનો વિષય થઇ જાય ! ફિલ્મ 'હવસ'ના નિર્માતા-દિગ્દર્શક-ગીતકાર સાવનકુમાર સાથે ઉષાએ લગ્ન કર્યા હતા.

આ ફિલ્મ દ્વારા કૉમેડીયન પોલસનના ભાગ્ય ખૂલી ગયા હતા. આમ જોઇએ તો આ ફિલ્મનું બીજું નામ, 'આજ કા અલાદ્દીન'હતું, એ ધોરણે પોલસનને ફિલ્મનો ટાઈટલ રોલ કરવા મળ્યો હતો. પોતાની પહેલી ફિલ્મ 'ઝૂમરૂ'માં આશા-કિશોરના 'હે ય જાને દે જાને દે જાને દે...'ગીતની વચ્ચે જાડા અવાજમાં 'જાને દે'બોલે છે, તે પોલસન હતો. સ્થૂળ કાયાને લીધે એને માફકસરના કૉમેડી રોલ ટુકડામાં મળતા હતા, તો ય એણે લગભગ ૭૦ ફિલ્મોમાં કામ કર્યું હતું. ચંદ્રશેખરની ફિલ્મોમાં એ લગભગ હોય જ !

ફિલ્મની બીજી પૅરેલલ હીરોઈન જીવનકલાનો ય એક જમાનો હતો. સુંદર અને ગ્લૅમરસ તોહતી જ, પણ મોટા ભાગે એને ડાન્સ કરવાના આવતા. 'મૂઝકો તુમ જો મિલે, યે જહાન મિલ ગયા...'એ હેમંત-ગીતાના ગીતવાળી ફિલ્મ 'ડીટેક્ટીવ' ('૫૮)માં જીવનકલા પહેલીવાર આવી. હીરોઇન તો કદી ય બની ન શકી, પણ ઑલમોસ્ટ ૫૦-ફિલ્મોમાં આવા જ સામાન્ય રોલ કરી કરીને એ હોલવાઈ ગઈ. ઝેબ રહેમાન, હિના કૌસર, પરવિણ ચૌધરી, કમ્મો અને મધુબાલાની બહેન ચંચલની જેમ કાયમ સાઈડી રહીને જ ફેંકાઈ ગઈ. કડકડાટ ઇંગ્લિશ બોલી શક્તી મૂળ મરાઠી મુલગી જીવનકલાએ પણ જોહર સાથે આ ફિલ્મમાં એનો મુંબઇ પ્રવાસ ખૂબ સફળ રહ્યો, કેમ કે આ ફિલ્મમાં એને સેકન્ડ હીરોઇનનો રોલ મળ્યો હતો. ફિલ્મ જો કે, 'જોહર-મેહમુદ ઇન હોંગકોંગ'જેવી

જામી નહિ અને થોડાક માટે તદ્દન બેકાર ફિલ્મ બનતા બનતા રહી ગઈ. આ 'થોડુંક'એટલે મજેદાર રાજેન્દ્રનાથની કૉમેડી. બીજું થોડુંક એટલે, મનોરમ્ય ફોટોગ્રાફી અને છેલ્લું થોડુંક એટલે ફિલ્મ ફક્ત ૧૫-જ રીલ્સની છે એ. .. ને તો ય, હું 'ફિલ્મ ઇન્ડિયા'ના વાચકોને ભલામણ કરીશ જ કે, આ કૉલમના લેખક પોતે મગજ ઘેર મૂકીને લખે છે, તો તમે આ ફિલ્મ મગજ ઘેર મુકીને જોશો તો ધોધમાર હસે જ રાખવાનું છે...બાકી ભોગ તમારા...!

૧. દિલ્હી હવે ભ્રષ્ટાચારમુક્ત રાજ્ય બનશે, એટલે શું ત્યાં બધા સજ્જનો બની જશે ?

- ના. પણ નવેસરથી સજ્જન બનવાની જરૂર નહિ પડે.

(મિનેષ દેડકીયા, રાજકોટ)

૨. એક સંશોધનમાં વાંચ્યું કે, ૨૪-ટકા યુવતીઓને પરિણિત પુરૂષો પસંદ હોય છે. પણ આ ૨૪-ટકાને શોધવી કઈ રીતે ?

- તમે પરિણિત હશો ને પુરૂષ હશો તો એ લોકો તમને શોધતી આવશે.

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

૩. સ્માર્ટ-ફોનની સગવડ થયા પછી છાપું છુટતું જાય છે... આપકા ક્યા હોગા, સર જી?

- મને ય તમારી એ જ ચિંતા થાય છે.

(શ્રીમતી રેણુ દેવનાણી, અમદાવાદ)

૪. 'ગજાનન'ને બદલે લોકો 'ગજાનંદ'કેમ બોલે છે ?

- એમાં એમનું ગજું નહિ.

(રોહિત કે. દરજી, હિમ્મતનગર)

૫. પતિ-પત્ની બન્ને સરખા લેવલની જોબ કરતા હોય, છતાં ઘરનું કામકાજ અને બાળકોની સંભાળ ફક્ત પત્નીએ જ કેમ રાખવાની ?

- જવાબ આપવા જઉં તો તમારો ગોરધન મને મારે એવો છે... ?

(ડૉ. હેમાંગી પટેલ, અમદાવાદ)

૬. ઇ.સ. ૨૦૧૯માં મોદી વિ. કેજરીવાલ... સુઉં કિયો છો ?

- સિંહની સામે કોઈને મૂકો તો કોઈ ટાયગર-બાયગરને મૂકો... અળશીયાને નહિ!

(અવિનાશ શુકલ, રાજકોટ)

૭. અમદાવાદમાં રોડ ઉપર ખાડા કે ખાડા ઉપર રોડ ?

- ના. હવે દોરડા-પદ્ધતિ આવી રહી છે... એક ખાડાથી બીજે ખાડે જવા માટે...

(વિજય દેસાઈ, અમદાવાદ)

૮. તમે બહુ સરસ માણસ લાગો છો... બધાનું માન જાળવીને જવાબો આપો છો.

- મારૂં પોતાનું એક ક્વોટ છે. 'જેટલું માન જોઈતું હોય, એટલું બીજાને આપો.'

(કૃણાલ સદરાણી, ગોંડલ)

૯. લગ્નમાં વરઘોડા કાઢવાનું ક્યારે બંધ થશે ?

- એકલો ઘોડો કાઢીએ તો ના સારૂં લાગે ને !

(શૈલેષ પટેલ, સુરત)

૧૦. ગુજરાતમાં એસ.ટી. બસો બંધ થઈ જાય તો શું થાય ?

- મહુવા છકડામાં બેસીને આવવું પડે.

(લવજીત શિયાલ, મહુવા)

૧૧. અશોક દવેની ઓળખાણ એક લાઈનમાં આપશો ?

- એ અત્યારે આઉટલાઈનમાં છે.

(જય પટેલ, સુરત)

૧૨. અનુષ્કા શર્માને ફિલ્મમાં 'પીકે'અને લાઈફમાં 'વિકે' (વિરાટ કોહલી)... એનું ભવિષ્ય... ?

- ઓકે.

(જયપ્રકાશ અશ્વની, ઊના-ગીર સોમનાથ)

૧૩. ગંદી ગાળો અને બિભત્સ જોક્સવાળા એઆઈબી-રોસ્ટ પ્રોગ્રામ વિશે શું કહેશો ?

- એ લોકો કરતાં એ શો જોઈને આનંદ લેનારાઓ વધુ નાલાયકો છે.

(ધ્રુવ પંચાસરા, વીરમગામ)

૧૪. મોદી સરકારે મારા ખાતામાં રૃા. ૧૫-લાખ જમા કરાવ્યા છે, તે કેવી રીતે વાપરવા?

- વાપરો તમે ત્યારે... મારા બ્લેક-મનીમાંથી એટલા ઓછા થશે.

(કૌશિક શાંતિલાલ શાહ, ભાવનગર)

૧૫. સુરતીઓ વિશે શું માનો છો ?

- મને પ્રવચન કરવા બોલાવે, એમાં આખા ગુજરાતમાં ફક્ત સુરતવાળાઓ ભાવતાલ નથી કરતા.

(રમેશ ચુડાસમા, સુરત)

૧૬. જો ઈન્ડિયાની ક્રિકેટ ટીમમાં તમારી સેવાઓ આપવા બોલાવે તો ક્યો હોદ્દો સ્વીકારો?

- ૧૨-મા ખેલાડીનો ! હાડકું હલાવવાનું નહિ ને ૧૫-૨૦ લાખ કમાઈ લેવાના.

(રાહુલ પંચાલ, નરોડા-મહિસાગર)

૧૭. મને લાગે છે, તમારા કરતાં વધુ સારા જવાબો હું આપી શકું...

- આવું કેટલા વખતથી રહે છે ?

(હર્ષ સુથાર, હિમ્મતનગર)

૧૮. મારી પત્નીને ગરોળીની બહુ બીક લાગે છે... શું કરવું ?

- તમારે ગરોળીઓ પ્રત્યેનો પ્રેમ છોડી દેવો જોઈએ.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

૧૯. તમારી સેન્સ ઓફ હ્યૂમર ગજબની છે. તમારું શું માનવું છે ?

- હજી તો તમે મારી નોન-સેન્સ ઓફ હ્યૂમર જોઈ નથી...

(જ્હાનવી પારેખ, વડોદરા)

૨૦. લાઇફમાંથી નિર્ણય-શક્તિ જ ખતમ થઈ જાય તો શું કરવું ?

- મને એનો નિર્ણય લેતાં નહિ ફાવે.

(બિજલ રાયકા, અભેપુરા-થરાદ)

૨૧. સાઉથ આફ્રિકા સામે જીતવાનો કોઈ ચાન્સ ખરો ?

- એબી ડી'વિલિયર્સને આપણામાં લઈ લો.

(શુભમ્ ચાવડા, ભાવનગર)

૨૨. તમે તમને ગમતા સવાલોના જ જવાબો આપો છો, એ વાત સાચી છે ?

- ચલો... આ વખતે તમને ય આપ્યો !

(પુરંજય જોષીપુરા, અમદાવાદ)

૨૩. પ્રાર્થના ઈશ્વરનો મોબાઈલ નંબર છે... કરશો તો કોક દિવસ ઉપાડશે ?

- મને ?

(હર્ષદ કુવડીયા, મુંબઈ)

૨૪. તમે લોહાણા સમાજમાં પ્રવચન માટે એવા હોલમાં આવ્યા હતા, જ્યાં એક પણ પંખો ન હતો. છતાં તમે 'કોઈ પંખો ચાલુ કરો'બોલી શક્યા ન હતા... !

- એ લોકો હિટર ચાલુ કરવાનું સમજ્યા હતા.

(મિત ઠકરાર, વલસાડ)

૨૫. મને પાણી-પુરીવાળા ભૈયાની અદેખાઈ આવે છે... કાયમ કન્યાઓથી ઘેરાયેલો હોય છે !

- થેન્ક ગોડ... ભૈયાને ડૉક્ટર બનવાના સપના નથી આવતા.

(ડૉ. ભગીરથ જોગીયા, નવસારી)

૨૬. સ્ત્રીઓને પોતાના રૂપના વખાણ સાંભળવા જ કેમ ગમે છે ?

- આવી સ્ત્રીને પામવી હોય તો એની પાસે બીજીના રૂપના વખાણ કરો...

(શશીકાંત દેસાલે, સુરત)

૨૭. 'ઝાડુ'વિશે બે શબ્દો કહેશો ?

- રોજ બે શબ્દો કહેનારાઓ દિલ્હીમાં રાજ કરે છે ને રોજ ઝાડુ મારનારાઓ પગાર માટે લાઇનોમાં ઊભા રહે છે.

(રૂપેશ પટેલ, કોલક-ઉદવાડા)

શહેર અમદાવાદ હોય કે રાજકોટ-સુરત, કઇ હોટેલ કે ડાઇનિંગ-હૉલ ખાલી જાય છે ? આમાં ભણેલી-ગણેલી કે સારા ઘરની સ્માર્ટ સ્ત્રીઓની જ વાત નથી. જગતભરની કોઇ પણ સ્ત્રીને તમે એની રસોઇના વખાણ કરો ત્યાં સુધી જ સારા લાગવાના છો. જીવનમાં જસ્ટ... એક વખત એનાથી ફાલતુ રસોઇ થઇ ગઇ હોય ને એ તમે પ્રામાણિકતાપૂર્વક કહી દીધું, પછી જોઇ લેજો ભાયડાના ભડાકા... (સૉરી, આમાં ભડાકા ભાયડાના ન આવે... વાઇફોના ભડાકા આવે ! - પ્રામાણિકતા પૂરી !) પોતાની રસોઇ માટે વાઇફોનો દાવો સાચો હોત, તો દરેક હોટલ આટલી ભરચક રહેત ખરી ?

એમાં તો કોઇ શક નથી કે, આપણી વાઇફો ખૂબ મહેનત કરીને/ઈન્વોલ્વ થઈને/ટીવી પર રસોઇ-શો જોઇજોઇને સુંદર રસોઇ બનાવે છે અને કોકવાર રસોઇ ફિક્કી બની જાય તો એનો વાંક નથી. રોજે રોજ એની રસોઇના કે બહાર જતી વખતે. 'જરા જુઓ તો...હું બરોબર લાગું છું ?'પૂછે, તો આપણે બાકાયદા સાચો અને સારો જવાબ આપીએ છીએ (મોંઢે તો જેટલું કહેવાતું હોય, એટલું જ કહેવાય, ભ'ઈ !)'

પણ એ ય માણસ છે. એનાથીય ભૂલ થઇ જાય ને રસોઇ બરોબર ન બની અથવા તો તૈયાર થયા પછી રોજની સરખામણીમાં દેખાવમાં એ જરા (અથવા પૂરી... જેવા જેના નસીબ...!) ઑર્ડિનરી લાગતી હોય ને સાચું કહી દીધું તો હાલ કેવા થાય છે, એ કોઇએ અમને લખીને જણાવવાની જરૂર નથી... અમે ૩૯-વર્ષથી પરણેલા છીએ....અમને નહિ ખબર હોય ? ઘરે તો જાવા દિયો, કોકના ઘેર જમવા ગયા હોઇએ, ત્યાં ય ઓટલા નીચે ગાય બેઠી હોય, એમ બોલ્યા વગર જે કાંઇ હોય, એ ચાવતા રહેવાનું...એટલું જ નહિ, ચાવતા ચાવતા મોંઢું હસતું રાખીને કહેવાનું ય ખરૂં, 'ભાભી, મૅક્સિકન તો તમારૂં જ હોં... એકદમ ડૅલીશિયસ.'

સાલું, મનમાં અને મોંઢામાં બધું સમજતા હોઇએ કે, સાયકલની ટયુબ ચાવતા હોઇએ. એવું એણે મૅક્સિકન બનાવ્યું છે. પણ પહેલા ઘામાંથી હજી કળ વળી ન હોય ત્યાં, આવતી કાલે સવાર સુધી રાત્રે પથારીમાં પેટ ઊંચું કરી કરીને થાકી જઇએ, એવી જાહેરાત તો મારી નંખાવે એવી હોય, 'બધ્ધું જ ઘેર બનાવ્યું છે...બધ્ધું જ ! બહારનું કાંઇ નથી. હજી બીજું લાવું છું.'

ઓ માં....બહારથી અમારા માટે વીસ રૂપીયાની પાણી-પુરી મંગાવી લીધી હોત તો ય તારી મૅક્સિકન-બાને ય પગે લાગી આવત. પણ તારા આ મૅક્સિકનના બદલામાં ભૈયો એના ખભે લટકાવેલો લાલ ઘમચો ય ના આલે, ત્યાં પાણી-પુરી તો બહુ દૂરની વાત છે. આપણી સામે બેઠેલા એના ગોરધનનું ચાવતું મોઢું જોઇએ ને હોઠના ખૂણા ઉપર નાનકડું પાસ્તું ચોંટયું હોય, તો આપણને જલન થાય કે, કમ-સે-કમ એટલું તો એને ઓછું ખાવું પડશે ! રોડ બનાવવાના ડામરનો વઘાર કર્યો હોય, એવી એમની દાલ-મખની સાહેબ... પી/ચાવી/ઓગાળી/રેડી કે ખાઇ તો જુઓ, આખી નગરપાલિકા બચી જાય, જો શહેરના રસ્તા આની દાલ-મખનીથી બનાવ્યા હોય તો !

મરવાનું તો ત્યારે થાય જ્યારે શ્રીકૃષ્ણ હાથમાં સુદર્શન ચક્ર લઇને કંસનો વધ કરવા આવ્યા હોય, એટલી ત્વરાથી પૂછ્યાગાછ્યા વગર પાલક-પનીરનો રગડો પેલી આપણા બાઉલમાં ઢોળી નાંખે, 'લેજો...લેજો.. લેવાનું જ છે... તમે તો હજી કાંઇ લીધું જ નથી !'

... કાંઇ લીધું જ નથી ?? ઓ બેન ચંપા, તારૂં પાલક-પનીર ખાતી વખતે ત્રણ વખત હાથમાંનો કોળીયો સીધો કપાળને અડી ગયો ને હજી તું કહે છે, 'કાંઇ લીધું જ નથી ?'ખૂન્નસ તો એ જોઇને ચઢે કે, આપણા તો ચારે બાજુથી પેટો ય વધ્યા હોય ને એના ગોરધનના પેટમાં ખાડો દેખાતો હોય ! એ તો પછી બહુ વિચારોએ ચઢી જઇએ ત્યારે રાઝ ખુલે કે, 'આ મરવાનો થયો છે... એને તો રોજ આણે બનાવેલું ચાયનીઝ, મૅક્સિકન, હંગેરીયન કે ઉત્તરસંડા સ્પેશિયલ જ ખાવાનું ને ? ...નહિ તો આજકાલ પેટમાં ખાડા કેટલાને હોય છે ?

આપણા બધાનો સરખો પ્રોબ્લેમ આવું જમ્યા પછી એમના વખાણો કરવામાં થાય છે. પહેલા એનો ગોરધન મચડી નાંખે.

'દાદુ, જમ્યા ને બરોબર...? બધું બરોબર હતું ?'તારી ભલી થાય ચમના... આને તું 'જમવાનું'કહેતો હોય, તો તું મારઝૂડ કોને કહેતો હોઇશ ? અમે તો એટલું સમજ્યા હતા કે, જમતી વખતે બાઇટ મ્હોમાં લઇને દાંત વડે ચાવી જવાનો હશે... એક હાથ વડે દાઢી નીચેથી ધક્કો નહિ મારવાનો હોય !

'તમે તો કાંઇ લીધું જ નહિ... અશોકભાઇ, તમારા ઘર જેવું તો નહિ બન્યું હોય...!'

અડધી ઊંઘમાં વહેલી સવારે બ્રશ ઉપર ટુથપૅસ્ટને બદલે બર્નોલ ચોપડાઇ ગયું હોય, એવું આપણું મોંઢુ થઇ જાય એનો આ સવાલ સાંભળીને ! અરે ગોદાવરી, મારી વાઇફે એક વખત આવી રસોઇ કરી હોત તો કસમ ખુદા કી... (સૉરી, ખુદાની કસમો તો ફિલ્મોવાળા ખાતા હોય...). કસમ તારા ગોરધનની કે, એક જ વાર એણે મારા ઘરમાં આવી રસોઇ બનાવી હોત, તો (કંઇક કરી નાંખવા માટે, ગુસ્સા કે ઝનૂન માટે અહીં કઇ સીમિલી આપું...? જલ્દી યાદ નથી આવતું...!) ઓકે, મારી વાઇફે જીવનમાં એક જ વાર આવી રસોઇ બનાવી હોત તો... મૂંગે મોંઢે ચુપચાપ ખાઇ લેત.. ('ઔર તુમ કર ભી ક્યા સકતે હો સલિમ...?') પણ તારા ગોરધનને એવું કહેવા ન આવીએ કે, 'તમારા ઘર જેવી રસોઇ તો નહિ બની હોય, નહિ ?'જેવી હોય એવી, વાઇફે બનાવી છે ને.. જમી... આઇ મીન, ગળચી જવાની ! હમ મર્દો કે લિયે ઓર કોઇ ચારા ભી હૈ, ક્યા ? (ચારા એટલે ઘાસચારામાં આવે છે એ !)

સ્ત્રીઓ તૈયાર થવામાં ય અપેક્ષા તો રાખે જ છે કે, આપણે એને જોઇએ, ધારી ધારીને જોઇએ, ટગરટગર જોઇએ. જગતની એક પણ વાઇફ એના ગોરધન સાથે પણ બહાર જતી વખતે એના ગોરૂને કેવી લાગતી હશે, એવું તો સપનામાં ય વિચારતી કે ઇચ્છતી નથી... બીજીઓને કેવી લાગીશ અને બીજીઓ કરતા કેવી લાગીશ, એના ઉમંગ અને જુસ્સામાં હોય છે. એને ગૅરન્ટી પણ હોય છે કે, ગોરૂને પૂછીશ એટલે જવાબ ધાર્યો જ આવવાનો છે, 'બહુ સ્માર્ટ અને રૉમૅન્ટિક લાગે છે, ડાર્લિંગ...!' (એક સ્પષ્ટતાઃ લગ્નના પહેલા અઠવાડીયે જે ગોરધનોમાં સાચું કહેવાની હિમ્મતો આવી ગઇ, એ બધા આજે બહાર પણ લહેર કરે છે....કોઇ પંખો ચાલુ કરો !)

યસ, આપણે તો એક લેખ પણ લખ્યો હતો કે, એક તો કલર કાળો ને કપડાં બધા કાળા જ પહેરવાના. તમારા સર્કલમાં યાદ કરી જુઓ. જેનો રંગ મુળથી જ બુટ-ચપ્પલના રંગ જેવો હોય, એ બધા કે બધીઓને કપડાં તો કાળા જ પહેરવા ગમે. બહેન મારી... ઘરમાં બારી-બારણાં, છત, ફલૉર અને ગાદલાં-પથારી-ઓશિકાં ય કાળા રાખવા...? તો અમે તારે ઘેર આવીએ તો કમ-સે-કમ તું અમને જડે તો નહિ ! કહે છે કે, કોઇ ફિલ્મમાં બેન રેખાએ કાળો ડ્રેસ પહેર્યો હતો, ત્યારથી આ બધીઓ ઊપડી છે !

પણ હે પુરૂષો, આ લેખ કેવળ તમારા માટે લખ્યો છે કે, પેલી મુદ્દાની વાત ભૂલતા નહિ. ગૅરેજમાં બેસીને ય ખવાય એવી રસોઇ તમારી વાઇફે બનાવી હોય કે ઘરની બહાર નીકળતી વખતે, એને જોનારાઓ બધા મરવાના થયા છે, એવી બીક લાગે એવી તૈયાર થઇ હોય તો પણ... તો પણ... તો પણ, અત્યંત સૌજન્યપૂર્વક એના વખાણ કરજો... એક નાનકડી ય ભુલ કાઢવા ગયા, તો એ ન ભૂલશો કે હિંદુ શાસ્ત્રો પ્રમાણે એકની એક વાઇફ સાત સાત જન્મો સુધી જમા કરાવે રાખવી પડે છે.

સિક્સર

- રોજેરોજના ટ્રાફિક-જામો ઉકેલવા કેમ એકે ય પોલીસ દેખાતી નથી ?

- સૉરી, એમનું કામ રોડના કૉર્નર પર છુપાઇને ઊભા રહી, બૅલ્ટ પહેર્યા વગરના ગાડીવાળાઓને પકડવાનું છે.

ફિલ્મ – દુશ્મન

નિર્માતા - પ્રેમજી

દિગ્દર્શક -દુલાલ ગુહા

સંગીત - લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલ

ગીતકાર -આનંદ બક્ષી

રનિંગ ટાઈમ - ૧૭-રીલ્સ – ૧૭૭મિનિટ્સ

થીયેટર -અલંકાર (અમદાવાદ)

કલાકારો - રાજેશ ખન્ના, મુમતાઝ, મીના કુમારી, રહેમાન, નાના પળશીકર, અનવર હુસેન, ગુરનામ, કન્હૈયાલાલ, સજ્જન, કે.એન. સિંઘ, અભિ ભટ્ટાચાર્ય, તિવારી, અસિત સેન, કુલજીત, લીલા મીશ્રા, નાઝ, માસ્ટર ટીટો અને માસ્ટર દીપક, નર્મદા શંકર, શેખર પુરોહિત, હબીબ, બિહારી, મૂલચંદ, મારૂતિ, મુરાદ અને ખાસ ભૂમિકામાં 'બિંદુ'અને જ્હૉની વૉકર.

તમારા છોકરાને કોઈ પણ ફીલ્ડનો સુપરસ્ટાર બનાવવો હોય, તો એને અમિતાભ બચ્ચનના નક્શ-એ-કદમ પર ચાલવાનું કહેજો, રાજેશ ખન્નાના નહિ! ફિલ્મોના સુપરસ્ટાર તો બન્ને હતા, પણ ખન્નો 'હતો'કહેવાય છે અને બચ્ચન 'છે'કહેવાય છે. એક માત્ર ડીફરન્સ નમ્રતા. (છોકરાને કોમેડીયન કહેવડાવવો હોય તો શત્રુઘ્ન સિન્હા બનાવજો.... આજે ભ'ઈને કોઈ ઓળખતું ય નથી, છતાં પોતાના પ્રિન્ટિંગ-પ્રેસમાં છપાવેલા સર્ટિફિકેટ મુજબ, હજી આજેય એ પોતાને હિંદી ફિલ્મોનો સુપરસ્ટાર કહેવડાવે છે. એની દીકરી સોનાક્ષી સિન્હાએ ઉઘાડેછોગ બફાટ કર્યો હતો કે, 'મારા ડેડી એ જમાનામાં ય સુપરસ્ટાર હતા અને આજે ય એ જ છે...' તારી ભલી થાય ચમની... કાલ ઉઠીને તો તું ય તારી જાતને 'મધર ટૅરેઝા'કહેવડાવવા માંડીશ, એટલે અમે બધા શું અલીબાગથી આવ્યા છીએ... જા, ઘેર જઈને પંખો ચાલુ કર, બહેન!

રાજેશ ખન્ના તો બાકાયદા સુપરસ્ટાર હતો ને એમાં ય છોકરીઓને એણે પાગલ બનાવી દીધી હતી. 'આરાધના'પછી તો એણે દેશભરમાં ફિલ્મોની આખી તાસિર બદલી નાંખી હતી. સળંગ ૧૫-ફિલ્મો સિલ્વર જ્યુબિલી આપવાનો નવો રેકોર્ડ છે. પણ આજે એનો કોઈ ભાવ પૂછાતો નથી એનું એક જ... ના, એક જ નહિ, ઘણા કારણો નીકળી આવ્યા. એક તો, દેવ આનંદની જેમ ખન્નાએ પણ ઍક્ટિંગને બાજુ પર રાખીને 'મેનરિઝમ્સ'પર વધારે ધ્યાન આપ્યું. ચેહરાના આપણા ગળે ન ઉતરે એવા લાઉડ હાવભાવ, જમણો ખભો ઢળતો રાખીને ચાલવું, બોલવામાં મર્દાનગીને બદલે ક્યારેક સ્ત્રૈણ્યવેડાં, મુમતાઝના ભાઈ રૂપેશ કુમારથી માંડીને સુજીત કુમાર જેવા ચમચાઓથી ઘેરાયેલા રહેવું અને એમના રીપોર્ટર્સ (ખાસ કરીને, ખન્નાના ધરખમ હરિફ અમિતાભ બચ્ચનને હવે કોઈ પૂછતું નથી, એવા મ્હોં-માથાં વગરના રીપોર્ટ્સથી ખુશ થઈ જવાનું) સ્ટુડિયોમાં નાના સ્ટાર્સ કે સેટ પરના માણસો સાથે બદતમીઝી અને ખાસ તો, અમિતાભ બચ્ચન માટે જન્મજાત દુશ્મનાવટ એને બહુ મોંઘી પડી. ખન્નો સ્વીકારવા ય તૈયાર નહતો કે, બચ્ચન હોય કે દાદામોની હોય કે દિલીપ કુમાર... એનાથી વધુ સારા ઍક્ટરો હોઈ શકે. એક્ટિંગમાં ધ્યાન આપવાને બદલે ફિલ્મી કાવાદાવાઓ શરૂ કર્યા ને એકવાર પતન શરૂ થયું અને 'ઝંજીર'પછી અમિતાભ બચ્ચન નામનું ત્સુનામી આવ્યું, એમાં બહુ શરમજનક રીતે ખન્નો ઘસડાઈ ગયો... ને મર્યો ત્યાં સુધી સ્વીકાર્યું ન હિ કે, પોતાનાથી બચ્ચન હવે વધુ ચલણમાં છે કે વધુ સારો ઍક્ટર છે. નહિ તો, આ જ રાજેશ ખન્ના સાચા અર્થમાં અદ્ભુત 'ઍક્ટર'હતો. એને કન્ટ્રોલમાં રાખી શકે, એવા દિગ્દર્શકો પાસે એણે ઉત્તમોત્તમ કામ કર્યું છે, ખાસ કરીને બી.આર. ચોપરાની ઈત્તેફાક, આપ કી કસમ, આનંદ, માલિક... ઓહ, અનેક ફિલ્મોમાં એ હીરો નહિ, 'ઍક્ટર'તરીકે ઝળક્યો કારણ કે, દિગ્દર્શક મજબુત હોય તો અઢી સેકન્ડના દ્રશ્ય માટે ખન્નો ચેહરાના આઠસો અવયવો હલાવી શકતો... લેવાદેવા વગરના! (દવે સાહેબ, જરા મોળા પડો... ચેહરાના આઠસો અવયવો ક્યાંથી ગણી લાવ્યા? જવાબ : આપણા બધાના હાવભાવો ખન્નો એકલો ચેહરા ઉપર લાવી શકતો... જવાબ પુરો) ખન્નાએ ૧૬૩-ફિલ્મોમાં કામ કર્યું, જેમાંની ૧૦૬-ફિલ્મોમાં તે એ એકલો હીરો હતો. '૭૪માં બી.બી.સી.એ 'ધ બૉમ્બે સુપરસ્ટાર'નામથી એના ઉપર ડૉક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ બનાવી હતી.

પ્રેમજી નિર્મિત અને દુલાલ ગુહા દિગ્દર્શિત આજની ફિલ્મ 'દુશ્મન'એવા જ રાજેશ ખન્નાની સુંદર ફિલ્મ છે, જેમાં એને ગુહાએ 'હખણો'રાખ્યો છે, માટે ફિલ્મનો બધો ભાર એણે ઑલમોસ્ટ એકલે હાથે ઉપાડયો છે. ધર્મેન્દ્રને ફિલ્મ 'બંદિની'કે 'અનુપમા'બ્રાન્ડના ઠંડા હીરોમાંથી ગરમ ધરમ બનાવનાર આ દુલાલ ગુહા. ફિલ્મ 'દોસ્ત'પણ એમની જ. બચ્ચનની 'દો અન્જાને'પણ ગુહા સાહેબની કમાલ. થોડી પણ સફળ ફિલ્મો એમણે બનાવી, એમાંની આ એકમાં એમણે એક અસરકારક પ્રયોગ કર્યો છે. રોડ-ઍક્સિડેન્ટમાં ગુન્હેગાર ડ્રાયવરને અદાલત ફાંસીએ લટકાવે કે જનમટીપ આપે, એનાથી જાન ગુમાવનારના પરિવારને કયો ફાયદો? આ પ્રશ્નનું લોજીક સાચું પણ હોય તો ય, દુનિયાભરની અદાલતો જે તે અકસ્માતનું પરિણામ ભોગવનાર પરિવારને કશું આપી/અપાવી શકતી નથી.

ફિલ્મ 'દુશ્મન'માં અખતરો કાયદાના નામ ઉપર કરી જોવાયો છે. શરાબી અને ઐયાશ ટ્રક-ડ્રાયવર (રાજેશ ખન્ના) ગરીબ ખેડૂત ઉપર અજાણતામાં ટ્રક ફેરવી દે છે, જે મીના કુમારીનો પતિ એટલે કે પરિવારનો એક માત્ર રોટલો રળનાર માણસ, જેના ઘરમાં એની બહેન (નાઝ), એક પગે અપાહિજ બાપ (નાના પળશીકર), પ્રજ્ઞાચક્ષુ માતા (લીલા મીશ્રા) અને વિધવા માં મીનાકુમારીના બે બાળકો (માસ્ટર ટીટો અને દીપક) ન્યાયાધીશ (રહેમાન)ની એ દલિલ સાથે સરકારી વકીલ (કે.એન. સિંઘ) નારાજ છે કે, ગુન્હેગારને જેલના સળીયા પાછળ બંધ કરવાને બદલે નુકસાન પામનાર ગરીબ કિસાનના પરિવારનું બે વર્ષ સુધી ભરણપોષણ એ લોકોના ઘરમાં રહીને પૂરું પાડવું. પણ એમ જ થાય છે, એમાં મીના કુમારી ઉપરાંત એનો પૂરો પરિવાર આ ચુકાદો સ્વીકારતો તો નથી, પણ પરાણે એક ખૂનીને પોતાના ઘરમાં રાખવો, સહુની નફરત સાથે સજાના ધોરણે ન છૂટકે રહેતો ખન્નો ધીમે ધીમે એ પરિવારને રોટલો પૂરો પાડવા ઉપરાંત, હિંદી ફિલ્મોના હીરો કરે છે એ બધું - જેમાં 'ઘર કી બહુબેટીયોં કી લાજ બચાના'ય આવી જાય ને જુલ્મી જમીનદાર (અનવર હુસેન) અને તેના સાગરિત (સજ્જન)ને સીધા કરવા માટે ગામના સાધનસંપન્ન ખેડૂત (કન્હૈયાલાલ) અને ફિલ્મની હીરોઈન ફૂલમતી (મુમતાઝ)ની મદદથી ફિલ્મનો સંતોષજનક એન્ડ લાવવો.

આ '૭૦ના આજુબાજુના દાયકાઓમાં બનેલી ફિલ્મો ભારે નિરાશાજનક હતી. અપવાદોને બાદ કરતા એકે ય ફિલ્મમાં એકે ય કિસ્મના ઢંગધડા જોવા ન મળે, ત્યારે આ 'દુશ્મન'એની વાર્તા, દિગ્દર્શન અને રાજેશ ખન્નાના અર્થપૂર્ણ અભિનયને કારણે જોવી-માણવી ગમે એવી ફિલ્મ બની હતી. યાદ ન હોય કે હજી નહિ જુઓ તો કાંઈ લૂંટાઈ જવાય એવી ગ્રેટ ફિલ્મ પણ નહોતી, દુલાલ ગુહાને વાર્તા કહેતા સરસ આવડતી હોવાથી ફિલ્મ જોતી વખતે ઘટનાઓ બદલાયે રાખે છે. દ્રષ્યો લાંબા અને જરૂર વગરના ઉમેર્યા નથી. ફિલ્મના તમામ પાત્રો મારા-તમારા ઓળખીતા છે, એટલે 'આ જમીનદાર બને છે, તે કયો ઍક્ટર?'કે એ સમય પહેલાથી લગભગ દરેક ફિલ્મમાં દેખાતો મોટી ફાંદવાળો મૂલચંદ કયો? 'જીસ દેશ મેં ગંગા બહેતી હૈ'માં પોલીસ સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટ રાજ મેહરા જેને મકાનના છાપરે ગોળીએથી વીંધી નાંખે છે, એ વખતે તો એ ફક્ત 'તિવારી'તરીકે ઓળખાતો તો છેલ્લે છેલ્લે એનું નામ 'રામાયણ તિવારી'કેમ થઈ ગયું? વગેરે સવાલો બહુ પૂછવા પડે, એટલા અજાણ્યા કલાકારો નથી. નાના પળશીકરને જેટલી ફિલ્મોમાં જોઈએ, આપણે એની અભિનય પ્રતિભાથી ઈમ્પ્રેસ થયા વિના રહી ન શકીએ. ચોપરાની ફિલ્મ 'કાનૂન'માં કોર્ટના એક દ્રશ્યમાં એ મેદાન મારી જાય છે. એ રોતડો બારે માસ... કબુલ, પણ નઝીર હુસેન કે મનમોહનકૃષ્ણ જેવો બોરિંગ ન લાગે.

ખાસ ઉલ્લેખ, વેમ્પ બિંદુનો કરવો પડે, એની નૃત્ય પરફૉર્મ કરવાની ખૂબીઓને કારણે. એક ખૂબી તો તમે જાણો અને ટગરટગર જુઓ જ છો, એના માદક શરીર અને સુંદર ચહેરાની, પણ ખલનાયિકાઓમાં એ વખતે પણ આટઆટલી હરિફાઈ હોવા છતાં બિંદુએ માર્કેટ આખું સર કરી લીધું, એની ડાન્સ માટેની અનન્ય મેહનતને કારણે. શરીરના આકાર સાથે એનો ડાન્સ પરફેક્ટ જતો હતો, પછી એ 'કટિ પતંગ'નો 'મેરા નામ હૈ શબનમ... પ્યાર સે લોગ મુઝે શબ્બો કહેતે હૈં...'કે પછી દિલીપ કુમાર જેવા ગ્રેટની સામે ફિલ્મ 'દાસ્તાન'માં 'ઓ હાય મૈં કિ કરાં'કે પછી વર્ષો પહેલા શત્રુઘ્નની ફિલ્મ (નામ યાદ નથી આવતું...!)નું 'દર્દે દિલ બઢતા જાયે, સારી સારી રાત નીંદ ન આયે...'હોય... બિંદુ જોવા ગમતી. બહુ ઓછાને ખબર હશે કે, સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત (પ્યારેલાલ)ની એ સગી સાળી થાય. બિંદુ ગુજરાતી છે અને વલસાડ પાસેના હનુમાન ભગડા ગામમાં નાનુભાઈ દેસાઈને ત્યાં જન્મી. દેસાઈ અને વલસાડની એટલે મોટે ભાગે તો એ અનાવિલ હોવી જોઈએ. એની ઑફિશિયલ જન્મ તારીખ લખાવી તો છે, ૧૭ એપ્રિલ, ૧૯૫૧ની, પણ ઈ.સ. ૧૯૬૨માં આવેલી ફિલ્મ 'અનપઢ'માં એ કૉલેજ ગ્રેજ્યુએટ (માલા સિન્હાની દીકરી) બની છે, એ હિસાબે તો એ ફક્ત ૧૧-વર્ષની ઉંમરે 'અનપઢ'માં મદન મોહનની અત્યંત જટિલ છતાં મધુરી રચના 'જીયા લે ગયો જી મોરા સાંવરીયા...'ગાતી હશે? ૪૦-વર્ષની કરિયરમાં ૧૬૦-ફિલ્મોમાં કામ કરનાર બિંદુ સંતાનવિહોણી છે. બહુ મોટી ઉંમરે એને કસુવાવડ (મીસકૅરેજ) થઈ જતાં વર્ષોની આશાઓ ઉપર પાણી ફરી વળ્યું હતું. ફિલ્મોમાંથી લગભગ નિવૃત્તિ પછી હાલમાં એ એના પતિ ચંપકલાલ ઝવેરી સાથે પૂનાના કોરેગાંવ પાર્કમાં રહે છે. રેસની બહુ શોખિન હોવાથી પૂનાની ડર્બીમાં (ઘોડાની રેસ)માં એ હરદમ જોવા મળે છે... (ઘોડાની ઉપર નહિ... પ્રેક્ષકોની ગેલેરીમાં!)

બીજી રીતે ય બિંદુ કેવી બદનસીબ કે એને સાત-સાત ફિલ્મો (ઈત્તેફાક, દો રાસ્તે, દાસ્તાન, અભિમાન, હવસ, ઈમ્તેહાન અને અર્જુન પંડિત) માટે 'ફિલ્મફેર'ના 'બેસ્ટ સપોર્ટિંગ રોલ્સ'ના નોમિનેશન્સ મળ્યા, પણ એવોર્ડ એકેયમાં નહિ, તમને નવાઈ અથવા ઝટકો લાગી શકે, પણ ફિલ્મ 'દુશ્મન'ની હીરોઈન મુમતાઝ (જન્મ તા.૩૧ જુલાઈ, ૧૯૪૭) મૂળ ભારતીય નહિ, ઈરાની છે. નામ 'મુમતાઝ અસ્કરી'. (રાજેશ ખન્નાના ચમચાના નામે વગોવાયેલા ખૂબ હૅન્ડસમ વિલન રૂપેશ કુમાર એનો નજીકનો કઝિન થાય.) મુમતાઝ જન્મી હતી તો મુંબઈમાં અને એના પિતા અબ્દુલ સલીમ અસ્કરી ફ્રૂટની લારી ફેરવતા હતા. '૬૦-ના દાયકામાં દારા સિંઘની ફિલ્મોની હીરોઈન બનનાર મુમતાઝની મોટી બહેન મલ્લિકા દારા સિંઘના જ સ્વર્ગસ્થ ભાઈ રણધાવા સાથે પરણી હતી. (ફિલ્મી મેગેઝિનોવાળા 'રંધાવા'નો ખોટો ઉચ્ચાર કરે છે. પંજાબીઓમાં યુધ્ધપ્રેમી દેશભક્ત યુવાનો રણભૂમિમાં દોડી જવા બેતાબ રહેતા, એ હિસાબે 'રણ-ધાવા'નામ પડયું.) બલરાજ સાહની-નૂતનની ફિલ્મ 'સોને કી ચીડીયા' ('રાતભર કા હૈ મેહમાં અંધેરા, કિસકે રોકે રૂકા હૈ સવેરા...')માં પહેલી વાર બાળ કલાકાર તરીકે આવનાર મુમતાઝને કેન્સર થયું હતું, પણ એના કહેવા મુજબ હવે તે કેન્સરથી સંપૂર્ણપણે ભયમુક્ત છે.

ફિલ્મ 'દુશ્મન'ને આ જ વર્ષે તમિલમાં ફિલ્મ 'નિધિ'નામે બનાવવામાં આવી હતી, જેમાં રાજેશ ખન્નાનો રોલ શિવાજી ગણેશને અને મુમતાઝનો તમિલનાડુની પૂર્વ મુખ્યમંત્રી જયલલિતાએ કર્યો હતો. તેલગુમાં પણ 'ખૈદી બાબાય' (કૈદી બાબા)ના નામે બની હતી, જેમાં શોભન બાબુએ ખન્નાનો કિરદાર કર્યો હતો. 'દુશ્મન'૧૯૭૧-ની સાલમાં અમદાવાદના અલંકાર સિનેમામાં આવ્યું, ત્યારે અશોક ટૉકિઝમાં વિનોદ મેહરાની પહેલી ફિલ્મ 'પરદે કે પીછે'રીલિઝ થઈ હતી અને સિલ્વર જ્યુબિલી મનાવી હતી. નવાનવા આવેલા રાકેશ રોશન (આપણા ઋત્વિક રોશનના 'ડૅડ'...)ની હેમા માલિની સાથેની ફિલ્મ 'પરાયા ધન'આશ્રમરોડના નટરાજમાં. જેનો હીરો નવિન નિશ્ચલ હતો ને અમિતાભ બચ્ચન વિલન, એ ફિલ્મ 'પરવાના'ફેઇલ ગઈ હતી. સાધના-રાજેન્દ્ર કુમારની 'આપ આયે બહાર આઈ'રૂપાલીમાં, રાજેશ ખન્ના-શર્મીલાનું 'અમર પ્રેમ'લક્ષ્મીમાં, શમ્મી કપૂર-ખન્ના-હેમાનું 'અંદાઝ'રીગલમાં, જીતેન્દ્ર-આશા પારેખનું 'કારવાં'લાઈટ હાઉસમાં, સૅક્સના નામે ખૂબ વગોવાયેલું 'દો રાહા' (રાધા સલૂજા-અનિલ ધવન) એલ.એન.માં, મોડૅલ ટૉકિઝમાં તનૂજા-રાજેશ ખન્નાનું 'હાથી મેરે સાથી', ઓપી રાલ્હનનું 'હલચલ'રૂપમમાં, રીલિફમાં રાજ કપૂરના પુત્ર રણધીર કપૂરનું 'કલ આજ ઔર કલ', પ્રકાશમાં સંજીવ કુમાર-વહિદા રહેમાનનું 'મનમંદિર', નોવેલ્ટીમાં ફિરોઝ ખાન-મુમતાઝ-સંજય ખાનનું 'મેલા'અને કૃષ્ણમાં દેવ આનંદ-મુમતાઝ-હેમા માલિનીનું 'તેરે મેરે સપને'આવ્યું હતું.

૧. જો તમને સોનિયા ગાંધી કોંગ્રેસ-અધ્યક્ષ બનાવે તો ?

- એટલા બધા એ બેવકૂફ નથી.

(દિવ્યા સાણંદીયા, સુરત)

૨. તમે પત્નીને દિવસમાં કેટલી વાર 'આઈ લવ યૂ'કહો છો ?

- આવું હોય ત્યારે અમે બન્ને એકબીજાને 'જે શી ક્રસ્ણ'કહીએ છીએ.

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

૩. લેખક સફળતાની ટોચ પર ક્યારે પહોંચ્યા કહેવાય ?

- જ્યારે ત્યાંથી એને ધક્કો મારનારાઓની લાઈન લાગી હોય !

(પારૂલ સુનિલ ગઢીયા, રાજકોટ)

૪. 'વેલેન્ટાઈન-ડે'ઉપર લોકો પોતાની ગર્લ-ફ્રેન્ડ પાછળ ખર્ચા કેમ કરે છે ?

- હાસ્તો વળી, એમ કાંઈ મફતમાં ઘર-ઘર થોડું રમાય છે, કાંઈ ?

(ડેની ગોટેચા, કેશોદ)

૫. મેહનત છતાં એકઝામ્સમાં માકર્સ ઓછા કેમ આવે છે ?

- મોટા માણસોના જીવનચરિત્રો વાંચો.

(ચંદ્રેશ ડોબરીયા, નિંગાલા-બોટાદ)

૬. દિલ્હીમાં ભાજપથી કંટાળીને જ પ્રજાએ 'આપ'ને પસંદ કરી... હવે મોદી માટે ખતરો ખરો કે નહિ ?

- હજી સુધીતો નથી !

(ધીમંત ભાવસાર, બડોલી)

૭. તમને પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન બનાવવામાં આવે તો ?

- ભારતથી મહાન દેશ બીજો કોઈ છે ખરો ? હવેથી જરા ઊચું વિચારો.

(કેયૂર પ્રજાપતિ, મહેસાણા)

૮. તમને 'એનકાઉન્ટર'લખવાની પ્રેરણા કેવી રીતે મળી ?

- મગજમાંથી.

(ડૉ. પ્રવિણ કલસરીયા, તલગાજરડા)

૯. દિલ્હીમાં તો 'ઝાડુ'ફેરવાઈ ગયું... હવે ?

- હવેના ઝાડુઓ વિદેશોથી આવશે...

(નિહાર ગોર, પાલનપુર)

૧૦. પહેલા ઝાડુ... પછી સ્વચ્છતા... હવે ?

- શૌચાલય.

(જતિન દેસાઈ, મુંબઈ)

૧૧. 'ભદ્રંભદ્ર'જેવી હાસ્યનવલકથા ગુજરાતને ક્યારે મળશે ?

- કોઈ હાસ્યલેખક આખી નવલકથા લખવાની ભૂલ કરે ત્યારે.

(ઉષા ઢોલરીયા, વાપી)

૧૨. કેજરીવાલના મતે મોદીજીનો સૂટ રૂ. દસ લાખનો, તો એમના મફલરની કિંમત કેટલી ?

- એ તો સૂટના વધેલા કાપડમાંથી બની જાય !

(રાજેન્દ્ર સેન્તા, અંકલેશ્વર)

૧૩. વર્લ્ડ-કપમાં પાકિસ્તાન સામે ઈન્ડિયા જીત્યું, એમાં મીડિયા દ્વારા આટલું બધું કવરેજ... ?

- આમાં તમને વાંધો ક્યાં આવ્યો... ?

(રોહિત બૂચ, વડોદરા)

૧૪. તમારી દ્રષ્ટિએ ભારતની સૌથી મોટી સમસ્યા કઈ છે ?

- બેફિકર બનીને બેસી રહેલા નેતાઓ.

(જયમીન જોશી, આણંદ)

૧૫. 'ઈસરો'તમને મંગળના ગ્રહ ઉપર મોકલે તો જવા રાજી ખરા ?

- 'ઈસરો'માં વૈજ્ઞાાનિકો બેઠા છે... મારા સાસરાવાળાઓ નહિ !

(અનંત ત્રિવેદી, ગોરડકા-બોટાદ)

૧૬. પાકિસ્તાન જઈને એને મારી અવાય નહિ ?

- ભારતના વડાપ્રધાનનું નામ 'બરાક હુસેન ઓબામા'નથી.

(ડૉ. અશ્વિન કાકડીયા, સુરત)

૧૭. લગ્નપ્રસંગે ચાંદલો... એ પ્રથા વિશે શું માનો છો ?

- ખાસ કાંઈ નહિ... જે કંકોત્રીમાં 'ભેટ-ચાંદલો લેવાનો નથી'એવું આશ્વાસન લખવામાં આવે છે, ત્યાં જમવાનું બહુ મીઠું લાગે છે.

(પુનિતા વ્યાસ, પૂણે-મહારાષ્ટ્ર)

૧૮. કહેવાય છે કે, સુંદર સ્ત્રીને જોયા પછી પુરૂષનું મગજ બંધ થઈ જાય છે... તમે પણ એમાંના જ નીકળ્યા !

- તમે અભિનંદન આપી રહ્યા છો કે ફરિયાદ કરી રહ્યા છો ?

(તૃપ્તિ ઠાકર, અમદાવાદ)

૧૯. તમને એક સવાલનો જવાબ લખતાં કેટલો સમય લાગે છે ?

- ગમ્મત ગુણવત્તાથી આવે... સમયથી નહિ !

(અકીલ મનસુરી, અમદાવાદ)

૨૦. છોકરો પસંદ કરતા પહેલાં શું જોવું જોઈએ ?

- એના બાપનું કપાળ... આઈ મીન, બેન્ક-બેલેન્સ ! લગ્નના બીજા જ મહિને કન્યાને નોકરી શોધવાની લાઈનમાં ઊભા રહેવું પડે, એવા ઘરમાં ન પરણાય !

(અંજલિ રાયઠઠા, રાજકોટ)

૨૧. ડૉક્ટરો અને વકીલો આખી જીંદગી 'પ્રેક્ટીસ'જ કરે છે, તો 'પરફેક્ટ'ક્યારે બનશે ?

- એ લોકો 'પરફેક્ટ'છે, માટે આપણે 'પ્રેક્ટીસ'કરવી પડતી નથી.

(રજનીકાંત ત્રિવેદી, ભાવનગર)

૨૨. મેરેજ પછી લાઈફમાં ચેઈન્જીસ આવે, એ વાત સાચી છે ? અને આવે તો કેવા ચેઈન્જીસ આવે ?

- ખાસ કંઈ નહિ... અત્યાર સુધી કપડાં-બપડાં તમે ધોતા હો... નવા ચેઈન્જ મુજબ ગોરધનને ધોવાના (અને ''ધોવાનો'') આવે !

(ચેતના દવે, સુરત)

૨૩. સોનું અને કથિર, એમ તમારા પત્ની અને ડિમ્પલ કાપડીયા... બરોબર ને ?

- શું ધૂળ બરોબર... ? ડિમ્પલ સોનું તો પત્ની પ્લેટિનમ !

(સિલિકા દેડકીયા, રાજકોટ)

૨૪. તમે મારા આગળના સવાલનો જવાબ આપવામાં ત્રણ મહિના લીધા... એટલો બધો અઘરો લાગ્યો ?

- હું ડૉક્ટર હોત તો હજી છ મહિના વધુ લાગત !

(ડૉ. વ્યોમિકા દેવધરા, વાપી)

૨૫. આપને ક્યારેય કોઈની ઉપર અહોભાવ થયો છે ?

- હા. એક વ્યક્તિ ઉપર. રાકેશ શર્મા, જે પહેલા ભારતીય હતા, જે અંતરીક્ષમાં ગયા. મેડમ ઈંદિરા ગાંધીએ લાઈવ ટેલીકાસ્ટમાં પૂછ્યું, ''ઉપર સે હમારા ભારત કૈસા દિખતા હૈ ?''તો રાકેશે જવાબ આપ્યો, ''સવાલ હી નહિ ઉઠતા... સારે જહાં સે અચ્છા, હિંદુસ્તાં હમારા.''બસ, મને આજ સુધી આ એક જ વ્યક્તિ ઉપર સંપૂર્ણ અહોભાવ થયો છે.

(જગદિશ આર. શાહ, રાજકોટ)

૨૬. ટ્રક-ડ્રાયવરની સાથે મેલાઘેલા સાથીને 'ક્લીનર'કેમ કહેવાય છે ?

- જ્યાં કોઈ સર્વિસ થતી નથી, એને ય 'સર્વિસ રોડ'જ કહેવાય છે ને ?

(સુનિલ એન. આનંદ, સુરત)

અમદાવાદના એસ.જી. હાઇવે પરના વૈષ્ણોદેવી મંદિર પાછળ ચાંદખેડા તરફ જતો એક અન્ડરપાસ આવે છે. હું 'કલહાર'બંગલોઝથી ઍરપૉર્ટ જતો હતો. બહુ લાંબુ અંતર અને રાતનો લગભગ ૧૧-નો સમય. હું તો વડોદરાવાળા ઍક્સપ્રેસ-હાઇવે ઉપરે ય ૬૦-થી વધુ સ્પીડમાં જતો નથી. પણ એ ગરનાળુ વટાવતા જ અંધારામાં મારી પાછળ કોઇ મારૂતિ વાન બેફામ સ્પીડથી આવતી દેખાઈ. મેં સાઇડમાં લઇને ગાડી વધુ ધીમી પાડી. ત્યાં અચાનક મારી બાજુમાં ગાડી ધીમી પાડીને એકલા બેઠેલા છોકરાએ મને અત્યંત હલકી કક્ષાની ગાળો દેવા માંડી. રોડના ડીવાઇડર પાસે મારી ગાડી બ્લૉક કરી માં-બેનની ગાળોથી ય હલકી કહી શકાય એવી ગાળો બોલતો એ ઢીંચકો છોકરો બિભત્સતા પર ઉતરી આવવા માંડયો. એની હાઇટ-બૉડી તો વાળીને મારા ખિસ્સામાં મૂકી દેવાય એવી હતી ને તમારામાંથી જેમણે મને રૂબરૂ જોયો છે, તે જાણતા હશે કે, પૂરા પોણા છ-ફૂટની હાઇટવાળો હટ્ટોકટ્ટો માણસ છું. મારે એને મારવાની જરૂર પણ પડે એમ નહોતું. માત્ર કૉલરથી પકડીને હવામાં અધ્ધર કરી શકું, એટલી સાઇઝનો એ હતો.

મને હજી ખબર પણ નહોતી કે, એ મને કઇ કમાણી ઉપર આટલી બધી સતત ગાળો દીધે રાખે છે. મારો જન્મજાત સ્વભાવ છે કે, કોઇ ગુસ્સે થતું હોય, ત્યાં હું ઠંડા કલેજાનો બની જવા માંડુ છું. અમદાવાદમાં ગાડી ચલાવવી અને રોજ મારામારી કરવી, મને નહિ.... કોઇને ન પોસાય, છતાં એવી નાનીમોટી ઘટનાઓ તો દરેક વાહનવાળાને બનવાની જ.

'અરે બેટા, તું સારા ઘરનો છે... આટલી બધી ગાળો.'

'બેટો...? તું મારી માં ને...'આગળનું બિભત્સ તો એ પોતાની માં માટે ય બોલ્યો, એ હું યાદ પણ કરી શકતો નથી. ત્યાં અહીં લખવાનો તો સવાલ જ ક્યાં ઊભો થાય છે. એ બીજું કશું કરતો નહતો... બસ, નૉન-સ્ટૉપ ગાળો જ બોલે રાખતો હતો. એક ક્ષણ માટે તો એવો ય વિચાર આવી ગયો કે, ગાડીમાંથી ઉતરીને આને ઊંચો કરીને રોડ ઉપર પછાડું, પણ ટેન્શન વધતું જાય, એમ હું આગળનું વધુ વિચારી શકું છું. મને હવે પછી બની શકે એવા દ્રષ્યો યાદ આવવા માંડયા કે, હું એને ઉંચકીને રોડ કે ડીવાઇડર ઉપર પછાડું, એ તો ક્ષણનું કામ છે, પણ પછી બનવાપાત્ર ઘટનાઓના દિવા-સપનાઓ મને ત્યાં જ ફાસ્ટફોરવર્ડમાં આવવા માંડયા કે, એને ખૂબ વાગે, અંધારામાં પાછળથી આવતી કોક ટ્રક એને કચડી નાંખે... એ હૉસ્પિટલમાં કે સ્મશાને ને હું પોલીસ-સ્ટેશનો અને અદાલતના ચક્કરો મારતો થઇ જાઉં. મોટો પ્રોબ્લેમ એ ધારી લીધો કે, હું મારવા બેસું તો પછી મારવાનો થાક મને ન લાગવો જોઈએ.. માર ખાવાનો એને લાગવો જોઈએ. અદાલત કે પોલીસવાળા તો ઠીક, ખૂદ મારા ઘરવાળા વાંક મારો કાઢશે કે, 'છોકરો હતો... દસ-બાર ગાળો દઇ ગયો ને ખઇ લીધી હોત તો ગુજરાતની સાડા પાંચ કરોડની જનતા કયાં તમને બાયલો કહેવા આવવાની હતી... પણ આટલો બધો કોઇને મરાય...?'

અને કાંઇ બાકી રહી જતું હોય એમ પેલા છોકરાના ઘરવાળાઓ ય મને કાંઈ 'થૅન્કસ'કહેવા થોડા આવવાના હોય ? બાત નીકલી હૈ તો બહોત દૂર તલક જાયેગી..!'

ગયા મહિને જ બનેલી આ સત્યઘટનાથી, જે પાઠ હું જન્મજાત શીખ્યો હતો કે, અંતે તો પરાજય ગુસ્સો કરનારનો જ થાય છે, એ મને આજીવન કામમાં આવ્યો છે. આપણા જેવાની જીંદગીઓમાં વિજય-પરાજય જેવું ઓછું હોય, છતાં એક નાનકડો ઝગડો આવનારા આઠ કલાકથી માંડીને બાકીની જીંદગીમાં ઝેર ઘોળી દે છે. લાચારી બધાની એકસરખી કે, પેલા જેવા હલકટ તમે થઇ શકવાના નથી અને થાઓ તો હિંદુસ્તાનનો ઈન્ડિયન પીનલ કોડ બહુ ખતરનાક છે.

તો શું... આપણો વાંક હોય કે ના હોય, આપણો પરાજય સ્વીકારીને દુશ્મનોને જવા દેવાના ?

ઓકે. મારા કૅસમાં તો આજ સુધી કોઇ દુશ્મનને મેં સામે વાર (કોઇપણ સ્વરૂપે) નથી કર્યો, છતાં અંતે વિજય મારો થયો છે. પરમેશ્વરે એ લોકોને જરૂરત કરતા વધુ સજાઓ આપીને મારા વતી બદલો લીધો છે ને એ દુશ્મનોને રિબાતા જોઇને હું કદી ખૂશ થયો નથી. આજે પણ તમામને કોઇ ફંકશનમાં હું સામેથી બોલાવી શકું છું. તમારૂ ફીલ્ડ કોઇ બી હો, એક વાર તમે સફળ થવા માંડયા, પચી હરિફો તમને માફ કરતા નથી. ગુજરાતમાં જ અનેક ક્રિકેટરો આગળ વધી ન શક્યા, સુગમ સંગીતમાં તો રોજ બીજે દહાડે કોઇ કહેનારો કે કહેનારી મળે છે. 'સુગમ સંગીત જેવું પૉલિટિક્સ અન્ય કોઇ ક્ષેત્રમાં નથી.'સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં તો અમથા ય તમામ કવિ-લેખકો ઘણા લોઅર-મિડલ ક્લાસમાંથી આવ્યા છે. જેમણે જાહોજલાલી જોઇ જ નથી. થોડું નામ થયું, એમાં મહારાજા બની જાય ને આસપાસના તમામ રાજા-મહારાજાઓને ખતમ કરવા બહુ ઝીણકું છતાં બિભત્સ રાજકારણ રમે. સીધો સિધ્ધાંત... 'ગુણવત્તાથી નહિ તો ગાળોથી મારો સાલાને !'

પણ દુશ્મનોને સીધા કરવાની મારી 'ચાલ'બેહદ કામયાબ નિવડી છે કે, કદીય એમની ઉપર વળતો હૂમલો કરવાનો જ નહિ. એમનું ખરાબ તો એટલા માટે નહિ બોલવાનું કે, માતા સરસ્વતિની કૃપાથી લોકો મને સારૂં બોલવાના અઢળક પૈસા આપે છે. અહીં થોડું મારૂં અભિમાન પણ આવી જાય છે કે, ગમે તેવો આલીયો-માલીયો મારા દુશ્મન હોવાની જાહોજલાલી કેવી રીતે ભોગવી શકે ? દુશ્મન પણ બધી રીતે મારા લૅવલનો હોવો જોઇએ. કાલ ઉઠીને આપણા રણછોડભ'ઇ મફાભ'ઇ પટેલ કહે, 'બૉસ, આપણે હમણાંથી બચ્ચન-ફચ્ચનને ઘેર સવારના ચા-પાણી બંધ કરી દીધા છે. બચ્ચુને તો હું બોલાવતો જ નથી !'લો કલ્લો બાત... આમાં તમને બચ્ચનનું ધોરણ કેટલું નીચું ગયેલું લાગે, જે રણછોડભ'ઇને ઓળખતો ય ન હોય !

તમે આ થિયરીથી કન્વિન્સ ન થતા હો, પણ કોઇ પણ દુશ્મનને સામે ચાલીને પ્રેમથી બોલાવવામાં લેવલ તમારૂં ઊંચુ દેખાવાનું છે. શક્ય છે, દુશ્મની ખતમ પણ થઇ જાય. જીવનભરની દુશ્મની આજ સુધી કોઇને ફાયદો કરાવતી ગઇ નથી. ઉપર જવાનો સમય નજીક આવતો જાય, ત્યારે માથાં ઉપર દુશ્મનીના ભારનું પોટલું ઊચકીને જવાનું ન હોય....'ન હાથી હૈ ન ઘોડા હૈ, વહાં પૈડલ હી જાના હૈ'!

રસ્તે જતા હો અને અચાનક દૂરથી તમારો કોક દુશ્મન દેખાઇ ગયો, ત્યારે કેવા વિચારો આવે છે? ત્યાં જઇને એને મારી આવવા-બાવવાનું તો આપણા ગુજરાતીઓનું કામ નહિ. પણ મનમાં એની માં-બેનને કેટલી ચોપડાવો છો ? પેલાને તો ખબરે ય નથી કે, તમે આસપાસમાં છો, પણ અચાનક આપણાથી સાલો જોવાઇ ગયો, તો તમારી બૉડી-લૅન્ગ્વેજ કેવી થઇ જાય છે ? મનમાં ને મનમાં ધુંધવાઇ જઇએ છીએ અને કાંઇ કરી શક્તા ન હોવાની લાચારી આપણી ઉપર હસતી રહે છે. છેલ્લે જાણીએ છીએ કે, આપણાથી કાંઇ થવાનું નથી, એટલે, 'મરવા દે ને સાલાને... એના જેવું કોણ થાય ?'કહીને મોટા માણસ બની જઇએ છીએ. એકાદ-બે વીક પહેલા મેં એક વિવાદાસ્પદ લેખો લખ્યો હતો, 'હા, હું ગાળો બોલું છું'.... ગાળો બોલી નાંખવાનો મોટો ફાયદો એ કે, મારામારી કરવા જવું ન પડે, એને તો જાવા દિયો, સામું આપણને વાગે-બાગે નહિ અને મનમાં બોલાયેલી ગાળોને કારણે એક મોટી મારામારી અને ભયાનક ભાવિ પરિણામોથી બચી જવાય છે. ગાળો વેશ્યા જેવી છે. પોતે બદનામ થઇને, વિકૃત માણસોની હવસ સંતોષીને રસ્તે જતી સારા ઘરની સ્ત્રીઓને શક્ય હોય ત્યાં સુધી બચાવી લે છે. મનમાં બોલાયેલી ગાળો ય વેશ્યાનું કામ કરે છે. તમને સંભવિત મુશ્કેલીમાંથી ઉગારી તો લે છે જ, પણ બદલો લીધાનો નાનકડો સંતોષે ય આપે છે.

ઓહ યસ...હું તો હવે આ શાસ્ત્રમાં ય પી.એચ.ડી. કરવા જઇ રહ્યો છું...ગાળો બોલી નાંખવાને બદલે, સરસ મજાનું હસી પડું છું (ઘણા કહે છે, 'તમે હસતી વખતે બહુ હૅન્ડસમ લાગો છો.'એના જવાબમાં હું કહું છું, 'હસતી વખતે તો વાંદરૂં ય હૅન્ડસમ લાગે'!)

કમ્માલની વાત તો એ છે કે, પેલાને તો ખબરે ય નથી કે તમે ય ત્યાં હતા. એ તો એની મસ્તીમાં નીકળી ગયો ને તમારા આવનારા બે કલાક બગાડતો ગયો. ફ્રેન્કલી કહું, તો આ તબક્કે દુશ્મનીમાં તો એ તમને મારતો ગયો. વગર હથિયારે, વગર ગાળાગાળીએ કે ઈવન વગર જોયે આ નાનકડો જંગ એ જીતતો ગયો. બે કલાક તમારા બગડયા...એને તો તમે યાદે ય નથી રહ્યાં!

મોટા ભાગે આ આઇન્સ્ટાઇનનું અથવા અશોક દવેએ આપેલું ક્વૉટ છે કે, 'ત્રીજું વિશ્વયુદ્ધ કેવું લડાશે એની તો ખબર નથી, પણ ચોથું તો બેશક પથ્થરોથી લડાશે. (એણે 'પથ્થરો'શબ્દ વાપર્યો હતો અને મેં, 'ઢેખાળા' ! નૉલેજ-નૉલેજમાં થોડો ફેર તો પડવાનો ને ? એ બિચારો ક્યાં મારા ખાડીયાનો હતો !) યસ, આ લેખનો વાચક આઇન્સ્ટાઇન અને અશોક દવે કરતા ય વધુ સ્માર્ટ હશે તો ક્વૉટમાં થોડો ફેરફાર કરશે, '...ચોથું વિશ્વયુદ્ધ બેશક ગાળોથી લડાશે.'

સિક્સર

'મૅગી'બંધ થાય કે પિત્ઝા-પાસ્તા... ગુજરાતણોને કોઇ ફરક પડતો નથી... પણ ભૂલેચુકે ય 'પાણી-પુરી'ઉપર પ્રતિબંધ આવશે તો, મોદી-સરકાર તો શું, આવનારીએકે ય સરકાર નહિ ટકે! (ઍન્ડ માઇન્ડ યુ.. બબ્બે કીલો પાણી-પુરી ખાઇ લીધા પછી મફતમાં મળતી 'મસાલા-પુરી'તો સરકારે ફરજીયાત બનાવવી પડશે.... તો જ હજી બીજી બે લોકસભા જીતી શકશે.)

ફિલ્મ : 'બાપ રે બાપ' ('૫૫)

નિર્માતા- આર.કારદાર

સંગીતકાર- નૈયર

ગીતકાર- નિસાર અખ્તર

રનિંગ ટાઇમ- - રીલ્સ

થીયેટર : રીગલ (અમદાવાદ)

કલાકારો- કિશોર કુમાર, ચાંદ ઉસ્માની, સ્મૃતિ બિશ્વાસ, જયંત, એસ.એન.બૅનર્જી, ઉલ્હાસ, મારૂતિ, લીલા મીશ્રા, મીરાદેવી, અમીરબાનુ, આગા મેહરાજ, બૈજનાથ અને ઘોષ.

ગીતો

૧. યા પિયા પિયા મોરા જીયા પુકારે, હમ ભી ચલે હૈ ...... આશા-કિશોર

૨. રાત રંગીલી, ચમકે તારેં, આજા સજનવા પ્રેમ દુવારે ..... આશા ભોંસલે

૩. મૈં ભી જવાં, દિલ ભી જવાં .... આશા ભોંસલે

૪. કહે દિલ યે દીવાના, મેરા દર્દ ન જાના ..... આશા ભોંસલે

૫. ફૂલ સે ગાલોં સે, મતવાલી ચાલોં સે..... આશા-કિશોર

૬. દીવાના દિલ ગાયે અબ મુઝસે રહા ન જાયે .... આશા ભોંસલે

૭. ન બતા, હમેં સબ હૈ પતા ..... આશા ભોંસલે

૮. ફૂટ આપસ મેં પડી હમે કંવારે રહે ગયે .... કિશોર કુમાર

૯. તુમ ન આયે ઘટા ગમ કી છાને લગી ..... આશા ભોંસલે

૧૦.અબ યે બતા, જાયેં કહા .... આશા ભોંસલે

૧૧.જાને ભી દે છોડ યે બહાના ..... આશા ભોંસલે

કિશોર બોલવામાં હતો તો આખો ? એને ધૂમધામ પૈસા આપનાર નિર્માતાઓને ય ગાંઠતો નહોતો, ત્યાં નવીસવી હીરોઇન ચાંદ ઉસ્માની તો કઇ વાડીની મૂળી ? આ ફિલ્મ 'બાપ રે બાપ'પત્યા પછી નહિ, શૂટિંગ હજી ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન કોક પત્રકારને કહી દીધું, ''ચાંદ ઉસ્માનીનું માથું તો જુઓથી ભરેલું છે. (ડૅન્ડ્રફ)''બસ. ખલાસ. બહેનની કરિયર ખતમ થઇ ગઇ. આવું કહેવા માટે કિશોર ઉપર ગુસ્સો ચઢતો હશે કે, કોઇના માટે આવું બોલાય ? કોઇની પણ બા ખીજાય, પણ આમાં સાવ એવું નહોતું. શરૂઆત ચાંદ ઉસ્માનીએ કરી હતી. કિશોર પોતાનો હીરો હોવા છતાં ચાંદ એની સખીઓને જરા વેરથી કહેતી ફરતી હતી, 'કિશોર સાવ વાંદરા જેવો છે.'આ તો અહી આટલું લખાય, બાકી તો કહે છે કે, એ આડુંઅવળું ઘણું બોલતી હતી.

અંજામ જોઇ લીધો ? ત્યાંને ત્યાં ચાંદ ઉસ્માનીની કરિયર ખતમ. આવું સાંભળ્યા પછી ક્યો હીરો એની સાથે કામ કરવા તૈયાર થાય ? મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં હીરોલોગને ભેટતી વખતે હીરોઇનના માથે તો હાથ-બાથ ફેરવવાનો તો કાયદેસરનો આવે કે નહિ ? આ ફિલ્મના એક યુગલ ગીત, 'ફૂલ સે ગાલો સે, મતવાલી ચાલોં સે...'ગીત દરમ્યાન કિશોર પોતાની કૅપ ચાંદ ઉસ્માનીના માથે પહેરાવે છે, એ કૅપ પાછી લીધા પછી કિશોર એમાં ઘણી જૂઓ જોઇ હતી, એના લીધે આ ઘટના બની હોવાનું કહેવાય છે.

નહિ તો આ ચાંદ ઉસ્માનીનો પહેલો હીરો... પહેલી વાર ફિલ્મોમાં કામ કરવા આવેલો શમ્મી કપૂર હતો. મહેશ કૌલની ફિલ્મ 'જીવનજ્યોતી'માં બન્નેની પહેલી ફિલ્મ હતી. આટલું વાંચતા લતા મંગેશકરના અનેક પ્રેમીઓને શમ્મી કપૂરની ફિલ્મ 'ચોર બાઝાર'નું ગીત યાદ આવી ગયું હશે, જે મારૂં તો જીવલેણ ફૅવરીટ છે, ''હુઇ યે હમસે નાદાની તેરી મેહફીલ મેં આ બૈઠે, ઝમીં કી ખાક હોકર આસમા સે દિલ લગા બૈઠે...''પણ એ હીરોઇન ચિત્રા હતી, ચાંદ ઉસ્માની નહિ. ચાંદ ઉસ્માનીને છેલ્લે તમે સાયરા બાનુ-રાજેન્દ્ર કુમારની ફિલ્મ 'અમન'માં જોઇ હશે. એ પછી ય બે-ચાર ફિલ્મોમાં આવી હતી, પણ ચેહરામાં કોઇ સુંદરતા નહિ, આંખો ફાંગી અને ઍક્ટિંગમાં પથ્થર... ક્યાંય ન ચાલી.

પણ ફિલ્મ 'બાપ રે બાપ'આજ સુધી યાદ રહી ગઇ હોય તો, ટોટલ ૧૨માંથી ફક્ત બે જ ગીતો મશહૂર થવાને કારણે. આશા-કિશોરનું 'પિયા પિયા પિયા મોરા જીયા પુકારે, હમ ભી ચલેંગે સૈયા, સંગ તુમ્હારે....'અને આશાબાઇનું અત્યંત નશીલું, 'રાત રંગીલી, ચમકે તારે, આજા સજનવા પ્રેમ દુવારે....'બાકી તો મહાન સંગીતકાર ઓપી નૈયરની બહુ ઓછી ફિલ્મો છે, જેના તમામે તમામને બદલે આખી ફિલ્મમાંથી કોઇ બે-ત્રણ ગીતો જ ઉપડયા હોય. કિશોર તો પોતે ગાયક હતો છતાં મુહમ્મદ રફી કે મન્ના ડેએ પણ એને ઘણી ફિલ્મોમાં પ્લૅબેક આપ્યું છે, પણ અહી તો આશા ભોંસલેએ પણ એક ગીતમાં કિશોરને પ્લેબૅક આપ્યું છે.

ફિલ્મમાં ઓપી નૈયરના આસિસ્ટન્ટ્સ તરીકે ફિલ્મ 'શિકારી'કે 'નમસ્તેજી'ના સંગીતકાર જી.એસ.કોહલી અને ઍરેન્જર તરીકે સેબાસ્ટિયન છે. આ વિગત જાણવા જેવી છે કે, ઓપી કદી ફિલ્મનું બૅકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક કે ટાઇટલસ- મ્યુઝિક બનાવતા નહોતા. એ કામ તેમના આસિસ્ટન્ટ કરે. સેબાસ્ટિયન ઇંગ્લિશ જ બોલતા સમજતા હતા. મૂળ તો એ શંકર-જયકિશનના ઍરેન્જર. (ઍરેન્જરનું કામ સંગીતકાર કોઇ ગીતની ધૂન બનાવે, એના સ્વરાંકનો બનાવીને વાજીંત્રવાદકોને આપવાના. સ્વરાંકન એટલે ગીતનો ઢાળ 'સા, રે, ગ, મ, પ, ધ, નિ, સા'મુજબ ગોઠવવાના, જેથી વાદકો એ વાંચીને ધૂન સમજી જાય અને તે મુજબ વગાડે.) હતા. પણ ઓપીનું ય સેબાસ્ટિયને ઘણું કામ કર્યું છે. એક વખતે ખુશ થઇને ઓપીએ પોતાની 'રૉલેક્સ'ઘડિયાળ એમને ભેટ આપી દીધી હતી. (જે દુનિયાની સૌથી મોંઘી ઘડિયાળ આજે પણ ગણાય છે.) પણ આશાએ ઓપીને છોડી દીધા પછી ઓપીના બુરા દિવસો આવ્યા અને આવક બંધ થઇ. ઘડિયાળ નહોતા પહેરતા એ જોઇને કોકે પૂછ્યૂં, ''ઓપી... હવે તો સસ્તી ઘડિયાળો ય બહુ મળે છે... પહેરતા કેમ નથી ?''જવાબમાં ઓપીએ કહ્યું, ''ઓપીએ જમાનાની શ્રેષ્ઠ ચીજો જ અપનાવી છે. આજે મારો સમય અને ઘડિયાળ બન્ને નથી. ગમે તેવી ઘડિયાળ ઓપીને ન શોભે.''અલબત્ત, કડકીના આવા દિવસોમાં ય ઓપી રોજ સવારે ચર્ચગેટ પર પોતાના મકાનથી ચાલતા જઇને કૉફી પીવા તાજમહલ હૉટેલમાં જ જતા. આ ક્રમ એમનો વર્ષોનો હતો, જે તોડયો નહિ. આશા સાથે સંબંધો પૂરા થઇ જવાના કારણે આ દિવસો આવ્યા હતા, એ જોઇને કોકે પૂછ્યું, 'તમે આશાજી સાથે સમાધાન કેમ કરી લેતા નથી ?'એ સાંભળીને ઓપી તાજમહલ હૉટેલ સામે દેખાતા ગૅટ વે ઓફ ઇન્ડિયાની ફૂટપાથ બતાવીને જવાબ આપ્યો, ''આ સામે ફૂટપાથ દેખાય છે ને...? હું ત્યાં ઊભો રહીને ભીખ માંગીશ, પણ આશાજી પાસે હાથ લાંબો કરવા નહિ જઉં.''

એ વાત જુદી છે કે, આશા ભોંસલેએ સંબંધો તૂટયા પછી ઓપીને જાહેરમાં ઉઘાડા પાડવામાં કશું બાકી રાખ્યું નહોતું. ત્યારે ઓપીએ આશા માટે કદી 'આશાજી'સિવાય ઉલ્લેખ નથી કર્યો. ''આશાજી તમને આટલા બદનામ કરે છે, તો સામો જવાબ કેમ નથી આપતા ?''એવું ય કોઇએ પૂછ્યું, તેના જવાબમાં ઓપીએ કહ્યું હતું, ''મારા પિતાએ મને સલાહ આપી હતી.''નૅવર ઍક્સપ્લેઇન, યોર ફ્રેન્ડસ ડૉન્ટ નીડ ઇટ. યોર એનીમીઝ વોન્ટ બીલિવ ઇટ.'' (ખુલાસાઓ ન કરો. તમારા દોસ્તોને એની જરૂર નથી ને દુશ્મનો કોઇ ખુલાસો માનવાના નથી.)

આવી અનોખી અને પહેલીવારની ઘણી નવાઇઓ આ ફિલ્મ સાથે જોડાયેલી છે. નિર્માતા- દિગ્દર્શક અબ્દુલ રશિદ કારદારનું નામ એ જમાનામાં બહુ ઊંચા આસમાને લેવાતું, પણ એમની મોટા ભાગની ફિલ્મોનો હીરો દિલીપ કુમાર જ હોય, સંગીતકાર નૌશાદ જ હોય. બહુ ઠાઠમાઠવાળો નિર્માતા હતો કારદાર. મોટા ભાગે શાર્કસ્કીનના શૂટ અને સફેદ શૂઝમાં ફરતા કારદારને 'દ'ઉપરથી ફિલ્મો બનાવવાનો ચસકો વધારે લાગી ગયો હતો. નૌશાદ તો જોઇએ જ. ફિલ્મોના નામો વાંચી, 'દુલારી', 'દર્દ', 'દાસ્તાન', 'દિલ્લગી', 'દીવાના', 'દિલ દિયા, દર્દ લિયા'અને 'દિલે નાદાન' (જેમાં ફોર એ ચેઇન્જ, સંગીત નૌશાદને બદલે એમના આસિસ્ટન્ટ ગુલામ મુહમ્મદને આપ્યું હતું. તલત મેહમુદવાળી ફિલ્મ 'યાસ્મિન'સી.રામચંદ્રને આપ્યું હતું, એમ અહી ઓપી નૈયરને પહેલી અને છેલ્લીવાર લીધા હતા.

અલબત્ત, ભ'ઇ બધી રીતે પૂરા હતા. છોકરીઓના વધારે પડતા શોખિન ! શક્તિ કપૂરને કારણે પેલું બિભત્સ 'કાસ્ટિંગ કાઉચ'આપણા લોકોના જાણવામાં આવ્યું પણ એની શરૂઆત દિલીપ કુમારે કે.આસીફ સાથે મળીને કરી હતી. જેમાં સુરૈયાને ફસાવવા માટે દિલીપ કુમારે આસીફ પાસે એક ખાસ ફિલ્મ બનાવવાનું કહ્યું, જેમાં સુરૈયાને હોઠે સાપ કરડે અને એનું ઝેર ઉતારવા દિલીપ કુમાર જાનના જોખમે એ હોઠ ચૂસી લે. સુરૈયા ધાગધાગી થઇ ગઇ અને એના ભાઇએ સ્ટુડિયોના સેટ પર આવીને દિલીપને જે સમજાવવાનું હતું, એ એની જબાનમાં સમજાવી દીધું હતું.

પણ વાત આપણે કારદારની કરતા થોડા વખત પહેલા અમેરિકાના વિશ્વવિખ્યાત મૅગેઝીન 'લાઇફ'ના પત્રકાર માર્ક બર્કે લખેલી વાત મુજબ, હિન્દી ફિલ્મોમાં 'કાસ્ટિંગ કાઉચ''૫૦-ના દાયકામાં આવી ગયું હતું. આ કારદાર નવી છોકરીઓને હીરોઇન બનાવવાની લાલચ આપીને સ્ટુડિયોમાં બોલાવી, એમની નગ્ન તસ્વીરો પડાવી લેતો ને પછી બ્લૅક-મૅઇલ કરતો. બાય ધ વે... તમને આ બધા ફોટા જોવાની લાલચ ઉપડી હોય, તો 'ગુગલ સર્ચ'માં 'એ.આર.કારદાર'લખીને ખાતું ખોલો. આવા અનેક ફોટાઓ જોવા મળશે.

અફ કોર્સ, એકલો કારદાર કે દિલીપ કુમારો જ આવા હતા, એવું નથી. રાજ કપૂરના નામે પણ આવી કથાઓ ચગી હતી. દેવ આનંદે તો નિખાલસતાથી પોતાની અનેક પ્રેમકથાઓ સૅક્સ સાથે આત્મકથામાં વર્ણવી છે. કાગડા બધે...???

પણ આનો સટ્ટાક કરતો ચોખ્ખો એક અર્થ એ પણ થયો ને કે, ચાંદ ઉસ્માનીને પણ આ નફ્ફટાઇમાંથી પસાર થવું પડયું હશે ! કારદારે ઉસ્માનીનો આવો જ ટેસ્ટ લીધો તો હશે ને ?

એક ઇન્ટરેસ્ટિંગ વાત કેવળ કિશોર કુમારને જ શોભે એવી છે.

ઓપી કદાચ ગીતની ધૂન જેટલા રૅકૉર્ડિંગમાં સીરિયસ નહોતા. ફિલ્મ 'એક મુસાફિર એક હસિના'નું. ''મૈ પ્યાર કા રાહી હું. તેરી ઝૂલ્ફ કે સાયે મેં...'ગીતના અંતરાના શબ્દો છે, ''નાઝની તૂ નહિ જા સકેગી, છોડકર ઝીંદગી કે ઝમલે...''એ અંતરો ગાતી વખતે આશા ભોંસલેએ એક લોચો મારી દીધો. મુહમ્મદ રફીના આ મીસરા પછી આશાએ ગાવાનું હતું, ''ના મૈં હૂં નાઝની, ના મૈ હૂં મેહજબીં, આપ હી કી નઝર હૈ દીવાની''એને બદલે આશાએ ભૂલથી ''જબ ભી છાયે ઘટા યાદ કરના જરા, સાત રંગો કી હૂં મૈં કહાની...''ગાઇ નાખ્યું. બીજા કોઇ સંગીતકારે આ ભૂલ ચલાવી લીધી ન હોત, પણ આજે ય આ ગીત હવે નવેસરથી સાંભળી જુઓ.. એ ભૂલ સુધરી નથી. એવું આ ફિલ્મમાં પણ થયું. આશાએ બીજો લોચો માર્યો. ગીતના બીજા અંતરામાં કિશોર ગાતો હોય છે, ''...યે ઋતુ મનભાતી, યે મુખ ગોરા ગોરા...''ત્યારે આશા વચમાં ''આઆઆ...''ભૂલમાં ગાઇ બેસે છે. આશા ગભરાઇ ગઇ, પણ નટખટ કિશોરે ચાલુ રૅકૉડિંગે ઇશારો કરી દીધો કે, 'આગળ ગાયે રાખ... ભૂલ હું સુધારી દઇશ.'એટલે ઓપીએ ફરી એક વાર ભૂલ ચલાવી લીધી. કિશોરે આ ગીતના ફિલ્માંકન વખતે એ ભૂલ સુધારી દીધી. ઘોડાગાડીમાં આ ગીત ગવાય છે, ને આશાની ભૂલવાળો હિસ્સો ચાંદ ઉસ્માની ગાવા જાય છે, ત્યારે કિશોર એના મોંઢા ઉપર હાથ મૂકી દે છે, ''ડોબી...હજી હું ગાઉં છું...''ના ધોરણે.

બાય ધ વે, ઓપી એક માત્ર સંગીતકાર છે, જેમણે ઘોડાગાડીના ઠેકા ઉપર પૂરા ૪૨ ગીતો બનાવ્યા છે.

આ ફિલ્મ 'બાપ રે બાપ'માં કે.એન.સિંઘ તો નથી, પણ કિશોર એને ખૂબ ચાહતો. સિંઘના અવાજની મિમિક્રી કરવામાં એને ખૂબ આનંદ આવતો. અહી પણ એને સિંઘની નકલ ઘણી વાર કરી છે. પોતાના પ્રોડક્શનની ફિલ્મ 'બઢતી કા નામ દાઢી'માં તો કિશોરે કે.એન.સિંઘને માત્ર ચડ્ડી પહેરાવી, માથે કૃષ્ણ જેવું પીછું પહેરાવીને યમુના કિનારે ડાન્સ પણ કરાવ્યો હતો. અહી તો બારમાસી વિલન જયંતને સિંધી ધનવાન કિશોરના પિતાના રોલમાં કૉમેડી કરતો બતાવાયો છે. જયંત બહુ અસરકારક વિલન હતો. અમજદખાન એનો દીકરો થાય, એ તો સહુને ખબર છે.

અન્ય પાત્રોમાં કોઇ નોંધપાત્ર હોય તો ઉલ્હાસ. થોડો થોડો ગમે એવો વિલન હતો. આખી કારકિર્દીમાં ખાસ કોઇ નોંધપાત્ર કામ મળ્યું જ નહિ, પણ નાના નાના રોલમાં એ પોતાની છાપ છોડી શકતો. વ્હી.શાંતારામની ફિલ્મ 'નવરંગ'એનું ઉદાહરણ....

ફિલ્મની વાર્તા કે તેનો અંશ લખવાનો મૂડ આવે એવો નથી. ઘટીયા ફિલ્મ વિશે કંઇક લખાય, એ પણ ઍમ્બેરેસિંગ લાગે છે, પણ ફિલ્મ કિશોર કુમારની હતી, એટલે આખી ફિલ્મમાં કિશોરને જોયા કરવો મનોરંજક લાગે છે. એ માથે પડયો નથી. વાર્તા-સંવાદમાં તો કોઇ દમ નથી, પણ કિશોર એની બફૂનરીથી બેશક હસાવે રાખે છે. આખી ફિલ્મમાં એણે કે.એન.સિંઘના અવાજની અનેક નકલો કરી છે, પણ એ જમાનાના ખલનાયક તિવારીને પણ લપેટયો છે. કિશોર તિવારીના અવાજમાં એની જ સ્ટાઇલથી થોડાઘણાં સંવાદો બોલ્યો છે ને આ બધું જોવું સાંભળવું ગમે એવું છે, બાકી તો જે શી ક્રસ્ણ.

૧.ઓછા ખર્ચે ગરમીમાં ક્યાં જવાય ?

- બાથરૂમમાં.

(શશીકાંત દેસાલે, સુરત)

૨.લોકોને ખરેખર મોંઘવારી નડે છે કે, વર્ષોથી ચાલ્યો આવતો આ રાજકીય મંત્ર છે ?

- ભારતના દસ ટકા લોકોને મોંઘવારી પૂરજોશ 'ફળે'છે.

(મિનેષ દેડકીયા, રાજકોટ)

૩.શું તમે ક્યારેય કોઇને પ્રેમ કર્યો છે ?

- તે એ વગર બે બાળકોનો બાપ થઇ ગયો હોઇશ ?

(હિતેશ ડી. પરમાર, મુંબઇ)

૪.તમારે ધો. ૧૦માં કેટલા ટકા આવ્યા હતા ?

- 'કેટલા'જરૂરી નથી... 'કેવી રીતે'આવ્યા હતા, એ હવે બોલાય એવું નથી.

(મનન પટેલ, સુરત)

૫.'ઍનકાઉન્ટરો'તો તમે કરો છો, છતાં તમારી તપાસ કેમ થતી નથી ?

- આમાં ય ભ'ઇ... પૈસા ખવડાવવા પડે છે. વાચકોને !

(અરસી બેરીયા, બાલોચ-કુતિયાણા)

૬.સુરતના લાલજીભાઇએ નમોનો કોટ મોંઘા ભાવે ખરીદ્યો, એમાં દેશનું શું ભલું થયું ?

- એમ તો હું ય 'મરણજીત'ના ગંજી પહેરૂં છું, એ દેસના ભલા માટે નથી ખરીદતો.

(મોમહમદઅલી સોરઠીયા, મુંબઇ)

૭.ઓબામા અને મોદી વચ્ચે શું સમાનતા છે ?

- બંનેના નાકમાં બબ્બે ફોયણાં છે.

(કિરણ ઓડ, મહિસા-ખેડા)

૮.પડોસના ઘરમાં શું રસોઇ બની રહી છે, તે જાણવાનો કોઇ આસાન રસ્તો ખરો ?

- દુનિયા બહુ આગળ વધી ગઇ છે... ને તમે હજી રસોઇ સુધી જ પહોંચ્યા છો... પંખો ચાલુ કરો.

(પ્રતિક અંતાણી, ભાવનગર)

૯.મને મારા હસબન્ડ બહુ ગમે છે, પણ હું એમને કેટલી ગમું છું, એ જાણવાનો કોઇ રસ્તો ખરો?

- બહુ આસાન રસ્તો છે. તમારી કોઇ સુંદર ફ્રૅન્ડને વરજી ઘરમાં હોય ત્યારે બે-ચાર વખત ઘરે બોલાવો... બધો હિસાબ-કિતાબ સમજાઇ જશે.

(બિજલ શાહ, અમદાવાદ)

૧૦.મારી ગાય નદીના સામા કાંઠે જતી રહી છે. નદીમાં પાણી પણ બહુ છે. ગાયને પાછી લાવવાનો કોઇ ઉપાય ખરો ?

- દેખાવમાં હું ભરવાડ જેવો સુંદર લાગુ છું ખરો... પણ ગાયનું પૂંછડું પકડતાં ય આવડતું નથી.

(કરસન ભરવાડ, કરમસદ)

૧૧.ઇલેકશનો પૂરા થતાં જ 'ગાંધી-ટોપીઓ'ગાયબ કેમ થઇ જાય છે ?

- એકલી ટોપી નહિ....કપડાં માત્ર ગયાબ થઇ જાય છે.

(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વોરા, જૂનાગઢ)

૧૨.જીવનમાં કઇ વસ્તુને મહત્ત્વ આપવું જોઈએ ?

- જીવનની સર્વોત્તમ પ્રાપ્તિ કોઇ 'વસ્તુ'નથી હોતી.

(પ્રિયાંક શાહ, વડોદરા)

૧૩.સહુ 'મેરા ભારત મહાન'બોલે તો છે, પણ કોઇ ડાઉટ વગર ભારત મહાન ક્યારે બનશે?

- જ્યારે તમારી જેમ, તમારી ઉંમરના યુવાનોમાં દેશભક્તિનું જૂનુન ઉભરશે.

(રવિ રાઠોડ 'દાવડી', રાજકોટ)

૧૪.પાકિસ્તાનના પ્લેયરો વિશે તમારૂં શું માનવું છે ?

- અંદરોઅંદર ઝગડીને પોતાની ટીમ ખલાસ કરવા માટે એમને કોઇની મદદ લેવી પડતી નથી.

(ઉજ્જવલ પટેલ, વડોદરા)

૧૫.તમે ફિલ્મોમાં કામ કેમ કરતા નથી ?

- કામચોર છું.

(તન્વી સંઘાણી, અમદાવાદ)

૧૬.તમે આટલા બધા ફૅમસ છો, પણ ચેહરો બહુ ઓછાએ જોયો હોય, ક્યાંક કોઇ ઓળખી જાય, તો કેવી રીતે પેશ આવે છે તમારી સાથે ?

- એટલી ખબર છે કે, મારે નિરાશ થવું નથી પડતું.

(ફૌજીયા મોહમદ પારા, મુંબઇ)

૧૭.ભંવરલાલે તમારા અમદાવાદમાં અબજો રૂપિયાને ખર્ચે દિક્ષા લીધી... તમારો પ્રતિભાવ?

- તેઓ માણસ છોડીને ઈશ્વરની વધુ નજીક ગયા છે.

(શૈલા પી. શાહ, વડોદરા)

૧૮.તમે દાઢી જાતે કરો છો ?

- હા...પણ હજી બહારના ઑર્ડરો લેવાનું શરૂ કર્યું નથી.

(નીલકમલ મેહતા, અમદાવાદ)

૧૯.બાંગલા દેશ ગયેલી ભારતીય ટીમમાં ક્રિકેટરોની વાઇફ કે ગર્લ-ફ્રૅન્ડ્ઝને સાથે લઇ જવાની છૂટ મળશે ?

- સમજાયું નહિ. તમે વાઇફ 'એકવચન'માં લખું છે ને ગર્લ-ફ્રૅન્ડ્ઝ બહુવચનમાં લખ્યું છે.

(કેસરી વાય. મેહતા, સુરત)

૨૦.તમે કયા હાસ્યલેખકને બહુ મીસ કરો છો ?

- સ્વ. બાબુભાઇ વ્યાસને. એમના જેવું સૂક્ષ્મ છતાં ય ખડખડાટ હસાવી દે, એવું હાસ્ય બહુ ઓછામાં જોવા મળ્યું છે.

(ચુનરી પી. છાયા, મુંબઇ)

૨૧.આનંદીબેન પટેલ મુખ્યમંત્રી હોવા છતાં એક શબ્દ પણ બોલતાં નથી. મુખ્યમંત્રીનો પ્રભાવ ખૂટતો હોય, એવું તમને લાગે છે ?

- સહેજ પણ નહિ, રાહુલ બાબાએ બોલી બોલીને શું ઉકાળ્યું ?

(મનોજ પી. સ્વામી, ગાંધીનગર)

૨૨.શું હવે રાજુ શ્રીવાસ્તવ, કપિલ શર્મા કે મહેશ શાસ્ત્રીના દિવસો પૂરા થઇ ગયા ?

- રાહુલ બાબ સામે એમની મિમિક્રી તો કેટલી ચાલે ?

(લાવણી પટેલ, નડિયાદ)

૨૩.આખા ઍરિયાની પરણી નાંખે, એટલા મોટા લાઉડ-સ્પિકરો મોડી રાત સુધી ચાલે, છતાં બોલનાર કોઇ નહિ ?

- આખા દેશમાં ધર્મને નામે તમે ખૂન પણ કરી શકો...! દેશને માટે એક તિરંગો ફરકાવો તો બોલનારા નીકળી પડે.

(ગૌરાંગ ભો. પટેલ, અમદાવાદ)

૨૪.નારણપુરા ચાર રસ્તે તમારા ફ્લૅટની નીચે શાકવાળાની દૂકાન પર પુરૂષો ગ્રાહકોને જોઇને તમે એમની પિરકી ઊડાડો છો, એ અમને ગમ્યું નથી. વાઇફ બિઝી હોય તોપતિએ આવા નાના કામો કરવા જોઇએ !

- ઇશ્વર તમને વધુ આગળ વધારે.

(પરેશ મઢીવાળા, અમદાવાદ)

૨૫.તમે હમણાં જોયેલી શ્રેષ્ઠ ફિલ્મ કઇ ?

- કૉમેડીમાં 'ભેજા ફ્રાય', 'ફિલ્મીસ્તાન'અને 'ચલો દિલ્લી', થ્રિલરમાં 'અબ તક છપ્પન (૨)', બદલાપુર, બૅબી અને આરૂષી હત્યાકાંડ પર આધારિત ફિલ્મ 'રહસ્ય.'

(સ્મિતા વિજયકર, રાજકોટ)

૨૬.તમને કંઇક થઇ જાય તો તમારા વાઇફ યમરાજાની પાછળ પાછળ જઇને તમને જીવતા કરવાની દોડાદોડી કરે ખરાં ?

- મને શ્રધ્ધા છે, ચોક્કસ કરે... મને પાછો જીવતો નહિ કરવાની યમરાજાને વિનંતિ કરવા માટે !

(તનુજા પટેલ, અમદાવાદ)

ચાણક્યનું એક વાક્ય મને જીવનભર સ્પર્શી ગયું છે કે, 'શિક્ષક કભી સાધારણ નહિ હોતા'. મને તો આ કથન રીતસર લાગુ પડે છે. મારે હાસ્યલેખક તો બનવું જ નહોતું, શિક્ષક બનવું હતું. ન બની શક્યો, એટલે ખબર પડી કે, 'શિક્ષક કભી આલતુ-ફાલતુ નહિ બન સક્તા'. હું ભાગ્યવાન છું કે મને સ્કૂલ અને શિક્ષકો એવા મળ્યા કે, હું સહેજમાં આલતુ-ફાલતુ બનતો રહી ગયો અને આજે હાસ્ય લેખક બની ગયો! આજે જે કાંઈ છું, એમાં મારા શિક્ષકોનો મોટો હાથ અને પગ પણ છે (ઘણીવાર પાછળના હિસ્સામાં સાહેબની લાતો ખાધી છે...!) આમ તો અમારી સ્કૂલમાં વિદ્યાર્થીઓને મારવાની હૉબી કોઈ શિક્ષકને નહોતી, છતાં વાત આપણાં લક્ષણની નીકળે, પછી કોઈને કાંઈ કહેવાય છે ? અલબત્ત, સાહેબો બધા મને એકને નહિ, પૂરી સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓને ગમતા.

પણ સ્કૂલ છોડયાના આજે ૪૭ વર્ષ પછી હજી એ શિક્ષકો કે સ્કૂલ ભૂલાયા નથી. આજે તો ત્યાં સ્કૂલ પણ નથી અને શિક્ષકો કેટલા હયાત છે, એની ય ખબર નથી. ખાડિયામાં સારંગપુર તળીયાની પોળને નાકે આજે ય એ મકાન તરછોડાયેલા દાદાજીની જેમ ઊભું છે. અમારી એ સાધના વિનય મંદિર અમારા સહુને માટે મંદિર જ હતું (વિનય-બીનય આવ્યો કે નહિ, એની તો અમારી વાઈફોને ય ખબર નથી) એ સાહેબો તો હયાત હશે ત્યારે ય અમારામાંથી એકે ય વિદ્યાર્થી યાદ ન હોય,પણ અમને એ સહુ યાદ છે :

પ્રિ. રતિભાઈ પટેલ

સ્વભાવે કે દેખાવે, બિલકુલ દાદામોની એટલે કે અશોકકુમાર જેવા લાગે. હસી પણ એ જ રીતે પડે. એમને તો ફરજના ભાગરૂપે ય અશોક કુમાર લાગવું અને બનવું પડે એમ હતું. ક્લાસમાં અમે બધા કિશોર કુમારો કે અનુપ કુમારો જેવા હતા. એમની પર્સનાલિટી જ એવી કે, કદી ગુસ્સે ન થાય છતાં ઘેર ગયા પછી ય એમની બીકો લાગતી રહે.

સૂર્યકાંતભાઈ

આખું નામ સૂર્યકાંત કાળીદાસ પટેલ હોવાને કારણે ખાનગીમાં અમે લોકો એમને 'સૂકા પટેલ'કહેતા. આ ઉપનામ એમણે સાર્થક પણ કરી બતાવેલું, એકદમ સૂકલકડી જેવું શરીર આજીવન જાળવી રાખીને ! વિદ્યાર્થીઓને એ ખૂબ વહાલા. એમ કહીએ અમે કે, 'સૂર્યકાંતભાઈને સાધના હાઈસ્કૂલમાં નોકરી ન મળી હોત, તો અમેરિકાના 'નાસા'માં એ વૈજ્ઞાનિક હોત, એવું સુંદર સાયન્સ અમને ભણાવે. એમનો એક જ પ્રોબ્લેમ સાયન્સ ભણાવવામાં જ્યારે ક્યાંય 'ઢગલો'શબ્દ આવે, એટલે એમની પિન ચોંટી જાય. એમને ઢગલો શબ્દ યાદ જ ન આવે. બકનળી અને કસનળીની વાતમાં ઉદાહરણ આપતા કહે, 'જુઓ, તમે શાકમાર્કેટમાં બટાકા લેવા ગયા હો અને શાકવાળો બટાકાનો... બટાકાનો.... પેલું શું કહેવાય, બટાકાનો...?''એટલું કહીને બન્ને હાથો વડે કાલ્પનિક ત્રિકોણ બનાવીને ઢગલો યાદ કરવાની કોશિષ કરે. અમે જાણતા હોઈએ કે એ બટાકાના ઢગલાની વાત કરવા માંગે છે, પણ અમે જાણી જોઇને એમને ઊંધે પાટે ચઢાવીએ, 'બટાકાનો થેલો'સાહેબ ? એ અકળાય, 'અરે ના ના... પેલો શું કહેવાય ?'અમે 'કોથળો, ખટારો, પૂળો... જેવા શબ્દો યાદ અપાવીએ એમાં ખીજાય, 'અરે બકનળીમાં પૂળો ક્યાંથી આવ્યો ? પૂળો તો ઘાસનો હોય, પણ આપણે પેલો શું કહેવાય...?'પિન હજી ચોંટેલી જ હોય, પછી સમજીને એ પોતે જ વાત પડતી મૂકી દે. પણ પીરિઅડ પૂરો થવા આવે ત્યારે ગુરૂત્વાકર્ષણનો સિધ્ધાંત સમજાવતા 'ન્યૂટન ઝાડ નીચે બેઠો'તો ત્યાં... 'ઢગલો... ઢગલોઓઓઓ...'અચાનક યાદ આવી જાય, એમાં તો ચેહરા ઉપર ખુશી ખુશી સાથે બૂમ પાડી ઉઠે, 'ઢગલો...'

કેશુભાઈ

કેશુભાઈ આખી સ્કૂલના હીરો હતા. શિક્ષક હોવા છતાં સાયકલ પર આવે ને તો ય ધર્મેન્દ્ર ઘોડા ઉપર બેઠો હોય એવું લાગે. એ અમને ગણિત શીખવતા. ગણિત તો આમે ય કાંઈ બધાનો માનિતો સબ્જેક્ટ ન હોય, છતાં કેશુભાઈ બધાને ગમતા, યસ. એ ખીજાય તો ય ગમતા. મારા હાથમાં એક વાર ફૂટપટ્ટી ચોડી દીધી ને મારું પડી ગયેલું મોઢું જોઇને એકદમ પાસે આવ્યા. લાગણીથી મારી હથેળી પંપાળતા પંપાળતા કહે, 'હજી બે ફૂટપટ્ટીઓ બાકી રહી... તું આ ત્રીજી વખત હોમવર્ક કરી લાવ્યો નથી.'સાલી બીજી બે વખત ક્યારે પડશે, એની લ્હાયમાં ન લ્હાયમાં પછી તો હું બબ્બે વખત એકનું એક હોમવર્ક કરીને જવા માંડયો.

ગ્લોરીયાબેન-નિમુબેન-સુધાબેન

ચેહરો સુંદર, હાઈટ સામાન્ય, પણ વાળ લાંબા અને સાડી કડક કડક તો એવી પહેરે કે ખભે પડતા ફોલમાં એક કરચલી ન દેખાય. એ ભાગ્યે જ હસતા, છતાં ચહેરા પરની કડકાઈએ અમને સહુને જીવનભર ભૂગોળ શીખવી દીધી. નિમુબેન અમને ઇંગ્લિશ ગ્રામ્રર ભણાવતા. સુધાબેનની માફક એ પણ સ્કૂલના ટ્રસ્ટી જસુબેનના સગા બેન થાય, એની અમને કદી ય ખબર પડી નથી. અર્થાત્ નોકરીમાં સગપણ બેમાંથી એકે ય બહેનો વચ્ચે ન લાવે. સુધાબેન પણ ગ્લોરીયાબેન જેવા કડક ખરા. મોઢું એવું ગોળમટોળ કે પૃથ્વી ગોળ કેવી હશે, એ પરીક્ષા આપતી વખતે અમે એમનું મોઢું યાદ કરતા.

પ્રહલાદભાઈ

પગથી માથા સુધી પુરા પટેલ હોવાને કારણે ઉચ્ચારોમાં અક્ષરે અક્ષરે પટેલપણું છલકાય. સ્વભાવના કડક નહિ. પણ ચહેરો કડક હોવાને કારણે સ્કૂલ છૂટવા પછી અમારી પોળને નાકે દૂરથી આવતા દેખાય તો ય બી કોઈ દુકાનને ઓટલે ચડી જઈએ. પણ એ અમારી વ્યર્થ સમજણ હતી. 'મેહતો મારે ય નહિ ને ભણાવે ય નહિ'એ બ્રાન્ડના એ શિક્ષક ન હોવાને કારણે કદી ગુસ્સે થયા ન હોવા છતાં, આ લેખ લખતી વખતે ય પાછળ જોઇ લઉં છું કે, 'પ્રહલાદભ'ઇ પાછળ ઊભા તો નહિ હોય ને ?'

પુરૂષોત્તમભાઈ

કોઈ ફેકટરીમાં બનાવવા આપ્યું હોય એવું સરસ મજાનું ગોળમટોળ શરીર, ખાદીની ટોપી, ઝભ્ભો અને ધોતીયું અને સદા ય હસતો ચેહરો. કોઈ એક જ વિષય નહિ, પુરા શિક્ષણના એ સ્વામી હતા. ક્લાસો છોડવાની કે આજની ભાષામાં 'બન્ક'કરવાની તો ફેશન એ જમાનામાં શરૂ થઇ નહોતી, છતાં 'પશાકાકા'ને નામે ઓળખાતા આ શિક્ષકશ્રીના પીરિયડની અમે રાહ જોઇએ. ઓહ યસ. ધોતીયું પહેરતા હોવા છતાં, પગના બે ઠૂમકા મારીને સાયકલ પર એવી આસાનીથી ચઢી જતા, જાણે 'ચેતક'ઉપર રાણા પ્રતાપ અસવાર થયા હોય.

ભગુભાઇ

બી.ટી.શાહને નામે બહુ લાડકા બનેલા ભગુભાઇ બધા માસ્તરોમાં સૌથી વધુ 'વૅલ-ડ્રેસ્ડ'હતા. રિવરફ્રન્ટ જેવું મોટું કપાળ આખરે તો કચ્છના રણમાં ફેરવાઇ ગયું હતું. પતલા-પતલા બોડી ઉપર એ બ્લેઝર પહેરીને સ્કૂલે આવે, ત્યારે ખબર પડતી કે બ્લેઝર પાછળ એક બોડી પણ ઉભું છે. ભગુભાઇ ચશ્મા કાળા પહેરે એટલે ૪૨-વિદ્યાર્થીઓના ક્લાસમાં કોની સામે જુએ છે, એની ખબર ન પડે, માટે એમના કોઇ પ્રયત્ન વગર આખી સ્કૂલમાં શિસ્ત જળવાઇ રહેતી !

અંબુભાઈ

અંબુભાઈને ભણાવવા ઉપરાંત રસમધુર વાર્તાઓ કહેવા ઉપર સારો હાથ અને ગળુ બેસી ગયા હતા. અમે ક્યારેક તો જીદ ઉપર ચઢી જઇએ કે, 'વાર્તા કહો જ'. પણ એ જાહોજલાલી તો ક્યારેક ફ્રી-પીરિઅડમાં જ મળતી. એ શિક્ષક ન બન્યા હોત તો હિંદી ફિલ્મના દિગ્દર્શક બન્યા હોત. એટલી સરળતાથી વાર્તા સમજાવે. કહે છે ને કે, 'વાત એકની એક હોય... કહેવા કહેવાની ય એક સ્ટાઇલ હોય છે, એ સ્ટાઇલ અમારા અંબુભાઈને હસ્તગત કે હોઠગત હતી.'

જયેન્દ્રભાઇ

એટલા ભલા કે હમણાં રડી પડશે, એવું લાગણીભર્યું એમનું મોઢું. ઓછું અને ધીમું બોલે પણ અમને બધાને એ ગમે બહુ. ખીજાવાની કે વાંક હોય તો ય એમનાથી ડરવાની તો કોઈ શક્યતા જ નહિ. એ હંમેશા સાયકલ ઊભી રાખીને (ક્લાસમાં નહિ... સ્કૂલ છૂટયા પછીની વાત થાય છે !) વાતો કરવા ઊભા હોય. ત્યારે રણે ચઢતો રાજપુત બે ઘડી ઘોડાની પીઠ થપથપાવે એમ જયેન્દ્રભાઈ બરોબર બે વખત સાયકલની સીટને થપથપાવે. અલબત્ત, જયેન્દ્રભાઈ તો રણે ચઢ્યા હોત, તો ત્યાં ય સિપાહીઓને યુધ્ધભૂમિ ઉપર ઇતિહાસ ભણાવત, એવા શિક્ષણપ્રેમી.

રાજાસુબા

એ જમાનામાં ખાદીનો ઝભ્ભો કાનની નીચે સુધીના બટનવાળો આવતો. રાજાસુબા સાહેબનો એ કાયમી યુનિફોર્મ. ગોરા ચહેરા ઉપર કાળી ફ્રેમના ચશ્મા અને તમામ વિદ્યાર્થીઓમાં સહુથી વધુ વહાલા આ સાહેબ હતા. હસાવે-બસાવે નહિ, પણ ભણાવવાની ઢબ એવી કે, આજે અમે લોકો સોનિયા ગાંધી કરતાં સારૂં હિંદી બોલી શકીએ છીએ તો એ પ્રતાપ રાજાસુબા સાહેબનો.

મહેન્દ્રભાઈ

અમારા ચિત્રશિક્ષક. એ પોતે ય અનોખા કલાકાર હતા. ચિત્રકામમાં તો આ 'યોર્સ ટ્રૂલી'નો નંબર જ પહેલો આવે, એટલે હું એમનો જરા લાડકો વિદ્યાર્થી ખરો. ફ્રી-હેન્ડ, કુદરતી દ્રષ્ય, પૅન્સિલ-સ્કેચ કે પદાર્થ ચિત્રમાં એમની ભણાવવાની માસ્ટરી. એક વાર, ચાલુ ક્લાસે મેં જ એમનું ચિત્ર બનાવ્યું, જેને ચિત્ર દોરવા જતા દોરાઈ ગયેલું કાર્ટુન કહી શકાય, એ જોઇને મારા ઉપર ખીજાવાને બદલે ખુશ થયા કે 'તારો હાથ સારો ચાલે છે. (એ વખતે એમનો હાથ સારો ચાલે નહિ, એવી બીક ખરી !)... મેહનત કરીશ તો આગળ આવીશ.'એમના આશિર્વાદ સાચા પડયા. છાપા-મૅગેઝીનોની દુનિયામાં મારો પહેલો પ્રવેશ કાર્ટુનિસ્ટ તરીકે, બીજો ફોટોગ્રાફર તરીકે અને છેવટે... ઓહ, હોનીને તો કોણ ટાળી શક્યું છે ?'

સિક્સર

અમદાવાદમાં છત્રી ખોલવી પડે, એવો વરસાદ ક્યારે પડશે ?

ફિલ્મ - 'પ્રોફેસર' ('૬૨)
નિર્માતા - એફ.સી.મેહરા

દિગ્દર્શક - લેખ ટંડન

સંગીત - શંકર-જયકિશન

ગીતો - શૈલેન્દ્ર-હસરત

રનિંગ ટાઇમ - ૧૫૦- મિનિટસ

થીયેટર - રીલિફ ,અમદાવાદ

કલાકારો - શમ્મી કપૂર, કલ્પના, પરવિન ચૌધરી, લલિતા પવાર, પ્રતિમા દેવી, રશિદ ખાન, બેલા બૉઝ, ટુનટુન, વીર સખૂજા, રણધીર, રત્નમાલા, રતન ગૌરાંગ, એમ.એ. લતિફ, સલિમ, રિડકુ અને ઇફ્તેખાર.

નાના એટલે કે કિશોરાવસ્થાના રાજ કપૂરને એના માતાજી (મિસીસ પૃથ્વીરાજ કપૂરે) એક રૂપિયો આપીને સૂચના આપી. ''તારા ભાઇ શમ્મીને લઇને મેટ્રોમાં ફિલ્મ 'ધી સ્નોવ્હાઇટ ઍન્ડ ધી સૅવન ડ્વૉર્ફ્સ'જોઇ આવ.''કોલકાતાના ચૌરંગી ખાતે આ સિનેમા આવ્યું હતું. કપૂર-ખાનદાનના પેઢીઓ જૂના નોકર દ્વારકાને સાથે લઇને જવાનું હતું. ચાર આના ટ્રામમાં મેટ્રો સુધી જવાના, ચાર આના પાછા આવવાના. (ઓહ..નવી પેઢીના વાચકો માટે સમજણ... એક આનો એટલે છ નયા પૈસા થાય. ૧૬- આનાનો એક રૂપિયો ઓહ માય ગોડ.... આજના છોકરાઓને તો 'નયા પૈસા'એટલે શું, એ ય સમજાવવું પડશે.... માંડીવાળો !) અને બન્ને ભાઇઓની ચારચાર આનાની ટિકિટ. ત્યાં પહોંચ્યા ત્યારે ટિકીટની પડાપડી સાથે જંગી લાઇન જોઇને ત્રણેના હોશ ઊડી ગયા. દ્વારકાને તો આમે ય, પેલા બન્ને ફિલ્મ જોઇને બહાર આવે, ત્યાં સુધી સિનેમાની બહાર રાહ જોતા બેસી રહેવાનું હતું પણ આટલી પડાપડી જોઇને રાજ કપૂરે શમ્મીને કહ્યું, ''બહોઓઓઓ... ત લમ્બી લાઇન હૈ... તુમ દોનો યહાં બૈઠો... મૈં લાઇન મેં ખડા રહેકર ટિકીટ લેકર આતા હૂં.''રાજ દોઢેક કલાક સુધી દેખાયો નહિ ને પાછો આવ્યો ત્યારે મોઢું પડી ગયું હતું. ''બહોત કોશિષ કિ...ટિકીટ નહિ મિલી...! લાઇન બહોઓઓઓ...ત લમ્બી થી, ફિર ભી...''

શમ્મી કપૂરના શબ્દોમાં આ વાતનું રહસ્ય જાણીએ તો, ''તમે જાણો છો, રાજ કપૂરે શું કર્યું ? ચાર આનાવાળી ટીકિટ મળી નહિ, એટલે એ બાર આનાની ટિકીટ લઇને એકલો ફિલ્મ જોવા બેસી ગયો... અમને બન્નેને બહાર બેસાડી રાખ્યા..''શમ્મીએ ઑન રૅકૉર્ડ કીધું છે, ''આટલો 'નાનો'માણસ મારો ભાઇ રાજ કપૂર... 'હતો'' !

આ વાતના ૫૦-૫૦ વર્ષો પછી ય શમ્મી મોટા ભાઇનું આવું કરતુત ભૂલ્યો નથી ને આપણે આટલા વર્ષો પછી પણ, આ હસતા-ગાતા હૅન્ડસમ માણસની જબરદસ્ત પર્સનાલિટી, ઍક્ટિંગ અને પ્રભાવ ભૂલ્યા નથી. નહિ તો ફિલ્મ 'પ્રોફેસર'તો ઠેઠ ૧૯૬૨માં એટલે કે, આજથી ૫૨ વર્ષ પહેલા આવી હતી, છતાં એકેએક ગીત અને આખેઆખો શમ્મી કપૂર યાદ રહી ગયો છે ને ? આ ફિલ્મમાં હીરોઇન કલ્પના કોઇને યાદ નથી, સાઇડ હીરોઇન પરવિન ચૌધરીનું તો તમારામાંથી ઘણાએ નામ પણ અત્યારે સાંભળ્યું- એટલે કે, વાંચ્યું હશે. હા, એક વ્યક્તિ આ ફિલ્મને કારણે પૂરજોશ યાદ રહી ગઇ હોય તો તે, લલિતા પવાર. રાજ કપૂરની ફિલ્મ 'અનાડી'પછીનો એનો આ સર્વોત્તમ કિરદાર હતો. હજી મારા જેવા જૂની ફિલ્મોના ચાહકોને તો લલિતાબાઇ બુઢ્ઢા શમ્મી કપૂરના પ્રેમમાં પડીને, સજતી- ધજતી અરીસામાં જોતી જોતી, 'પ્રેમનગર મેં બનાઉંગી ઘર મેં તજ સોલહ સિંગાર...'ગાતી એ યાદ છે.

શમ્મી કપૂરના ચાહકોને તો આજે ય ઝૂલસતા કરી નાંખે, એવો છેલછબિલો એ દેખાતો હતો. એ કે આ જમાનાના કોઇ પણ ઍક્ટર જેટલો એ ઉત્તમ ઍક્ટર હતો, પણ એક ઍક્ટર તરીકે ફિલ્મ-મીડિયાએ એને બહુ નીગ્લૅક્ટ કર્યો. અહી એની ઍક્ટિંગ ઘણી સારી હોવા છતાં 'બૅસ્ટ ઍક્ટર'નો એવોર્ડ એ સહેજમાં ચૂકી ગયો. ગીતના ફિલ્માંકનમાં એ સુપરહીરો હતો. જેમ 'કાશ્મિર કી કલી'ના ''ઇશારો ઇશારો મે દિલ લેનેવાલે....''ગીતના બીજા અંતરા પહેલાના ઇન્ટરલ્યૂડ મ્યુઝિકમાં સિતારના પીસ ઉપર એ ગુજરાતી ગરબા જેવો ડાન્સ કરે છે, એ જોવા જ મારા જેવાઓએ તો એ ફિલ્મ ૮-૧૦ વખત જોઇ નાંખી હતી, તેમ આ ફિલ્મના 'અય ગુલબદન...'ગીત વખતે એણે પહેરેલી કાશ્મિરી ટોપીમાં તાજા લગ્ન કરવા બેઠેલા મોર જેવો સોહામણો લાગે છે, એ હજી ભૂલાતું નથી. કપૂરીયાઓ બધા પહેલેથી જ આવા ડૅશિંગ-પર્નાલિટીવાળા ખરા કે નહિ ? શમ્મી કપૂરને પોતાની ફિલ્મમાં લેવા માટે નિર્માતાઓએ શમ્મીના સેક્રેટેરીની રીતસરની ચમચાગીરી કરવી પડતી. જયકિશનની જેવી જ શર્ત શમ્મી મૂકતો, ''તમારી ફિલ્મમાં સંગીત શંકર-જયકિશનનું હોય તો આગળ વાત કરો..!''એમાં ય, આ ફિલ્મમાં શમ્મીના જીગરજાન દોસ્ત જયકિશનના બનાવેલા ૪- ગીતો છે ને શંકરના બે જ. જયકિશન શમ્મીના મૅનરિઝમ્સથી અચ્છી તરહ વાકેફ હતો એટલે મુહમ્મદ રફી પાસે જેવા ઝટકા કેવી રીતે મરાવવા, એ ખૂબી જય જાણતો હતો. હું પર્સનલી એ થીયરી સાથે સહમત નથી કે, રફી સાહેબ જે હીરો માટે ગાતા હોય, એ જ હીરોએ પોતે ગાયું હોય, એવું રફી ગાઇ શકતા... આ બધો બકવાસ છ, તેમ છતાં ય દેવ આનંદનું 'અભી ના જાઓ છોડકર...'કે દિલીપ કુમારના- ચાર-પાંચ ગીતો અને શમ્મીના તો ઑલમોસ્ટ તમામ ગીતોમાં રફીનો અવાજ સાંભળો, તો એટલા પૂરતી મારી થીયરી ખોટી પડે છે. શમ્મી પરદા ઉપર હોય ને રફી 'આઇ ઇ યા, કરૂં મૈં ક્યા સુકુસુકુ...'ગાય તો માનવું જ પડે કે, અવાજ રફીનો નહિ હોય, શમ્મીનો જ છે. આ ફિલ્મના નિર્માતા ફકીર ચંદ મેહરા માટે શમ્મી શ્વાસનો પ્રાણ હતો. એમણે પહેલી જ ફિલ્મ શમ્મીને લઇને 'મુજરીમ'બનાવી. પછી 'ઉજાલા'માં ય શમ્મીને લીધો. 'સિંગાપુર', 'પ્રોફેસર', 'પ્રિન્સ'અને છેલ્લે 'મનોરંજન'માં ય શમ્મી કપૂર. શમ્મીએ ઘણા બધાને ઘણું બધું કમાવી આપ્યું છે.

ઇન ફૅક્ટ, 'પ્રોફેસર'સારી ફિલ્મ હતી, માટે ફિલ્મ વિશે જ વાત કરીએ.

એ જમાનામાં એટલે કે '૬૨ની સાલમાં રંગીન ફિલ્મ બનાવવી એ પણ મોટી વાત ગણાતી હતી. મેહરાએ શમ્મીના જોર પર એ જુગાર પણ ખેલ્યો અને ધાંય ધાંય સફળતા મળી. અગાઉ શમ્મીની 'જંગલી'પણ એવી સનસનાટી મચાવી ચૂકી હતી. લેખ ટંડને પ્રભાવશાળી દિગ્દર્શન કર્યું હોવાથી આજથી ૫૨ વર્ષ પહેલા બનેલી ફિલ્મ હોવા છતાં આજે ય જોવી ગમે એવી છે.

ફિલ્મની વાર્તામાં આમ કાંઇ ખાસ નથી છતાં, થોડી ઘણી ઇન્ટરેસ્ટિંગ તો ખરી, એટલે અંશો જોઇ લઇએ -

પ્રિતમ (શમ્મી કપૂર) પોતાની માં ટીબી જેવા (એ જમાનામાં) જીવલેણ ગણાતા રોગ સામે પૈસેટકે ઝઝૂમવા નોકરીની શોધમાં છે. સીતાદેવી વર્મા (લલિતા પવાર) પોતાની બે ભત્રીજીઓ (કલ્પના અને પરવિન ચૌધરી) ને સરખું શિક્ષણ આપવા એક ટયૂશન- માસ્તરની શોધમાં છે, શર્ત એટલી કે માસ્તર બુઢ્ઢો હોવો જોઇએ. જાહેર ખબર વાંચીને શમ્મી પોતે જ બુઢ્ઢો બનીને માસ્તર બનીને આવે છે, પણ અંદરનો યુવાન શમ્મી કલ્પના માટે આકર્ષાય છે અને બન્ને પ્રેમમાં પણ પડે છે. પ્રોબ્લેમ એ વાતનો કે, આવો સોહામણો બુઢ્ઢો માસ્તર સીતાદેવીને ય ખૂબ ગમી જાય છે- પોતાને માટે, અને એ ય માસ્તર સાથે પરણવાના સપના જોવા માંડે છે. શમ્મીની હાલત સમજી શકાય એવી છે. રાઝ ખુલી જાય તો પ્રેમિકા તો જાય, પણ છેતરપિંડીનો આરોપ ય લાગે. ખૂબ કડક સ્વભાવ ધરાવતી સીતાદેવી બુઢ્ઢા (બનેલા) શમ્મીને જોઇને પલળવા માંડે છે. કાચી સેકન્ડમાં બન્ને વેશ બદલીને શમ્મી બન્નેને ઉલ્લુ તો બનાવે છે, પણ આખરે રાઝ ખુલી જતા ટૅન્શન તો ઊભું થાય છે, પણ ફિલ્મ પૂરી કરવા માટે દરેક દિગ્દર્શકે ફિલ્મનો અંત સુમેળભર્યો લાવવો પડે, એ અહી લવાય છે.

શમ્મીની પર્સનાલીટીની ખૂબી એ હતી કે, શૂટ-બૂટને બદલે એ કેવળ અડધી બાંયનું ઇન્સર્ટ કર્યા વિનાનું શર્ટ મોટાભાગની ફિલ્મોમાં પહેરતો, એમાં પણ એ એવો જ ખૂબસૂરત લાગતો. ક્યારેક ફડકો આપણને લાગી જાય કે, આવી ડૅશિંગ પર્સનાલીટીવાળા હીરો સાથે કામ કરતા હીરોઇનો ડરતી નહી હોય ? નંદાએ તો કબૂલ કર્યું હતું કે, 'હું શમ્મી કપૂરની પર્નાલિટીથી એટલી અંજાઇ હતી કે, એ સામે આવે તો હુ ડરી જતી.'એ વાત તો સહુ જાણે છે કે, અનેક હીરોઇનોની પહેલી ફિલ્મ શમ્મી કપૂર સાથે બની હતી, જેમાં આશા પારેખ, સાયરા બાનુ, કલ્પના, (બનતા સુધી રાગિણી), ચાંદ ઉસ્માની... હજી એકાદી છે, નામ યાદ નથી આવતું.

ફિલ્મની હીરોઇન કલ્પનાનું સાચું નામ 'અર્ચના મોહન'હતું. એના પિતા પંડિત જવાહરલાલ નેહરૂના જમણા હાથ સમાન હતા. નેહરૂની એ ખૂબ લાડકી હતી, માટે મેહમાનો આવે, ત્યારે રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં કલ્પનાના કથ્થક નૃત્યનો પ્રોગ્રામ બેશક હોય જ. ઇન ફૅક્ટ, ફિલ્મોમાં કલ્પનાને લાવવાનો યશ બલરાજ સાહનીને આપવો પડે. ઉર્દુ લેખિકા ઇસ્મત ચુગતાઇને પણ એ ખૂબ ગમી ગયેલી, એટલે પહેલી ફિલ્મ 'પ્રોફેસર'માં એને ચાન્સ મળ્યો. દેવ આનંદ સાથે 'તીન દેવીયા'અને શશી કપૂર-કિશોર કુમાર સાથે 'પ્યાર કિયે જા'જેવી ફિલ્મો મળી. એ પછી એ કોઇ નૅવી ઓફિસરને પરણી પણ લગ્ન ઝાઝા ચાલ્યા નહિ- ડિવોર્સ થયો અને ફિલ્મી લેખક સચિન ભૌમિકને પરણી. એમાં ય કોઇ જમાવટ થઇ નહિ ને છેવટે ૪ જાન્યુઆરી ૨૦૧૨ના રોજ પૂણેમાં મૃત્યુ પામી. એની દીકરી પ્રિતી સિંધી હરિશ મનસુખાણીને પરણી છે.

હીરોની ટીવી- પૅશન્ટમાં બનતી અને બુઢાપામાં ય સુંદર લાગતી ચરિત્ર અભિનેત્રી પ્રતિમા દેવી બંગાળણ હતી. એના કૅરેક્ટરને લઇને એ જમાનામાં ઘણી બધી વાતો વહેતી થયેલી. ફિલ્મ 'જ્વેલ થીફ'માં એ દેવ આનંદની માં બને છે. તમે બધાએ રિડકુ અને રતન ગૌરાંગ નામના ઍક્ટરોને તો રાજ-દિલીપ-દેવ કરતા ય વધુ વખત જોયા હશે, પણ નામ ખબર ન હોય. ફિલ્મોમાં સાવ ઢીચકો અને વાતવતામાં હીરો-હીરોઇન ઉપર દાદાગીરી કરીને હસાવતો વ્હેંતીયો રિડકુ અહી ગોડાઉન સાઇઝની ટુનટુનનો પ્રેમી છે. રતન ગૌરાંગ એના ચાઇનીઝ મોંઢાને કારણે ઠેઠ રાજ કપૂરની ફિલ્મ 'બરસાત'થી ફિલ્મોમાં આવે છે. છે ય ઠીંગણો એટલે ચીનો/ નેપાળી ગુરખો/હોટલનો વૅઇટર બતાવવાનો હોય, ત્યારે એનો ઉપયોગ થાય. અહી એ હૉટેલમાં શમ્મી કપૂરના ચમચા તરીકે કામ કરે છે. સલમાન ખાનના પિતા સલીમ (જાવેદવાળા) અહી પરવિન ચૌધરીના પ્રેમી તરીકે છે. બીર સખુજા સલિમનો પિતા બને છે. આ સલીમખાન એક જમાનામાં 'પ્રિન્સ સલિમ'નામ લખાવીને થોડી ઘણી ફિલ્મોમાં હીરો તરીકે આવ્યો હતો. મુહમ્મદ રફી- સુમન કલ્યાણપુરનું 'તેરે હમ ઓ સજન, તુ જહાં મૈં વહાં, સૂરજ તું ઝર્રા મૈં...'તેમ જ, રફીનું સોલો, 'મુઝે તુમ સે મુહબ્બત હૈ, મગર મૈં કહે નહિ સકતા...'ફિલ્મ 'બચપન' ('૬૩)માં સલીમ ઉપર ફિલ્માયા હતા. પહેલા ગીતની હીરોઇન મેનકા ઇરાની હતી. 'દેવ આનંદને ચેતવવા ફિલ્મ 'સીઆઇડી'માં વહિદા રહેમાન શમશાદ બેગમના કંઠે, 'કહીં પે નિગાહેં, કહીં પે નિશાના...'ગાય છે, તે લંગડો વિલન વીર (બીર) સખુજાને તમે શમ્મીની જ ફિલ્મ 'કાશ્મિર કી કલી'માં ય જોયો છે, જે 'હૈ દુનિયા ઉસી કા જમાના ઉસીકા...'ગીત વખતે દારૂ ઢીંચતો દેખાય છે. રણધીરને તો ઓળખો જ ને ? મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં વ્યાજખાઉ મારવાડીના રોલ કરતો બટકો ! નાસિર હુસેનની લગભગ બધી ફિલ્મોમાં એ હોય જ. આ ફિલ્મમાં સાઇડી તરીકે કામ કરતી હીરોઇન પરવિન ચૌધરી થોડી ઘણી સ્ટન્ટ ફિલ્મોમાં આવી ગયા પછી આજ દિન સુધી એનો કોઇ પત્તો નથી. નિષ્ફળ આપઘાત કરીને આવેલી પરવિનની સારવાર કરતો ડૉક્ટર એમ.એ. લતીફ છે, જે ફિલ્મ 'કાલા પાની'માં દેવ આનંદનો જેલવાસી પિતા બને છે. રાશિદ ખાન આમ તો દેવ આનંદનો ખાસ દોસ્ત. એની મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં તમે એને જોયો છે. ફિલ્મ 'ગાઇડ'માં ખંડહરમાં ઉંદર મારવા માટે એ રાયફલ વાપરે છે. રત્નમાલા આ ફિલ્મમાં લલિતા પવારનું શમ્મી કપૂર સાથે લગ્ન ઍનાઉન્સ કરે છે. ઘણી ફિલ્મોમાં એ માં બનીને આવી છે.

ફિલ્મી નૃત્યગીતોમાં હીરો-હીરોઇનની આગળ-પાછળ નાચતા રહેતા જુનિયર આર્ટિસ્ટોને પણ સલામ કરવી પડે. આપણા ઘરમાં લગ્નપ્રસંગ, પાર્ટી કે નવરાત્રી વખતે ઘરના છોકરાઓ ડાન્સ કરતા હોય, એ જોઇએ ત્યારે ખબર પડે છે કે કેટલી મેહનત કરવી પડે છે ! એ હિસાબે, ફિલ્મોમાં આ ડાન્સરો વર્ષોથી આ ફિલ્ડમાં હોવાને કારણે પૂરા પ્રોફેશનલ અને પરફૅક્ટ થઇ ગયા હોય છે. એ ૧૦-૧૫ જણા હોય ને એમાંના એકની ય નાનીઅમથી ભૂલ થાય તો હીરો-હીરોઇનને ય એકડેએકથી એના એ જ સ્ટૅપ્સ ફરી લેવા પડે છે ને આ લોકો બિચારા સામાન્ય હોવાથી એમની કોઇ ભૂલ કોઇ માફ કરતું નથી, છતાં એક હકીકત એ પણ છે કે, મોટા ભાગના આ જુનિયર ડાન્સરો બેશક હીરો-હીરોઇનોથી વધુ સારા ડાન્સરો હોય છે. ફિલ્મ '૬૨ની સાલમાં બની હતી ને શમ્મી કપૂર નોકરીની અરજી સ્યાહીના ખડીયામાં કિત્તો બોળી બોળીને લખે છે, એ કાંઇ મગજમાં ઉતરતું નથી. ફિલ્મ હજી '૫૦ પહેલાની હોત તો સમજાત કે, એ વખતે ફાઉન્ટન કે બૉલ પેનો શોધાઇ નહોતી. ફિલ્મોમાં હીરો કે હીરોઇને હાથમાં બૅગ ઉપાડી હોય તે નિશ્ચિતપણે ખાલી જ સમજવાની. અહી પણ શમ્મી બૉસ કલ્પના-પરવિન ચૌધરીના ગીત, 'હો કોઇ આયેગા આયેગા આયેગા...'વખતે આવી જ ખાલી બૅગ લઇને ફરતો રહે છે. શંકર-જયકિશનના મનમસ્ત સંગીતે આ ફિલ્મમાં એમને 'બેસ્ટ સંગીતકરોનો ફિલ્મફેર એવોર્ડ જીતી આપ્યો હતો, પણ ખુદ શમ્મી, સપૉર્ટિંગ-એક્ટ્રેસ માટે લલિતા પવાર, શ્રેષ્ઠ ગીત 'અય ગુલબદન'માટે મુહમ્મદ રફી નૉમિનેટ થયા પણ ઍવોર્ડ બીજા લઇ ગયા.

૧.કન્યા સાસરે પહેલી વાર પધારે ત્યારે એને 'લક્ષ્મી'કહે છે, પણ વર પહેલી વાર એના સાસરે જાય ત્યારે એને 'વિષ્ણુ'કેમ કહેતા નથી ?
-સાસરીવાળાને 'વિષ્ણુ'કોને કહેવાય એની ખબર હોય છે.
(મયૂર એસ. ભટ્ટ, સુરત)

૨.મારે તમારી જેમ ફટાફટ જવાબો આપતા શીખવું છે. કોઈ ઉપાય ?
-પરણી જાવ.
(ઉમેશ નાવડીયા, જલિલા-રાણપુર)

૩.તમે કોઈના જવાબો સીધા નથી આપતા. આમાં તમને શું મળે છે ?
-જગતની આ એક જ નોકરી એવી છે, જેમાં આડા જવાબ આપવાનો પગાર મળે છે.
(હિના એસ. પટેલ, અમદાવાદ)

૪.માથામાં તેલ નાંખીને સુઈ જનારી સ્ત્રીઓના તો સપનામાં ય તમે નહિ આવતા હો... રાઇટ ?
-માથે બોડી આવે એ ય ચાલે... તેલવાળી તો નહિ જ જોઈએ... સપનામાં ય !
(જીતેશ જોશી, મુંબઈ)

૫.મારે નેતા બનવું છે... શું કરવું ?
-કંઈ નહિ... એમાં કંઈ નહિ કરવાના પૈસા મળે છે.
(અમિતગીરી ગોસ્વામી, જામનગર)

૬.તમે આટલી સરળતાથી જવાબ કેવી રીતે આપી શકો છો ?
-કહે છે કે, મારા મગજ સુધી પૂરતું લોહી પહોંચતું નથી.
(કાશ્મિરા જે. દલાલ, ભરૂચ)

૭.'એનકાઉન્ટર'ના જવાબો આપવા ક્યા સમયે બેસો છો ?
-કસમયે.
(દેવાંગી પી. દેત્રોજા, જામનગર)

૮.તમે જાતે દુઃખી થઈને બીજાને સુખ જ આપ્યા કરો છો, તો તમારી પાસે કેટલો સ્ટોક છે ?
-ઓ ભાઈ... ફેરફાર કરવો હોય તો હજી કરી નાખો... લોકો તો તમારાથી ઊલટું કહે છે !
(મેરૂ સતાપરા, અસલાલી)

૯.મારે હીરો થવું છે.
-સુરતના હીરાબજારમાં તપાસ કરો.
(બિપીન પટેલ, પાલનપુર)

૧૦.સાઠે બુદ્ધિ નાઠે. તમારે શું કહેવું છે ?
-આ સવાલ ત્રણ વર્ષ પહેલા પૂછવા જેવો હતો.
(રિતેશ ત્રિવેદી, પાલનપુર)

૧૧.દિલ્હીમાં સરકાર બનાવી લીધા છતાં 'આપ'પાર્ટીવાળા અંદરોઅંદર કેમ ઝગડે છે?
-એવું કંઈ નથી. એ લોકો બહારોબહાર (બારોબાર) પણ ઝગડે છે.
(જયેશ પટેલ, કાંકણોલ-હિંમતનગર)

૧૨.આજ સુધીના 'એનકાઉન્ટરો'માં તમે આપેલો શ્રેષ્ઠ જવાબ ક્યો ?
-આ.
(દીપક એસ.કાલે, અમદાવાદ)

૧૩.જમ્મુ-કાશ્મિરમાં ભાજપે પીડીએફ સાથે કરેલા જોડાણ વિશે તમારે શું કહેવું છે ?
-એક કહેવત છે... 'સાપે છછુંદર ગળ્યું !'
(રણજીત મકવાણા, નડિયાદ)

૧૪.અમારે તમારૂં સન્માન કરવું છે. કહો, 'ગેટ-ટુ-ગેધર'ક્યારે રાખીએ ?
-'ફરગેટ-ટુગેધર'.
(રાજેશ બી. દરજી, અમદાવાદ)

૧૫.મોદી સાહેબની ૫૬-ની છાતી ક્યાં ગઈ ?
-તમે અડી આવો એટલે ખબર
(અશોક વરૂ, લાલપુર-જામનગર)

૧૬.મેં તમને જોયા નથી, પણ તમારા હાજરજવાબીપણા ઉપરથી એવું લાગે છે કે, તમે અનુપમ ખેર જેવા લાગતા હશો ?
-એ તો ખબર નથી, પણ સાઇઝમાં મારી પત્ની અનુપમની વાઇફ કિરણ ખેર જેવી ચોક્કસ દેખાય છે.
(વેદાંત દિવેચા, વડોદરા)

૧૭.તમે અગાઉ આપેલા જવાબના અનુસંધાનમાં હું તમારી કાર ફેમિલી સાથે લેવા તૈયાર છું. બોલો...
-એમાં ફેમિલીને લાવવાની કાંઈ જરૂર નથી... તમે ત્યારે એકલા આવી જાઓ.
(કરાગ્ર શુકલ, વડોદરા)

૧૮.જેમને પત્રકારત્વ સાથે સ્નાનસૂતકનો ય સંબંધ નથી, એવા લેભાગુઓ પોતાના વાહન ઉપર 'પ્રેસ'લખાવે છે. આવાઓને રોકવાનો કોઈ ઉપાય ?
-તમારે એમના વાહન પર લખેલા 'પ્રેસ'ની આગળ 'એક્સ'લખાવી દેવાનું.
(નરેન્દ્ર પીઠડીયા, જામનગર)

૧૯.કોઈ દિવસ મારી સામે ય ન જોનાર છોકરીઓ હવે જોવા લાગી છે... શું કરવું ?
-પહેરેલા કપડાંના બધા બટનો ચેક કરી લેવા.
(દીપક પટેલ, જુનાગઢ)

૨૦.સરકારને ચૂકવીએ તેને 'ટેક્સ'કહેવાય, ટેક્સીવાળાને ચૂકવીએ તેને 'ફેર'કહેવાય, તો વાઈફને આખો પગાર ચૂકવી દઈએ, એને શું કહેવાય ?
-અનફેર.
(જુઝેર અબ્બાસ પેઢીવાલા, મુંબઈ)

૨૧.બધા હાસ્યલેખકો બ્રાહ્મણ જ કેમ હોય છે ?
-તમે માહિતી આપી રહ્યા છો કે ફરિયાદ કરી રહ્યા છો ?
(ડૉ. દિલીપ ભાયાણી, સુરત)

૨૨.લગ્ન પછી પુરૂષ નરમ કેમ પડી જાય છે ?
-અમારી બાજુ એવું નથી હોતું.
(ભરત સાંખલા, ડિસા)

૨૩.શિરે શિખા, ભાલે તિલક અને ખભે જનોઈથી ખબર પડે કે આ વ્યક્તિ બ્રાહ્મણ છે. શું તમે આવા કોઈ અલંકારો ધારણ કર્યા છે ?
-બહુ પૂણ્યો કર્યા હોય ત્યારે બ્રાહ્મણ અવતાર મળે છે. એમને કોઈ અલંકાર ધારણ કરવાની જરૂર નથી.
(નીલકંઠ વજીફદાર, વલસાડ)

૨૪.પંખો કેવો લેવો ?
-કોઈ ચાલુ કરી આપે એવો.
(રોહિત દવે, હાલોલ)

૨૫.શું પુરૂષ લગ્ન પછી જ સુધરે ?-એ તો કોના લગ્ન પછી સુધરવાનું છે, એ જોયા પછી ખબર પડે.
(દિલીપસિંહ ચૌહાણ, આદિપુર)

૨૬.મોબાઈલની રિંગ વાગતા જ સહુના પગ કેમ ચાલવા માંડે છે ?
-કોઈનું મગજ ચાલે... કોઈના પગ !
(ડૉ. સુનિલ ટેલર, વાપી)

એને પોતાને ય નવેસરથી પાડેલું આ નામ બહુ ગમતું, લુસી. ના લ્યૂસી પણ નહિ. કેવળ લુસી.

આમ તો જન્મ વખતે તો પટેલોમાં પડે છે, એવું જ નામ એ લઇ આવી હતી, 'લક્ષ્મી,'પણ આજકાલની છોકરીઓ આવા નામો કંઇ ચલાવી લે ? લુસીએ પણ ન ચલાવ્યું. એના ડોહાએ (સૉરી, પટેલોમાં પાછું 'ફાધર'શબ્દ ઓછો વપરાય !) ટોપલા ભરી ભરીને દહેજ આપીને લુસીને ભાસ્કર સાથે પરણાવી હતી. એને ય પોતાનું આવું ઇ.સ. ૧૯૨૨-ના જમાનાનું નામ ગમતું તો નહોતું, પણ 'ભાસ્કર'નું ટુંકું કરવા જઇએ તો બહુ બહુ તો 'ભસુ'થાય, એટલે પેલું નામ જ ચાલુ રાખવાનું ચલાવી લીધું. એ વાત જુદી છે કે, લુસીએ કંઇક ''હંભાળવવું''હોય ત્યારે એ ભાસ્કરને બદલે 'ભસુ'જ કહીને બોલાવતી. નૉર્મલી, તો પટેલોમાં પટેલનું જ, એટલે કે ગોરધનનું ચાલતું હોય, પણ કહે છે કે, જુનું ખોદકામ કરતાં ઉત્તર ગુજરાત બાજુ બે-ચાર પટેલોના જીવંત બૉડી મળી આવ્યા છે, જેમને વાઇફ સામે ઊંચે બોલવામાં ય અવિવેક લાગે છે.

''ભાસ્કર...હું જીન્સ અને જર્સી પહેરૂં તો ચાલશે ને ?''લુસીએ છુટા વાળનો ઝટકો મારતા પૂછી જોયું. ભાસ્કરે જવાબ આપવાનો હજી બાકી હતો અને પતિદેવનું કામ ઓછું થાય, એ જ આદર્શ ગૃહિણીની ફરજ છે, તેમ સમજીને લુસીએ જાતે જ જવાબ આપી દીધો, ''ધેટ્સ ફાઈન...હું જીન્સ ને જર્સી જ પહેરીશ.''

''લુસી, આપણે પપ્પાને મળવા જવાનું છે, 'હૅપી ફાધર્સ ડે'વિશ કરવા...કોઇ 'સરપ્રાઇઝ કે 'શૉકિંગ-પાર્ટી'માં નહિ...''

''ભસુ, વધારે પડતું ના બોલ...તારા ડોહાને મળવા જવાનું છે, એટલે આવો કૅઝ્યુઅલ-ડ્રેસ પહેરૂં છું...મારા ફાધરને મળવા જવાનું હોત તો હું...ગઇકાલની તૈયાર થતી હોત...! વાળે ય સ્ટ્રેઈટન કરાવી દીધા હોત, સમજ્યો ? તને ખબર છે, પાપાને મારા કર્લી-હૅર નથી ગમતા....''

''ઓહ લુસી...વાતને તું ક્યાંથી ક્યાં લઇ જાય છે ? ઓકે. આજે ફાધર્સ-ડે છે, તો ફાધર માટે ગિફટમાં શું લઇ જવું છે ?''

''જો, એમને બરફના ગોળા બહુ ભાવે છે, પણ ત્યાં સુધીમાં તો ઓગળી જાય...આઇ થિન્ક, ખોટા પૈસા ખર્ચવાની જરૂર નથી.''

''તું કહે એમ ડાર્લિંગ...તારી વાત સાચી છે, ફાધરને વળી આ ઉંમરે થોડી કાંઇ વર્લ્ડ-ટુરની ટિકીટો ગિફટમાં અપાય છે ?''

''ભાસ્કર, તું એક કામ કરજે. ત્યાં વૃદ્ધાશ્રમમાં બધા ડોહલાઓને જોઇને મને તો ચક્કર આવે છે...હાઉ ફિલ્થી એ લોકો રહેતા હોય છે...! હું બહાર ગાડીમાં બેસી રહીશ...તું એમને હગ કરીને આવતો રહેજે.''

કહે છે કે, બધું અહીં ને અહીં ચૂકવવાનું છે. ભાસ્કરના લગ્ન વખતે લુસીના બાપની તાકાત નહોતી કે, એ જમાનાના બે કરોડ દહેજમાં આપી શકે, પણ ભાસ્કરના ફાધરે તો હઠ પકડી હતી. ''છોકરો મફતમાં પેદા નથી કર્યો...અઢી કરોડ મૂકતા જાઓ અને છોકરો લેતા જાઓ.''

''સાહેબ...થોડું વ્યાજબી કરી આપો ને ?''એવું કહેવાની લુસીના બાપને જરૂર પડી નહોતી. આમણે બે કરોડ આપ્યા ને આમણે લઇ લીધા. ફિર ક્યા...? લગ્નનું તો હજી વરસે ય થયું નહિ હોય ને થૅન્ક ગૉડ...બા તો ગઇ અને ભારતમાં કહેવત છે, ''બાપ મરજો, પણ માં ન મરજો.''પહેલા માં જતી રહે, પછી વૃદ્ધ અને અશક્ત સસુરને વહુ થોડી સાચવવાની હોય ? માંદા પડે તો ઝાડો-પેશાબ પણ વાઇફ કરી આપે...બાકી એવી વહુ તો કરોડમાં એકાદી નીકળે જે, ડોહા પાણી માંગે અને છણકો કર્યા વગર વહુ આપે ય ખરી ! લુસીએ બી.કૉમ.માં ઍડવાન્સ ઍકાઉન્ટન્સી અને ઑડિટિંગ રાખ્યું હતું અને પછી બે વાર લૉ માં ફૅઇલ પણ થઇ હતી, એટલે જીવન જીવવાની જાણકારી તો હતી. એણે બધી મિલ્કત પહેલા ભાસ્કરને નામે, પછી બન્નેના નામે અને પછી પોતાની એકલીના નામે કરાવી લીધી. ડોહા સીધા વૃદ્ધાશ્રમમાં, ભાસ્કર (સમજો ને) અનાથાશ્રમમાં અને લુસી આનંદ આશ્રમમાં ! બાળકો ઉપર કોઇની બુરી નજર ન લાગી જાય એટલે હજી સુધી તો લુસીએ દાદા-દાદીનું મોંઢું ય જોવા દીધું નહોતું.

''લુસી, એક વાત કહું?...પછી તારી મરજી, પણ આજે 'ફાધર્સ-ડે'છે ને એ મારા ફાધર છે..તું એક વાર એમને પગે લાગવા તો આવ...ક્યાં રોજરોજ જવાનું છે ?''

''જસ્ટ શટ અપ, ભસુ....એ પાછા મારા માથે હાથ મૂકે, મારી હૅરસ્ટાઇલ વિંખાઇ જાય ને કલાકો સુધી બધી એમની ઈમોશનલ સ્ટૉરીઓ સાંભળવાની, 'ભાસ્કર બેટા, કોક વાર તો વહુના હાથની ખીચડી કરીને મોકલાય...મારા આ ચશ્મા ય સાંધી સાંધીને-રબ્બર બૅન્ડ બાંધીને પહેરૂં છું... એક જોડી ચશ્માની તો લાવી દે...બેટા, તારી બા વગર ગમતું નથી...''ભાસ્કર તારી બા ય નવરી અને એકલપેટી હતી...એ એકલી ઉપર ગઇ, પણ સ્વાર્થ તો જુઓ....ડોહાને સાથે લેતી ગઇ હોત તો એના બાપનું કાંઇ જાત ?''

''ધેટ્સ રાઇટ, ડીયર...ચલ, મોડું થાય છે...પપ્પા રાહ જોતા હશે !''

કાંતિભ'ઇ ખરેખર રાહ જ જોઇને બેઠા હતા. બબ્બે મિનિટે વૉચમૅનને પૂછી આવે, 'બ્લૅક મર્સીડીઝ દેખાય તો કમ્પાઉન્ડની અંદર આવવાદેજે...આવતા મહિને દસ રૂપીયા આલીશ.'

આજે જો કે, કાંતિભ'ઇએ વૉચમૅન પાસે બીડી માંગી નહિ...ભાસ્કરને ફૂંકણીયાઓ જરા ય નથી ગમતા, એની એમને ખબર. ભાસ્કરને વ્હિસ્કી સિવાય બીજી કોઇ આદત નહિ...અને એ ય, લુસી સાથે રોજ રાત્રે બાલ્કનીમાં બેસીને જ પીવાની...ફ્રૅન્ડ્ઝો સાથે તો નહિ જ ! કહે છે કે, લુસીની 'પીવાની'આદત છોડાવવા જતા ભાસ્કરને ય થોડી લત લાગી ગઇ હતી.

સીડી-પ્લૅયરમાં સીડી સહેજ અડાડો, એટલે પ્લૅયર એને ખેંચી લે, એમ ગાડીની હજી તો બહાર નીકળવા જતા ભાસ્કરને લુસીએ પાછો ખેંચી લીધો, ''ઊભા રહો...તમારૂં વૉલૅટ (પાકીટ) મૂકતા જાઓ. બહુ મોટા શ્રીરામો જોઇ નાંખ્યા...!''

લુસીએ તલાશી ન લીધી હોત તો ય ભાસ્કર એમ કાંઇ ડોહાના હાથમાં સો-બસ્સો પકડાવીને પાછો આવે એવો નહતો. એકાદ-બે વખત તો વૃધ્ધાશ્રમમાં બટાકા-પૌંઆનો સરસ નાસ્તો બનાવ્યો હતો, એ 'ચાખવા'ભાસ્કર લેતો આવ્યો હતો. જો કે, આશ્રમમાં નવા આવેલા સંચાલિકા સરલાબેન ભાસ્કરને જોવામાં તો જરા ગમી ગયા હતા. એ વાત જુદી છે કે, આવી વાતો પાછી ઘેર ખબર પડવી ન જોઇએ ને ? લુસીને ખબર પડે તો સરલુને ગમાડવાની બંધ કરવી પડે !

''કાંતિ...હૅપી ફાધર્સ-ડે...ગઇ કાલની કમર દુઃખે છે, એટલે પગે-બગે નથી લાગતો, ઓકે ?''નાનપણથી બાપને એ કાંતિ કહીને તુંકારે બોલાવતો. એ વાત જુદી છે કે, ઘરમાં વાતાવરણ ઉગ્ર થઇ પડે, તો લુસી 'કાંતિડો'બોલે અને ભાસ્કર 'કાંતિયો'બોલે.

''ઓહ કોઇ વાંધો નહિ બેટા..તું પગ ખેંચે છે એના કરતા અડતો નથી, એ વધારે સહેલું પડે છે. આ તો જરી મજાક કરૂં છું હોં, બેટા...''કાંતિલાલે કહેવાનું હતું, એ કહી દીધું.

બસ. હજી તો ભાસ્કર કાર પાસે માંડ પહોંચ્યો હશે ને કાંતિલાલ કાયમ માટે એક ક્ષણમાં પતી ગયા-કાર્ડિયાક ઍરેસ્ટ ! બધા દોડતા દોડતા ગાડી પાસે પહોંચ્યા ને ખબર આપી કે, ''તમારા ફાધર-----''

''કાંતિડો મરતો મરતો ય નડતો ગયો...સરપ્રાઇઝ પાર્ટીમાં ક્યારે પહોંચીશું...? ભસુ, તું એ લોકોને કહી દે...અમે લોકો કાલે આઇને ડૅડ-બૉડી લઇ જઇશું...''

આ કિસ્સાને ૨૧-વર્ષ થઇ ગયા. વૃધ્ધાશ્રમ અને વૃધ્ધો બદલાયા હતા, ખાનદાન એનું એ જ રહ્યું હતું. ભાસ્કર પટેલ અને લક્ષ્મીબેન પટેલ આજે 'મધર્સ-ડે'હોવાથી છોકરાઓની રાહ જોઇને વૃધ્ધાશ્રમમાં બેઠા હતા. વર્ષમાં એક વખત તો છોકરાઓ 'હાય'કહેવા ચોક્કસ આવે છે. આ વખતે સાંજ સુધી તો કોઇ ન આવ્યું, એટલે લુસીબેન અકળાયા, ''કહું છું ચલો ને...એ લોકો ન આવે તો આપણે જઇ આઇએ...આપણા પેટના જણ્યા જ છે ને ?''

''ના લુસી...આટલા વર્ષોમાં આજે તારૂં નહિ માનું...આપણે નથી જવું અપમાનિત થવા...! બસ, મને કાંતિભાઈ...આઇ મીન, મારા ફાધર અને મધર યાદ આવે છે...આપણે એમને કેવી રીતે રાખ્યા હતા, એ બધું આપણા છોકરાઓ નાનપણથી જોતા આવ્યા છે... યાદ હોય તો, બીજે દિવસે આપણે તો ફાધરનું ડૅડ-બૉડી લેવા ય આશ્રમે ગયા નહોતા...લુસી, ઉપર સ્વર્ગ-નરક જેવું કાંઇ નથી... અહીંનું બધું અહીં જ ભોગવવાનું છે.''

એ તો ભાસ્કરને આટલું લાંબુ વાક્ય બોલી લીધા પછી ખબર પડી કે, લુસીએ છેલ્લો શ્વાસ તો ક્યારનો ય લઇ લીધો હતો.

સિક્સર

- ટ્રાફિક-જામનો હળવો રસ્તો અમદાવાદીઓએ તો શોધી કાઢ્યો છે...એના રૂટ ઉપર જ પોતાના વાહનો ચલાવવાના ! કહે છે કે, હવે તો પોલીસે ય વચમાં પડતી નથી !

ફિલ્મ - મેરી સૂરત, તેરી આંખે ('૬૩)
નિર્માતા - ટી.એસ. ગણેશ-પંડિત બૈજનાથ
દિગ્દર્શક -આર.કે. રાખન
સંગીત - સચિનદેવ બર્મન
ગીતો - શૈલેન્દ્ર
રનિંગ ટાઈમ - ૧૫-રીલ્સ
થીયેટર -મોડૅલ (અમદાવાદ)
કલાકારો - અશોક કુમાર, આશા પારેખ, પ્રદીપ કુમાર, કન્હૈયાલાલ ચતુર્વેદી, ઈશ્વરલાલ, અચલા સચદેવ, તરૂણ બૉઝ, ઈફ્તેખાર, મારૂતિ, ઈંદિરા.

ગીતો
૧. પૂછો ના કૈસે મૈંને રૈન બિતાઈ એસ.ડી. બાતીશ
૨. પૂછો ના કૈસે મૈંને રૈન બિતાઈ, એક પલ જૈસે મન્ના ડે
૩. નાચે મન મોરા મગન, તિકદા ધિગી ધિગી મુહમ્મદ રફી
૪. તેરે ખયાલોં મેં, તેરે હી ખ્વાબોં મેં, દિન જાયે લતા મંગેશકર
૫. યે કિસને ગીત છેડા, દિલ મોરા નાચે થિરક સુમન-મૂકેશ
૬. તુઝસે નઝર મિલાને કો, ઝૂમ કે ફિર શરમાને કો આશા ભોંસલે
૭. તેરે બીન સુને, નયન હમારે, બાટ તકત ગયે મુહમ્મદ રફી

ફિલ્મમાં એક અશોક કુમાર જ નથી, જેની ઍક્ટિંગ જોવાની હોય. બીજો એવો જ સમર્થ કલાકાર કનૈયાલાલ ચતુર્વેદી નાનકડા રોલમાં ય છવાઇ જાય છે, જે એની આદત પણ હતી. ફિલ્મ કોઇપણ હોય, ઉત્તમ અભિનય એની સ્વાભાવિકતા હતી. અશોક-પ્રદીપનો પિતા બનતો વૃધ્ધ કલાકાર'ઈશ્વરલાલ''૪૦ના દાયકાની ઘણી ફિલ્મોનો હીરો અને નિર્માતા હતો. આપણો ગુજરાતી હતો ને મૂળ નામ હરિપ્રસાદ જોશી. એ ગુજરાતના વાઘણીયા ગામનો હતો. આ ગામ ક્યાં આવ્યું, એની તો મને ય ખબર નથી. ઈશ્વરલાલે ૧૯૩૫થી '૪૧ સુધીમાં 'કિમતી આંસુ', 'હોલી'અને 'ઉમ્મીદ'નામની ફિલ્મો બનાવી હતી.

અત્યારે તો કોઈના માનવામાં નહિ આવે કે, આ મહાન ફિલ્મ અમદાવાદમાં પહેલી વાર આવી, ત્યારે અગાઉથી જ એને સામાન્ય કક્ષાની ધારી લઈને ફિલ્મના વિતરકો (ડિસ્ટ્રીબ્યુટર્સે) એને અશોક ટૉકીઝમાં રીલિઝ કરાવી હતી. ધારણા મુજબ ત્યાં એકાદ વીકથી વધારે કાંઈ ચાલી નહિ. પણ ફિલ્મ ઉતરી ગયાના થોડા જ સમય બાદ રેડિયો પર એના સુરીલા ગીતોએ માઝા મૂકવા માંડી. સંગીત જ નહિ, ફિલ્મ વિશે ય સારી વાતો મુંબઈ-બુંબઈથી આવવા માંડી. કોક પ્રતિષ્ઠિત ફિલ્મ મેગેઝીનમાં દાદામોનીએ એવું ય કીધું કે, 'મારી કરિયરની સર્વોત્તમ ફિલ્મો પૈકીની આ એક છે.'અમદાવાદની પ્રજા ભોંઠી પડી કે, આવી સુંદર ફિલ્મ આપણે જોઈ કેમ નહિ? ફિલ્મ ફરી વાર શહેરમાં લાવવી પડી અને મૉડેલ ટોકીઝમાં રીલિઝ થઈ. ઓહ... ફૅન્ટેસ્ટિક... ટિકીટો ફિલ્મ રીલિઝ થતા પહેલા જ બૂક થવા માંડી. સિનેમા ઉપર પડે એના કટકા. જે અશોક ટૉકીઝમાં કાગડા ઊડતા હતા, ત્યાં મોડેલ ટોકીઝમાં હંસલા અને મોરલા ઊડવા લાગ્યા.

ફિલ્મ બાકાયદા અદ્ભુત હતી. ફિલ્મની જેને સમજ પડે છે, એ તો બધા કહેવાના જ કે, દાદામોનીથી વધુ સારો 'ઍક્ટર'હિંદી ફિલ્મોમાં આજ સુધી થયો નથી. સ્ક્રીન પર આપણને ય જોઈને ચીતરી ચઢે, એવા કદરૂપાનો રૉલ સ્વીકારવો, ત્યાં જ દાદામોનીના ચરણસ્પર્શ કરી લેવા પડે. અલબત્ત, એ પોતે ભલે કહેતા કે, એમની કરિયરની સર્વોત્તમ પૈકીની એક આ ફિલ્મ હતી, પણ આપણે તો જાણીએ ને કે, દાદા માટે તમામ ફિલ્મો એવી જ ઊંચી ગુણવત્તા સમાન હતી. કમિટમૅન્ટ પણ કેવું કે, રાગ ભૈરવી પર આધારિત, ''નાચે મન મોરા મગન તિકદા ધિગી ધિગી...''ના સર્જક સચિનદેવ બર્મન, ગાયક ધી ગ્રેટ રફી સા'બ અને આ ગીતમાં તબલાં વગાડનાર પંડિત સામતાપ્રસાદની મેહનત અને કલાને અન્યાય ન થાય, એ માટે પોતાના હાવભાવમાં કોઈ કમી રહી ન જાય, એ માટે દાદાએ એ ત્રણેને શુટિંગમાં હાજર રહેવાની વિનંતી કરી પરફૅક્શનના શૉટ્સ આપ્યા... (આ ગીતમાં તબલાંનું બાયું પૂરી તોફાનમસ્તી જમાવે છે.) જોવાની ખૂબી એ છે કે, સમગ્ર ગીત દરમ્યાન અશોક કુમારનું મોંઢું અંધારામાં રાખવાનું હોય છે, છતાં ય હાવભાવના પરફૅક્શનનો આગ્રહ!

ઓહ...! બર્મન દાદાના તો પ્રેમમાં પડી જવાય એવું સંગીત તો એમણે મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં આપ્યું છે... મોટા ભાગનીને બદલે બધી કહી દો. તો ય કોઈ વાંધો ઉઠાવવા નહિ આવે. સંગીતકારો વિશેના મારા પુસ્તક 'ફિલ્મ સંગીતના એ મધુરાં વર્ષો'માં આ મહાન સંગીતકારના આ ફિલ્મમાં લતાએ ગાયેલા ગીત, ''તેરે ખયાલોં મેં, તેરે હી ખ્વાબોં મેં, દિન જાયે રૈના જાયે, જાને ના તું સાંવરીયા...''વિશે મેં લખ્યું છે, ''આ ગીતનું રેકોર્ડિંગ પુરુ થયા પછી સ્ટુડિયોમાં કેવો સોપો પડી ગયો હશે! કોઈ કદાચ કાંઈ બોલ્યું-ચાલ્યું પણ નહિ હોય. તાજમહલ જોયા પછી બોલવાનું કાંઈ ન હોય... સન્નાટા સાથે બસ, માણવાનું હોય, એનું અપ્રતિમ સૌંદર્ય.

...અને લતા બાઈ... લતા બાઈ! ઓહ. કોઈએ મને પૂછ્યું હતું, ''તમને છાના રાખી ન શકાય એટલું રડવું ક્યારે આવશે?''સવાલ કડવો હતો અને મારા અંગત ફેમિલીને બાદ કરીને જવાબ આપવાનો હોવાથી હું, ''લતા મંગે...''ડૂમો ભરાઈ જવાને કારણે નામ પણ આખું બોલી ન શક્યો. લતા વગરનું જીવવાનું તો કેવું કરૂણ હશે?

રફી સાથેના યુગલ ગીત, 'તેરે બિન સૂને નયન હમારે...'ફિલ્મમાં યુગલ ગીત નથી (રેકૉર્ડ પૂરતું એને યુગલ ગીત બનાવી દેવાયું છે.) પણ રફીએ ગાયેલા આ ગીત વિશે જાણ્યા પછી લતા એટલી તો મુગ્ધ થઈ હતી કે, પોતાને પણ આ ગીતનો બીજો ભાગ આપવા વિનંતી નહિ, હઠ પકડી હતી. ફિલ્મના દિગ્દર્શક રાખન આ તો સ્વીકારી શકે એમ નહોતા, પણ લતાનો આદર કરવા ''ઓ અનદેખે, ઓ અનજાને, છુપ કે ન ગા યે પ્રેમતરાને''લાઈનો ઉમેરી દેવાઈ. ફિલ્મ કરતા સાઉન્ડટ્રેક પર લતાએ જરા જુદી ઢબે ગાયું છે. પોતાના અંતરાના પ્રારંભમાં લતાનું હમિંગ પણ સાંભળવા જેવું છે. એકાદી હરકત પણ મનભાવન કરી છે. એ સાંભળીને જે નૌશાદે કીધું, એમાં આપણે ય નીચે સહિ કરી આપીએ કે, ''ઐસે હી તુઝે માં સરસ્વતી નહિ કહેતે...!''

દાદા બર્મન ખુશ તો બહુ હોવા જોઈએ આ ફિલ્મ સ્વીકારતી વખતે કારણ કે, હેમંત-તલતને બાદ કરતા એ સમયના બધા ગાયકોને આ ફિલ્મમાં બોલાવીને એક એકથી ચઢીયાતા ગીતો બનાવ્યા છે. મૂકેશ-સુમન કલ્યાણપુરનું 'યે કીસને ગીત છેડા...'માં ગીટાર અને સૅક્સોફોનનો સમન્વય સાંભળો, પૂરી ફિલ્મમાં સિતારના પીસ સાંભળો કે પંડિત સામતાપ્રસાદજીના તબલાં સાંભળો, એ સહુથી ઉપર દાદા મન્ના ડે ના પૂરા જીવનની સર્વોચ્ચ કમાલ રાગ આહિર ભૈરવ પર આધારિત, 'પૂછો ના કૈસે મૈંને રૈન બિતાઈ...'માં દેખાઈ જાય છે. મને એ અવસર તો જીવનપર્યંત નહિ ભૂલાય કે મન્ના દાના જુહુ ખાતેના બંગલામાં ખાસ મારા માટે દાદાએ હાર્મોનિયમ પર આ ગીત સંભળાવ્યું, ત્યારે ગીતના પ્રારંભથી જ દાદાની આંખોના ખૂણા ભરાવા માંડયા, તે અંતે પણ ન અટક્યા. આવું વેદનામય ગીત ચાલુ ગાડીએ કે દાળઢોકળી બનાવતા ન સંભળાય. એના માટે સ્પેશિયલ ટાઈમ કાઢીને, ઈઝી ચેરમાં લંબાવીને અંધારું કરીને સાંભળવું જોઈએ. જે અનુભૂતિ મન્ના ડેને થઈ હતી, એમાંની ડિજિટલ તો આપણને થવી જોઈએ.

જો કે, એ જ મુલાકાત વખતે મન્ના દા ની એક વાત સમજાઈ નહોતી. આ જ સદાબહાર ગીતને પૂરી તાનો, સરગમ અને આલાપ સાથે શિવદયાલ બાતીશે બખૂબી ગાયું છે (જે ફિલ્મમાં કન્હૈયાલાલ ઉપર ફિલ્માયું છે.) પણ આ વાત નીકળતા મન્ના દાએ તો કહી દીધું, ''વો કિસને ગાયા થા... માલુમ નહિ!''નવાઈ લાગે ને?

યસ. સુપુત્ર રાહુલદેવ બર્મન ફૂલફ્લૅજમાં આ ફિલ્મમાં દાદાને આસિસ્ટ કરે છે ને કહેવાની જરૂર પડે એમ નથી કે, આશા ભોંસલેએ ગાયેલા ક્લબ-સોંગ 'તુઝસે નઝર મિલાને કો...'પંચમની કમાલ છે.

કમાલ તો ફિલ્મના વાર્તા લેખક ડૉ. નિહારરંજન ગુપ્તાએ અસલી બતાવી છે. એમની નવલકથા 'ઉલ્કા'ઉપરથી પહેલા બંગાળીમાં આ ફિલ્મ બની હતી. પૂરી ફિલ્મ મુંબઈના દાદરમાં આવેલા શ્રી સાઉન્ડ સ્ટુડિયોમાં બની હતી. વાર્તા કંઈક આવી હતી.

ધનવાન દંપતિ રાજકુમાર (ઈશ્વરલાલ અને અચલા સચદેવ)ને લાંબા સમય પછી બાળક અવતરે છે, પણ અત્યંત કદરૂપું. ઈશ્વરલાલ કોઇ પણ હિસાબે બદસૂરતી બર્દાશ્ત કરી શકે એવો માણસ ન હોવાથી, ડૉકટર-મિત્ર (તરૂણ બૉઝ)ને સમજાવી પોતાની વાઇફને પણ મૂર્ખ બનાવે છે કે, દીકરો મરેલો પેદા થયો છે. બીજી બાજુ, ગરીબ મુસલમાન રહેમતમીયાં (કન્હૈયાલાલ ચતુર્વેદી અને પારો) પણ મોટી ઉંમરે નિઃસંતાન હોય છે. ડૉકટર પેલું કદરૂપું બાળક (અશોક કુમાર) એમને આપી દે છે, અલ્લાહની મેહરબાની સમજીને કન્હૈયાલાલ એ બાળકને ઉછેરે છે. બીજી બાજુ, ઈશ્વરલાલની પત્નીને બીજી પ્રસૂતિમાં સુંદર બાળક (પ્રદીપ કુમાર) અવતરે છે. અશોક ગરીબ અને કદરૂપો પણ ગાય છે મધુરૂં, જે સાંભળીને આશા પારેખ (ડૉ. તરૂણ બૉઝની દીકરી) એના કંઠ તરફ આકર્ષાય છે, જેને અશોક પ્રેમ સમજી બેસે છે. આશા પારેખ પ્રદીપ કુમારના પ્રેમમાં હોય છે, જેને તેનો દુષ્ટ મિત્ર (ઈફતેખાર) અને તેની કુચરીત્ર પ્રેમિકા (ઈંદિરા બિલ્લી) ફસાવીને બ્લૅક-મૅઇલ કરે છે. આવો રાઝ છુપાવી રાખવો, એ પોતાની પણ ભૂલ હતી, તેમ સ્વીકારીને મરહૂમ રહેમતમીંયાના કદરૂપા સંતાનને ડૉ. તરૂણ બૉઝ પોતાના ઘેર રાખે છે, પણ ફિલ્મના અંતે, અશોક કુમાર પોતાનો જાન ગુમાવીને આહૂતિ આપે છે. સ્ટોરીનો આ અંશ વાંચીને પૂરી ફિલ્મનો તાગ ન આવે. ફિલ્મમાં એક અશોક કુમાર જ નથી, જેની ઍક્ટિંગ જોવાની હોય. બીજો એવો જ સમર્થ કલાકાર કનૈયાલાલ ચતુર્વેદી નાનકડા રોલમાં ય છવાઇ જાય છે, જે એની આદત પણ હતી. ફિલ્મ કોઇપણ હોય, ઉત્તમ અભિનય એની સ્વાભાવિકતા હતી. અશોક-પ્રદીપનો પિતા બનતો વૃધ્ધ કલાકાર 'ઈશ્વરલાલ''૪૦ના દાયકાની ઘણી ફિલ્મોનો હીરો અને નિર્માતા હતો. આપણો ગુજરાતી હતો ને મૂળ નામ હરિપ્રસાદ જોશી. એ ગુજરાતના વાઘણીયા ગામનો હતો. આ ગામ ક્યાં આવ્યું, એની તો મને ય ખબર નથી. ઈશ્વરલાલે ૧૯૩૫થી '૪૧ સુધીમાં 'કિમતી આંસુ', 'હોલી'અને 'ઉમ્મીદ'નામની ફિલ્મો બનાવી હતી.

ફિલ્મનો હીરો પ્રદીપ કુમાર ટીવી એક્ટ્રેસ 'બીના'નો પિતા થાય. ફિલ્મ 'સંબંધ'ના દિગ્દર્શક અજય બિશ્વાસના પ્રેમમાં પાગલ બનેલી બીનાને સમજાવવા પ્રદીપ કુમારે ખૂબ કોશિષ કરેલી કે અભિનેત્રી રાખીએ આ માણસને પતિ તરીકે કાઢી મૂક્યો હતો. પુરૂષાતનની ખામીને કારણે, પણ બીના ન માની અને એય પાછી આવી. પછી બીજે પરણેલી હાલમાં બીનાનો દીકરો સિદ્ધાર્થ બેનર્જી ફિલ્મોમાં આવવાની કોશિષ કરી રહ્યો છે.

આશા પારેખ ગાંધી જયંતિ ૨જી ઓકટોબર, ૧૯૪૨ના રોજ ગુજરાતમાં હિંદુ પિતા પ્રાણલાલ પારેખ અને મુસ્લિમ માતા સુધાને ત્યાં જન્મી હતી. કહે છે કે, ફિલ્મ 'દિલ દે કે દેખો'ના દિગ્દર્શક નાસિર હૂસેનને દિલ દઇ દીધું હોવાથી આશાએ લાઇફ-ટાઇમ મેરેજ કર્યા નથી. હાલમાં એ ૭૨ વર્ષની ઉંમરે મુંબઇમાં રહે છે.

પાકિસ્તાનના પેશાવરમાં ( ત્યાંના પઠાણો 'પિશાવર'ઉચ્ચાર કરે છે.'કવેટા'નો ઉચ્ચાર પાકિસ્તાનમાં બધા 'કોયટા'કરે છે.) ૩ મે, ૧૯૨૦ના રોજ જન્મેલી 'જોહરા જબીં'અચલા સચદેવને લોકો ફિલ્મ 'વક્ત'ને કારણે યાદ કરશે. સારી અને સુંદર મમ્મીના રોલમાં એ સુલોચના લટકારની બરોબરીએ હતી. ધોળીયા ક્લિફર્ડ ડગ્લસ પીટર્સને પરણેલી અચલાનું મૃત્યુ ગરીબી અને હડધૂતીમાં થયું હતું.

અમિતાભ બચ્ચનનો ખૂબ માનિતો હોવાથી 'શોલે', 'ડૉન'અને 'દીવાર'માં યાદગાર રોલ કરી જનાર ચરીત્ર અભિનેતા ઈફતેખાર જૂના જમાનાની હીરોઇન અને 'પાકીઝા'માં મીના કુમારીની બહેન બનનાર વીણાનો સગો ભાઇ હતો.

મારૂતિ રાવ ખૂબ સારો કૉમેડીયન અને દારા સિંઘની ફિલ્મોથી આગળ વધી ન શક્યો, એમાં તેનું હદ ઉપરાંતનું 'પીવાનું'કારણભૂત હતું. એની ગોળમટોળ દીકરી ગુડ્ડી મારૂતિ પણ જલ્દી હવાઇ ગઇ.

આ કૉલમમાં સ્પષ્ટપણે ખરાબ ફિલ્મો ન જોવા માટે વાચકોને ચેતવવામાં આવે છે, પણ આવી સુંદર ફિલ્મ 'મેરી સુરત, તેરી આંખે'જોવાની પણ જીદના લૅવલની ભલામણ કરૂં છું.

૧. છેલ્લાં વર્ષોથી કાગડા કમ થઇ ગયા છે, તો હવે પછી શ્રાદ્ધ નાંખી કોને બોલાવશું ?

-એ તો બહારના ઑર્ડરો ઉપરે ય પૂરતું ધ્યાન જેને આપવું પડતું હોય એને ચિંતા !

(કરસન ભરવાડ, કરમસદ)

૨. 'ગુજરાત સમાચાર'વાંચતો તો એકે ય વાચક એવો નહિ હોય, જે 'ઍનકાઉન્ટર'ન વાંચતો હોય...અભિમાન-બભિમાન આવે છે ક્યારેક...?

- આ ધારણા સાચી હોય તો તમારા ઉપર અભિમાન બેશક આવે છે.

(શ્રીમતી પૂર્ણા ગૌતમ શાહ, મુંબઇ)

૩. ગુજરાતના મોટા ભાગના પાણી-પુરીવાળા યુ.પી.-બિહારના જ કેમ હોય છે ?

- જર્મની-જાપાનના પાણી-પુરીવાળાઓને પોસાતું નથી.

(જય જેતાની, ભાવનગર)

૪. રસ્તે જતા કૉલેજનો કોઇ જૂનો દોસ્ત મળી જાય તો કેવો ઉમળકો બતાવો છો ?

- એનો આધાર એ પુરૂષ છે કે સ્ત્રી, સ્ત્રી હોય તો એનો ગોરધન સાથે છે કે એકલી અને એકલી હોય તો ટાઇમ બગાડવા જેવો છે કે બચી જવા જેવું છે, એના ઉપર છે.

(પ્રતિક અંતાણી, ભાવનગર)

૫. પરણવા માટે રાહુલને કોઇ સમજાવશે ?

- હા, પણ સારા ઘરની બધી છોકરીઓ ૨૫-૨૬ ની ઉંમરે પરણી જાય છે...અને બાબાભ'ઇના ઍજન્ડામાં ક્યાંય વિધવા-ત્યક્તાઓના ઉધ્ધારની વાત હજી સુધી તો આવી નથી.

(મેરૂ સતાપરા, અસલાલી)

૬. 'બુધવારની બપોરે'માં અજીતસિંહજીની અમૃતવાણીએ ખૂબ હસાવ્યા...એ નામની કોઇ વ્યક્તિ ખરેખર છે કે, જેન્તી જોખમ અને પ્રવીણ ચડ્ડી જેવું ?

- કાલ ઉઠીને તમે તો અશોક દવે માટે ય આવી શંકા કરશો !

(નવિન મોકરીયા, રાજકોટ)

૭. ૨૯ ફેબ્રુઆરીને બદલે તમને ૧ માર્ચનો 'હૅપી બર્થ ડે'કહેવો પડયો...

- હજી આવતાં વર્ષે ય હું જન્મ તારીખ બદલવાનો નથી.

(રોહિન્ટન બોધાનવાલા, મુંબઈ)

૮. તમારી મુલાકાત વડા પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદી સાથે થાય, તો તમે એમને શું પૂછો ?

- બસ...હવે પછી આ હાસ્યલેખોની લારી ફેરવવાને બદલે દરજીકામ શરૂ કરવાનો વિચાર છે...સહકાર આપજો.

(ચિરાગ પટેલ, સુરત)

૯. શું 'વીક-ઍન્ડ'માં ફરવા જવાની આજકાલ ફૅશન થઇ ગઇ છે ?

- દેશના બધા કર્મચારીઓ કાંઇ પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ પ્રતિભા પાટીલો જેવી સરકારી નોકરી કરતા નથી, તે ચાલુ નોકરી ને ચાલુ પગારે ઘર આખાને દુનિયાભરમાં ફરવા લઇ જઇ શકે.

(શશીકાંત દેસાલે, સુરત)

૧૦. આઇપીઍલમાં રૂ. ૧૬-કરોડમાં વેચાયેલો યુવરાજસિંઘ કાંઇ ઉકાળી ન શક્યો...

- કોઇ ટીકા આવા ગ્રેટ ક્રિકેટરની ન કરવી જોઇએ. એ ન ભૂલશો કે આ જ યુવરાજે છ બૉલમાં છ સિક્સરો ફટકારવા જેવી અનેક ઈનિંગ્સ રમીને દેશને ગૌરવ અપાવ્યું છે..બસ, એનો સમય ખરાબ ચાલી રહ્યો છે.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

૧૧. આમિરખાનને બદલે ફિલ્મ 'પીકે'નો રોલ તમે કર્યો હોત તો ?

- તો આ જ સવાલ તમે પાછો આમિરને પૂછ્યો હોત !

(જયદીપ વાલા, અમરેલી)

૧૨. તમે દેશભક્તિની વાતો કરો છો, પણ તમે દેશ માટે શું કરો છો ?

- કરૂણા એ વાતની જ છે કે, દેશભક્તિની તો કોઇ વાતે ય કરતું નથી.

(વિક્રમ ઠક્કર, આદિપુર-કચ્છ)

૧૩. એકે ય નેતાને સ્વાઇન ફલ્યૂ કેમ ન થયો ?

- સ્વાઇન ફલ્યૂ ફક્ત માણસોને થતો રોગ છે.

(ભાવિક શાહ, ગોધરા)

૧૪. બૅન્કોમાં એક ધક્કે કદી કામ ન પતે, એવું કેમ ?

- ચિંતા ના કરો. લગભગ બધી બ્રાન્ચો એસી થઇ ગઇ છે...ગાદલાં-ગોદડાં લઇને બૅન્કમાં જવાનું. ઘેર એસીનું બિલ વધારવા કરતા બૅન્કનું ન વાપરીએ ?

(પરાગ પરમાર, અમદાવાદ)

૧૫. અક્ષયકુમાર ડિમ્પલનો જમાઇ થાય માટે એની ફિલ્મ 'બૅબી'જોવાનું બધાને કહો છો ?

- તારી ભલી થાય, ચમના... હું તો કાયમ અક્ષયની ફિલ્મો જોવાનું જ કહું છું, ડિમ્પલની નહિ... લેવાદેવા વગરના મારે હરિફો વધારવા નથી.

(મહેશ શુક્લ, મુંબઇ)

૧૬. દેશની જનતાએ કાશ્મિરના મુખ્યમંત્રી મુફ્તિ મુહમ્મદ અને આપણા ભાજપને દેશની જનતાએ શું પાઠ ભણાવવો જોઇએ ?

- મુફ્તિ ગમે તેમ તો ય એક વફાદાર માણસ છે, પાકિસ્તાનને....ભાજપમાં આવા એક વફાદાર માણસની જરૂર છે...જે ઇસ્લામાબાદમાં જઇને ભારતનો તિરંગો લહેરાવી આવે.

(મધુકર મેહતા, વિસનગર)

૧૭. 'ગુજરાત સમાચાર'માં તમારી 'બુધવારની બપોરે'કૉલમ ખૂબ સરસ આવે છે...રહસ્ય ?

- 'ઍનકાઉન્ટર'અને શુક્રવારે 'ફિલ્મ ઇન્ડિયા'પણ આવતી હોવાથી રોજ ત્રણ વખત હું લક્સ સાબુથી નહાઉં છું.

(રૂપા ભટ્ટ, નવસારી)

૧૮. 'તારક મહેતા કા ઊલટા ચશ્મા'માં પોપટલાલનું લગ્ન કેમ નથી થતું ?

- ઝવેરી તમે છો..હીરાની પરખ તમને હોય !

(અતુલ સી. ઝવેરી, વડોદરા)

૧૯. આ જન્મમાં સુખી કોને કહેવાય ?

- જેને આવતા જન્મની ફિકર ન હોય.

(રામ ઓડેદરા, પોરબંદર)

૨૦. તમારી કોઇ જૂની (સાચી) પ્રેમિકા તમને યાદ આવે ખરી ? શું ફીલ કરો ?

- એક વાર જેને પ્રેમ કર્યો હોય, એનું હંમેશા સન્માન જ હોય. નફરત તો હું મારા સાચા દુશ્મનોને ય નથી કરતો...

(શ્યામલ રાઘવન, અમદાવાદ)

૨૧. આવતા જન્મે તમને શું થવાનું ગમશે ?

- અફ કોસ, અશોક દવે. એનાથી ઉત્તમ માણસ હજી મને મળ્યો નથી.

(ચાંદની પી. સરડવા, મોરબી)

૨૨. 'અચ્છે દિન આનેવાલે હૈ ?'

- ઓહ...યૂ મીન...તમે ભારતની વાત કરો છો...!

(ગોપી બી. વડસક, સુરત)

૨૩. લોકો સ્વચ્છતાનું મહત્ત્વ ક્યારે સમજશે ?

- બસ. નેતાઓ નહાવાની શરૂઆત કરે ત્યારે.

(રિતેશ ધ્રૂવ, રાજકોટ)

૨૪. સ્ત્રી તો એની એ જ હોવા છતાં, લગ્ન પહેલા અને પછી...ફર્ક કેમ લાગે છે ?

- બીજાઓને ય લાગતો હોય....પણ બોલે નહિ બિચારા !

(રોનક એ. શાહ, ભરૂચ)

'આરામ'('૫૧)

એનકાઉન્ટર : 24-05-2015

હા, હું ગાળો બોલું છું...!

'રેલ્વે પ્લૅટફૉર્મ' ('૫૫)

ઍનકાઉન્ટર : 31-05-2015

ખડખડાટ હસવું કોને કહેવાય ?

જોહર ઇન બૉમ્બે ('૬૭)

એનકાઉન્ટર : 07-06-2015

સ્ત્રીની રસોઇની એક વાર તો ટીકા કરી જુઓ

'દુશ્મન' (1971)

એનકાઉન્ટર : 14-06-2015

મેરે દુશ્મન, તુ મેરી દોસ્તી કો તરસે

'બાપ રે બાપ' ('૫૫)

ઍનકાઉન્ટર : 21-06-2015

શિક્ષક કભી સાધારણ નહિ હોતા...

'પ્રોફેસર' ('૬૨)

એનકાઉન્ટર : 29-06-2015

આઇ મીસ યૂ, પાપા.....

મેરી સૂરત, તેરી આંખે ('૬૩)

ઍનકાઉન્ટર : 05-07-2015