Ashok Dave's Blog

* એક અઠવાડીયામાં ત્રણ કૉલમો લખો છો... પહોંચી કેવી રીતે વળો છો ?

- હું તો જેમાં બુદ્ધિ દોડાવવી પડે, એ જ કામોને પહોંચી વળતો નથી !

(નીતિન ઉપાધ્યાય, ભાવનગર)

* શ્રીકૃષ્ણને ૧૬-હજાર ગોપીઓ હતી... તમારે ?

- આ વખતે હું પ્રભુ શ્રીરામના અવતારમાં છું.

(સુનિતા આશલ, ખેડબ્રહ્મા)

* 'કૌન બનેગા કરોડપતિ'માં અમારે અમિતાભ અને અશોક દવેને સામસામે બેઠેલા જોવા છે... !

- ઓળખશો કઈ રીતે... બેમાંથી અશોક દવે કોણ ?

(ઈલ્યાસ તરવાડી, ચલાલા)

* રીસામણે ફક્ત પત્નીઓ બેસતી હોય છે... ગોરધનો કેમ નહિ ?

- આપણે તો બીજા કામધંધા હોય કે નહિ ?

(પુષ્પેન્દ્ર નાણાવટી, જામનગર)

* આજે કૃષ્ણ-સુદામા જેવા મિત્રો કેટલા ?

- આપણે બે.

(ડી.કે. માંડવીયા, પોરબંદર)

* બે પ્રેમીઓનો પતંગ ઊંચે ચઢ્યા પછી ગોથ મારવા માંડે તો શું કરવું ?

- લપેટ.

(રમાગૌરી ભટ્ટ, ધોળકા)

* 'બોલે તેના બોર વેચાય અને ન બોલ્યામાં નવ ગુણ'નો મોટો દાખલો ક્યો ?

- મોદી અને મનમોહન.

(જ્યોતિ જયેશ સંપટ, મુંબઈ)

* પાકિસ્તાનમાં હિના રબ્બાની અને બિલાવલ વચ્ચેની લવસ્ટોરી જાહેર થતા આપણા નેતાઓના પેટમાં ય પાણી રેડાયું હશે ને ?

- ...પેટમાં નહિ !

(પરેશ નાયક, નવસારી)

* દેશ ઉપર વિદેશી હૂમલાની શક્યતા કેટલી ?

- ક્યારેક એવો વિચાર કેમ નથી આવતો કે, ''ચલો... આપણે જઈને પડોસમાંથી એકાદને ધોઈ આવીએ... !''

(મૈત્રી હેમાંગ માંકડ, જામનગર)

* મૂંઝવતા સવાલોવાળા પોસ્ટ કાર્ડ્સ તમે ડસ્ટબીનમાં નાંખો છો ?

- હા... મારામાં ય થોડી થોડી વડાપ્રધાનની અસર ખરી !

(અરવિંદ આર. પટેલ, જામનગર)

* પુત્રી સાસરે કેટલી સુખી છે, એનું માપ કેવી રીતે કઢાય ?

- જમાઈ આપણી દીકરીની ફરિયાદ લઈને આવે તો સમજવાનું કે... એટ લીસ્ટ, દીકરી ઓલરાઈટ છે !

(હિતેશ એસ. દેસાઈ, ગણદેવી)

* પરમેશ્વર પૃથ્વી પર અવતરે તો પહેલું કામ ક્યું હાથમાં લે ?

- કામવાળો શોધવાનું !

(પુલીન સી. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* શું મ'નમો'હનમાં ય 'નમો'સમાયેલા નથી ?

- એમ તો 'રાહુલ'માં 'રાહુ'સમાયેલો છે... !

(મીરાં કે. સોઢા, સુરેન્દ્રનગર)

* આજ સુધીમાં તમને મળેલી યાદગાર ભેટ કઈ ?

- કોઈ આપે પછી ખબર પડે !

(અજય વ્યાસ, બિલખા)

* દિલ્હી દરબારના મનુબાપાનો સંઘ કાશીએ પહોંચશે ?

- આપણે ત્યાં કાશીનું મરણ વખણાય છે !

(વિસનજી ઠક્કર, થાણા-મહારાષ્ટ્ર)

* શું હવે છંદબદ્ધ કાવ્યોનો જમાનો ગયો ?

- 'છંદ-બંધ'કાવ્યોનો જમાનો આવ્યો.

(વજુભાઈ શુકલ, અમદાવાદ)

* મહાન ફિલસૂફ નિત્સેએ સ્ત્રીને ઈશ્વરની બીજી મોટી ભૂલ ગણાવી છે...!

- ઈશ્વરની પહેલી ભૂલ નિત્સે હતો. (ફ્રેડરિક નિત્સે- સ્પેલિંગ : Friedrich Nietzsche જર્મન ફિલોસોફર હતો. એના વિવાદાસ્પદ પુસ્તક Death of God માં એણે લખ્યું, ''God is dead ''નીચે પોતાની સહિ કરી. 'નિત્સે'... ! થોડા વખત પછી નિત્સે પોતે મરી ગયો. તો કોક ઈશ્વરભક્તે લખ્યું, 'Nietzsche is dead'અને નીચે સહિ કરી, ''ગોડ''.

(ભરત ડી. સાંખલા, ડીસા)

* માણસ અને ભગવાનને કેટલું છેટું હોય છે ?

- જઉં પછી જણાવું.

(તારાગૌરી કે. વ્યાસ, ઘોઘા)

* લગ્નને પવિત્ર બંધન કહેવાય, તો છુટાછેડાને ?

- નિર્દોષ છુટાછેડા... !

(મયુરી ભાવેશ વોરા, સુરેન્દ્રનગર)

* તમને રોજ આટલા બધા પત્રો આવે છે, પણ શું તમે કોઈના પત્રની રાહ જોઈ છે ?

- હું લખું તો કોઈનો આવે ને ?

(નીલકંઠ વજીફદાર, વલસાડ)

* ઘરજમાઈને સારા શબ્દોમાં શું કહેવાય ? શરણાર્થી કે ડોમેસ્ટિક ડોગ ?

- એનો આધાર એને ક્યા ક્યા દાન મળે છે અને શું શું ચાટે છે, એના ઉપર છે !

(ઝુબૈદા પૂનાવાલા, કડી)

* ૨૦-વર્ષ પહેલા અને આજે આપના દેખાવમાં શું ફરક છે ?

- હવે હું પહેલા કરતા ૨૦-વર્ષ મોટો લાગું છું.

(કેશવ કક્કડ, અમદાવાદ)

* અશોકજી, 'બુધવારની બપોરે', 'ફિલ્મ ઈન્ડિયા'અને 'એનકાઉન્ટર'... આ ત્રણે પૈકી આપની લાડકી કૉલમ કઈ ?

- અફ કોર્સ, 'બુધવારની બપોરે.'

(શૈલા શાહ, અમદાવાદ)

* મેં એક જૂનું ટીવી ભિખારીને દાનમાં આપી દીધું. મને સ્વર્ગ મળશે ?

- જૂનું સ્વર્ગ મળશે.

(સુબોધ નાણાવટી, રાજકોટ)

* અગાઉ જે વાર્ષિક આવક હતી, તે હવે માસિક આવક થઈ જાય, છતાં અસંતોષ કેમ રહે છે ?

- 'અસંતોષી નારી, સદા સુખી'.

(ભાવિ છાયા, જૂનાગઢ)

* મને સાયકલ પર ડબલ-સવારી નથી ફાવતી. પતિને ટુ-વ્હિલર નથી ફાવતું. કાર પોસાતી નથી, તો સફર કેમ કરવી ?

- આવા કરૂણ સંજોગોમાં વિજ્ઞાને વ્હિલચેર શોધી છે.

(આરતી નાણાવટી, રાજકોટ)

* અમારા અમેરિકાના ફલોરીડામાં વાવાઝોડાં કેમ બહુ આવે છે ?

- કંઇક આવે તો છે ને ?..... જતું તો નથી ને ?

(વિનુભાઇ કે. પટેલ, ટેમ્પા-અમેરિકા)

સ્ટોરી કંઈક આમ શરૂ થયેલી.

ઉંમર બાસઠે પહોંચેલી છતાં કૃપા પરમાત્માની કે શરીરમાં કોઈ નાનકડો ય રોગ નહિ. એકાદ વર્ષ પહેલા આખું બોડી ચેક-અપ કરાવેલું, એમાં ય કાંઈ નહિ... ડાયાબીટીસ પણ નહિ !

...ને આ કોલમના વાચકો જાણે છે તેમ, હમણાં કોઈ દોઢ-બે મહિના પહેલા મને સીવિયર ડાયાબીટીસ નીકળ્યો... ''૫૪૮.''

ધોતીયાં ઢીલા થઈ જાય ને ? પણ ફૂલટાઈમ હસતો માણસ છું એટલે ડાયાબીટીસ આવ્યા છતાં કોઈ મોટી ઘટના મારી સાથે બની રહી છે, એવું મેં મને ય લાગવા ન દીધું.

દરમ્યાનમાં સલાહોનો મારો ચાલુ રહ્યો. બધી સલાહોમાં શિરમોર હતી, ગળ્યું બંધ કરવાની. એની સાથે કસરત અને ચાલવા જવાની સલાહો એકની સામે એક ફ્રી મળતી.

ત્યાં અચાનક એક કવિશ્રીના ઘેર જવાનું થયું. એમણે કવિતા સંભળાવવાને બદલે ડાયાબીટીસનો નુસખો બતાવ્યો. નુસખો તો મેં ય સાંભળેલો હતો, પણ કવિની દરખાસ્તમાં પડકાર હતો કે, ''આનાથી ડાયાબીટીસ કાબુમાં નહિ રહે... સદંતર મટી જશે... જડમૂળમાંથી !''એ વખતે એમના પડકાર કરતા એમનામાં મને મારા સ્વ. પિતાશ્રીની છબિ વધુ દેખાઈ હતી, એટલે જસ્ટ... માન રાખવા મેં એ નુસખો સ્વીકારી લીધો.

એમના પડકારમાં મને શ્રધ્ધા નહિવત હતી કારણ કે, સમજણો થયો ત્યારથી એટલી ખબર કે, કેન્સરની માફક ડાયાબીટીસ પણ કદી ય મટતો નથી.

કંઈક આવો નુસખો હતો.

ઘઉં, જવ, ખાવાનો ગુંદર અને કરૌંજી (ઘણા એને કલૌંજી પણ કહે છે અને 'ચિરૌંજી'પણ કહે છે. ફિલ્મ 'શોલે'માં ઠાકુર સા'બનો નોકર સત્યેન કપ્પૂ હિંચકે બેઠેલી ભાભીને માલસામાન આપતા કહે છે, ''બહુ, યે હૈં ચાવલ, યે ચિરૌંજી...''વગેરે વગેરે.) આ બધો સામાન ગાંધી (કરિયાણાવાળા)ને ત્યાં મળશે. કેટલાક ગાંધીઓ આના તૈયાર પડીકાં ય રાખે છે.

આ ચારે ય ચીજો ૧૦૦-૧૦૦ ગ્રામ લેવાની. ભેગી કરીને આખી રાત સાદા પાણીમાં સવાર સુધી પલાળી રાખવાની. સાત ગ્લાસ પાણી લેવાનું. સવારે થોડી ફૂલી જશે. એ પછી ગરમ પાણીમાં ઉકાળીને ઠરવા દેવાની, ફક્ત ૭-જ દિવસ સુધી ચાના કપ જેટલું એ પાણી રોજ સવારે પી જવાનું. સ્વાદ સહેજ તૂરો લાગશે.

સાલો ચમત્કાર થયો. કોઈ શ્રધ્ધા-ફધ્ધા વગર મેં સાત દિવસ આ પ્રયોગ કર્યો ને બાય ગોડ... સાતમા દિવસ સુધીમાં મારો ડાયાબીટીસ જડમૂળથી નીકળી પણ ગયો. ૫૪૮-ના આંકડે પહોંચેલો આવો મહારોગ ૭-જ દિવસમાં જડમૂળથી નીકળી જાય ખરો... ?

મારી શ્રધ્ધા હજી અધૂરી હતી. ફેમિલી સાથે ૪-દિવસ જામનગર જવાનું થયું. જો ડાયાબીટીસ નીકળી જ ગયો હોય તો હવે અજમાવી પણ જુઓ. અતિશયોક્તિ લાગી શકે પણ નોર્મલ માણસને પણ નવો ડાયાબીટીસ લાગી જાય, એટલી માત્રામાં મેં ત્યાં બધું ગળ્યું ખાધું. બાસુંદી, કેરીનો રસ, ક્રીમવાળા બરફના ગોળા, મેસૂબ, આઇસક્રીમ... હજી કોઈ ચીજ રહી જતી હશે, પણ ખાધું ઠાંસી ઠાંસીને ! જે થવું હોય એ થાય-ના ધોરણે !

ઓકે. મને ડાયાબીટીસ ડીક્લેર થયા પછી ડૉક્ટરે તો સ્વાભાવિક છે, મને ચાલવાનું અને હળવી કસરતો કરવાની સ્પષ્ટ સૂચનાઓ આપી હતી. હું એક પણ એક દિવસ માટે પાળી શક્યો નહતો. યસ. સવારે નાસ્તામાં 'મારી'ના બે બિસ્કીટ, ખાંડ વિનાની ચા, બપોરે જમવામાં એક વાડકી દાળ, બહુ ઓછા તેલની સબ્જી અને ફક્ત બે જ રોટલી. બપોરે ચા સાથે બે ખાખરાનો ડાયેટ ૭-દિવસ સુધી અફ કોર્સ પાળ્યો હતો, પણ શરીરને કષ્ટ પડે, એવું કોઈ કામ કર્યું નહોતું. ચાલવાનું મને ગમતું નથી ને કસરત બીજા કરે એમાં ય હું ગભરાઈ જઉં છું, એટલે મેં કરી નથી.

જામનગરથી આવીને પહેલું કામ મારો ડાયાબીટીસ ચેક કરવાની ઉત્કંઠા હતી. ત્યાં આટલું બધું ગળ્યું ખાઈને આવ્યો હતો, એટલે નુકસાન તો થવાનું જ હતું.

ન થયું. સહેજ પણ ન થયું. ડાયાબીટીસ મપાયો... એબ્સોલ્યૂટલી નોર્મલ આવ્યો. જર્મનીમાં બનેલી મારી બ્લડ-સુગર મોનિટરિંગ સીસ્ટમમાં કાંઈ ગરબડ હશે, એ શંકાથી માન્ય લેબોરેટરીમાં પણ ચેક કરાવ્યો. બિલકુલ નોર્મલ.

પણ એ તો એક દિવસ માટે... પછી શું ?

આજે મહિનો-દોઢ મહિનો થઈ ગયો છે મારો ડાયાબીટીસ ક્લિયર થયે... નોર્મલ માણસોની માફક હું બધું જ ગળ્યું ખાઉં છું, ચાલવા-ફાલવા તો હજી જતો નથી ને પરમેશ્વરની કૃપા અને માં-બાપના આશીર્વાદથી હું પહેલા જેવો તંદુરસ્ત થઈ ગયો છું. હા, ૭-દિવસ પછી જરૂર પડે તો, એકાંતરે દિવસે જ આ દવા લેવાની ને પછી બંધ કરવાની. કહે છે કે, ખાવાનો ગુંદર ઠંડો પડે.

'બુધવારની બપોરે'માં આજે વાચકોને કાંઈ હળવું આપવાને બદલે આ એટલા માટે લખ્યું છે કે, મને ફળેલા આ નુસખાથી કોઈ અન્યને પણ ફાયદો થાય તો કેવા હસતા થઈ જવાય છે, એ મેં પોતે અનુભવેલું છે. જગતભરની 'બુધવારની બપોરે-ઓ'ભેગી કરો તો ય આટલું હસવું ન આવે, જે ડાયાબીટીસ ક્લિયર થઈ ગયાની ઘટનાથી આવે.

અફ કોર્સ, શક્ય છે, દરેકને આ નુસખો ફાયદેમંદ ન નિવડે. હું ડૉક્ટર નથી કે આ નુસખો મેં શોધ્યો નથી. મને પોતાને ૧૦૦-ટકા ફાયદો થયો છે, માટે અહીં લખ્યો છે.

ફિલ્મ : 'દુલ્હન એક રાત કી' ('૬૭)

નિર્માતા : તક્ષશીલા- મુંબઇ

દિગ્દર્શક : ધરમદેવ કશ્યપ

સંગીતકાર : મદન મોહન

ગીતકાર : રાજા મેંહદી અલીખાન

રનિંગ ટાઇમ : ૧૭૦- મિનીટ્સ : ૧૪- રીલ્સ

થીયેટર : રૂપમ (અમદાવાદ)

કલાકારો : નૂતન, ધર્મેન્દ્ર, રહેમાન, કન્હૈયાલાલ, જ્હાની વૉકર, લીલા ચીટણીસ, તબસ્સુમ, મુમતાઝ બેગમ, મલ્લિકા, અમર, હલન, લક્ષ્મી છાયા, પદ્મા, સુજાતા અને નિરંજન શર્મા.

ગીતો

૧. મૈને રંગ લી આજ ચુનરીયા, સજના તેરે રંગ મે..... લતા મંગેશકર

૨. એક હંસિ શામ કો, દિલ મેરા ખો ગયા, પહેલે અપના..... મુહમ્મદ રફી

૩. કઇ દિન સે જી હૈ બેકલ, અય દિલ કી લગન અબ લે ચલ..... લતા મંગેશકર

૪. કિસી કા કુછ ખો ગયા હૈ, જીસ કી યે શય હૈ વો આ કે..... મુહમ્મદ રફી

૫. આપને અપના બનાયા, મેહરબાની આપ કી..... લતા-મહેન્દ્ર કપૂર

૬. હમાર કહા માનો રાજાજી, ઓ રાજાજી..... આશા-ઉષા

૭. સપનોં મેં અગર મેરે, તુમ આઓ તો સો જાયેં..... લતા મંગેશકર

૮. કભી અય હકીકત-એ-મુન્તઝિર, નઝર આ લિબાસે..... લતા-સખીઓ

૯. જીંદગી દુલ્હન હૈ એક રાત કી..... ભૂપેન્દ્ર

૧૦. ઘાયલ હિરનીયા વન મે..... ભૂપેન્દ્ર

(નં.૮ ડા.ઇકબાલની રચના છે. જ્યારે નં.૯ પંડિત ગોપાલપ્રસાદ 'નીરજે'લખ્યું છે.)

ફિલ્મ 'દુલ્હન એક રાત કી'માં હીરો ધર્મેન્દ્રનું નામ 'અશોક'હોય છે. મેં ઘણી તપાસો કરાવી કે, ખૂબ સ્માર્ટ અને હન્ડસમ યુવાનોના નામ 'અશોક'જ કેમ રાખવામાં આવે છે.. (જવાબ એવો મળ્યો કે, કોક અપવાદ તો હોય જ !)

અમદાવાદના ખૂબ સન્માન્નીય ટીવી-કલાકાર પ્રભાકર શુક્લએ 'દુલ્હન એક રાત કી'મદ્રાસના કોઇ થીયેટરમાં જોયું હતું. એ ઊભા હતા, ત્યાં કોક અજાણ્યો મદ્રાસી મળવા આવ્યો. શક્લ-સુરતથી સાઉથ ઇન્ડિયનો સામે બાકીના ઇન્ડિયનો ઓળખાઇ જાય, એ ધોરણે પ્રભાકરને મુંબઇનો ધારીને પેલાએ પૂછ્યું, 'બમ્બઇ...?'શુક્લએ હા પાડી, એમાં પેલાએ કાચી સેકન્ડ બગાડયા વિના પૂછી લીધુ, ''ધર્મેન્દ્ર તેરી મા....?'' (તમિલમાં 'તેરી મા'નો અર્થ થાય ''ઓળખો છો ?'') મદ્રાસી ધર્મેન્દ્રનો દીવાનો હતો, એટલે પહેલી વારમાં પ્રભાકરને સમજ ન પડી, એટલે બીજી, ત્રીજી વાર એ જ પૂછ્યું, ''ધર્મેન્દ્ર તેરી મા...?''આ કંટાળ્યો. આઘાત પણ લાગ્યો કે, સાલો કોઇ પુરૂષ કોઇની માં કેવી રીતે હોઇ શકે ? ચોથી વાર પેલાએ પૂછ્યું, એટલે કહી દીધુ, ''ધર્મેન્દ્ર મેરી માં...તો હેમા માલિની તેરી માં...!''

ધર્મેન્દ્રના આવા એક ચાહક મુંબઇમાં પણ રહેતા હતા, જેમનું પવિત્ર નામ છે, ''મુહમ્મદ રફી.''રફી સાહેબે ઑન રૅકૉર્ડ કીધું છે તે મુજબ, એમના સૌથી પ્રિય હીરોમાં નંબર વન શમ્મી કપૂર, બીજા નંબરે અમિતાભ બચ્ચન અને ત્રીજો શમ્મી કપૂર. સંગીતકાર જયકિશન, રફી અને શમ્મી કપૂર દર રવિવારે મુંબઇના ચર્ચગટ પર આવેલી 'ગલૉર્ડ'રેસ્ટરાંમાં નિયમિત બેસતા. જયના મૃત્યુના એકાદ વર્ષ સુધી એ રેસ્ટરાંવાળાએ આ ત્રિપૂટીવાળું ટેબલ Reserved for Jaikishan નામનું બૉર્ડ મારીને રીઝર્વ્ડ રખાવ્યું હતું.

બાય ધ વે, ઇસ્લામમાં સાચો શબ્દ 'મુહમ્મદ'છે, જેની ઘણા મુસલમાનોને પણ ખબર નથી. ફિલ્મોમાં ખોટો ઉચ્ચાર મોહમદ કે મહમદ થાય છે. કાઠીયાવાડી મુસલમાનો તો એનાથી ય આગળ વધીને 'મુહમ્મદ'નો અપભ્રંશ કરીને 'મામદ'કરી નાખ્યું છે. ઉર્દુના માન્ય શબ્દકોષ મુજબ સાચો શબ્દ અને ઉચ્ચાર પણ 'મુહમ્મદ'જ છે. બીજી એક વધારાની માહિતી એ કે, આખી દુનિયામાં સૌથી વધુ, 'મુહમ્મદ'નામવાળા માણસો છે. ધર્મેન્દ્ર મૂળ તો પંજાબી જાટ અને દેહાતી માણસ, ખાસ ભણેલો નહિ. વ્યવહાર- વર્તનમાં પણ અમિતાભ બચ્ચનો કે શશી કપૂરો જેવી ડીસન્સી ન આવે. આવ્યો ત્યારે ખૂબ સીધો માણસ હતો, પણ ફિલ્મ 'ફૂલ ઓર પથ્થર'માં મીના કુમારીએ વારા મુજબ (અથવા રાબેતા મુજબ) ધરમાને ય લપેટમાં લઇ લીધો અને બન્નેનું પ્રેમપ્રકરણ લાંબુ ચાલ્યું. બસ, એ પછી ધર્મો ય મીનાકુમારીના રસ્તે નીકળી પડયો... 'ડૂંગરે ડૂંગરે કાદૂ તારા ડાયરા'ની જેમ સ્ત્રીઓના મામલે ધરમ કંઇક વધુ પડતો 'ધાર્મિક'બની ગયો. એ વાત જૂદી છે કે, ફિલ્મનગરીમાં ક્યો એવો કે એવી હીરો-હીરોઇન છે, જે એકથી સંતોષ પામ્યા હોય ? આપણને ખબર નથી, ત્યાં સુધી જ બધા મહાત્માઓ, બાકી લિસ્ટો લાંબા થાય. એ મામલે મહાન અભિનેત્રી નૂતન સાંગોપાંગ સીધી સ્ત્રી હતી. લફરૂં-બફરૂં તો બહુ દૂરની વાત છે, પણ ફિલ્મ 'દેવી'ના સૅટ પર સંજીવ કુમારને નૂતને બધાની વચ્ચે લાફો મારી દીધો હતો....સંજીવ નિયમિતપણે હવા ફેલાવતો હતો કે નૂતન એના પ્રેમમાં છે. નૂતન આમે ય સ્વિત્ઝરલેન્ડમાં ભણેલી ઉચ્ચ સંસ્કારની સ્ત્રી હતી. સુંદરતામાં મધુબાલા કે નંદા કે આશા પારેખ જેવું ગ્લમરનું તો નામ પણ નહિ, છતાં ય એ કહેવાઇ તો સુંદર જ...કારણ કે હતી સુંદર. આપણી માં જેવી સુંદર, બાકીની હીરોઇનો આપણી સાળીઓ જેવી સુંદર હોય...! આ તો એક વાત થાય છે !

નૂતન, ધર્મેન્દ્ર અને રહેમાનની આ જ ત્રિપૂટી ફિલ્મ ''દિલને ફિર યાદ કિયા''માં રીપિટ થઇ. બાકી નૂતન-ધરમે અગાઉ 'સુરત ઔર સીરત'(૬૨) અને 'બંદિની'('૬૩)માં સાથે કામ કર્યું હતું. એ વાત જુદી છે કે, એ જમાનામાં ધર્મેન્દ્ર દારાસિંઘ જેવો વધારે લાગતો. ધર્મેન્દ્રનો આગ્રહ રહેતો કે, દરેક ફિલ્મમાં તેને એક વાર ઘોડા ઉપર કે જીપમાં બેઠેલો બતાવવો જ. શશી કપૂર દરેક ફિલ્મમાં એક વાર સફેદ કપડાં પહેરે, રાજકુમાર મફલર અથવા સફેદ શુઝ પહેરે. મુમતાઝે એક વખત કેસરી રંગની સાડી કે ડ્રેસ પહેરવો જ પડે. દેવ આનંદ હીરોઇનને ભેટયા વિના મૂકે નહિ અને તે પણ ભેટવાનો એક શાટ દેવના ખભા પાછળથી લેવાનો. રાજ કપૂરની ફિલ્મોમાં જ્યાં એના ભૂતકાળની અંગત વાત આવે ત્યારે બકગ્રાઉન્ડમાં આર.કેનું થીમ મ્યુઝિક વાગે. દિલીપ કુમારે સંવાદ બોલતી વખતે એક વાર તો ગાલે હાથ મૂકવો પડે.

'દુલ્હન એક રાત કી'ફિલ્મ એ સમય પ્રમાણે સમાજને બહુ ગમે એવી વાર્તા લઇને નહોતી આવી, એટલે ન ચાલી. વાર્તા ય વિશ્વવિખ્યાત સાહિત્યકાર ટોમસ હાર્ડીની નવલકથા Tess of the d'Urberville પર આધારિત હતી. એક અંધ પણ કરોડપતિ વિધવા (મુમતાઝ બેગમ)નો દીકરો (રહેમાન)માં ની સેવા કરવા રાખેલી નર્સ (નૂતન) ઉપર બળાત્કાર કરીને એને પ્રસૂતા બનાવીને છોડી દે છે, પેલીને સંતતિ તો થાય છે, પણ બાળક મરી જાય છે. એ પછી એકલી ઉછરતી આ નર્સને પ્રેમી (ધર્મેન્દ્ર) તો મળી જાય છે, પણ પેલો બળાત્કારી અને એનો ભૂતકાળ એનો પીછો છોડતા નથી. છેવટે બધું જે શી ક્રસ્ણ થાય, એ તો અપેક્ષિત હોય! ફિલ્મ કાંઇ બુરી નહોતી... ઑન ધ કાન્ટ્રારી, સારી હતી. પણ આજ સુધી એના લીલા લિસોટા આપણા કાનો ઉપર છોડી ગયું હોય તો એનું કેવું...કેવું...કેવું...મીઠડું સંગીત ! એક પણ ગીત નબળું નહી, એ તો જાવા દિયો પણ એક એક ગીત સીડી લૂછી લૂછીને કબાટમાં સાચવી રાખવા જેવું ! મદન મોહન તો હતો કમનસીબ કે 'વો કૌન થી'સુધી મોટા બૅનરની કોઇ ફિલ્મ કે મોટા હીરોવાળી ફિલ્મો નહિ મળવાથી ફિલ્મો ફ્લૉપ જતી એમાં એ ય હણાઇ જતો ! મદન મોહને કબૂલ પણ કર્યું છે કે, એના સંગીત ઉપર ઓપી નૈયરનો પડછાયો લાંબો હતો. રફીનું, 'એક હંસિ શામ કો, દિલ મેરા ખો ગયા..'ગીત નૈયરની બેઠ્ઠી પૅટર્ન પર બનાવ્યું હોવાની જાણ અને સંમતિ મદને ઓપી પાસેથી લઇ લીધી હતી. ઓપીની પૅટર્ન એટલે એના મોટા ભાગના ગીતોના મુખડા કે અંતરાઓમાં એક એક ઝટકો આવતો રહે. જેમ કે, 'બહોત શુક્રીયા, બડી મેહરબાની...'માં 'કદમ ચૂમ લૂં...'પછી નો 'યા સાંભળો. ઝટકો એ અર્થમાં કે ઓપી કોઇ એક શબ્દ કે પછી દર બીજે-ત્રીજે શબ્દે મોટું વજન મૂકી દેતા.'ઊંડે જબ જબ ઝૂલ્ફે તેરી..'માં હવે સાંભળો, ''...કંવારીયો કા દિલ મચલે''અથવા ઓ મુઝે દેખકર આપ કા મુસ્કુરાના..'માં શરૂઆતનો 'ઓ...'જ વજનદાર (મૂર્કી જેવો લાગે) બનાવ્યો છે. સૌથી મોટો દાખલો 'તારીફ કરૂં ક્યાં ઉસકી, જીસને તુમ્હેં બનાયા...!'નો છે. એ જ પેટર્ન પર મદન મોહને 'એક હંસિ શામ કો...'માં 'શામ કો...'નો ઝટકો હવે તપાસી લો.

'અયમેરે વતન કે લોગોં...'ખતરે મેં પડી આઝદી'નો ઢાળ અહીં લતાના 'સપનો મેં અગર મેરે...'ગીતના 'બીતી હુઇ વો યાદે, હસતી હુઇ આતી હૈ....'ને મળતો આવે છે. આજની ફિલ્મોમાં આઇટમ-સૉંગ્સને નામે નૃત્યકલાનો બહુ ભારે ધ્વંસ થયો છે. શાસ્ત્રોક્તતા તો બહુ દૂરની વાત છે, પણ આજના ડાન્સીઝમાં બૅઝિક્સ પણ જળવાતા નથી, ત્યારે આપણા જમાનામાં હૅલન કે કક્કુના ડાન્સીઝ યાદ કરીએ ત્યારે એ લોકોની કિંમત સમજાય છે. અહીં બદ્રીપ્રસાદના નૃત્ય-નિર્દેશનમાં હૅલન અને લક્ષ્મી છાયા, તેમ જ સુજાતા અને પદ્માના બે નૃત્યગીતો પર આફ્રીન થવાય એવું છે. 'હમાર કહા માનો રાજાજી...'અને 'કભી અય હકીકત-એ-મુન્તઝીર, નઝર આ લિબાસે-મજાજ મેં, કે હજાર સજદે તડપ રહે હૈં તેરી જબીન-એ-નિયાજ મેં...'એ ડા.ઇકબાલની રચનાને મદન મોહને મધુરી કવ્વાલીના ફૉર્મમાં બનાવી છે. ઇશ્વરને સમર્પિત શબ્દો સરસ છે કે, હંમેશા ઇશ્વર સ્વરૂપે રહેતા ભગવાનને ક્યારેક મનુષ્ય અવતાર લઇને ધરતી પર અવતરવાની વિનંતિ કરવામાં આવી છે કે, હજારો લોકો નમાજ પઢી-સજદા કરીને તારી પ્રતિક્ષા કરી રહ્યા છે.

યસ. હિંદી ફિલ્મોમાં ચિત્રગુપ્ત જેવા યુગલગીતો અન્ય સંગીતકારે જવલ્લે બનાવ્યા છે, તો મદન મોહન યુગલ ગીતોમાં જ માર ખાઇ જતા. મોટા ભાગે એમની ફિલ્મોમાં નિર્માતાઓ પણ યુગલ ગીતો ટળાવતા. અફ કૉર્સ, એનો મતલબ એ નથી કે, મદનના ડયૂઍટસ કોઇ કાળે નબળાં હતા. રાગ છાયાનટ ઉપર આધારિત 'બાદ મુદ્દત કે યે ઘડી આઇ...'(ફિલ્મ જહાનઆરા) તો ફિલ્મોના સર્વોત્તમ યુગલ ગીતો પૈકીનું એક છે. ગાયકો રફી અને સુમન કલ્યાણપુર.

ઓપીની જેમ મદને પણ ''કઇ દિન સે જી હૈ બેકલ...''માં રીધમ-સૅક્શનમાં ઢોલક-તબલાં (પર્કશન્સ)ને બદલે ગીટાર અને પિયાનોનો ઉપયોગ કર્યો છે. આ સ્ટાઇલ મૂળભૂત રીતે સચિનદેવ બર્મને લોકપ્રિય કરી હતી.

બેઠા બેઠા થોડી નવાઇઓ લાગવા દેજો કે, આપણા સમયની દર ત્રીજી હિંદી ફિલ્મમાં હીરો કે હીરોઇન પિયાનો વગાડવા બેસી જાય છે. સાલું...આપણા કોઇના ઘરમાં પિયાનો હોય, એવું જોયું તો નથી. પિયાનો એક એવું વાદ્ય છે, જે શીખતા ૧૫-૨૦ વર્ષો ઓછા પડે અને ફિલ્મોમાં હીરો કે હીરોઇનોની શરૂઆતનું જીવન બતાવ્યું હોય, એમાં ય ક્યાંય એ પિયાનો શીખ્યા હોય, એવું દેખાતું નથી, પણ ફિલ્મમાં પાર્ટી-બાર્ટી આવી, જેમાં હીરો કે હીરોઇનને બરોબરની માં-બેનની 'હંભળાવવાની'હોય ત્યારે આ લોકો પિયાનો વગાડવા બેસી જાય છે ને કાઠીયાવાડની લૉજમાં મહારાજ રોટલી વણતા હોય, એવા હાથે આ લોકો પિયાનો વગાડે છે. અમદાવાદમાં સ્ટેજ-પ્રોગ્રામોમાં રાજશ્રી નામે કલાકાર મધુરો પિયાનો વગાડતી હતી. બીજો કોઇ કલાકાર ધ્યાનમાં નથી.

ફિલ્મની સૅકન્ડ કિક તરીકે રહેમાન છે. ખૂબ પ્રભાવશાળી રહેમાન મને ગમતો. એ કન્વૅન્શનલી હૅન્ડસમ નહતો, પણ ઘેઘૂર અવાજ અને પર્સનાલિટી વિરાટ હોવાને કારણે 'ફિર સુબહ હોગી'જેવી થોડી ફિલ્મોને બાદ કરતા, રહેમાને ય પ્રદીપ કુમારની જેમ મોટા ભાગે ઠાઠમાઠના ઠેકાણાંવાળા કરોડપતિના કિરદારો જ કર્યા છે. પ્રદીપ કુમારને તો ભલે... હાથમાં હીરોઇન પકડી છે કે તલવાર, આપણને કોઇ ફરક ન પડે છતાં પ્રદીપ કુમારે પણ વૈભવી કે અય્યાશી રાજા-બાદશાહોના રોલ ઘણા કર્યા છે. રીયલ લાઇફમાં અફ કાર્સ, એ ઘણો હન્ડસમ હતો. રહેમાન અમદાવાદના દરિયાપુરનો જમાઇ હતો. કમનસીબે-કમાયેલા પૈસા ખાસ તો દારૂમાં વેડફી નાંખ્યા પછી મરતી વખતે ગરીબી એટલી હદે આભડી ગઇ કે, એની પત્નીને રહેમાનની દવા કરાવવા ઠેર-ઠેર હાથ લાંબો કરવો પડયો હતો. મુમતાઝની બહેન મલ્લિકા જ્હૉની વૉકરની સાથે છે. જ્હૉની વૉકરની કામેડી (?) તદ્દન ફાલતું છે. નોકર તરીકે બહુ જૂના જમાનાનો કલાકાર અમર ધર્મેન્દ્રના નોકર તરીકે આવે છે. કૉમેડી તો દિગ્દર્શકે કરી છે, કોઇ નહિ ને કન્હૈયાલાલને કરોડપતિ શેઠિયો બતાવીને. અમુક કલાકારો ભિખારી કે ગરીબોના રોલમાં જ ચાલે. લીલા ચીટણીસ અબજોપતિની વાઇફ તરીકે ચાલે ? એમાં નાના પળશીકર એનો ગોરધન હોય તો તમે ચલાવી લો ? (તમારે જવાબ 'ના'માં આપવાનો છે... સૂચના પૂરી)

કન્હૈયાલાલને શૂટ પહેરાવ્યો હોય એટલે રૂ.૪૭ લાખની નવી 'વૉલ્વો'ગાડી ઉપર કંતાન ઢાંક્યું હોય એવું લાગે ! તમારામાંથી જે દહેરાદૂન, નૈનિતાલ અને મસૂરી જઇ આવ્યું હશે, એમને આ ત્રણે સ્થળો આ ફિલ્મમાં જોવાનો આનંદ ખૂબ આવશે. ફિલ્મના તમામ લૉકેશન્સ આ ત્રણે પ્રવાસધામોના લેવાયા છે. સલીમ-જાવેદ ચોરી કરે અને માલ પોતાના નામે ઠઠાડી દે, એમાં નવાઇ નથી. ફિલ્મ 'શોલે'માં 'મૌસી' (લીલા મિશ્રા) પાસે અમિતાભ બચ્ચન ધર્મેન્દ્ર અને દારૂડિયો, જુગારી, કોઠેબાજ અને ખાનદાન વગરનો બતાવે છે, એ આખી સીકવન્સ જ્હૉની વૉકર અહી ધરમનું સગપણ રદબાતલ કરાવવા ઘેર આવેલા કન્યા (મીના રાય) વાળાઓ પાસે આ જ ચાલ ચાલે છે. નવાઇ એ લાગે છે કે, સલીમે દાવો એવો કર્યો હતો કે, (જુઓ, આ જ કૉલમમાં ફિલ્મ 'શોલે'નો રીવ્યૂ)આ સિક્વન્સ હકીકતમાં એણે જાવેદને જોવા છોકરીવાળા (હની ઇરાની) આવ્યા ત્યારે વાસ્તવમાં બની હતી. ફિલ્મ ટાઇટલ્સમાં અદભૂત પન્સિલ સ્કૅચીસ કોઇ આર્ટિસ્ટે બનાવ્યા છે, પણ નામ નથી. કાગડા બધે કાળા....!

ફિલ્મ : ધર્મપુત્ર ('૬૧)

નિર્માતા : બી.આર. ચોપરા

દિગ્દર્શક : યશ ચોપરા

સંગીત : એન. દત્તા

ગીત : સાહિર લુધિયાનવી

રનિંગ ટાઈમ : ૧૫-રીલ્સ

થીયેટર : ખબર નથી (અમદાવાદ)

કલાકારો : અશોક કુમાર, માલા સિન્હા, શશી કપૂર, ઈન્દ્રાણી મુકર્જી,રહેમાન, નિરૂપા રૉય, મનમોહન ક્રિષ્ણ, તબસ્સુમ, બબલૂ, દેવેન વર્મા, રોહિત, જગદિશરાજ, બાલમ, નર્મદાશંકર, નઝીર કાશ્મિરી, માસ્ટર નિસાર તેમજ શશીકલા અને રાજેન્દ્ર કુમાર (મેહમાન કલાકાર)

ગીતો

૧ મૈં જબ ભી અકેલી હોતી હૂં, તુમ ચૂપકે સે આ જાતે હો - આશા ભોંસલે

૨. મેરે દિલબર મુઝપર ખફા ન હો, કહીં તેરી ભી કુછ ખતા ન હો - રફી-કોરસ

૩ સારે જહાં સે અચ્છા, હિંદુસ્તાં હમારા - રફી-કોરસ

૪. યે મસ્જીદ હૈ વો બુતખાના, ચાહે યે માનો ચાહે - મહેન્દ્ર કપૂર-બલબીર

૫ આજકી રાત નહિ શિકવે શિકાયત કે લિયે, આજકી રાત - મહેન્દ્ર કપૂર

૬ ક્યા દેખા ઓ નયનોંવાલી, નૈના ક્યું ભર આયે - આશા ભોંસલે

૭. બગાવત કા ખુલા પૈગામ દેતા હૂં જવાનોં કો....જયજનની - મહેન્દ્ર કપૂર

૮. ભૂલ સકતા હૈ ભલા કૌન યે પ્યારી આંખેં, રંગ મેં ડૂબી હુઇ - મહેન્દ્ર કપૂર

૯. યે કિસ કા લહૂ હૈ કૌન મરા - મહેન્દ્ર કપૂર-કોરસ

શશી કપૂરના ચાહક હો, તો હીરો તરીકે એની પહેલી ફિલ્મ ''ચાર દિવારી''હતી કે ''ધર્મપુત્ર'', એની ચર્ચામાં ન પડશો. ખૂબ ગમી જાય એવા રૂપકડા અને યુવાન શશી કપૂરને જોવા માટે પણ બી.આર. ચોપરાની આ ફિલ્મ ''ધર્મપુત્ર''જોઇ લેજો. ચોપરાની ફિલ્મોમાં આપણા મનગમતા ફિલ્મ કલાકારો ઠાંસી ઠાંસીને ભર્યા હોય, એટલે મુંબઈની સાયકલવાડી કે ખાડીયાના મોટા સુથારવાડાની લિંગોમાં કહીએ તો, ચોપરાની ફિલ્મો ''પૈસા વસૂલ''ફિલ્મો હોય અથવા આજકાલની ''વૉટ્સ અપ''ભાષામાં કહીએ તો, ''એક વાર જોવાય....!''

પણ સૅન્સિબલ વાચકોને તો આ ફિલ્મ એક વાર જોવાની ભલામણો ય કરાય એવી નથી. ચોપરાની નબળી ફિલ્મોમાં ''ધર્મપુત્ર''આવે. અશોક કુમાર કે માલા સિન્હા-થી માંડીને તમામ....કોઇની ઍક્ટિંગમાં ઠેકાણાં નહિ, વાર્તા બનાવટી લાગે, જેણે ચોપરાની જ ફિલ્મ ''વક્ત''ના આજ સુધી યાદ રહી જાય એવા ઢાંસુ સંવાદો લખ્યા હતા, તે અમજદખાનના સસુરજી અખ્તર-ઉલ-ઇમાનની ડાયલૉગબાજીમાં નથી બાજી કે નથી ડાયલૉગ્સ ! પેલા વિશ્વ નહિ તો દેશ નહિ તો છેવટે જૂના ફિલ્મોના સંગીતના સાચા ચાહકોમાં ખૂબ પ્રસિદ્ધ ત્રણ ગીતો (લિસ્ટમાં જુઓ, ગીત નં. ૧, ૫ અને ૮)ને બાદ કરતા સંગીતકાર દત્તા નાઈક ઉર્ફે એન.દત્તા બહુ વામણાં પૂરવાર થયા. ફિલ્મની વાર્તામાં કોઇ શકરવાર નહિ. બાય ધ વે, આશા ભોસલેએ ગાયેલા 'મૈં જબ ભી અકેલી હોતી હૂં...'ગીતના અંતરામાં ''...મસ્તાના હવા કે ઝોંકો મેં''લાઇન પછી જે સંગીત વાગે છે,મેન્ડોલીન અને બ્લૉક સાથે વાગ્યા છે. તેમાં તમને નૌશાદના ફિલ્મ ''અંદાજ''ના મૂકેશે ગાયેલા ''હમ આજ કહીં દિલ ખો બૈઠે...''નો આભાસ જણાશે. બલદેવ રાજ ચોપરા અમદાવાદમાં આવ્યા ત્યારે અમદાવાદના આશ્રમ રોડ પર એક જમાનામાં ખૂબ જાણિતી હોટેલ કર્ણાવતીમાં મેં એમનો ઇન્ટરવ્યૂ લીધો, ત્યારે પોતે પણ એક જમાનામાં પત્રકાર હતા, એ દિવસો ચોપરા સાહેબે યાદ કર્યા હતા. મને તો યાદ હતી, એટલે પૂછી લીધું, ''બી.આર. ચોપરાની એક આ જ ફિલ્મ નબળી કેમ પડી ?''જવાબ એમણે એમની ફિલ્મના ડાયલૉગ જેવો આપ્યો હતો, ''હાં, અપને દસ બચ્ચોં મેં સે એક યે બિમાર નીકલા...!''

બી.આર.ચોપરા હિંદુસ્તાની ફિલ્મોના સરનશીનોંમાં પહેલા પાંચમાં આવે. એક પછી એક હેતુલક્ષી ફિલ્મો એમણે આપી છે. ચોપરાની અનેક ખૂબીઓ હતી. એક તો હમણાં કીધું એમ, એમની તમામ ફિલ્મોમાં સમાજને કોઇ મૅસેજ હોય. બીજું, ઋષિકેશ મુકર્જીની જેમ ચોપરાની ફિલ્મોના ગીતો ય મૂકવા ખાતર ન મૂકાયા હોય....ગીતો પણ વાર્તાનો એક ભાગ બનતા હોય. ત્રીજું, ઈવન આજ સુધી, હિંદી ફિલ્મોમાં ફિલ્મની વાર્તા માટે એક અલગ ડીપાર્ટમૅન્ટ હોય, એવું ફક્ત ચોપરા ફિલ્મ્સમાં. અપવાદો જવા દિયો, બાકી બધી ફિલ્મોમાં સંગીત રવિ અથવા એન.દત્તાનું હોય. બીજા ખાતાઓમાં બદલીઓ હજી થાય, એક ન થાય એ સાહિર લુધિયાનવીની. એ પર્મેનૅન્ટ રહ્યા. ઈવન, યશ ચોપરા પણ બીઆરથી છુટા પડયા પછી ય ગીતકાર તરીકે સાહિરને જ લેતા. ચોપરાની ફિલ્મોના કલાકારો અને સ્ટાફ પણ રીપિટ થતા. અગેઇન, માઇલ્ડ અપવાદોને બાદ કરતા એમની તમામ ફિલ્મના નામો ઉર્દુ-ફારસી કે અરબીમાં રહેતા. ગુરૂ દત્તની જેમ બી.આર. ચોપરાએ પણ લતા મંગેશકરને ભાગ્યે જ પોતાની ફિલ્મોમાં લીધી છે. રફી પણ સમજો ને...ન છૂટકે જ હોય. ચોપરા-કૅમ્પના કાયમી ગાયકોમાં આશા ભોંસલે અને મહેન્દ્ર કપૂર-જે એમનો ભાણો થતો હતો. મોટા ભાગના પંજાબી નિર્માતાઓની જેમ, ચોપરા પણ સંબંધોનો ગેરલાભ લેવામાં માહિર હતા. રવિ હોય કે મહેન્દ્ર કપૂર, બન્નેને પૂરતા પૈસા ક્યારેય નથી મળ્યા. મહેન્દ્ર કપૂરની કરિયરમાંથી બી.આર.ચોપરાની ફિલ્મો કાઢી લો તો વાંહે શકોરૂં ય ન રહે.ભારતના કોઇ પણ હિંદી ફિલ્મસંગીતચાહકના પહેલા એકથી પાંચ મનપસંદ ગાયકોમાં મહેન્દ્ર કપૂરનું નામ ક્યારેય ન આવે. એની ગાયકીમાં કોઇ ગરબડ નહોતી, પણ નિરાધારોનો આધાર હોવાને કારણે મહેન્દ્ર કપૂરને ય સંગીતકારો મન્ના ડેની જેમ ગરજ પડે ત્યારે જ લેતા હોવાથી હિંદી ફિલ્મોના આજ સુધીના શ્રેષ્ઠ ગીતોની યાદીમાં આ બન્નેના બહુ થોડા ગીતો આવે. મહેન્દ્રના તો બહુ ઓછા, પણ ''ગુમરાહ''કે ''હમરાઝ''જેવી ફિલ્મોના ગીતો સાંભળો તો સહેજ પણ ભેદભાવ વગર કહી શકાય કે, આ ગીતોમાં રફી કે મૂકેશ....કોઇને પણ બદલે મહેન્દ્ર કપૂર જ મીઠડો લાગે. એમાં ય, ફિલ્મ ''ધર્મપુત્ર''ના એના બે ગીતોમાં એના કંઠની મીઠાશ ઊડીને કાને વળગે એવી છે. શશી કપૂરને તો ફિલ્મોમાં આવવું જ નહોતું. એક કારણ એ હતું કે, ફિલ્મ ''આવારા''માં નાના રાજ કપૂરનો રોલ કરવામાં મોટા ભાઈ રાજ કપૂરની શિસ્ત અને કડક સ્વભાવનો બહુ ખૌફ રહેતો. આજે પણ શશી ''રાજ સા'બ'અથવા ''રાજ જી'કહીને જ ઊલ્લેખ કરે છે. શશી નાનો હતો ત્યારે અત્યંત બિભત્સ ગાળો ઈવન ઘરમાં ય બોલતો, એવું એની સગી બહેન ઊર્મિલા સ્યાલે એક ઇન્ટરવ્યૂમાં કીધું છે. એક માત્ર રાજ સા'બનો માત્ર શશી કપૂરને નહિ, સહુને ખૌફ રહેતો, એટલે શશીની ગાળોની ફરિયાદ પછી રાજ કપૂર એને ઘરના ડ્રૉંઇંગરૂમમાં માથે ફૂટપટ્ટી મૂકીને ૩-૩ ૪-૪ કલાક ઊભા રહેવાની સજા આપતા. અને સજા રાજ સા'બે આપી હોય એટલે ઘરમાંથી કોઇ મદદ કરવા ય જઇ ન શકે. શશીના આગળના બે દાંત મોટા અને શરીરે પણ વધ પડતો ભરાવદાર હતો. રાજ કપૂર અને શમ્મી કપૂરની સરખામણીમાં આ ત્રીજો કપૂર કદરૂપો ય લાગતો. પણ જુવાની ફૂટતી ગઈ, એમ સાલો પરફૅક્ટ હૅન્ડસમ થતો ગયો...એટલો હૅન્ડસમ કે ત્રણે ભાઈઓમાંથી વધુ હૅન્ડસમ કોણ છે, એ નક્કી કરવાનું માંડી વાળવું પડે. આ ''ધર્મપુત્ર''તો એ બાળકલાકારમાંથી યુવાન થયો, એ પછીની પહેલી ફિલ્મ હતી. એની પહેલા ''ચાર દિવારી''માં એ હીરો હતો. શશી કપૂરની આ બિભત્સ ગાળો બોલવાની આદતમાં પાપા પૃથ્વીરાજની ટ્રેઇનિંગ ભલે ના હોય, પણ વારસો ઍકઝૅક્ટ આવ્યો હતો. આ કૉમેડિયન આગાએ કહેલી વાત છે કે, મૂંગી ફિલ્મોના જમાનામાં એ હિંદી ફિલ્મોમાં આવ્યો, ત્યારે એક સ્ટુડિયોમાં પૃથ્વીરાજ કપૂર અને ચરીત્ર અભિનેતા મુબારકનું શૂટિંગ ચાલતું હતું. બન્ને જે તે ફિલ્મના સંવાદો બોલવાને બદલે એકબીજા સામે આંખ મીંચકારીને અત્યંત ગંદી ગાળો બોલતા હતા. આગાને નવાઈ લાગી, ત્યારે કોઇકે કહ્યું, ''આ તો સાયલન્ટ ફિલ્મ છે. અહીં બોલાયેલી ગાળો (કે સંવાદો) રૅકૉર્ડ થવાના નથી, એટલે આ બન્ને જણા મસ્તી કરે છે.''બસ, ત્યાર પછી આગાએ, ''મોટાઓ પાસેથી કંઇક સારૂં શીખવું જોઇએ, એ મુજબ ગંદી ગાળો બોલવાનો સિલસીલો શરૂ કર્યો, તે મર્યો ત્યાં સુધી ચાલુ રાખ્યો. આ વાચનારને જલ્દી ગળે નહિ ઉતરે, પણ ફિલ્મનગરીમાં નઠારી ગાળો બોલવી ને સાંભળવી, કોઇ નવાઇની વાત નથી. ધર્મેન્દ્રનું તો આ સાહિત્યમાં ઘણું ઊંચુ નામ છે. હીરોઇનો ચાલુ શૂટિંગે નઠારી ગાળો બોલવાની આગા માટે મનાઈ ફરમાવવા છતાં આગો સુધર્યો નહિ, એમાં બધી હીરોઇનોએ ગાળો સાથેનો આગા ચલાવી લેવો પડયો. થોડું નહિ ઘણું ચોંકી જવાશે, કે આજની ફિલ્મોના હીરોલોગ જ નહિ, તમે જેને જેને સારા ઘરની માનો છો, એ મોટા ભાગની હીરોઇનો એવી જ ગાળો આસાનીથી બોલે છે, જે આપણે ગુજરાતી પુરૂષો પુરૂષોની હાજરીમાં ય બોલતા અચકાઈએ.''

અલબત્ત, મને પર્સનલી શશી કપૂર પહેલેથી ખૂબ ગમ્યો છે. એની ચાલ તો ખૂબ ગમતી. ફિલ્મ ''વક્ત''માં પીળા રંગના સ્વૅટર સાથે શર્મીલાની બાજુમાં એ ચાલતો બતાવાયો છે, એ મારૂં કાયમી મનગમતું દ્રશ્ય છે. દરેક ફિલ્મમાં શશી બાબા મિનિમમ એક વખત સફેદ કપડાં પહેરે જ. શશી કપૂરે કદી રવિવારે શૂટિંગ કર્યું નથી. ફિલ્મ 'સત્યમ્, શિવમ્, સુંદરમ્'પૂરતી જીદ તોડવા ખુદ રાજ કપૂર પણ શશી ઉપર ગુસ્સે થઇ ગયો હતો, પણ રવિવારે કે દિવાળી, હોળી ને ક્રિસમસમાં આ કપૂરે સ્ટુડિયોમાં પગ મૂક્યો નથી. શશી કપૂરે પોતાની પહેલી ગાડી ૧૯૪૯-ના મૉડૅલની એમજી સ્પૉર્ટ્સ કાર ખરીદી હતી, જેના પૈસા શમ્મી કપૂર પાસેથી ઉધાર લીધા હતા.

જરા હસી પડાય એવો એક કિસ્સો છે. શશી કપૂર હજી કમાતો થયો નહોતો. મુંબઈના દાદર વિસ્તારમાં આજે પણ જે સ્ટોર છે, 'કૉલોની સ્ટોર્સ,'ત્યાં શમ્મીનું ખાતું ચાલતું હતું. શશી પોતાના જ નામની સહિ કરીને મનફાવે એટલી ખરીદી કરી લેતો. શમ્મીને બિલો તપાસવાનો ક્યાં ટાઇમ હોય ? એક વખત, શમ્મી કપૂરના જન્મદિવસે શશી કપૂરે પેલા સ્ટોર્સમાંથી જ કોઇ મોંઘી ગિફટ ખરીદીને આપી. શમ્મી બહુ ઇમોશનલ થઇ ગયો અને બધાની વચે ઢીલા થઇ જઇને કહ્યું, ''જોયું....મારો ભાઇ હજી તો સ્કૂલમાં છે, છતાં કેવી લાગણીથી મારા માટે મોંઘી ગિફટ લઇ આવ્યો !''એ તો મહિનાના અંતે શમ્મીના સૅક્રેટરી સુરિન્દર કપૂર (અનિલ કપૂરના પિતા)એ શમ્મીના હાથમાં બિલ પકડાવ્યું, ત્યારે રાઝ ખુલ્યો ! અફ કૉર્સ, ત્રણે ભાઇઓ એકબીજાને અનહદ પ્રેમ કરતા હતા. એ લોકો ધર્મની બહેનો જેવા ધર્મના ભાઈઓ નહોતા...સગા ભાઈઓ હતા. કેવળ આ ફિલ્મ પૂરતો જ શશી કપૂર ''ધર્મપુત્ર''બન્યો હતો. 'ધર્મપુત્ર'ની વાર્તા કંઇક આવી હતી.અંગ્રેજોના શાસનમાં ઇ.સ. ૧૯૨૫-ના સમયગાળા દરમિયાન ગુલશન રાય (નાના પળશીકર) અને નવાબ બદરૂદ્દીન (અશોક કુમાર) એટલા બધા નજીકના દોસ્ત કે બન્નેના આજુબાજુના મકાનોની દિવાલો તોડીને બેમાંથી એક મકાન બનાવીને બન્ને પરિવારો રહેવા લાગ્યા. નવાબની દીકરી હુસ્ન બાનુ (માલા સિન્હા) જાવેદ (રહેમાન) નામના યુવાનથી પ્રેગ્નન્ટ થાય છે ને જાવેદ ક્યાંક અલોપ થઇ જાય છે. ખાનદાન કી ઇજ્જત ધૂલ મેં મિલા દી....જેવી રાડું નાંખવાને બદલે નવાબ હુસ્ન બાનુની પ્રસૂતિ કરાવે છે, જીગરજાન અને હવે સ્વર્ગસ્થ થઇ ગયેલા દોસ્ત ગુલશન રાયના ડૉક્ટર પુત્તર ડૉ. અમૃત રાય (મનમોહન કૃષ્ણ) પાસે, જે પોતાની પત્ની સાવિત્રી (નિરૂપા રૉય)ની ખુશીમરજીથી બાનુના બાળકને અપનાવીને પોતાના પરિવારનું નામ પણ આપે છે-દિલીપ (શશી કપૂર). મતલબ, મુસલમાનનું અનૌરસ સંતાન હિંદુના ઘરમાં હિંદુ બનીને મોટું થાય છે, જે પ્રખર હિંદુવાદી અને ભાગલાવિરોધી ક્રાંતિવાદી માનસ ધરાવે છે. એ દરમિયાન માલા સિન્હાનો પતિ રહેમાન પણ પાછો આવી જાય છે. શશી કપૂરને ખબર નથી કે, પોતે આ મુસલમાન દંપતિનો પુત્ર છે. ભાગલાનું એકમાત્ર કારણ મુસ્લિમોની બેવફાઇ સમજીને ચુસ્ત હિંદુવાદી શશી કપૂર પોતાના જ હિંદુ માં-બાપના ઘરમાં બેઠેલા મુસલમાન રહેમાન અને માલા સિન્હાને જીવતા બાળી નાંખવા ધસી જાય છે, પણ ઘટસ્ફોટ થાય છે કે, ખુદ એ મુસલમાનનું સંતાન છે, એ જાણીને એનું હૃદયપરિવર્તન થાય છે અને પોતે એકમાત્ર હિંદુ કે એકમાત્ર મુસલમાન હોવાને બદલે એકમાત્ર ભારતીય હોવાના ફખ્ર સાથે ફિલ્મનો સુખદ અંત લાવે છે.

બહુ મન પર નહિ લેવાનું પણ ચોપરા-કૅંપમાં મનમોહનકૃષ્ણનું નામ બહુ સન્માન્નીય હતું, એટલે સમજો ને, દરેક ફિલ્મમાં એ તો હોય જ ને આ ફિલ્મમાં તો ટાઇટલને સ્પર્ષતો રોલ સોંપાયો છે. નાઉ...આ મનમોહનકૃષ્ણ...એટલે એક ભારત ભૂષણ, બીજો પ્રદીપ કુમાર ને ત્રીજો મનોજ કુમાર.....આ ત્રણેના ચેહરાનું ગરમાગરમ મીક્ષ્ચર બનાવો ને જે ચહેરો તૈયાર થાય એ આ મનમોહનકૃષ્ણ. પેલા ત્રણ અને આની વચ્ચે ફરક એટલો કે, પેલા ત્રણેને તમે દિલ્હીના કુતુબ મીનાર ઉપરથી ઊંધા લટકાવો તો ય ચહેરા ઉપર કોઇ ઍક્સપ્રેશન્સ ન આવે ને આ ડૉહાના ચેહરાની સામે તાજી જ તપાવેલી કેસરી-કેસરી થઇ ગયેલી તલવાર અડાડવાની ધમકી આપો, તો ય એનો ચહેરો સ્થિર રાખી ન શકે. એક મિનિટમાં ૨૦-લાખ હાવભાવો લાવતો જગતભરનો આ એક માત્ર કલાકાર હતો. એક જમાનાની બૉમ્બે ટૉકીઝની હીરોઇન લીલા ચીટણીસનો કેવો દુઃખદ જમાનો આવ્યો હશે કે, આ ફિલ્મમાં એક જ શૉટ માટે એને લેવામાં આવી છે અને તે પણ ફાલતુ ! ''ધર્મપુત્ર''પૂરતું એણે આશ્વાસન એટલું જ લેવાનું કે, આ ફિલ્મમાં અશોક કુમાર, માલા સિન્હા, રહેમાન કે નિરૂપા રૉય...બધાએ મનમોહનકૃષ્ણ કરતા ય વધુ ફાલતુ ''ઍક્ટિંગો''કરી છે ! બહાર આટલું મધુરૂં લાગતું ''મૈં જબ ભી એકલી હોતી હૂં...''ફિલ્મમાં બહુ નબળી રીતે મૂકાયું હોવાથી મનને કે આંખને ગમતું નથી. નવાઈ લાગે, પણ પોતાની દરેક ફિલ્મના ટાઇટલ્સ અનોખી રીતે પેશ કરવામાં વ્હી.શાંતારામ ખુદ અનોખા હતા. અહીં યશ ચોપરાએ શાંતારામની નકલ કરીને ટાઈટલ્સ બનાવ્યા છે. અડધી ફિલ્મ મુસ્લિમ કલ્ચરની હોવા છતાં આર્ટ-ડાયરેક્ટર સંત સિંઘે મુસ્લિમોના મકાનોની લાક્ષણિકતાઓ સમજ્યા નથી. ચટ્ટાઇના બે પડદા મૂકી દેવાથી ઘર મુસ્લિમનું ન લાગે !દેવ આનંદના મોટા ભાઈ ચેતન આનંદે ઉતારેલી રાજેશ ખન્નાની પહેલી ફિલ્મ 'આખરી ખત'ની હીરોઇન ઇન્દ્રાણી મુકર્જી અહીં શશી કપૂરની હીરોઇન છે. પછી તો એ ડૉસીઓના રોલમાં આવતી અને તે પણ અર્થ વગરના રોલ. આખી ફિલ્મમાં પરદા પાછળની કૉમેન્ટ્રી દિલીપ કુમારના અવાજમાં છે.

* ગોગલ્સ આંખનું રક્ષણ કરવા માટે છે, છતાં લોકો કપાળ કે માથાં ઉપર કેમ રાખે છે ?

- થોડો વખત રાહ જુઓ. એ જ લોકો કમર પર પહેરવાનો બેલ્ટ પણ ગળામાં પહેરશે.

(ધીમંત હરિભાઈ નાયક, બારડોલી)

* અસહ્ય વાણીવિલાસ કરી પ્રજાને ત્રાસ આપતા નેતાઓ ચૂપ કેમ થતા નથી ?

- જે દેશનું ટીવી-મીડિયા બેવકૂફ હોય, ત્યાં આવું બધું પ્રસારિત થતું રહેવાનું.

(અતુલ જી. મહેતા, રાજકોટ)

* દરેકને પોતાના હક્કોની જ ખબર હોય છે, ફરજોની કેમ નહિ ?

- દરેકને નહિ... મને મારા હક્કોની જ ખબર છે.

(રોહિત પ્રજાપતિ, સાંથલ-મહેસાણા)

* કાનૂનના હાથ લાંબા કેમ હોય છે ?

- ચાઇલ્ડહૂડ પ્રોબ્લેમ !

(ધર્મેશ વેકરીયા, જૂની ચાવંડ-વિસાવદર)

* સારી કન્યાને સુકન્યા કહેવાય તો સારા વરને ?

- મને તો એકલા 'અશોક દવે'ની જ ખબર છે.

(રિઝવાન ખોજા, આણંદ)

* આ 'નખમાં ય' રોગ નથી, એટલે શું ?

- મેં ભાગ્યે જ એવો કોઈ શિક્ષિત જોયો છે, જે પગના નખ સાફ રાખતો હોય કે કાપતો હોય. આવા લોકોને શરમ પણ નહિ આવતી હોય ને ?

(નટુભાઈ ગાંધી, વડોદરા)

* લોકશાહીનું મંદિર ગણાતી પાર્લામેન્ટમાં સાંસદો પવિત્રતા કેમ જાળવતા નથી?

- પવિત્રતા પવિત્ર લોકો જાળવતા હોય છે...

(વિસનજી ઠક્કર, થાણા-મહારાષ્ટ્ર)

* 'કિટ્ટી પાર્ટી'માં 'કિટ્ટી'નો અર્થ શું થાય ? ઘણી બહેનોને પૂછ્યું, પણ કોઈને ખબર નથી... !

- 'કિટ્ટી'નો અર્થ એક ગ્રૂપે ભેગા મળીને પોકર (કે ઈવન, 'તીનપત્તી' !) જેવી રમતમાં સામુહિક દાવ લગાવ્યો હોય, એને કિટ્ટી કહેવાય.

અર્થ સમજો. બહેનોને ન સમજાય, એવા સવાલો પૂછવા નહિ. હવે તમે તો સમજ્યા ને ? પોતાને પણ ખબર ન પડે, એવા કામો ઉપર સ્ત્રીઓનો હાથ સારો બેઠેલો હોય છે !

(નવનીત શાહ, અમદાવાદ)

* રૂઠેલી સનમને મનાવવાનો કોઈ સચોટ ઉપાય ?

- તમારી બીજી સનમને એની પાસે મોકલવી.

(જીતેન્દ્ર જી.કેલા, મોરબી)

* 'ડોહા'ની વ્યાખ્યા શું ?

- પોતાના શરીરને પ્રેમ કરતો ન હોય, એ દરેક માણસ 'ડોહો' છે.

(કરીમ સોઢા, સુરેન્દ્રનગર)

* સવાલ છપાવાની અપેક્ષા હોય, એ દિવસે તો જવાબ ન જ મળે... એવું કેમ ?

- એવું... બસ એમ !

(જીનેશ મહેતા, જામનગર)

* 'ચુમ્મા ચુમ્મા દે દે...'ની ભીખ માંગતા લોકો શેરીઓમાં કેમ નીકળતા નહિ હોય ?

- આવા લોકોનો અડોસપડોસ સમૃદ્ધ હોય છે !

(ડૉ. સુનિલ શાહ, રાજકોટ)

* 'ધારો કે એક સાંજ, આપણે મળ્યા...' આમાં ધારવાનું શું ?

- પછી હાળું નથી મળાતું, ત્યારે લોચા વાગી જાય છે. કોઈ બીજાને મળીને પાછા આવતા રહેવું પડે, એના કરતા પહેલી પાર્ટીને મળેલું ધારી લેવું સારૂં.

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* ગાંધીના ગુજરાતમાં દૂધ કરતા દારૂ કેમ વધુ વેચાઈ રહ્યો છે ?

- (ખાનગીમાં) બોસ, ક્યાં વેચાય છે, એ જરા મને જાણ કરજો... આપણે ય લેવાનો થયો જ છે !

(દર્શન વી. પંડયા, ભાવનગર)

* ભગવાનની ખૂબ ભક્તિ કરતી વ્યક્તિને આપઘાતના વિચારો આવે તો શું કરવું?

- ભગવાનને થોડો રેસ્ટ લેવા દો... નહિ તો એ આપઘાત કરશે... તમારાથી ત્રાસીને !

(બીપિન પી. પીઠવા, રાજકોટ)

* તમને શ્રીકૃષ્ણ રૂબરૂ મળવા આવે તો શું પૂછશો ?

- ''મને લેવા તો નથી આવ્યા ને, ભ'ઈ ?''

(ભાવિષા પી. વ્યાસ, રાજકોટ)

* સરકારી કર્મચારીઓને મળતા પગારભથ્થાં મુજબ જ પ્રધાનોને પગાર મળે, પછી સેવા કરી જુએ !

- હજી સુધી તો એકે ય મંત્રી એવો નથી જોયો, જેને પગારભથ્થાંની રકમની જરૂર પડતી હોય !

(એન.જે. વ્યાસ, જૂનાગઢ)

* માતાના આંસુ લૂછી શકે, એવા સંતાનો થાય છે ખરા ?

- ઉફ્ફો... હવે તો મમ્મીઓએ પણ જાતે રડવાની જરૂર નથી... હવે તો આંસુઓ 'વોટ્સ ઍપ ?'થી ય મોકલાય છે.

(જાગૃતિ ભટ્ટ, રાજકોટ)

* આ તુષાર કપૂરો, ફરદીન ખાનો કે વિવેક ઓબેરોયો એમના ઈન્ટરવ્યૂઝમાં સ્ક્રીપ્ટ્સ કે ડેટ્સના વાંધા ક્યા આધારે પાડતા હોય છે ?

- એ ત્રણેમાંથી એકે ય ના ડોહાએ બાપ જન્મારામાં સ્ક્રીપ્ટ વાંચી હતી... ?

(કુશલ ત્રિપાઠી, ન્યુયોર્ક-અમેરિકા)

* ભારતીય સિનેમાના ૧૦૦-વર્ષોની પૂર્ણાહૂતિ પ્રસંગે આપના તરફથી કોઈ સંદેશ ?

- મારી કોલમ જ મારો સંદેશ છે.

(આત્મન દેસાઈ, વડોદરા)

* તમારી જાત વિશે વાત ન કરશો. તમારા ગયા પછી લોકો એ કરવાના જ છે. સુઉં કિયો છો ?

- હું ક્યાં કાંઈ બોલ્યો... ?

(રમેશ 'ટ્રોવા' સુતરીયા, મુંબઈ)

* માં-બાપને ઘરડાંના ઘરમાં મૂકી આવતા સંતાનો વિશે શું માનો છો ?

- જે માં-બાપે પોતાના માં-બાપને સાચવ્યા હોય, એના સંતાનો એમને ઘરડાના ઘરમાં ન મૂકી આવે !

(નાનુભાઈ ઢોડીયા, વિજલપુર- નવસારી)

* ઘી-તેલ સુંઘીને ઘરે લવાય છે, પૈસા કેમ નહિ ?

- બેન્કોવાળા સુંઘીને જ લે છે... કમ્પ્યૂટરમાં સુંઘીને !

(રેખા શશિકાંત ગઢીયા, રાજકોટ)

* આજ સુધી તમને કઈ વાતે સવિશેષ અફસોસ થયો છે ?

- દરેક અફસોસ વખતે કોઈ મનાવવા નથી આવતું, એનો !

(ઉત્સવ રૂપારેલીયા, ગોંડલ)

* પાસે હોય એની અવગણના અને નથી એના સપના જોવા... એવું કેમ ?

- પડોસમાં કોઈ સુંદર પબ્લિક રહેવા આવી હોય, ત્યારે આવું થતું હોય છે.

(સુરેશ ધર્માણી, ડીસા)

નોર્મલી, શિરસ્તો એવો હોય કે, જેના ઘરે મેહમાન બનીને ગયા હો, એ લોકો એમના ગૅટ પર આપણને હસતા મોંઢે લેવા આવે. ઉલ્લાસ અને પ્રેમથી તમને આવકાર આપીને અંદર લઇ જાય. ગૅટ પર આપણને લેવા ડોહા એકલા જ આયા છે કે, ઘરના મોટા ભાગના બધા આવ્યા છે, એના ઉપર તમારા આવવાનું મૂલ્યાંકન થાય. કલાકેક બેસીને ઊભા થાઓ, ત્યારે તમને ઘરમાં બેઠા બેઠાં જ રવાના કરી દેવાય છે કે, હસતા મોંઢે ગૅટ સુધી મૂકવા આવે છે, એના ઉપરથી એ ફેમિલીમાં તમારૂં માન કેટલું છે, એ નક્કી થાય.

અહીં તો એવું કાંઇ ન મળે. મને સો-દોઢસો વર્ષ પહેલા રામ જાણે શરીરના કયા ભાગ ઉપર કૂતરી કરડી ગયું હશે તે, અમે એમના ઘરે ડિનરનું ઇન્વિટેશન સ્વીકાર્યું. આજકાલ કોઇના ઘરે મફત નથી જમાતું. No lunch is free. ગાડીનું આવવા-જવાનું પૅટ્રોલ, તમે એમના ઘર માટે રસ્તામાંથી આઇસક્રીમ કે છોકરાઓ માટે મોંઘા ભાવની ચૉકલૅટ્સ જેવું લઇ જતા હો ને ખાસ તો, સાલુ કદી કોના ઘરે જતા ન હોઇએ ને દોઢસો વર્ષ પહેલાં પેલું કૂતરૂં કઇડી ગયું હોય એટલે, અમારૂં આમંત્રણ સ્વીકારીને જમવા ગયા હોઇએ, ત્યાં પહોંચો એટલે ભ્રમ ભાંગે કે, જીવનના જેટલા વર્ષ બાકી રહ્યા હોય, એટલામાં ન રહેવાતું હોય તો નર્મદા કિનારે ઝૂંપડી બાંધીને આવતા-જતા યાત્રિકો પાસેથી પાઇ-પૈસો માંગી લેવો, પણ કોઇના ઘરે જમવા જવું નહિ.

મેં કોલબેલ દબાવ્યો. દરવાજો ખુલ્લો હતો. કોઇ આવ્યું નહિ, એટલે રાહ જોઇને - અવિવેક લાગે છતાં - અંદર ગયા પહેલો જ એમનો ડ્રોઇંગ રૂમ આવે. સુરૂભ'ઇ ત્યાં જ બેઠા હતા. નવાઇ લાગી કે, આટઆટલી વાર કૉલબેલ વગાડવા છતાં એની માંનો સુરીયો ઉઠયો કેમ નહિ? અમને ફૂલ-ફૅમિલી જુએ છે, છતાં સુરિયો કોઇપણ હાવભાવ વગર પૂછે છે, ''આઇ ગયા..?''

''ના, અમે નથી આયા. અમે તો હજી બહાર જ ઊભા છીએ!''એવું ન કહેવાયું - એ તબક્કાથી આપણી દાઝો શરૂ થઇ ગઇ. બેસવાનું મોમાંથી ફાટવાને બદલે હાથનો ઇશારો કરીને બેસવાનું નોંતરૂં ફેક્યું, અમે બેઠા.

આ સુરીયો મારો નાનપણનો ધોબી. આમ તો જાતનો બા'મણ, એટલે દેખાવમાં ચોખ્ખો અને ચીકણો બહુ, એટલે હું એને 'સુરીયો ધોબી'તરીકે બોલાવું. નાનપણમાં આટલો બેવકૂફ નહતો દેખાતો - મારા જેવો દેખાતો. પણ હાલમાં મારી સરખામણીમાં એ ઊભો ય રહી ન શકે... (બેવકૂફ દેખાવામાં નહિ... સ્માર્ટ દેખાવાની વાત થાય છે.. કોઇ પંખો ચાલુ કરો!) સુરીયાના માથા ઉપર કપાળ જેવું કાંઇક ઊગ્યું હતું, પણ ત્યાં વાળ જેવું કાંઇ ઊગ્યું નહોતું. કપાળ પણ.. ટચ વૂડ, પુરીપકોડીની સાઇઝનું. બંને બાજુના લમણાં કોઇ સાનભાન વગર બહાર નીકળી આવ્યા હતા. વિશ્વના તમામ પુરૂષોના નાક નીચે મૂછો આપેલી હોય છે, જે જીવનભર સમજી વિચારીને વાપરવાની હોય. સુરીયાએ વેડફી નાંખી હતી, કારણ કે, એનો ઉપલો હોઠ મ્હોંની અંદર જતો હોવાથી એક ગોઝારી રાત્રે ભૂલમાં સૂરીયો મૂછો ગળી ગયો હશે...

એનું બૉડી વાળીને થેલીમાં મૂકી દઇ શકાય, એટલું પતલું- પતલું બોલો! આપણે તો જોવા ગયા નથી, પણ કહે છે કે, એની છાતીમાં નાનકડું નારીયેળ ગોઠવી શકાય એટલો મોટો ખાડો હતો. અમને આવકારવા સોફામાંથી એ ઊભો નહતો થયો, એનું કારણ હવે સમજાયું કે એક ખાડો સોફામાં ય પાડી નાંખ્યો હતો, પરિણામે જો એ ઊભો થવા જાય તો કાચબો તળાવમાંથી બહાર આવતો હોય, એટલું જોર કરીને આવવું પડે.

એની વાઇફમાં ય આપણાથી તો પડાય એવું નહોતું. એ સાલી ઝાટકા મારી મારીને ખભો હલાવીને બોલે. એના દરેક ઝટકે સૌજન્ય ખાતર આપણે ય ડોકીનો વળતો ઝટકો ના મારવો પડે? (જવાબઃ ભ'ઇ, સંબંધો જાળવવા મારવો પડે!) આપણે બધા ઊભા રહ્યા પછી ઉત્તર દિશા તરફ આખું શરીર જતું હોય. આ શિલ્પાનું (હા, બોલો... આવીઓના નામો ય 'શિલ્પા'હોય... સાલીએ દુનિયાભરની શિલ્પાઓ ઉપરથી માન ઉતારી દીધું...! આ તો એક વાત થાય છે) બૉડી તો જમીન પરથી જ ઉપર જતું તું, પણ પછી એને આસમાનની વાટ નહોતી પકડી.... સહેજ ફંટાતી હતી. ભીની માટીમાં ખોસેલી ફાઉન્ટ પેન જરા આડી કરી હોય, એમ શિલ્પુ ઊભી રહેતી હતી. (કરૅકશનઃ આવીને શેનું 'શિલ્પુ'કહેવાનું હોય... શિલ્પાડી જ કહેવાય!) એ હાથ લૂછતી કિચનમાંથી આવી, પણ અમે આવ્યા છીએ એની કોઇ નોંધ જ ન લીધી, મારી વાઇફને હેબતાઇ જવા ઉપર સારો હાથ બેઠો છે, એટલે જરૂર પૂરતું હેબતાઇ જઇને એને તરત પૂછ્યું, ''શિલ્પા ભાભી, કાં કેમ છો? શ્યૉરી હોં શ્યૉરી... અમારે જરા આવતાં મોડું થઇ ગીયું.. રસ્તામાં અસોકની ગાડી બઇગડી 'તી!''

ગાડી તો રસ્તામાં જ બગડે.. કોઇ મકાનની ટેરેસ ઉપર કે તળાવની વચ્ચોવચ તો ન બગડે ને? છતાં શિલ્પાડી'ન હોય...!'એવું આશ્ચર્ય એના ખભાના વર્લ્ડ ફેમસ ઝટકા સાથે વ્યક્ત કર્યું.

તમારામાંથી કોઇને જુવાનીમાં જોયેલા સર્કસો યાદ હોય તો એ જમાનામાં સર્કસમાં જંગલી વાઘ-સિંહો પાંજરામાંથી એક પછી એક આવતા જાય ને નિશ્ચિત ટેબલ પર ઊભા રહી જાય. સુરીયા- શિલ્પાના ઘરમાં ય વધેલી પબ્લિક હતી, તે બધી એક પછી એક પોતાના રૂમમાંથી બહાર આવીને અમારી સામે સોફામાં ગોઠવાતી ગઇ. એક પુત્ર જેવું કંઇક હતું. એની વાઇફ જેવું ય કંઇક હતું. પણ આપણને કોઇનામાં ઊંડા ઊતરવાની બહુ આદત નહિ, એટલે પૂછવા કરતા ધારી લેવું સારૂં. ખોટી વાત છે મારી?

આ લોકોનો પુત્ર નામનો પદાર્થ માં-બાપ ઉપર ઉતર્યો હતો. એની આપણી સામે જોવાની પદ્ધતિ કાચમાં પૂરેલા ઝેરી સાપોને બાળક જોતું હોય, એવી હતી. સાપો તો કાચમાં બંધ હોય પણ વાત ફડકની છે કે, એ કાચની અંદર અને આપણે કાચની બહાર હોવા છતાં સાપ જરાક અમથું માથું ઊંચુ કરે, તોય આપણે ફડકી જઇએ, એમ આ લોકોનો દીકરો અમે કાંઇક બોલવા જઇએ એટલે ફડકીને અડધોએક ફૂટ પાછો ખસી જાય. વહુ આ લોકો ઉપર નહોતી ઉતરી કારણ કે એ પેદા આ લોકોએ નહોતી કરી, નહિ તો આખા ફૅમિલીનો ઘાણ નહિ, કચ્ચરઘાણ ઉતર્યો હોત! એનામાં વિવેક - વિનય જેવું હતું, પણ સ્માઇલ-બાઇલ નહિ. એ એકલી બોલી, ''અંકલ, બોલો, કેમ આવવું થયું....?''

તારી ભલી થાય ચમની... સાલી, તારા ડોહાએ અમને જમવા બોલાવ્યા છે, ને તું હજી પૂછીશ, 'કેમ આવવું થયું?'

આપણા ઘરે કોક આવ્યું હોય તો કમસેકમ વાતો તો શરૂ કરીએ ને? ને એમાંય, અમને તો જમવા બોલાવ્યા હતા. ભૂલી ગયા હશે? આપણે પરફ્યૂમની શૉપ સમજીને ગયા હોઇએ ને ત્યાં યુરીયાનું ખાતર વેચાતું હોય. ઘરમાંથી કોઇ હણહણતું નહોતું. આપણું તો ઉદાર મન કે, આ લોકો ભૂલી ગયા હોય તો સ્વમાન ખાતર એમની બાજુવાળાના ઘેર જઇને ય જમી આવીએ! ખોટું અભિમાન નહિ. પણ ભોગ લાગ્યા છે કે, આ લોકોની બાજુમાં કોઇ રહેવા ય આવ્યું હોય?

જમવાનું તો જાવા દિયો, પણ કોઇનો ચહેરો ય હસમુખો નહિ. એમના ઘરે ચાર મિનીટ બેઠા પછી ડઘાઇ જવાય કે, આપણે ભરાઇ પડયા. આખા ફેમિલીનું વાતાવરણ સૂકું. આ ઘરમાં છેલ્લા છસ્સો વરસથી કોઇ હસ્યુ નહિ હોય, એવી બાતમી ત્યાં જ મળી જાય. પાછું, આખા ફૅમિલીમાં એકે ય પીસ મનોરમ્ય નહિ; જેની સામે જુઓ એનુ મોઢું ચઢેલું હોય. આ લોકો બહાર ઊભા રહીને એકબીજાને વેચવા કાઢે તો ઘરમાંથી ય કોઇ ખરીદે નહિ. વટેમાર્ગુઓ પાઇ-પૈસો નાખતા જાય પણ, 'આ ડોહો કેટલામાં કાઢવો છે?''એવી બોલી કોઇ ન બોલે. બીજે કોક સારા ઠેકાણે ગયા હોઇએ તો એક ડૉસીના બદલામાં મકાન ઉપરાંત ગામની જમીન-બમીને ય ફ્રીમાં આલે. આમના ઘરમાંથી તો ભંગાર કાઢી જવાનો ખર્ચો આપણને ચોંટે.

સુરૂભ'ઇનું આખું ફૅમિલી આવું. આપણે તો એમના ઘેર જમવા ગયા છીએ કે કાણે બેસવા ગયા છીએ, એની એમને ય ખબર ન પડે. નોર્મલી, તો કોઇ આપણા ઘરે આવે, એ નસીબ કહેવાય. ક્યાં આજકાલ કોઇ આપણા ઘરે આવવા નવરું છે! દેશમાં ટીવી આવ્યા પહેલાના દિવસો યાદ કરો. મહિને દહાડે આપણે કોકના ઘેર ડિનર માટે જવાનું હોય, કોઇ આપણા ઘરે આવવાનું હોય ને હે... ય, નિરાંતે બેસતા બધા. ખૂબ જલસા કરતા. હવે ટ્રાયલ ખાતર કોઇને ફૅમિલી સાથે જમવા બોલાવી તો જુઓ...કોઇ આવતું નથી. શહેરમાં ડિસ્ટન્સ,ટાઇમના પ્રોબ્લેમો, ટીવી, વધતી ઉંમર અને જીંદગીમાં પ્રવેશી ગયેલી શુષ્કતા. આ બધાને કારણે એકબીજાના ઘેર આવવા-જવાનું હતું કે આપણે કોના ઘેર ગયા હતા? હિસાબ એવો થવા માંડયો છે કે, હવે કોઇના ઘેર જઇએ તો કોઇ ના પાડતું નથી ને ના જઇએ તો કોઇ રાહ જોઇને બેઠું હોતું નથી. વર્ષોથી કોઇના ઘેર ન જાઓ તો કોઇ ખોટું લગાડતું નથી.. આપણે ય ક્યાં લગાડીએ છીએ?

સુરીયાની સાથે બેઠા ને બહુ વાર બેઠા પણ જમવાનું કોઇ નામ લેતું નહોતું ને આપણી પાસે આપણી રીવોલ્વરે ય ના પડી હોય! ભય ચોક્કસ હતો કે, 'ચાલો ત્યારે જઇએ...?''એવું પૂછીશું તો તરત હા પાડી દેશે, એટલે ખોટો વિવેક પણ શું કરવો?'

ત્યાં અચાનક મારો મોબાઇલ રણક્યો, 'દાદુ, ક્યાં છો? અમે રાહ જોઇને બેઠા છીએ... ભૂલી તો નથી ગયા ને કે, ડિનર અમારે ત્યાં છે?''

ફોન સુરેશનો હતો... એ ય સુરીયો હતો. નાનપણનો દોસ્ત.

સિક્સર

પાકિસ્તાને એક એક ભારતીયને મારી નાંખ્યો હશે.. દેશભરમાં કોઇ બચ્યું નહિ હોય ત્યારે એક માત્ર મનમોહન જીવતા હશે અને ચોખ્ખી સંભળાવી દેશે, ''હવે અમે પાકિસ્તાન ઉપર કડક પગલાં લઇશું.''

* પ્રેમ કરતા પહેલા સામી વ્યક્તિના પરિવારનો ય વિચાર કરવો જરૂરી છે?

- લગ્ન કરવા માટે પ્રેમ કર્યો હોય તો જરૂરી છે.

(શ્વેતા જોષી, જામજોધપુર)

* અનુભવી અભણ અને બિનઅનુભવી ભણેલો... બેમાંથી કોને વધુ વિશ્વાસપાત્ર ગણવો?

- તમે સ્વ. ધીરૂભાઇ અંબાણી અને ડૉ. મનમોહનસિંહ વિશે પૂછી રહ્યા છો.

(અખિલ બી. મેહતા, અમદાવાદ)

* મોબાઇલ અને પત્ની વચ્ચે શું ફરક?

- પત્ની બહુ 'મોબાઇલ' હોય, એ સહન ન થાય!

(હર્ષ શિવાજીરાવ પવાર, ભાવનગર)

* ભિખારીઓ પણ કહે છે, 'પાંચ રૂપીયામાં ભોજન ન મળે, છતાં કોંગ્રેસના ભિખારીઓ એક રૂપીયામાં ભોજનની વાત કેમ કરે છે?'

- આપણા દેશના ભિખારીઓની સરખામણી જેવા-તેવા ભિખારીઓ સાથે ન કરો ભાઇ!

(....)

* રૂપિયા રળવામાં પરચૂરણ થઇને વેરાઇ ગયેલા માણસ માટે તમે સુઉં કિયો છો?

- આમાં હું કાંઇ બોલી શકું એમ નથી. મારી જગ્યા પરચૂરણ વિભાગમાં આવે છે... રૂપિયામાં નહિ!

(રમેશ 'ટ્રોવા' સુતરીયા, મુંબઇ)

* છાપામાં મરનારને શ્રધ્ધાંજલિની જાહેરાતોમાં કર્યા હોય છે, એ વખાણ મુજબનું મરનાર જીવ્યો હોય છે ખરો?

- મૃત્યુની એક અદબ હોય છે, એટલે જાણતા હો, એ બધું સાચું બોલી નાંખવાનો હવે કોઇ અર્થ નથી.

(સુરેશ એન. બલુ, સુરત)

* શું પૈસા ઝાડ પર નથી ઊગતા?

- આ સવાલ તમે સરકારના વનસ્પતિ વિભાગને પૂછો.

(જયંત વી. હાથી, થાણે-મહારાષ્ટ્ર)

* કૂંવારી કન્યા સારો વર મળે, તે માટે ઉપવાસ-વ્રતો રાખે છે, પણ સારો દીકરો મળે, તે માટે માતા કોઇ વ્રત રાખે છે ખરી?

- મારી માતાને તો વગર વ્રતે હું મળી ગયો... હઓ!

(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વોરા, જૂનાગઢ)

* બાળકને બોલતા માં શીખવે છે, એ જ બાળક મોટું થઇને માં ને ચૂપ રહેવાની કેમ ફરજ પાડે છે?

- એના છોકરાની માં એ એને ચૂપ કરી દીધો હોય છે!

(પુલીન સી. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* આજકાલ શુભ ધંધાઓમાં નજીવી બરકત છે ને મલીન ધંધાઓમાં ઢગલાબંધ નાણાનું ઉપાર્જન છે. આવું કેમ?

- તમે મને ગમે તેટલો ઉશ્કેરો, પણ હું હવે 'ભાઇ' તો નહિ જ બનું!

(જયેન્દ્ર આર. શાહ, અમદાવાદ)

* કોંગ્રેસના મંત્રી જાયસ્વાલે કહ્યું હતું કે, 'પત્ની જૂની થઇ જાય તો મજા નથી આવતી,' તો શું પત્ની ફક્ત મજા લેવાની જ ચીજ છે?

- એ જે બોલ્યા, તે એમની આત્મકથાનો ભાગ હતો.

(ઝૂબૈદા, યૂ. પૂનાવાલા, કડી)

* આજ સુધી આપને મળેલી ભેટોમાંથી અમૂલ્ય ભેટ કઇ?

- તમે વાચકોને બહુ દિલદાર માની લીધા લાગે છે!

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

* વેસ્ટ ઇન્ડીઝના બૅટ્સમૅન ક્રિસ ગૅઇલ જેવો ક્રિકેટર આપણી ટીમને ક્યારે મળશે?

- આપણા દેશમાં કોઇ બાળક એ લોકો જેવું કાળું ન જન્મી શકે!

(ડૉ. વિપુલ જાની, હિમતનગર)

* અમારી અંતઃકરણપૂર્વક ઈચ્છા છે કે, મોદીજી હવે દિલ્હીનું તખ્ત સંભાળે. આપ સુઉં કિયો છો?

- આ મામલે કોંગ્રેસના જોકરો 'ઍનકાઉન્ટર' કરતા ય વધુ હસાવી શકે છે.

(સલમાબાનુ મણિયાર, વીરમગામ)

* સતયુગમાં એક જ રાવણ હતો. કલયુગમાં ચારેકોર રાવણ જ રાવણ કેમ છે?

- મારૂં નામ 'અશોક' દવે છે, 'રાવણ દવે' નહિ!

(ભાનુપ્રસાદ સોની, અમદાવાદ)

* મને સ્વપ્ન આવ્યું કે, હું તમારી સાથે ડિનર લઇ રહી છું, પણ બિલ ચૂકવવા બાબતે આપણી વચ્ચે ઝગડો થઇ જાય છે. તો શું સપનું સાચું પડશે?

- લાઇફ ટાઇમના એકે ય સપનામાં બિલ કદી મેં ચૂકવ્યું નથી... વગર સપને બધા બિલો મારે જ ચૂકવવાના આવ્યા છે!

(પલક પી. જોશી, આગીયોલ)

* રાષ્ટ્રપતિ ઍવૉર્ડ મેળવનાર ફિલ્મોને પ્રજા તો કદી પસંદ કરતી નથી. એવું કેમ?

- રાષ્ટ્રપતિ ''પ્રજાની પસંદ''ના આવે છે!

(સાધના નાણાવટી, જામનગર)

* સપ્તપદીના સાતમાંથી એકે ય વચન કોઇ નિભાવતું કેમ નથી?

- લગ્ન કર્યા એટલે બધાનું કાંઇ છટકી જતું ન હોય?....વાઆ...ત કરે છે તે!

(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* કલંકિત સંસદ સભ્યોને પણ પાર્લામેન્ટમાં સ્થાન મળે, એ માટે કોંગ્રેસ હોય કે ભાજપ... બધા એક થઇ ગયા? આ લોકો પાર્લામેન્ટને સમજી શું બેઠા છે?

- 'નગરશેઠનો વંડો, જે આવે તે મંડો!'

(કવિતા પાલેકર, વડોદરા)

* શાહજહાંને પત્ની મુમતાઝની યાદમાં તાજમહલ બનાવ્યો... આપ આપની પત્નીની યાદમાં શું બંધાવશો?

- ટીફિન.

(મંજુલા સદાભાઇ પરમાર, ગાંધીનગર)

* શ્રાધ્ધમાં કાગવાસ પુરૂષોની કરવામાં આવે છે, સ્ત્રીઓને કેમ નહિ?

- કાગવાસ કાગડાઓને બોલાવવા માટે થાય છે, ભગાડવા માટે નહિ!

(મહેન્દ્ર જે. ગાંધી, સુરેન્દ્રનગર)

* મુઠ્ઠીભર ચોરી કરનારને સજા મોટી થાય છે ને અબજો લૂંટનારાઓ લહેર કરે છે... સુઉં કિયો છો?

- કે'વું કાંય નથ્થી... હવે તો ચાન્સ મળે, તો લહેર કરી લેવી છે!

(વિભૂતિ આર. જોષી, કરમલા-ઓલપાડ)

* આ ''તંત્રએ લાલ આંખ કરી'' એટલે શું?

- બે ઘડી ગમ્મત!

(જયસુખ એસ. શેઠ, વલસાડ)

* 'ઍનકાઉન્ટર'ને મળતા પોસ્ટકાર્ડ્સની સંખ્યા 'ગીનેસ બૂક ઑફ રૅકૉર્ડ્સ' થશે કે નહિ?

- અમારો પોસ્ટમૅન કહે છે, 'તમારા સિવાય આખા દેશમાં કોઇ પોસ્ટકાર્ડ વપરાવતું નથી.'

(જસ્મિન જે. પટેલ, ખેરગામ-ચિખલી)

* પ્રેમને રમત સમજી બેઠેલી યુવતીઓની સામે કેવી રીતે પડવું?

- મોંઢામાં સિસોટીવાળો રેફરી બની જાઓ.

(વિમલેશ જાની, ડાભલા-વિજાપુર)

તે આમે ય અંદર થોડી ભીડ હતી, એટલે ડિનર માટે મારે વેઇટિંગ લાઉન્જમાં બેસીને રાહ જોયા વિના છૂટકો નહતો. હવે વેઇટિંગ લાઉન્જ તો માય ફૂટ... મોટા ભાગની હોટલોવાળા ગ્રાહકોને બહાર રોડ પર એમની ફૂટપાથો પર બેસાડી રાખે છે. માંગણ બેઠા હોય એવું લાગે ! આમે ય, દેખાવમાં હું કોઈ કરોડપતિ નથી લાગતો, એટલે જોનારા મને માંગણ સમજી ન બેસે અને હજી પેલી આવી નહોતી એટલે, કોઈ જોઈ ન જાય એનું ય ધ્યાન રાખવાનું !

હોટેલોમાં રવિવારે લંચ- ડિનર માટે અંદર કરતા બહાર રાહ જોઈને બેઠેલાઓની ભીડ વધારે હોય છે. એ લોકો જમવા આવ્યા હોય છે ને અંદરવાળા બહાર ન નીકળે ત્યાં સુધી બહાર લાચાર મોંઢે બેસી રહેવું પડે છે. ઓડકારો ખાતું, હવે માંડ માંડ ચાલી શકતું અને વરિયાળીના ફાકડા મારતું એક ફેમિલી જમીને બહાર નીકળે, એટલે ટેબલ-ફેન ડાબેથી જમણે માથું ફેરવે, એમ બધા માંગણોના મોંઢા એની સામે ફરે, 'હવે આપણો નંબર આવશે', એ લાલચે ! રીઝલ્ટ સારું ન આવે, એટલે બધા પંખા પાછા અસલસ્થાને !

'ઘર કરતા સારી રસોઈ જમવાનો મારો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે,' એવું સમજતો હરએક ગોરધન મહીં જઈને તૂટી પડતો હોય છે. લંચ- ડિનરમાં અંદર જતી વખતે જે તરવરાટ, જુસ્સો અને ભૂખની મજબૂરી હોય છે, તે જમી લીધા પછી શહેનશાહીમાં ફેરવાઈ જાય છે. સાલાઓ ચાલી શકતા ન હોય, હોઠ નીચે વરિયાળા ચોંટયા હોય ને આપણે બહાર બેઠા હોઈએ ને જતા જતા આપણા હાથમાં પાઈ-પૈસો મૂકતા તો નહિ જાય ને, એવી બીકો લાગે !

આવા કોઈ ૧૫- ૨૦ ભુખાવડાઓ મારી આજુબાજુમા બેઠા હતા. કચ્ચી કચ્ચીને ભૂખો લાગી હોય, એમાં મોંઢા ફુસ્સ થઈ ગયા હોય. થોડી થોડી વારે એકબીજાની સામે વગર કારણે જોયે રાખે છે. આપણાથી તો એમની સામું ય ન જોવાય... ભૂખના ઝનુનમાં આપણા ગાલે બચકું ભરી લે, એવા ઝનૂની થઈ ગયા હોય. એક જણ અકળાયેલો હતો. મને પૂછ્યું, 'જમવા આયા છો...?'

'ના... હું તો અહીં રોટલી વણવા આયો છું...!'

તારી ભલી થાય ચમના... હું આજે સારા કપડાં પહેરીને ડિનર લેવા હોટલની બહાર લાઇનમાં બેઠો છું, મારું મોઢું તરડાઈ ગયુ છે, જેની રાહ જોઈને બેઠો છું, એ હજી આઇ નથી, એમાં તને ખબર પડતી નથી કે, હું અહીં જમવા જ આવ્યો હોઈશ... હોટલના વાસણ માંજવા નહિ !

છતાં ય હું માણસ તો ખરો ! (આ અંગે ડાઉટ હોય, એમણે દિન-૭માં અરજી કરવી !)

મેં મારો ઉપરનો જવાબ છેકી નાંખીને નવો આપ્યો, ''જી. હું જમવા આવ્યો છું... આપ ?''

એણે આજુબાજુમાં બેઠેલું અને જે કાંઈ વધ્યું- ઘટયું ફેમિલી બેઠું હતુ, એ બતાવીને કહ્યું, ''હા, અમે પણ ડિનર લેવા જ આવ્યા છીએ, પણ કલાક થઈ ગયો... હજી નંબર નથી આવ્યો. હજી ૭૫મો નંબર ચાલે છે. તમારો કયો નંબર છે ?''

આ વિગતોમાં પડવા જેવું હતું નહિ. ઢીંચણ ઉપર મારા બન્ને હાથની પક્કડ બનાવીને હું એકાગ્રતાથી બેઠો રહ્યો. જૂનાગઢ બાજુ મને જોનારાઓનું કહેવું છે કે, આ પોઝમાં બેઠા પછી હું નેપોલિયન બોનાપાર્ટ જેવો લાગું છું. પણ આપણને એનું અભિમાન નહીં. આજુબાજુની પબ્લિકને જોઈને મન વ્યથિત થઈ જતું હતું કે, ભૂખાવડાઓ અહીં લાઇનમાં બેસીને રાહ જોવાને બદલે ઘેરથી જમીને જ આવતા હોય તો ?

આકરૂં તપ કરવા બેઠેલા દુર્વાસા ઋષિનું ધ્યાનભંગ કરવા મેનકા નામની અપ્સરા આવી હતી એમ એક અપ્રતિમ સુંદરી મારો ભૂખભંગ કરવા આવી. (અશોક દવે, મેનકા દુર્વાસા પાસે નહિ, વિશ્વામિત્ર પાસે ગઈ હતી... ઇતિહાસનું જરી ધ્યાન રાખો...!)

સ્ટુપિડો જેવી વાત ન કર, વાચક ! અહીં જગતભરની સર્વોત્તમ સુંદરી મને સ્માઇલ આપવા આવી હતી, એ વખતે હું ઇતિહાસના શિક્ષકના ટયુશનો લેવા જઉં ? અને હજી મારી ખુદની વાઇફ આવવાની બાકી હતી, એ ખૌફ શું મારે ભૂલી જવાનો... ? (જવાબ : એ તો સહેજ પણ ન ભૂલાય... આવે વખતે ધ્યાન મેનકામાં જ પરોવવાનું હોય ! જય અંબે !)

''એક્સક્યૂઝ મી...'' ભૂખનું ય દુઃખ ભૂલાવે, એવા કોઈ મીઠડા સ્વરે મારા કાન ઉપર ઇયર-બેલ દબાવી (ડોરબેલ દરવાજાને હોય !) આહહહહ... ! ઉંમર તો કોઈ ૨૫- ૩૦થી પંદર સેકંડે વધુ નહિ હોય ને હોય તો ય, આપણે કેટલા ટકા ? અહીં હજી રોમાન્સ શરૂ થઉ- થઉ કરતો હોય ત્યાં હું વસ્તી ગણત્રી કારકુન વર્ગ-૩ બની જાઉં ? કોઈ પંખો ચાલુ કરો ! આવતા જન્મે આને બહેન બનાવવી, એવી ખેલદિલી ઊભી કરી આપે એવી એક સુંદર યુવતી એના આઠેક મહિનાના બાળકને તેડીને મારી પાસે આવી. આમ મારા સ્માઇલો સાબરકાંઠા, બનાસકાંઠા ને ઘીકાંટા બાજુ બહુ વખણાય છે. એમાંનું એક કોઈ લેતું નહોતુ, એ આલ્યું.

સામે પણ એવું જ સ્માઈલ મળ્યું, એ આપણી આવનારી આત્મકથાનો એક ભાગ બને !

''યસ...બોલો બેન....'' આવા કિસ્સાઓમાં 'બહેન' બોલવાનું ખરૂં, પણ મનથી એવા નબળા સંબંધો બાંધી નહિ દેવાના...બા ખીજાય !

''સર, ઈફ યૂ ડૉન્ટ માઈન્ડ...બસ, બે-ત્રણ મિનિટ માટે મારા બાબાને સાચવશો. હું ગાડી પાર્ક કરીને જ આવું છું.''

''ઓહ શ્યૉર શ્યૉર શ્યૉર...તમતમારે નિરાંતે આવો...''

''બાબાનું નામ ઝૂન્નુ છે.''

''અરે ઝૂન્નુ ગયો એની--'' આટલું સ્વગત બોલીને મેં કહ્યું, ''અરે એમાં શું....આનો કોઇ ભાઇ-બાઇ હોય તો ય લેતા આવો ને....!''

એ તો ગઇ. એને જતી જોવી પણ એક લહાવો હતો. દેખાતી બંધ થાય, એટલે આપણે મૂળ ધંધા ઉપર ધ્યાન આલવું પડે. મેં એના ઝૂન્નુની દાઢી ઉપર આંગળી દબાવીને, 'ગુલુગુલુગુલુ' કર્યું. સાલાએ સામો કોઇ જવાબ ન આપ્યો. આપણને એમ હોય કે, એ ય આપણી દાઢી દબાવીને આપણને આવું 'ગુલુગુલુગુલુ' કરે, પણ ઝૂનીયાના બાપે સારા સંસ્કાર આપ્યા હોય તો ને ?

થોડી વાર થઇ, પેલી આવી નહિ. આ બાજુ મારો જમવાનો વારો આવી ગયો. આપણાથી જવાય નહિ ને જઇએ ને પેલી પાછી આવે, આપણને જુએ નહિ ને સાલી પૉલીસમાં ફરિયાદ નોંધાવે તો 'માસુમ બાળકના અપહરણમાં પકડાયેલા હાસ્યલેખક'નું છાપામાં ફોટા સાથે ટાઇટલ આવે. મારા તો, બાળક તેડેલા ફોટા ય સારા નથી આવતા.

આ બાજુ ઝૂન્નુએ રડવાનું શરૂ કર્યું ને આ બાજુ વાઇફ આવી પહોંચી. મારા ખોળામાં રમતું બાળક નિહાળી એ ચોંકી ગઇ.

મારા ભૂતકાળ વિશે એણે અનેક દંતકથાઓ સાંભળી હતી, પણ આજે માની પણ જશે, એવું એના પહેલા સવાલથી લાગ્યું,

''અસોક...આ કોનું બારક તેઇડું છે ? ઘરમાં તો આપણાને ય તમે કોઇ 'દિ તેઇડાં નથ્થી...!!''

એની ફરિયાદ વ્યાજબી હતી, પણ મને રાહત કે બાળક એના ખોળામાં મૂકી દઉં તો હું નવરો પડું. પણ કેમ જાણે, કોઇનું પાપ માથે નહિ લેવાની એણે કસમ ખાધી હતી તે ચીડાઇ, ''પહેલાં મને ઈ કિયો કે, આ છોકરૂં કોનું છે ?''

'હર બચ્ચે કા બાપ કૌન હૈ, વો સિર્ફ ઉસ કી માં હી બતા સકતી હૈ...' એવું મેં ફિલ્મોમાં સાંભળ્યું હતું, પણ અહીં તો ઝૂનીયો મારા જ ખોળામાં હતો. એક તો ભૂખ લાગી હતી, બીજું એની માં દેખાતી નહોતી ને ત્રીજું મારી કરિયર બગાડી નાંખે, એવો મારા ઉપર આક્ષેપ. (પેલીને એક વાર જોઇ લીધા પછી, સાલો આક્ષેપ સાચો પડે તો ય આપણે તો ગેલમાં આઇ જઇએ....સુઉં કિયો છો ?)

''ઇસ બચ્ચે કા બાપ કૌન હૈ....?'' એની રમઝટ બોલે, એ પહેલા એની માં આવી ગઇ. સાથે એનો ગોરધન હતો.

ઇડિયટમાં એ સંસ્કારો નહોતા કે, કોકની પાસે બાળક સાચવવા મૂકતા જવાય કે વાઇફ સાચવવા ! ઝૂનીયાને લઇને એની વાઇફ સાચવવા આપતો ગયો હોત તો મજાલ છે કોઇની એને કોઇ હાથ બી અડાડે....? આઇ મીન, આપણા સિવાય !

બરોબર પોણા કલાક પછી એ પાછી આવી હતી, મને ભૂખ્યો રાખીને....! આમ તો શાસ્ત્રોમાં કીધું છે કે, સ્ત્રી સુંદર હોય તો એની ઉપર ગુસ્સો ન કરવો...એનો ગોરધન આઘો હોય તો વહાલ કરવું, પણ અત્યારે હું ગુસ્સામાં હતો, ''ઓ બહેન...મને આમ એકલો મૂકીને ક્યાં જતા રહેલાં ?''

''ખોટું ન લગાડશો, અન્કલ....(દાઝ્યા ઉપર ડામ....સાલી મને અન્કલ કહે છે !) ઝૂન્નુને લઇને ડિનરમાં જઇએ તો એ જમવા દેતો નથી...તમે અહીં નવરા બેઠા હતા, એટલે મેં 'કુ------''

સિક્સર

- પોતાના પ્રધાનો કે વડાપ્રધાન આટઆટલી હાંસિનું પાત્ર બને છે, તે સોનિયાજીને ખબર નહિ પડતી હોય ?

- કૂવામાં હોય તો હવાડામાં આવે !

ગીતો

૧. બડી દેર ભયી નંદલાલા, તેરી રાહ તકે બ્રીજબાલા.... મુહમ્મદ રફી-સાથીઓ

૨. ઓ બલ્લે સોચ કે મેલે જાના, સારા શહર તેરા દીવાના.... આશા-રફી-સાથીઓ

૩. નીલગગન પર ઊડતે બાદલ આ, આ, આ.... આશા ભોંસલે-રફી

૪. આ ડાન્સ કરે, થોડા રોમાન્સ કરે, નગર નગર મેં.... આશા-મુહમ્મદ રફી

૫. કલ ચમન થા, આજ એક સહરા હુઆ, દેખતે હી દેખતે યે.... મુહમ્મદ રફી

૬. તુમ્હીં મેરે મંદિર, તુમ્હીં મેરી પૂજા, તુમ્હીં દેવતા હો.... લતા મંગેશકર

૭. મેરી મિટ્ટી મેં મિલ ગઈ જવાની હાય.... આશા ભોંસલે- ઉષા મંગેશકર

૮. તુ હો કે બડા બન જાના, અપની માતા કા રખવાલા.... મુહમ્મદ રફી

ફિલ્મ : 'ખાનદાન' ('૬૫)

નિર્માતા : વાસુ મેનન

નિર્દેષક : એસ. રામનાથન

સંગીત : રવિ

ગીત-સંવાદ : રાજીન્દર કિશન

રનિંગ ટાઈમ : ૧૭-રીલ્સ

થીયેટર : નૉવેલ્ટી (અમદાવાદ)

કલાકારો : નૂતન, સુનિલ દત્ત, મુમતાઝ, પ્રાણ, ઓમપ્રકાશ, લલિતા પવાર, સુદેશ કુમાર, મોહન ચોટી, હેલન, જીવનકલા, મનમોહનકૃષ્ણ, સુલોચના ચેટર્જી, રવિકાંત.

એ વખતે ચૅન્નઈ નહિ, મદ્રાસ કહેવાતું અને ગુજરાતીઓ મદ્રાસમાં બનેલી હિંદી ફિલ્મો જોવા આંખ મીંચીને જતા... સૉરી, જતા આંખ મીંચીને પણ જોતા આંખો ખોલીને! કારણ કે, અપવાદોને બાદ કરતા મદ્રાસની બધી ફિલ્મો સામાજીક અને સુંદર પણ હતી. આપણા જ ઘરની વાત હોય. પ્રૉડક્શન પણ મુંબઈની ફિલ્મો કરતા ઊંચું અને ખર્ચાળ. વળી, સિલ્વર-જ્યુબિલીની તો સમજો ને, ગૅરન્ટી જ હોય. એટલે મુંબઇમાં ગમે તેટલો મોટો સ્ટાર હોય, મદ્રાસની ફિલ્મમાં કામ કરવા મળે, એટલે ધન્ય થઈ જતો. એ સમયમાં મદ્રાસની એવીએમ, વાસુ મૅનનની વાસુ ફિલ્મ્સ કે જેમિનીની ફિલ્મો દેશભરમાં વખણાતી ને એમાં ય 'ખાનદાને' તો સિલ્વર જ્યુબિલીથી ય ઘણો વધારે ધંધો કર્યો હતો. હમણાં આઈપીએલ-ક્રિકેટમાં ચૅન્નઈના શ્રીનિવાસનનો જમાઈ મયપ્પન પકડાયો હતો, તે આ 'ઍવીએમ' એટલે કે એ.વી. મયપ્પનનો પૌત્ર થાય. આમે ય, જોડી નૂતન-સુનિલ દત્તની હોય એટલે ફિલ્મ મદ્રાસમાં બની છે કે મુંબઈમાં, એ કોઈ જોવાની જરૂર પડતી નહિ. ઇન દોનોં કા... સિર્ફ નામ હી કાફી થા!. આ બન્નેની ફિલ્મ બહારના સમાજમાં પણ છાપ અત્યંત સાત્વિક અને પવિત્ર. પર્સનલ લાઇફમાં ય આ બન્ને પોતપોતાનું પુરૂં સ્વચ્છ જીવન જીવ્યા છે ને એમાં ય એમની સાથે સ્વ.પ્રાણ હોય, પછી તો કેવી જમાવટો થઈ હોય? પ્રાણ સાહેબની છેલ્લી વર્ષોની ફિલ્મો જોનાર નવી પેઢીના દર્શકોને તો એ ય ખબર નહિ હોય કે, એક જમાનામાં એ ઘણો ઘાતકી વિલન હતો. સરસ મજ્જાની ફિલ્મ ચાલતી હોય ને પ્રાણ આવે, એટલે હીરો-હીરોઇન જ નહિ. પ્રેક્ષકોની ય હવા નીકળી જતી કે, ''આ ક્યાં આયો...? હમણાં કાંઈ હાંધાહલાડા કરશે... હમણાં હીરોઇનની લાજ લૂંટાશે... હીરોલોગ પ્રાણની ધોલાઈ હંમેશા ફિલ્મના અંતે કરતા, પણ ત્યાં સુધી પ્રાણનો દબદબો ઠસ્સાદાર રહેતો. ખલનાયકીમાં કૉમેડી એનો યુએસપી હતો... યુએસપી એટલે 'યુનિક સૅલિંગ પોઇન્ટ', એટલે ગ્રાહકને તરત જ આકર્ષી લે, એવી કરામત. 'ખાનદાન'માં પ્રાણ પોતાની ખાનદાની અભેરાઈ ઉપર ચઢાવી દે છે અને નૂતન-સુનિલ દત્તના લોહીઓ પી જાય છે.

વાસ્તવિક જીવનમાં આ જ પ્રાણ સાહેબે આપણા શરીરોમાં લોહી ભરી આપવાના અભિનયો કર્યા હતા. એના કે એની પહેલા-પછીના એકેય વિલનમાં પ્રાણ જેવો અભિનય કોઈ આપી શક્યું નથી, એ તો સહુ સ્વીકારે છે. યાકુબ, જીવન, કે.એન. સિંઘ, અજીત, મદન પુરી, અમરીશ પૂરી, રહેમાન, પહેલાનો વિનોદ ખન્ના અને શત્રુઘ્ન સિંહા... કોઈ ઊભા રહી ન શકે પ્રાણ સાહેબની ખીજ ચઢાવતી ખલનાયકી સામે. એ વાતની તો સહુને જાણ છે કે, પ્રારંભની કોઈ ૩-૪ ફિલ્મોમાં શત્રુઘ્ન સિંહા સફળ થયો, એમાં તો નિવેદનો આપવા માંડયો કે, ખલનાયકીમાં મેં પ્રાણની છુટ્ટી કરી દીધી છે, ત્યારે કોઈ સહૃદયીએ સામે કટાક્ષ કર્યો હતો, ''પ્રાણ સાહેબે જેટલા વર્ષો ફિલ્મનગરીમાં કાઢ્યા, એટલા કાઢી તો બતાવ...!'' ગણત્રીઓ માંડીએ તો શત્રુઘ્ન એટલા મહિનાઓ ય કાઢી શક્યો નહિ. બોલીને બફાટો કરવામાં આજકાલ કોંગ્રેસના દિગ્વિજયસિંહનું નામ છે. તો સામે શત્રુઘ્ન દિગ્ગીથી ય વધુ બેવકૂફ લાગી શકે છે. બહુ હસી પડતા, પણ આજકાલ આવેલી એની દીકરી સોનાક્ષી સિન્હા પાસે ય એણે બોલાવ્યું હતું, ''મારા પાપા આજે ય સુપરસ્ટાર છે.''

મતલબ, આ બધું ખાનદાનમાંથી જ આવે. નૂતન-સુનિલ દત્ત-પ્રાણની ફિલ્મ 'ખાનદાન' એના અર્થપૂર્ણ દિગ્દર્શન ઉપરાંત મધુર સંગીત અને નૂતન-પ્રાણના બેમિસાલ અભિનયથી આજે પણ સહુને યાદ છે. સુનિલ દત્ત થોડો નહિ, પણ ઘણો નબળો ઍક્ટર હતો, સિવાય કે ડાકુ અથવા ગુસ્સાવાળા ગોરધનનો રોલ કરવાનો હોય ત્યાં એ એના સમકાલીનો કરતા ય ઘણી ફિલ્મોમાં વધુ સારો ઍક્ટર જણાયો હતો. મધર ઈન્ડિયા, મુઝે જીને દો, યે રાસ્તે હૈ પ્યાર કે જેવા રોલ ઑફર કરતી ફિલ્મોમાં સુનિલ બેશક પ્રભાવશાળી લાગે, બાકી તો મેહમુદની ધોધમાર સફળ ફિલ્મ 'પડોસન'ની એક માત્ર નબળી કડી સુનિલ દત્ત હતો કે નહિ? દારાસિંઘ સૂટ પહેરવાથી જેવો લાગે એમ સુનિલ દત્ત કૉમેડી કરવામાં લાગતો. સુઉં કિયો છો? મુમતાઝ નવી નવી તો કાંઈ નહોતી, પણ આ ફિલ્મની સાઇડ હીરોઈન બનવા પાછળ એની ઘણી મશક્કત જોડેલી હતી. મૂળ દારાસિંઘની ફિલ્મોની આ હીરોઇન આગળ જતા કેવી આધારભૂત હીરોઇન બની ગઈ!

આલ્ફ્રેડ હિચકોકની એક ફિલ્મ 'નોર્થ બાય નોર્થ વેસ્ટ'માં હીરો કૅરી ગ્રાન્ટને હિચકોકે આખી ફિલ્મમાં સ્ક્રીન પર ડાબી બાજુએ ઊભેલો જ બતાવ્યો છે. ભાગ્યે જ કોઈ દ્રશ્યમાં એ આપણી જમણી તરફના પડદા પર દેખાય. એ જ રીતે, ડેવિડ લીનની મહત્વાકાંક્ષી ફિલ્મ 'લૉરેન્સ ઑફ અરેબીયા'માં... અત્યારે તમારા માનવામા પણ નહિ આવે, પણ આખી ફિલ્મમાં તમામ પાત્રો સ્ક્રીન ઉપર ડાબેથી જમણી તરફ જતા જ દેખાય છે. એકાદો અપવાદ હોઈ શકે, પણ ફિલ્મનું એક એક પાત્ર પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ જતું દેખાય. આપણી ફિલ્મ 'ખાનદાન'ના દિગ્દર્શકે ય આવું કંઈક કર્યું છે. ફિલ્મના હીરો-હીરોઇન હોય કે, અન્ય પાત્રો, કોઈનો કૅમેરામાં ક્લૉઝ-અપ શૉટ બતાવાયો નથી. ઓમપ્રકાશનો ચેહરો એક વખત પૂરતો આખી સ્ક્રીન રોકે છે ખરો, પણ એય ક્લૉઝ-અપ નહિ... છાતી સુધીનો!

'ખાનદાન' વધુ જાણીતું થયું એના ૩-૪ મધુરા ગીતોથી. આપણાવાળો એ તો જમાનો જ એવો હતો કે, ફિલ્મ બંડલ ચાલી જાય, સંગીત સદાબહાર જોઈએ. એવી અગણિત ફાલતુ ફિલ્મો છે, જેના ગીતો સાદ્યંત યાદ છે, પણ ફિલ્મમાં શું હતું, ઍક્ટરો કોણ હતા... ઈવન આપણે જોયું હતું કે નહિ, તે પણ ભૂલી ગયા હોઈએ, પણ સંગીત સુહાનું હોય તો બાકીનું બિલ માફ!

રવિ બેહરીન સંગીતકાર હતા, એ તો એમના દુશ્મનને ય સ્વીકારવું પડે... ખાસ કરીને મુહમ્મદ રફી પાસેથી સદાબહાર કામ લેવા અંગે. રવિએ મને જ કીધેલી વાત છે કે, રોજ સવારે ઍક્ઝેક્ટ દસ વાગે રફી સાહેબ મારા ઘરે આવી જ જાય. દસમાં પાંચ મિનીટ પણ આઘાપાછી નહિ. એમાં મુંબઇના ટ્રાફિક કે લાંબા અંતરનું બહાનું નહિ. આ ફિલ્મ 'ખાનદાન'માં રફી પાસે ગવડાવેલા બે ગીતો આજ સુધી લાંબા ચાલ્યા તો નહિ, પણ મારા જેવા જેમણે પણ રફી નામની માળા પહેરી છે, એ સહુને રફીના બે ગીતો, ''કલ ચમન થા, આજ એક સહેરા હુઆ, દેખતે હી દેખતે યે ક્યા હુઆ' અને 'તુ હો કે બડા બન જાના, અપની માતા કા રખવાલા...'માં રફી પૂરબહારમાં મીઠા લાગ્યા છે. બન્ને ગીતોની મીટરલૅસ સાખીમાં એમના કંઠની વેદના પારખી શકાય છે, તો બીજી બાજુ રવિને શતશત પ્રણામ કરવા પડે, લતાએ નૂતન માટે ગાયેલા, 'તુમ્હી મેરે મંદિર, તુમ્હી મેરી પૂજા, તુમ્હીં દેવતા હો...' કેવળ નૂતન ઉપર જ સારું લાગે અને લાગ્યું છે. પોતાના હાથ-પગે અપંગ પતિની લાચારીને ખાળવા આદર્શ પત્ની નૂતન પતિનો જુસ્સો બુલંદ કરવા, પતિ જ એનું સર્વસ્વ છે, એ સાબિત કરવા આવું અર્થસભર ગીત ગાય છે. નૂતનને બદલે આજની કોઇપણ હીરોઇન ઉપર આ ગીત ધારી જુઓ. પ્રિયંકા ચોપરા પાસે આ ગીત ભજવાયું હોય, તો હિંદુસ્તાની સાડીને બદલે એણે ઢીંચણથી ઉપરનો ચડ્ડો પહેર્યો હોત ને લી-વાયની જર્સી પહેરીને પતિના ચરણોમાં માથું મુકીને આ ગીત ગાવાને બદલે સ્વિમિંગપૂલમાં અડધા ભીનાં શરીરે 'તુમ્હી મેરે મંદિર...' ગાયું હોત! જે શી ક્રસ્ણ.સૉફ્ટ ગીતો બનાવવામાં રવિ એમના ગુરૂ હેમંત કુમારના પરફૅક્ટ પગલે ચાલ્યા. આ ફિલ્મમાં ક્યાંય ઇંગ્લિશ-ધૂન પર ગીત બનાવવાનું આવે, એટલે કલ્યાણજી-આણંદજીની માફક એમના મોતીયા મરી જતા. ધૂન દેસી હોય અને બોંગો-કોંગો, ડ્રમ્સ, ગીટાર કે ઍકોર્ડિયન જેવા વાજીંત્રો વગાડી લો, એટલે ''એમની સમજ મુજબ'' ઈંગ્લિશ ધૂન તૈયાર. આ હૂન્નરના અસલી કારિગર તો દાદા હતા... સચિનદેવ બર્મન. રાજીન્દર કિશને 'ખાનદાન'ના ગીતો લખ્યા છે. સંવાદ પણ એમના જ. ક્યારેક આઘાત લાગે કે, આ માણસ રંગમાં આવે ત્યારે સાહિર લુધિયાનવીની કક્ષાનું લખી શકતો અને એના અનેક પ્રમાણો આપ્યા છે. 'ખાનદાન'માં તો ખૈર... સંવાદોમાં કોઈ ચમત્કૃતિ નથી અને બે-એક ગીતમાં શબ્દો સારી કક્ષાએ પહોંચું-પહોંચું કરે પણ છે, પણ બાકી બહુ કૅઝ્યુઅલ માણસ હતો આ. ફાલતુ ગીતો લખવામાં એણે હસરત-મજરૂહોને ય પાછળ રાખી દીધા હતા. પેલા બન્નેમાં તો મૂળભૂત રીતે જ સત્વ નહોતું, એટલે કે લોકો તો ફાલતુ જ લખી શકે. રાજીન્દરનું સાવ એવું નહોતું. એ બેશક સમર્થ હતો, પણ આ પ્રોફેશનને બહુ કૅઝ્યુઅલી લીધો હશે. એ સિગારેટ બહુ પીતા ને મનમાં આવે ત્યારે ગાડીમાં બેઠા બેઠા સિગારેટના પાકીટ ઉપરે ય ગીતનું હમણાં સૂઝેલું મુખડું લખી નાંખે. ફિલ્મ 'શરાબી'ના રફીના 'સાવન કે મહિને મેં, લગતી હૈ તો પી લેતા હૂં...' ગીત મદન મોહન સાથે દારૂ પીતા પીતા - ચઢેલી અવસ્થામાં - લખી નાખ્યું હતું. ઘણા લોકો આમાં પાછા રાજી થૈ, ''અરે સાહેબ, કેટલો શીઘ્ર કવિ...? દારૂ પીતા પીતા આખું ગીત લખી નાખ્યું, બોલો!'' તારી ભલી થાય ચમના... શેર'ઓ શાયરી આટલી આસાન લેવા જેવી બાબત નથી. ગાલિબ જેવા ગાલિબ પણ એક વખત લખેલી ગઝલ અનેકવાર મઠારતા, યાર દોસ્તોને વંચાવી જોતા ને છેલ્લે પોતે જ કન્વિન્સ ન થાય તો મેહફીલમાં એવી ગઝલ મૂકતા પણ નહિ. સાહિત્ય સિગારેટના ખોખા ઉપર લખી નાંખ્યવાનો ખેલ નથી. આ જ ફિલ્મ 'ખાનદાન'નું નીલગગન પર ઉડતે બાદલ, આ, આ, આ... દેખ અભી હૈ કચ્ચા દાના પક જાયે તો ખા...' દેખાવમાં કેવું રસમધુરૂં ગીત લાગે છે? પણ સાહિત્યની થોડીઘણી સમજ હોય તો આંચકા લાગે કે, ઉડતા વાદળો કહી દીધું, ત્યાં વાત પતી ગઈ... એમને નીલગગનમાં કહેવાની જરૂર જ ક્યાં છે? છોકરૂં ય જાણે છે કે, વાદળો ગગનમાં જ ઊડે, આપણી પોળો કે સોસાયટીઓમાં ઊડવા ન આવે. વળી, ઊગાડેલું અનાજ વાદળોને ખાવા માટે ટૅકનિકલ કે સાહિત્યિક ઑફર કોઇ કાળે સમજાતી નથી. વાદળોને પ્રતિકાત્મક બનાવીને પક્ષીઓને આ ઑફર કરાઈ હોય, એ ય શક્ય નથી કારણ ખેડૂત પક્ષીઓને ભગાડતો હોય છે, સામે ચાલીને 'આવ... આવ... મારી પથારી ફેરવ અને મેં ઊગાડેલું બધું અનાજ ખા... એવી બેવકૂફી કરતો નથી. રાજીન્દર કિશનના શબ્દો જેવી જ ફિલ્મની વાર્તા કંઈક આવી હતી :

પિતા રામસ્વરૂપના અવસાન પછી ઓમપ્રકાશ અને શંકર મનમોહનકૃષ્ણ નામના બે ભાઈઓ પાસે ખેતર, જમીન અને મકાનોની અઢળક સંપત્તિ હતી અને બન્ને સંપથી રહેતા હતા. ઓમની પત્ની લલિતા પવાર છે અને મનમોહનની સુલોચના ચૅટર્જી. ઓમને કોઈ સંતાન નથી, પણ મનને સુનિલ દત્ત અને સુદેશ કુમાર નામના બે પુત્રો છે. સુદેશ બહારગામથી આવે છે, ત્યારે ઘરમાં મોટા ડખા શરૂ થઈ ગયા હોય છે. લલિતાનો ભત્રીજો સિંગાપુરમાં ચોર-ઉચક્કો નવરંગી (પ્રાણ) એની બહેન મુમતાઝ અને નોકર મોહન ચોટીને લઈને આ લોકોના ઘરમાં રહેવા આવી જાય છે અને બે મકાન અને ઘર જૂદા કરાવે છે. સુનિલ નાનપણમાં ઈલૅક્ટ્રીક-કરન્ટ લાગવાથી હાથે-પગે અપાહિજ હોય છે. બહારગામ ભણીને ગામડે પાછા આવેલો સુદેશ કુમાર પ્રાણની બહેન મુમતાઝના પ્રેમમાં પડયો હોવાથી, માંડમાંડ ઘર છોડવા તૈયાર થયેલી આ ટોળકીને જવા દેતો નથી અને ઘરની બર્બાદી શરૂ થાય છે. પ્રાણે લલિતાને ઉલ્લુ બનાવીને મોટી રકમ મારી લીધા પછી શહેરમાં જઇને સર્કસ શરૂ કરે છે, એમાં ખોટ જતા બનેવી સુદેશ કુમાર પાસેથી એની ઑફિસના પૈસા પરાણે લઈને ઊડનછૂ થઈ જાય છે. આ પૈસાથી એ દસ હજારમાં હાથી ખરીદે છે, જે નાના બાળકોને હવામાં ઉછાળી પોતાની સૂંઢમાં પાછો કૅચ કરી લે છે. આ માટે પ્રાણને બાળકો મળતા નથી, એટલે સુનિલ દત્તના બાળકને ઉઠાવી જાય છે. એની પત્ની નૂતન સાથે સુનિલ બાળકને છોડાવે છે, પણ એની ધમાચકડીમાં સુનિલને ફરી કરન્ટ લાગે છે, એમાં હાથ-પગ ફરી પાછા તંદુરસ્ત થઈ જાય છે અને બન્ને કુટુંબો ભેગા થાય છે. બહુ ફાલતું વાર્તા હતી. મેલોડ્રામાં બનાવીને કે ગળે ન ઉતરે એવી ઘટનાઓ બતાવીને આ ફિલ્મને પારિવારિક ટચ આપવાનો પ્રયાસ હિણો ઉતર્યો છે. વડોદરાના જીએસએફસીના ડૅ.મૅનેજર શ્રી. હરેશ જોશી ખાસ કરીને મુહમ્મદ રફી અને પ્રાણના ડાયહાર્ડ ફેન છે. આ ફિલ્મમાં એમના બન્ને ચહિતાઓ પૂરજોશ ખીલ્યા હોવાથી મને 'ખાનદાન'ની ડીવીડી મોકલાવી. મેં ૬૫-માં જ પહેલી અને છેલ્લી વાર આ ફિલ્મ અમદાવાદના નોવેલ્ટીમાં જોયેલી ને આ ફરી જોઇ. પ્રાણે મોટી કમાલો કરી છે. એમની ખલનાયકીમાં બહુ ઓછાનું ધ્યાન પડયું હશે કે, શરીરને સુદ્રઢ રાખવામાં પ્રાણ કોઇ હીરોથી કમ નહોતા. કપડાં તો ખુબ શોભતા અને હાવભાવ વિલનના હતા, ચેહરો કોઇ હીરોથી કમ નહોતો. ''ખાનદાન''માં દિગ્દર્શકે એને ચિત્રવિચિત્ર કપડાં પહેરાવ્યા છે. ચાર્લી ચેપ્લિન-કટની મૂછો અપાવી છે, પણ પ્રાણ અજીબોગરીબ કલાકાર હતા. એ કોઇ પણ ગેટઅપમાં ખીલી ઉઠે. છેલ્લી વાર અમદાવાદ આવ્યા ત્યારે સ્ટેડિયમની સ્પોર્ટર્સ ક્લબમાં હું રવિને મળ્યો ત્યારે રફી સાહેબનો એક મજ્જાનો કિસ્સો કીધો હતો, મુંબઇમાં ''રવિ નાઇટ''માં રફી સાહેબ કોઇ ગીત ગાઇ રહ્યા હતા. સ્થાયી એટલે કે ગીતનું હજી મુખડું પૂરૂં થયું અને ઇન્ટરલ્યુડ મ્યુઝિક શરૂ થયું, ત્યાં જ રફી સાહેબને અચાનક રવિનું ફિલ્મ ''અપના બના કે દેખો''નું બહુ મધુરીયું ગીત, ''રાઝ- એ- દિલ ઉનસે, છૂપાયા ન ગયા, એક શોલા ભી દબાયા ન ગયા...'' યાદ આવ્યું અને ગાવાનું મન થયું. એમણે સ્ટેજ પર જ બાજુમાં ઊભેલા રવિને પોતાની આ ઇચ્છાની વાત કરી. રવિ મૂંઝાયા કારણ કે, કોઇપણ સ્ટેજ પ્રોગ્રામોમાં અચાનક તમે કોઇ ગીતની ફર્માઇશ કરો અને સંગીતકારો એ ગીત વગાડી શકે, એવું ન બને. એ ગીતના સ્વરાંકનો પાસે હોવા જરૂરી છે. રવિએ ના પાડી, એની સાથે જ ચાલુ ગીત પુરૂ થતા જ મુહમ્મદ રફીએ, ''રાઝે દિલ...'' શરૂ પણ કરી દીધુ. ધેટ્સ ફાઇન, રવિ ય સંગીતકાર હતા એટલે જેમ તેમ કરીને મ્યુઝીક તો ગોઠવી લીધું પણ, ખુદ રફી સાહેબ ગીતના અંતરાના શબ્દો ભૂલી ગયા (''પહેલે પહેલે તો મુઝે, વો સમઝ ભી ન સકે, દિલ કો તડપાતે રહે...'') મૂંઝાયા. રવિના કાનમાં પૂછ્યું, ''હવે શુ કરવું ?''પેલા શું જવાબ આપે ? પણ આ ય રફી સાહેબ હતા. મૂળ ગીતના શબ્દો યાદ ન આવ્યા, પણ એ વખતે જહેનમાં રાજ કપૂરની ફિલ્મ ''શ્રી ૪૨૦''ના 'મેરા જૂતા હૈ જાપાની'ના શબ્દો યાદ હતા. જરા ધ્યાનથી વાંચો.. રફી સાહેબે ''મેરા જૂતા હૈ..''ના શબ્દો ''રાઝે દિલ..''ના અંતરામાં જાતે ગોઠવીને ગાઇ નાંખ્યા...! માય ગોડ.... સાંભળનારા તો કેવા પાગલ થઇ ગયા હશે...?

(સ્પષ્ટતાઃ- ફિલ્મ 'શોર'ના રીવ્યૂમાં જયા ભાદુરીનો ઉલ્લેખ શરતચૂકથી રહી ગયો હતો. એ જ રીતે, એ ફિલ્મમાં જીવન ચલને કા નામ...'ગીતમાં ગાયિકા શ્યામા ચિત્તારનો ઉલ્લેખ ય છે, પણ શ્યામાનો કંઠ 'પાની રે પાની તેરા રંગ કૈસા...'ગીતમાં નથી.)

1 આપની આત્મકથા લખવાની ક્યારે શરૂ કરશો ?

- મને જુઠ્ઠું બોલવાની હૉબી નથી.

(અરવિંદ આર. પટેલ)

2 શું 'ઍનકાઉન્ટર'માં બુદ્ધિશાળી વાચકો પ્રશ્ન પૂછી શકે ?

- તમને છૂટ છે.

(રસેન્દુ પાઠક, વડોદરા)

3 રાજ ઠાકરે કહે છે, મુંબઈ અમારૂં છે. મોદી કહે છે, 'ગુજરાત અમારૂં છે.' તમે સુઉં કિયો છો ?

- એ બન્નેની વફાદારી પરફેક્ટ છે. જેનું ખાય છે, એનું ખોદતા નથી.

(તસ્નીમ હકીમુદ્દીન વ્હોરા, ઉમરેઠ)

4 ધર્મગુરૂઓ અને નેતાઓના પ્રવચનો વચ્ચે શો ફરક ?

- બન્ને આપણા દેશને માથે પડેલા છે.

(અસગરઅલી નોમાનઅલી, બારીયા)

5 રાજા દશરથે કાન પાસે થોડા સફેદ વાળ જોયા ને ગાદી છોડવાનો નિર્ણય લીધો. મનમોહનનું કેમનું છે ? એમનું તો બધું ધોળું છે.

- ડોહા ! રોજ બંડીના ખિસ્સા તપાસી લે છે. એમાં ય ધોઇ આવી ગયા નથી ને ?

(ઘનશ્યામ આચાર્ય, આંબરડી- જસદણ)

6 પાકિસ્તાને પાછા પાંચ જવાનોને મારી નાંખ્યા. સરકાર આટલી નમાલી ?

- નમાલી નથી. મોટા ભાગે તો ૮-૧૦ વર્ષમાં પાકિસ્તાનને કડક ચેતવણી આપવાની છે.

(ડી. એમ. ચીતલીયા, મુંબઈ)

7 આજના ભારતમાં પણ અમીચંદો અને મીર જાફર જેવા ગદ્દારોની કમી નથી, છતાં જનતાની આંખ ઉઘડતી કેમ નથી ?

- કોંગ્રેસ નામનો 'કન્ઝક્ટિવાઈટીસ' લાગ્યો છે.

(યુસુફ મનસુરી, મેહસાણા)

8 સંકટ સમયે 'ઓય માં' બોલાય જાય છે.. 'ઓ પિતાજી' કેમ નહિ ?

- સંકટ સમયે પિતાજી પણ આપણી માંને જ યાદ કરે છે !

(ડી. કે. માંડવીયા, પોરબંદર)

9 ભારતમાં ક્રિકેટ પાછળ સમયની આટલી બર્બાદી કેમ ?

- કારણ કે, સમય કિંમતી છે.

(અજીત/અજય ટાકોર, પાલનપુર)

10 શું હાસ્યલેખકો સદા ય હસતા રહે છે ખરા ?

- યસ. આપણો એકએક હાસ્યલેખક ખૂબ હસમુખો છે. પોતે ય હસે છે ને બીજાઓને ય હસાવે છે.

11 મર્યા પછી જ માણસ ફૅમસ કેમ થાય છે ?

- આવી ઉતાવળ શું કામ કરો છો ?

(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી-વલસાડ)

12 એકે ય રાજકારણીએ આપઘાત કર્યો હોવાનું જાણમાં નથી. સુઉં કિયો છો ?

- વાહ. ખેડબ્રહ્મામાં બેઠા બેઠા ય તમને કેવા આદર્શ વિચારો આવે છે ? ત્યાં જ માતાજીને પ્રાર્થના કરો કે, કોક રાજકારણીને સદબુદ્ધિ આપે.

(ડૉ. સનત જાની, ખેડબ્રહ્મા)

13 જુઠને સફેદ જુઠ પણ કહેવાય છે, કાળું કેમ નહિ ?

- હવે તો માંગો એ રંગોમાં મળે છે, બૉસ... ખાલી કરવાનો ભાવ છે !

(ઓ. વી. સાગર, રાજકોટ)

14 ભારતમાં મંદિરો અને મસ્જીદોનો વહિવટ કરનારા બન્નેને પોતાની મિલ્કત સમજે છે ?

- છેલ્લે પ્રશ્નાર્થ કાઢી નાંખો, ભ'ઈ !

(ઈબ્રાહીમ દીવાન, મીયાંગામ-કરજણ)

15 પહેલાના જમાનામાં છોકરો છોકરીનો ફોટો જોઈને પણ લગ્ન માટે પસંદ કરી લેતો. આજ ?

- આજે એટલો બેવકૂફ નથી.

(મહેશ સી. શાહ, અમદાવાદ)

16 જો તમને વ્યંઢળોના સમાજમાં પ્રવચન આપવાનું આવે તો સંબોધનમાં શું કહો ?

- મારી સમજ મુજબ, સમાજનો આ પણ સન્માન્નીય વર્ગ છે.

(દિલીપ ધંધૂકીયા, અમદાવાદ)

17 પહેલાના જમાનામાં પત્ની શા માટે પતિનું નામ દઈને ન બોલાવતી ?

- એને એના કામમાં રસ હોય, નામમાં નહિ !

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

18 ફાંસી પહેલા અંતિમ ઈચ્છા કેમ પૂછાય છે ?

- બોલો. તમારી ઈચ્છા બોલો.

(દિનેશા મોદી, પાટણ)

19 ફિલ્મોમાં દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડ રાજ કપૂર કે સત્યજીત રેની જેમ મૃત્યુ સમયે જ કેમ અપાય છે ?

- એટલે જ મને નથી મળતો.

(સાધના નાણાવટી, જામનગર)

20 તમારા પત્નીનું સાચું નામ તમે કેમ લખતા નથી ?

- તમારા વિનયની કદર કરૂં છું કે, એવું નથી પૂછ્યું કે, 'તમારી સાચી પત્નીનું ખોટું નામ કેમ લખતા નથી ?' જય હો.

(ડૉ. મીનાક્ષી નાણાવટી, જૂનાગઢ)

21 મારા સવાલમાં મારી અટક 'દેશપાડે'ને બદલે 'દેસાઈ' લખી છે.

- માણસોને ઉકલે એવા અક્ષરો કોઈ દેશપાડે પાસે કઢાવી સવાલ લખાવશો.

(અરવિંદ દેશપાંડે, વિજલપુર)

22 સાચા સંતપુરૂષની પરખ શું ?

- આ સવાલ સંતપુરૂષને જ પૂછાય. તમારામાં એ પરખ છે.

(સુમન વકુકૂળ, રાજકોટ)

23 પાનેતર લાલ રંગનું જ કેમ હોય છે ?

- પુરોહિત તમે છો ને પૂછો છો મને !

(સંધ્યા ડી. પુરોહિત, અમદાવાદ)

24 ડિમ્પલ કાપડીયા વિધવા થયા પછી આશ્વાસન માટે તમે એમને અમદાવાદ બોલાવ્યા હતા ?

- અમારામાં અમારે જવાનું હોય... ત્યાંથી ન બોલાવાય !

(અરૂણકુમાર વ્યાસ, અમદાવાદ)

25 રાજકારણીઓના સફેદ કપડાંનું રહસ્ય શું ?

- ઈન ઘેટ કેસ... તમને એમના કપડાં દેખાય છે ખરા...! ગૂડ.

(અશોક અરોરા, આણંદ)

26 મોટી ઉંમરનાં પુરૂષને મહિલા સાથે દોસ્તી હોય, છતાં એને 'બૉયફ્રેન્ડ' કેમ કહેવાય છે ?

- તમે.. આમ.. અમને બધાને.. લલચાવો નહિ...! કોઈ પંખો ચાલુ કરો.

(તુલસીભાઈ ભાટીયા, મુંબઈ)

ઘર અને હોટેલની રસોઇ વચ્ચે ફક્ત વાળ જેટલો જ ફરક હોય છે. ઘરની દાળમાં વાઈફનો વાળ આવે ને હોટેલની દાળમાં ત્યાંના શૅફ (રસોઇયા) કાળુજી મનુજીનો વાળ આવે ! પૂછી શકાતું નથી ને પૂછીએ તો કોઇ સાચું કહેતું નથી કે, મોટા ભાગના લોકો હોટેલમાં લંચ-ડિનર માટે, ફક્ત ઘરની રસોઇથી 'બચવા' માટે જાય છે...જેટલું લાંબુ જીવવા મળ્યું એટલું હરિઓમ ! સુઉં કિયો છો ? ડૉક્ટરો તમને કોઇ રીઍક્શન નથી આવતું ને, એ જોવા માટે ઈન્જૅક્શન આપીને, અડધો કલાક બેસાડી રાખે છે, એમ હોટેલવાળા જમાડયા પછી બેસાડી રાખતા નથી, પણ ઘેર તો ફરજીયાત બેસી રહેવું પડે છે ને મોટા ભાગે રીઍક્શન્સ આવે છે. પબ્લિકનો માર ખાધા પછી ફૂટપાથ પર બેઠા બેઠા માંડ કળ વળી હોય, એવા ઢીલા થઇને સોફાના ખૂણામાં પડયા હો, ત્યાં પેલીનો પહેલો સવાલ આવે, ''આજ કેમ કાંય બોયલાં નંઇ કે ઢોકરાં કેવા થિયાં'તા....? તમને તો બાજુવારી કલ્પુડીના ઢોકરાં જ વધારે ભાવે છે ને મેં તો કેમ જાણે સાયકલના ટાયર-ટયુબમાંથી ઢોકરાં બનાઇવાં હોય, એવા મોંઢા કરીને બેઠા છો, તી !'

આપણામાં એવું તે કહેવાની કેટલી હિમ્મતો બચી હોય કે, સરખા મસાલા પડયા હોય તો દાંત વડે ખેંચી ખેંચીને સાયકલના ટયુબ-ટાયરે ખવાઇ જાય...પણ માંઇ, તારા ઢોકળાં....? સાલી ગાયોના પેટોમાં ય આફરાં ચઢાવે એવા હોય છે ! કોઇ પંખો ચાલુ કરો !

હોટેલમાં જમવા હરકોઇ મોટા ઉમંગો લઇને જાય છે. ભોળા ગોરધનો એવું માને છે કે, ''એને ય બિચારીને અઠવાડીયામાં એક દિવસ તો રસોઇમાંથી આરામનો મળવો જોઇએ ને !'' એટલે વાઇફો પણ ચટકમટક કરતી હોટેલમાં જવા ખુશમખુશ હોય છે...''

ચટક મટક...? માય ફૂટ !

સાલું કેવું લાગે ? હોટેલમાં જમવા જવાનું છે, એટલે લાઇફનો ઘણો મોટો પ્રસંગ ગણાય, એમ સમજીને વાઇફો ભારે સાડી કે મોંઘા ડ્રેસ પહેરીને મોટી ગાડીમાંથી બડી શાનથી ઉતરે...ને ઉતરીને સીધી લાઈનમાં ઊભી રહેવા જાય ! તારી ભલી થાય ચમની, આ પરિસ્થિતિમાં તો તું ગાભા ને ડૂચાં પહેરીને આવી હોત તો ય જમવાનો ચાર્જ આટલો જ આપવો પડત !....ઘરના ડ્રૅસિંગ-ટૅબલ સામે અઢી કલાક ખોટી વાંકી ચૂકી થતી'તી, ને ? અહીં આવ્યા પછી બીજીઓની જેમ જ બૌધ્ધ-ભિક્ષુણીઓની જેમ કેવી લાચારીથી ઊભી રહી ગઇ છે ?

વાઇફ લોકો ય પોતાની રસોઇથી તૌબા હોય છે ને વીકમાં એક વખત તો જમવાનું ''સારૂં'' મળવું જોઇએ ને, એ આશાએ લાઈનોમાં ઊભી રહે છે.

આહલાદક દ્રષ્યો હોટેલની અંદર જોવા મળે છે. કેદારનાથ-ઉત્તરાખંડની હોનારત પછી બચી ગયેલા યાત્રાળુઓને એક ચોગાનમાં જમવા બેસાડી દીધા હોય, એમ અહીં સહુ હળીમળીને જમવા બેસી ગયા હોય છે. થાળી ન પિરસાય ત્યાં સુધી, હોનારતવાળા અને આ લોકોના મોંઢાના હાવભાવો કે હાલતમાં કોઇ ફરક હોતો નથી.

આમ ધંધામાં કે ઑફિસમાં મોટા ફાંકા મારતો હોય, પણ હોટેલ કે કલબમાં ડિનર ''સર્વ' થવાની રાહ જોવામાં, બેઠો બેઠો ટૅબલ પરની ટુથપિક્સ તોડવા માંડયો હોય. એના મોંઢા સામે આપણાથી તો જોયું જોવાય નહિ. ભૂખ્યો ડાંહ થઇ ને ઘેરથી ફૅમિલી સાથે નીકળ્યો હોય, બહાર આટલી રાહો જોયા પછી અંદર માંડ નંબર આવ્યો હોય, એમાં ય ઑર્ડર લેવા કોઇ આવતું ન હોય, એટલે ભૂરાયો થવા માંડે. એ જાણે છે કે, હાથમાં પકડેલો ચમચો કે ફૉર્ક એનાથી વળવાનો નથી, તો ય મસળે રાખશે. બેબાકળો થઇને એ જ ચમચાનો ખૂણો કાનમાં નાંખીને ગોળગોળ ફેરવશે. ખંજવાળ-બંજવાળ જેવું કશું ના આવ્યું હોય, પણ પિરસાય નહિ ત્યાં સુધી કરવું શું, એ મૅનુમાં કાંઇ લખ્યું ન હોય, એટલે જેવો આવડે એવો ચમચો રમાડે રાખવાનો. કોઇ નહિ ને વૅઇટરો એના નાનપણના સાથી હોય, એમ ભૂખ્યાપેટે બધા વૅઇટરોને લેવા-દેવા વગરના સ્માઇલો આલવા માંડે છે.' ''અરે ઓ આસમાંવાલે બતા ઇસ મેં બુરા ક્યા હૈ, ખુશી કે ચાર ઝૌંકે ગર ઇધર સે ભી ગૂઝર જાયેં...'' એવું આવડો આ વૅઇટરો માટે ગાવા માંડે છે.

પેલા ય જાણતા હોય કે, ''ડોહો ભૂખાવડો થયો છે, એમાં અત્યારે આટલો વાંકો વળે છે....જમી લીધા પછી પાંચ રૂપિયા ય ટીપ આલવાનો નથી.''

આ બાજુ એનું અડધીયું ય જોવા જેવું હોય છે. જુવાન હોય તો, ''આવી હોટેલમાં તે અવાતું હશે ?'' એવો વચકો કાઢીને મોંઢું ચઢાઈને બેઠી હોય ને આપણી ઉંમરનું હોય તો બે વૃદ્ધ સાધુઓ ગીરનારની પરિક્રમા કરીને ગીરી-તળેટીમાં થાક્યાપાક્યા ભિક્ષાની અપેક્ષાએ આવતા-જતાની સામે જોતા બેઠા હોય, એવી આ ય બેઠી બેઠી આવતા-જતા વૅઇટરો સામે ''પાઈ-પૈસો નાંખતા જજો, માંઇ-બાપ'ની લાલચે બેઠી હોય. જે વૅઇટર પસાર થાય, એને પૂછી જુએ, ''હજી કૅટલી વાર છે ? ભાઇ, જલ્દી કરો.....અમારો તો વારો જ આવતો નથી...''

ભૂખ્યા પેટે આવા ઘાંઘા થવામાં તો મારી વાઇફથી, જમીને ઊભા થયેલા ગ્રાહકને પૂછાઇ ગયું હતું, ''ઓ ભા'આ...ય, અમે આંઇ હવાર-હવારના ગુડાણા છીએ...હવે અમારી થાળીયું લિ આવો હડી કાઢતા....! માણહ છીએ...ભૂયખું નો લાગી હોય...?''

પેલો જે કાંઇ સમજ્યો હોય પણ બોલ્યો એટલું કે, ''માજી છુટા નથી...આગળ જાઓ.'' એ મૅનેજર ઉપર ખીજાણો પણ ખરો કે, આ લોકો ઉપર સુધી આવી જાય છે ને તમે કાંઇ ધ્યાન રાખતા નથી...?

હોટેલમાં ગમ્મત કરાવે એવી એક વાત એ જોવા જેવી હોય છે કે, ઑર્ડર આપતા પહેલા મૅન્યુ વાંચતા આમ તો કોઇને આવડતું નથી, પણ નર્મદા કિનારે પંડાઓ પાસે પોતાની સાત પેઢીનો ઈતિહાસ વાંચવા બેઠો હોય, એમ આવડો આ મૅન્યુ વાંચવા ઉપર ચઢી જાય છે. સમજ કેટલી પડે છે, એ પછીનો પ્રશ્ન છે, પણ વાંચશે ખરો. સાલું, આપણે રહ્યા પુરી, શાક ને મગની દાળના માણસો, પણ અહીં આવીને ઑર્ડર મૅક્સિકનનો આલવા માંડે. એ તો વૅઇટર ધ્યાન દોરે ત્યારે ખબર પડે કે, આખો ઓર્ડર સમજીને ભ'ઇએ આઠે આઠ સૂપનો ઓર્ડર લખાવી દીધો છે. સાલું, આપણે જનમજાત ચાયનીઝ કે મૅક્સિકન રસોઇયા થોડા છીએ તે એ લોકોની બધી ડિશોની સમજ પડે !

કબુલ કરો તો ભાગ્યે જ કોઇને ઓર્ડર આપતા આવડે છે. લોકો ચાયનીઝના બહુ ફાંકા મારતા હોય છે. હકીકત એ છે કે, ઇન્ડિયામાં મળતી એકે ય ચાયનીઝ ડિશ ખુદ ચાયનામાં મળતી નથી. હું ચીનમાં ઘણું ફર્યો છું, પણ ત્યાંની એકે ય હોટેલ-રેસ્ટરાંમાં આપણા જેવા મંચૂરીયન-ફંચૂરીયનના કોઇએ નામે ય સાંભળ્યા નથી...ને અહીં આપણા દેસી બલૂનો ધાપા મારે કે, ''મને તો ચાયનીઝ સિવાય કાંઇ ફાવે જ નહિ !'' બૈરૂં કૂકરવાડાનું ઉઘરાઇ લાયો હોય ને હોટેલમાં ચાયનીઝ ને મૅક્સિનના લાળાં નાંખે ! તારી ભલી થાય ચમના, પહેલા મૅન્યુ વાંચતા શીખ. હજી તો સ્ટયૂઅર્ડને બોલાઇને પૂછે છે, ''આ કઇ આઈટમ છે ?'' ત્યારે પેલાએ કહેવું પડે છે, ''સા'બ...વો આઇટમ નહિ હૈ...વૅટ ટૅક્સ હૈ...!''

ઓકે. બધી ડિશો સર્વ થઇ ગયા પછીનો મામલો ય ગંભીર હોય છે. જમતા-જમતા બાજુવાળાએ શું મંગાવ્યું છે, એ જોવાનું કોઈ ચૂકતું નથી ને જોઇ લીધા પછી, ''આવું આપણે મંગાવ્યું હોત તો સારૂં હોત !'' એવો પેલા જૉકની જેમ જીવ બાળવાનો કે, તાજા લગ્ન પછી હનીમૂનમાં બાજુના સ્યૂટમાં ઉતરેલા કપલને જોઇને આ બન્નેને એ જ ફીલિંગ થાય છે કે, ''આવું આપણે લઇ આયા હોત તો વધુ સારૂં હોત !''

ગમે તેમ તો ય આપણી ક્લબો કે ડિનરોમાં દેસી બલૂનો પરાણે ય જોવા તો પડવાના જ. સાલાઓ પોતે જમી લે, એટલે લાઉડ-સ્પીકરમાં ખાવાના હોય એટલા મોટા મોટા ઓડકારો ખાતા ખાતા આપણી પાછળથી પસાર થાય. ચાલવાનું તો જાવા દિયો, હલી ન શકતા હોય, એટલું દાબ્યું હોય. કેટલાક દેસીઓ પોતે જમી લીધું છે, એટલું બતાવવા જડબાં ફાડીને મહીં આપણા દેખતા ટુથપિક્સ નાંખીને ગોળગોળ ફેરવે. છીઇઇઇ...પાછો એ જ ટૅબલ પર લૂછે, એટલે એની પછી આવીને એ ટેબલ પર બેસનારો તો મરે ને ? કોલસાની ખાણમાં મજૂર પાવડો નાંખતો હોય, એમ વરીયાળીનો આવડો મોટો મૂઠ્ઠો ભરે...રામ જાણે, ઘેર જઇને વરીયાળીનું શાક બનાવવાનો હોય !

પણ બસ...એક વાર જમાઇ ગયું, એટલે શહેનશાહ થઇ જવાનો ! હોટેલના દરવાજે ભટકાતો ભટકાતો જાય. 'અપની કહાની છોડ જા, કુછ તો નિશાની છોડ જા...'ના ધોરણે જતા જતા સાલો એક અવાજ એવો છોડતો જાય જેની બુલંદી અને અસરથી રિબાઇને હજી જમી રહેલાઓ હૉટેલનો નૅપકીન નાક ઉપર દાબી દે.

જયઅંબે.

સિક્સર

અમેરિકાથી સતિષ શાહે મોકલેલ એક સુંદર વન-લાઇનર આવી છે :

પુરૂષ અને સ્ત્રી વચ્ચે ફરક એટલો કે, સ્ત્રી પુરૂષ તેની તમામ જરૂરતો પૂરી કરે એવું ઇચ્છે છે, જ્યારે પુરૂષ બધી સ્ત્રીઓ ભેગી થઇને એની બસ...એક ઇચ્છા પૂરી કરે, એમ ઇચ્છે છે.

ફિલ્મ : 'રતન' ('૪૪)

નિર્માતા : જમુના પ્રોડક્શન્સ

નિર્દેશક : એમ. સાદિક

સંગીત : નૌશાદઅલી

ગીતો : પંડિત દીનાનાથ મધોક

રનિંગ ટાઈમ : ૧૮-રીલ્સ : ૧૧૮-મિનીટ્સ

થીયેટર : કૃષ્ણ (અમદાવાદ)

કલાકારો : સ્વર્ણલતા, કરણ દીવાન, મંજૂ, વાસ્તી, ગુલાબ, રાજકુમારી શુક્લા, પંડિત બદ્રીપ્રસાદ, અઝૂરી, ચંદાબાઈ.

ગીતો

૧. રૂમઝૂમ બરસે બાદરવા, મસ્ત ઘટાયેં છાયી... - જોહરા અંબાલેવાલી

૨. અખીયાં મિલા કે, જીયા ભરમા કે, ચલે નહિ જાના... - જોહરા અંબાલેવાલી

૩. પરદેસી બાલમ આ, બાદલ આયે, તેરે બીના કછુ... - જોહરા અંબાલેવાલી

૪. જબ તુમ હી ચલે પરદેસ, લગાકર ઠેસ ઓ પ્રીતમ... - કરણ દીવાન

૫. અંગડાઈ તેરી હૈ બહાના, સાફ કહે દો હમેં હૈ જાના જાના... - મંજૂ

૬. સાવન કે બાદલોં, ઉન સે યે જા કહો... - જોહરા-કરણ

૭. આઈ દીવાલી, આઈ દીવાલી, દીપક સંગ નાચે... - જોહરા અંબાલેવાલી

૮. જાનેવાલે બાલમવા, લૌટ કે આ લૌટ કે આ... - અમીરબાઈ-શામકુમાર

૯. મિલ કે બિછડ ગઇ અખીયાં, હાય રામા મિલ કે... - અમીરબાઈ કર્ણાટકી

૧૦. જૂઠે હૈં સબ સ્વપ્ન સુહાને મૂરખ મન સચ ન જાને... - મંજૂ

દાદા બર્મને એમના નોકરને પધ્ધતિસરનો ખખડાવી નાંખ્યો, ''સાલા નોકરી મારી કરે છે ને ગીતો નૌશાદના ગાય છે?'' એટલે એમાં એવું હશે કે, સચિનદેવ બર્મન કરતા એમના નોકરમાં સંગીતની સમજ વધુ હશે એટલે નૌશાદની ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતો બર્મન દાદાના ઘરમાં ય ગુનગુનાવે રાખે. બર્મન દાદાના દરવાજે દૂધવાળી દૂધ દઈને જતી રહી હોય ત્યારે ય પેલો ગાતો હશે, 'ઓ જાનેવાલે બાલમવા, લૌટ કે આ લૌટ કે આ...' ડોહાનો પિત્તો તો ગયો, પણ લૉજીક ધીમે ધીમે સમજાવા માંડયું, 'સામાન્ય માણસ પણ ગુનગુનાવી શકે, એવા ગીતો બનાવો તો દેશ આખો ગાશે...' સંગીતના મામલે (આપણો તો આખો દેશ સામાન્ય હતો!) બંગાળી અસરમાં બર્મન દાદા ય સાયગલ-પંકજના પ્રવાહમાં તણાઈને શાત્રોક્ત ગીતો બનાવતા, જે દેખીતું છે, સામાન્ય માણસ ગુનગુનાવી ન શકે.

એ ગીતોએ ધૂમ કેવી મચાવી હશે, એનો અંદાજ આપણને અત્યારે નહિ આવે. નૌશાદે 'રતન'થી આ કરી બતાવ્યું કે પાનવાળો કે ટાયર-પંક્ચરવાળો ય ગીતો ગુનગુનાવી શકે. નૌશાદમીયાંએ લોકોને ગાતા કરી નાંખ્યા એક મસ્તીભર્યા ફેરફારને લઈને! (સૉરી, એક નહિ, બે ફેરફારો વાંચવું!) પહેલો એ કે, ૧૯૩૧-માં પહેલી બોલતી (ટૉકી) ફિલ્મ શરૂ તઈ, ત્યારથી ૧૯૪૪-માં આ ફિલ્મ 'રતન' આવી, ત્યાં સુધીની બધી ફિલ્મોના બધા ગીતો આમઆદમીના કાને પડતા નહોતા, પડતા એટલા સમજાતા નહોતા, સમજાય એટલા પોસાતા નહોતા... ગ્રામોફોનની એક રૅકર્ડ પાછળ રૂ. ૦.૪૦ પૈસાનો જંગી ખર્ચો કરવો પડતો. આ, ૪૦-પૈસાને 'જંગી ખર્ચો' ગણાવી અમે કોઈ મોટી હ્યૂમર નથી મારી... હકીકત એ હતી કે ૪૦-પૈસા સામાન્ય માણસ માટે મોટી રકમ ગણાતી.

બીજું કારણ એ કે, સાયગલ, કાનનદેવી, પંકજ મલિક કે કે.સી.ડે સિવાયના ગીતો ઘેર ઘેર નહોતા ગવાતા અને આ લોકોના ગીતો ય એક હદ સુધી જ લોકપ્રિય. સામાન્ય માણસ 'બાબુલ મોરા....' ગુનગુનાવી ય ન શકે, એવું અઘરૂં પડતું. નૌશાદે ફિલ્મ સંગીતની આ બધી જટિલતાઓ કાઢી નાંખી અને ગીતો ગાવામાં સરળ પડે એવા બનાવ્યા ને એનો સીધો ચમત્કાર એટલે ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતો.

'રતન'માં નૌશાદે બીજી પણ વિરાટ ક્રાંતિ આણી. ત્યાં સુધીના તમામ ગીતોમાં મૅલડી મુખ્ય હતી, રીધમ નહિ. હવે યાદ કરો સાયગલ કે પંકજના ગીતો. એ લોકો ગાય એટલું જ મહત્વનું... એ સિવાય સ્થાયી અને અંતરા વચ્ચેનું ઈન્ટરલ્યૂડ મ્યુઝિક પણ જગ્યા ભરવા પૂરતું, પણ એમાં ય ઢોલક-તબલાંને કોઈ સ્થાન જ નહિ. રીધમનો ઠેકો સૂરને તાલ આપવા પૂરતો અછડતો વાગતો રહે, બાકી ગીતમાં તબલાં ય મટકી જેવા વાગે.

નૌશાદે 'રતન'થી આ ક્રાંતિ લાવી દીધી. દરેક ગીતમાં રીધમ-સૅક્શનનું ગીતના બોલ જેટલું જ મહત્ત્વ. એક નાનો દાખલો આપું તો, મંજુના ગીત, 'અંગડાઈ તેરી હૈ બહાના, સાફ કહે દો હમેં કે જાનાજાના'ના અંતરામાં, '...દિલ કી ધકધક...યે કહે રહી હૈ' વખતે હૃદયના ધબકારા જેવું ઢોલક વાગ્યું છે, તો મને યાદ છે, હું એટલો પીસ સાંભળવા ગીત વારંવાર વગાડતો. 'ઓ જાનેવાલે બાલમવા...'માં તો આખું ગીત ઢોલક-તબલાંથી ભરચક ભરીને નૌશાદે પ્રેક્ષકોને થીયેટરોમાં નચાવ્યા હતા. આ ગીત આજ સુધી લોકપ્રિય છે. કિશોર-મહેમુદની ફિલ્મ 'પડોસન'માં યાદ હોય તો ગુરૂ કિશોર કુમાર એના ચેલા સુનિલ દત્તને કહે છે, ''ભોલા, કોઈ ગીત સુનાઓ'' તો ભોલો 'ઓ જાનેવાલે બાલમવા...'ની એક ટુંક સંભળાવે છે.

આખી વાતનો સાફ મતલબ એ કે, હિંદી ફિલ્મોમાં પર્કશન્સ (રીધમ-સૅક્શન)નો વ્યવસ્થિત ઉપયોગ નૌશાદે કર્યો. ઓકે. ઉપરની વાતમાં રીધમ સમજવામાં તબલાંની સાથે ઢોલકનો પણ મેં ઉલ્લેખ કર્યો છે, એ કેવળ વાતમાં વજન મૂકવા માટે. વાસ્તવિકતામાં ફિલ્મોમાં ઢોલકનો પ્રારંભ નૌશાદે નહિ, એમના આસિસ્ટન્ટ સંગીતકાર ગુલામ મુહમ્મદે કર્યો હતો, જે મૂળભૂત રીતે તબલચી હતા (ઢોલકચી નહિ, તો ય!)

વર્ષો પહેલાં અમદાવાદની સન્માન્નીય ''ગ્રામોફોન ક્લબ''નો હું સ્થાપક-સૅક્રેટરી હતો, ત્યારે સ્ટેજ પરથી મેં નૌશાદ સાહેબનો ઈન્ટરવ્યૂ લીધો હતો.

નૌશાદે પોતે કીધેલી વાત છે. '૪૪-ની સાલમાં 'રતન' આવી, ત્યારે જ નૌશાદના લગ્નની બારાત નીકળી રહી હતી ને બૅન્ડવાજાઓ ''રતન''ના ગીતોની ધૂનો વગાડે જતા હતા. એમાંના કોઈને ખબર નહિ કે, ઘોડે ચઢેલ મૂરતીયો જ આ અપ્રતિમ ધૂનોનો સર્જક છે. પણ ઘોડા કરતા ય વધારે ફફડતા નૌશાદને એટલી ખબર કે, મારા પિતાને ખબર પડી જશે કે, આ ધૂનો કોઈ ફિલ્મ માટે મેં બનાવી છે, તો ચાલુ બારાતે ઘોડા ઉપરથી ઉઠાડી મૂકશે. પિતા તો એમને 'ભણીગણીને'' દરજી બનાવવા માંગતા હતા. (એ જમાનામાં પણ આજની જેમ દરજીકામ એ આજના ડૉક્ટરો, લેખકો કે ચાર્ટર્ડ ઍકાઉન્ટન્ટ્સ જેવું સન્માન્નીય કામ ગણાતું!)

રૂપિયાનું મૂલ્ય એ જમાનામાં શું હતું, તે જાણવાનો એક સીધો હિસાબ છે. આ આખી ફિલ્મ 'રતન' માત્ર રૂ. ૭,૫૦૦/- (યસ, સાડા સાત હજાર)માં બની હતી, એમાં તમામ કલાકારો, સંગીતકાર, ગીતકાર, ફિલ્મની પટ્ટી, કૅમેરા, શૂટિંગનો તમામ ખર્ચ... બધું આવી ગયું... એની સામે, આ ફિલ્મના ગીતોની જે રૅકર્ડસ વેચાઈ, તેની રૉયલ્ટીના જ રૂ. ત્રણ લાખ નૌશાદને મળ્યા... એમના વાલીદ સા'બ (ફાધર-એ-આઝમ)ને કેટલો આનંદ અને ફખ્ર થયો હશે. દીકરાને દરજી બનાવવો હતો... સાલો, આખી જીંદગી લેંઘા સિવી સિવીને ટેભાની માફક તણાઇ ગયો હોત તો ય તઇણ લાખ ભેગા કરી શક્યો ન હોત! ...સુઉં કિયો છો?)

પાકિસ્તાન સૅટ થઈ ગયેલી ફિલ્મ 'રતન'ની હીરોઇન સ્વર્ણલતાએ પાકિસ્તાન ટીવી પર આપેલા ઈન્ટરવ્યૂમાં બહુ સ્પષ્ટ કહી દીધું હતું કે, ''રતન''ના બધા જ ગીતોની ધૂન ગીતકાર પંડિત દીનાનાથ મધોકે બનાવી હતી.'' અંગત જીવનમાં ફિલ્મની હીરોઇન ફિલ્મની વાર્તાની જેમ જ, પોતાનાથી ૨૦-વર્ષ મોટા નઝીરને પરણી હતી.

સત્ય સુધી... હવે તો એ ફિલ્મ રજુ થયાના આજે ૭૦-વર્ષો પછી પહોંચી શકાવાનું નથી.

હવે, આ વાતમાં થોડું ય તથ્ય દેખાય તો સંગીતકાર નૌશાદના લલાટ ઉપર આ મોટ્ટું ધાબું આવી જાય. સ્વર્ણલતા મૂળ સીખ્ખ પરિવારની દીકરી હતી. એ પછી એ સમયના ઍક્ટર-ડાયરેક્ટર નઝીર મુહમ્મદને પરણીને પાકિસ્તાન ગઇ ને ત્યાં એણે ઈસ્લામ કબુલ કર્યો ને નામ રાખ્યું, 'સઇદા બાનુ'.

કૃષ્ણ ટૉકીઝમાં શ્રી. રાવલ સાહેબે '૩૭-ની સાલથી સેવાઓ આપી હતી. તેમના કહેવા મુજબ 'રતન' કૃષ્ણ સિનેમામાં ૩૭-સપ્તાહ ચાલ્યું હતું. અમદાવાદના કલાકાર રમેશ પટેલને પણ થીયેટરોમાં આવેલી ફિલ્મો વિશે સારી જાણકારી છે.ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતોની સાથે સંવાદોની પણ એક અલગ રૅકોર્ડ 'સ્ટોરી સૅટ'ને નામ બહાર પડી હતી.

ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતોની સાથે સંવાદોની પણ એક અલગ રેકોર્ડ 'સ્ટોરી સેટ' ને નામે બહાર પડી હતી.

નૌશાદ શબ્દના પણ જાણકાર હતા. પોતાની બે-ત્રણ ફિલ્મોની વાર્તા જ નહિ, મોટા ભાગના ગીતો પણ તેમણે લખ્યા હતા. ટૅકનિકલી ક્રેડિટ શકીલ બદાયૂનીને આપવી પડે, માટે મારા-તમારા સુધી વાત ન પહોંચી.

ફિલ્મ 'દિલ દિયા, દર્દ લિયા'ના લતાએ ગાયેલા 'ફિર તેરી કહાની યાદ આઈ...' મુખડું નૌશાદે લખ્યું હતું. અનેક ગીતો એમણે લખ્યા હતા, જે શકીલને નામે ચઢાવવા પડયા હતા. ફિલ્મ 'રતન'ની વાર્તા આજે ચીલાચાલુ લાગે કારણ કે દસ્તુર મુજબ, એક ફિલ્મ હિટ જાય, એટલે એમાંથી જેને જે ફાવે એ ઉઠાવતું જાય અને પોતાની ફિલ્મમાં પોતાના નામે નાંખતું જાય. આમ તો ટિપીકલ પ્રેમભંગની જ કહાની, પણ ફરક એટલો કે, નાનપણના પ્રેમીઓ કરણ દીવાન અને સ્વર્ણલતાના લગ્ન થઈ શકતા નથી ને ગામડાઓમાં બનતું, તેમ આ નાની હીરોઇનના લગ્ન મોટી ઉંમરના પુરૂષ) વાસ્તી સાથે થઈ જાય છે, એમાં વાસ્તી પોતે નાની વહુને સ્વીકારતો નથી, નૈતિક રીતે. એને ખબર નહોતી કે, એની ભાભીએ ઉંમરનો લિહાજ રાખ્યા વગર નાની છોકરીને મારી સાથે પરણાવી દીધી છે. ફિલ્મનું નામ અને કેન્દ્રસ્થાન પણ 'રતન' વાસ્તીને અપાયું છે. વાસ્તીને તમે નાસીર હૂસેનની ઑલમોસ્ટ બધી ફિલ્મોમાં જોયો હશે. મોટા ભાગે આશા પારેખનો બાપ બને ને ફિલ્મ પૂરી થયા સુધીમાં આશાને કૅન્સલ કરીને હીરોનો બાપ બની જાય. મૂળ નામ રિયાસતઅલી વાસ્તીના પિતા ન્યાયાધીશ હતા અને ૧૯૯૬-માં આ માણસ મરી ગયો, તે પહેલા મુંબઇના ચર્ચગેટ પાસે એ ભીખ માંગતી અવદશામાં ઘણાને જોવા મળ્યો હતો. 'ફિલ વો હી દિલ લાયા હૂં'માં એ શરૂઆતમાં આશા પારેખનો અને ફિલ્મ પૂરી થતા સુધીમાં જૉય મુકર્જીનો-બાપ બને છે.

ફિલ્મ 'રતન'નો હીરો અને પ્રોડયુસર (મોટા ભાઈ જેમિની દીવાનની આ ફિલ્મ હતી. એટલે બાય ડીફૉલ્ટ કરણ પણ નિર્માતા કહેવાય?) કરણ દીવાન ખૂબ હૅન્ડસમ હતો, પણ બાકીનું બધું સ્ત્રૈણ્ય હતું. અવાજ છોકરી જેવો, હલનચલનમાં ક્યાંય મર્દાનગી ન લાગે તેમ જ, 'રતન'માં એના કરતા હીરોઇન સ્વર્ણલતા વધારે 'મરદ' લાગતી હતી, પણ જે જમાનામાં મૅટ્રીક-પાસને ''બહુ મોટો ભણેશ્રી ના જોયો હોય તો...'' કહીને તાના મારતા, એ જમાનામાં કરણ દીવાન ગ્રૅજ્યુએટ થયો હતો. 'રતન'માં સાઈડ હીરોઇન બનતી નાની કિશોરી, જે ફિલ્મમાં વાસ્તીની બહેન બને છે તે મંજૂ આ જ ફિલ્મથી કરણ દીવાનના પ્રેમમાં પડી ગઇ અને બન્નેએ લગ્ન કરી લીધા, એ હિસાબે કોઈપણ હિંદી ફિલ્મમાં પતિ-પત્ની બન્ને ગાયક અને અભિનેતા/ત્રી હોય, તેવો આ પહેલો અને છેલ્લો કિસ્સો છે. સુરતના વિખ્યાત ફિલ્મઈતિહાસવિદ શ્રી હરિશ રઘુવંશીના પુસ્તક 'ઈન્હેં ના ભૂલાના' મુજબ આ બન્ને સાત સંતાનોના માત-પિતા હતા.

આવી જૂની ફિલ્મોના ટાઈટલ્સ વાચતા ક્યારેક અચરજ રહે કે, જે તે કલાકારના નામની સામે સૌજન્ય... ફલાણા-ઢીકણા સ્ટુડિયો' કેમ લખ્યું હોય છે? જેમ કે, આ આખી ફિલ્મમાં ઠેકઠેકાણે 'કર્ટસી: કારદાર સ્ટુડિયો-પરેલ' લખ્યું છે. મંજુને પણ રાજકમલ સ્ટુડિયોનું સૌજન્ય મનાયું છે અને તે એટલા માટે કે, એ જમાનામાં ઘણા કલાકારો પગારથી જે તે સ્ટુડિયો સાથે બંધાયેલા હતા અને બીજે કામ ન કરી શકે. સંબંધ ખાતર એકબીજા આવા કલાકારો સાટાપધ્ધતિમાં અપાય-લેવાય, ત્યારે આવું સૌજન્ય ફિલ્મના ટાઈટલ્સમાં લખવાનો રિવાજ હતો.

યસ. ફિલ્મ એ જમાનામાં ખૂબ ચાલી હતી. તેનો સહેજ પણ અર્થ એવો નથી કે, આજે આ ફિલ્મની સીડી મંગાવીને જુઓ તો ખુશમખુશ. અહીં એક દ્રષ્યમાં સ્વર્ણલતા આંખોને નેજવું બનાવીને પ્રિયતમના આવવાની રાહ તકે છે, પણ સૂરજ એની પાછળ હોય છે. ફિલ્મો સામાજીક વધુ બનતી એટલે એમાં મૅલોડ્રામા હોય જ. કૉમેડી કોઇને લખતા આવડતી નહોતી, એટલે એનું સ્તર હાસ્યાસ્પદ લાગે. કોરિયોગ્રાફર્સ નહોતા. ગીત દરમ્યાન હીરો-હીરોઇને આવડે એટલા જ હાથપગ હલાવીને ડાન્સ જેવું લાગે, એવું હલવાનું.

ફિલ્મ સારી હતી કે કેવળ સંગીતને કારણે સારી હતી, એની ચર્ચામાં પડવા જેવું નથી. આજે ૭૦-વર્ષ પછી ય આ ફિલ્મ માટે લખવું પડે છે ને...? આજની કોઇ ફિલ્મ માટે હવેના ૭૦-વર્ષ પછી કાંઇ લખાશે?

* પરમેશ્વર પાણી આકાશમાંથી અને અનાજ જમીનમાંથી મોકલી આપે છે, છતાં સરકાર એ બન્નેના પૈસા આપણી પાસેથી કેમ લૂંટે છે ?

- લૂંટે તો આપણને જ લૂંટે ને ! એ લોકો અંદરોઅંદર થોડી લૂંટફાટ મચાવે ?

(સપના સુરેશ ઠક્કર, મુંબઈ)

* પહેલા આખો દિવસ વાત કરવાનો ફોનમાં ચાર્જ એક રૂપિયો થતો, આજે એક ફોનનો એક રૂપીયો થાય છે. શું કરવું ?

- ફ્રીજમાં મોંઢું રાખીને વાત કરો તો રૂપિયો ય નહિ લાગે !

(કપિલ જે. સોતા, મુંબઈ)

* પ્રજા સુખી તો રાજા સુખી. કેટલું સાચું ?

- મને એ કહો કે, તમે મને પ્રજામાં ગણ્યો છે કે રાજામાં !

(શ્રેયા ઠક્કર, મુંબઈ)

* 'ટૉપલૅસ' અને 'હૉપલૅસ' વચ્ચે શો ફરક ?

- બન્ને 'શૅઇમલૅસ' છે.

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* જીવનમાં બધું હોવા છતા બધે અંધારૂં જ લાગતું હોત, તો શું કરવું ?

- ટયુબલાઇટ ચાલુ કરવી.

(જીતેન્દ્ર કેલ્લા, મોરબી)

* 'ઍનકાઉન્ટર'માં આજ સુધી પૂછાયેલો સર્વોત્તમ સવાલ કયો ?

- ઢૂંઢતે રહ જાઓગે....!

(કેશવ કક્કડ, અમદાવાદ)

* 'ઍનકાઉન્ટર'માં સવાલો સાદા પોસ્ટકાર્ડ પર જ કેમ ? આંતરદેશીય પત્ર કે કવરમાં કેમ નહિ ?

- તમને મની ઑર્ડર સાથે મોકલવાની છુટ.

(બીપિન ગરાસીયા, નાર-પેટલાદ)

* જન્માષ્ટમીના પવિત્ર દિવસે લોકો જુગાર કેમ રમે છે ?

- જુગારે ય પવિત્ર જ છે ને, ભાઇ ! ન હોત તો પાંડવો શું કામ રમતા હોત ?

(ઓમકાર જોશી, ગોધરા)

* આપ અમિતાભ બચ્ચનથી અંજાઇ ગયા લાગો છો, નહિ તો સંજીવ કુમાર વધુ સારો ઍક્ટર હતો !

- ધીમેથી બોલો....કોઇ સાંભળી જશે તો આખા વલસાડ-બંધનું ઍલાન ઠોકશે!

(નીલકંઠ વજીફદાર, વલસાડ)

* શહેરમાં વાંદરા જોવા લોકો ટોળે કેમ વળી જાય છે ?

- 'ટોળે વળે છે કોઇની દીવાનગી ઉપર, દુનિયાના લોકો કેવા મિલનસાર હોય છે ?'

(પુલીન સી. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* 'પ્રાણ જાય પર વચન ન જાય'... એવું પહેલાના વખતમાં હતું. આજે ?

- આજે ય એ જ છે...ફેરફાર પ્રાણ પૂરતો છે....બીજાના પ્રાણ જાય તો ભલે જાય, પણ એણે વચન ન તોડવું જોઇએ.

(મોના જે. સોતા, મુંબઈ)

* તમારા હસ્તે 'સહનશક્તિ'નો કોઇને ઍવૉર્ડ આપવો પડે એમ હોય તો કોને આપો ?

- 'ચૅન્નઈ એક્સપ્રૅસ' ફક્ત દસ મિનિટ સુધી પણ જોઇ શકનારાને !

(વિનુ ભટ્ટ, બાબરા-અમરેલી)

* કહેવાય છે કે, પડોસીને પ્રેમ કરો. આપની સલાહ ?

- મફતમાં જે થતું હોય એ કરી લેવું. કિંમત મોટી ચૂકવવાની ન આવે, એ જોવું.

(મફત પ્રજાપતિ, રાજકોટ)

* "An apple a day, keeps doctor away" કહેવતમાં ડૉક્ટરોને અન્યાય નથી ?

- કહેવત સાચી હોત તો, દુનિયાભરના ડૉક્ટરોની વાઇફો રોજ અથાણાંને બદલે ઍપલ ખાતી હતી !

(મહેશ માંકડ, અમદાવાદ)

* તમને વરસાદમાં ભીંજાવું ગમે ? ગમતું હોય તો બા ખીજાતા નથી ?

- બાના ખીજાવાનો આધાર હું કોની સાથે ભીંજાઇને આવ્યો છું, એના ઉપર છે. એકવાર વાઇફ સાથે ભીંજાઇને આવ્યો ત્યારે બહુ ખીજાણા હતા....!

(ડૉલી વ્યાસ, નડિયાદ)

* ''મૈં અન્ના હૂં''વાળી ટૉપીઓ ક્યાં અદ્રષ્ય થઇ ગઇ ?

- આખા ય ભારતમાં ફક્ત આ કૉલમમાં અન્ના અને કેજરીવાલ વિશે સહુને ચેતવ્યા હતા કે, આ બન્ને ફૂગ્ગાઓ છે....!

(રીતેશ જી. ત્રિવેદી, મોડાસા)

* કાચિંડો ચોમાસામાં રંગ બદલે અને માણસ...?

- કાચિંડો બેવકૂફ છે. માણસ પાસેથી કાંઇ શીખ્યો હોત તો કામ આપણું કરવાનું, રંગ બીજા પાસે બદલાવવાનો !

(કાયલ/પૂજા ભાટીયા, વીંછીયા-જસદણ)

* 'નસીબ આડે પાંદડું'.....પણ એ પાંદડું કેળનું હોય તો ?

- ભોગ તમારા !

(કિશોર વ્યાસ, ઘોઘા)

* ઘણી હૉટેલોમાં ડિનર વખતે ઝાંખો પ્રકાશ કેમ રખાય છે ?

- ખાવામાં કાંઇ પડયું-બડયું હોય તો ગ્રાહક ઊંચો થઇ ન જાય !

(મૌલિક ગઢીયા, રાજકોટ)

* 'વૅલૅન્ટાઇન ડે'ના રોજ પ્રેમિકાને ગુલાબનું ફૂલ જ કેમ અપાય છે...બીજું કાંઇ કેમ નહિ ?

- બાપાનો બગીચો હોય તો ફૂલના કુંડા ય મોકલાય !

(ચતુર પોસ્ટમૅન, અંકલેશ્વર)

* પુરૂષ કરતા સ્ત્રીઓ ચેહરા વધુ યાદ કેમ રાખી શકે છે ?

- પોતાના શિકારનો ચેહરો યાદ રાખવાની દરેક ગૂન્હેગારની જવાબદારી છે.

(ભરત ડી. સાંખલા, ડીસા)

* ભગવાન પ્રસન્ન ક્યારે થાય ?

- આપણે પ્રસન્ન હોઇએ ત્યારે.

(રમાકાંત વી. પટેલ, વડોદરા)

* મુંબઇની ટ્રેનોની હાડમારીનો કોઇ ઉપાય ?

- એકાદી ટ્રેન ખરીદી લો.

(અરવિંદ પી. પંડયા, ભાઇંદર)

* પરીક્ષામાં ઉચ્ચ ગુણો મેળવનારા સ્માર્ટ વિદ્યાર્થીઓ ડૉક્ટર-ઍન્જીનીયર બનવા માંગે છે, રાજકારણી કેમ નહિ ?

- એ લોકો એટલા સ્માર્ટ નથી હોતા !

(ભૂષણ ત્રિવેદી, વાંકાનેર)

* લગ્ન અને યુધ્ધ વચ્ચે શું ફરક ?

- એટલી ય ખબર ના પડતી હોય તો બન્ને માંડી વાળો, ભ'ઇ !

(ચિરાગ પંચાલ, મધવાસ-લુણાવાડા)

* તમને દગો કરી જનાર વ્યક્તિને તમે કઇ રીતે મૂલવો છો ?

- હું એનું મૂલ્યાંકન પણ કરૂં, એટલી મૂલ્યવાન એ રહી ન હોય !

(સ્વાતિ પટેલ, વડોદરા)

પહેલા સાયકલનું સ્ટીયરીંગ બન્ને હાથે પકડી રાખવાનું. પછી ડાબી બાજુના પૅડલ ઉપર ડાબો પગ મૂકવાનો. (જમણો નહિ !) પછી બીજા પગે રોડ ઉપર બે ઝાટકા મારીને સાયકલને સ્પીડ આપવાની. ૩-૪ ફૂટ ચાલે, એટલે ઠેકડો મારીને સીટ ઉપર બેસી જવાનું. સાયકલ સ્પીડ પકડે માટે બન્ને પગે પૅડલો છેક સુધી મારતા રહેવાનું. બ્રેક અને ઘંટડી હાથમાં રાખવાની.

આટલા સાદા નિયમો મોંઢે જણાવીને વાઇફને સાયકલ ચલાવતા શીખવાડવાનું મેં અભિયાન શરૂ કર્યું. ગોરધન મટીને હું ચાણક્ય બની ગયો.

રીવૉલ્વર ફોડતા શીખનારને ગુરૂએ પહેલા એ સમજાવવું જોઇએ કે, ભડાકો કરતી વખતે રીવૉલ્વરનું નાળચું આપણા મોંઢા તરફ નહિ રાખવાનું, સામેની તરફ રાખવાનું, એમ હું એ કહેતા ભૂલી ગયો હતો કે, સાયકલ ઉપર ચઢતી વખતે બન્ને હાથે બ્રૅકો દબાવી નહિ રાખવાની. ગતિ અને અવરોધ સાથે ન જાય. બાકીનું શિક્ષણ એણે પૂરતું પચાવ્યું હતું, એ મુજબ સાયકલની ડાબી બાજુ ઉભા રહી, પૅડલ પર પગ રાખીને રોડ પર બે-ચાર ઝાટકા ચોક્કસ માર્યા, પણ બન્ને બ્રૅકો દબાવેલી રાખીને એ 'હેએહેએહેએ...' કરતી દોડી ને...ભાઇ, ખોટું શું કામ બોલું ? સીટ પર બેસવા ઠેકડો ય માર્યો કે, તરત જ વાઇફ સાયકલની આગળ ભમ્મ થઇ ગઇ. 'વૉય માં રે....' અને 'હું તો મરી ગઇ રે...' જેવા અવાજો તો દરેક સ્ત્રી વગર ઍક્સીડૅન્ટોએ પણ કાઢતી હોય છે. કોઇ પડે ત્યારે મને હસવું બહુ આવે, એ સારા સંસ્કાર ન કહેવાય, પણ આવેલું હસવું તો રાજા વિક્રમે ય રોકી શક્યા નહોતા. સમગ્ર ભૂખંડમાં કેવળ એક જ વ્યક્તિ છે જે કોઇ પડે કે પોતે પડે તો ય હસવું ન આવે, એ ડૉ. મનમોહનસિંઘ.

ધરતી ગગનને નિરખતી હોય...(ના, આ સિમિલી બરોબર નથી... એવું લખું કે, 'દેડકી મોંઢું ઊંચું કરીને લૂચ્ચા શિયાળભ'ઇ સામે જોતી હોય, એમ જમીનદોસ્ત થયેલી વાઇફે મારી સામે જોઇને મને ખખડાવ્યો , ''આમ દાંત સુઉં કાઢો છો...? (અમારા કાઠીયાવાડમાં 'દાંત કાઢવા' એટલે હસી પડવું) હું હેઠી પઇડી છું, તી મને બેઠી કરો.'' (સુધારેલી સિમિલી વાચકોને ગમી હોય તો મારા વખાણ કરવા... : સુચના પૂરી)

પાણી ભરેલી કાળા રંગની મોટી ટાંકી કોઇ એક માનવી તો ક્યાંથી ઊચકી શકે ? આ લોકોમાં તો વાલ્વની સીસ્ટમ પણ ન હોય કે, પિન ખેંચી લો, એટલે હવા ખાલી થઇ જાય ને વજન હલકું થઇ જાય ! પણ દુ:ખમાં પડેલા નિરાધારોને મદદ કરવાનો આપણો પહેલેથી સ્વભાવ. એને બેઠી કરી. શરીરના કોઇ ભાગ ઉપર વાગ્યું નહતું.

પણ એમાં આપણાથી સાયકલ શીખવવાનું બંધ ન કરાય. 'કરતા જાળ કરોળીયો...'ની કવિતા જેમ, 'પડે એ ચઢે'. આપણે જ આમ હિમ્મત હારી જઇને શીખવવાનું બંધ કરીએ તો, બીજી વાર એને ભમ્મ થતી જોવાનો મોકો ન મળે અને આપણા બદલે હાળો કોક બીજો એને સાયકલ શીખવી જાય ! એમ કાંઇ કિંમતી ચીજો રેઢી મૂકાય છે, ભાઈ ? દોસ્તલોકો, એ ન ભૂલો કે, લગનના દિવસે જે રીતે એણે આપણને ભમ્મ કરી નાંખ્યા હતા, પછી વારે-તહેવારે આપણે જ ભમ્મ થવાનું આયું હોય...! એ એક વાર પડે, એમાં ઢીલા નહિ થઇ જવાનું.... બા ખીજાય !

એક વાત નહિ ભૂલો, યારો આપણી વાઇફો પોલાદની બનેલી હોય છે. પહાડ- પર્વતમાંથી કાંકરી ખરે, તો ય નુકસાન ખીણને (એટલે કે આપણને) જ થાય છે. સાયકલ પરથી એ આવી ગુલાંટ ખાય, એમાં ઇમોશનલ બની જવાની સહેજે ય જરૂર નથી. એક વાર પડશે, તો શીખશે... (બીજી વાર પડવાનું !)

'અસોક...ઇ બાજુથી તો હું પઇડી... હવે આની કોરથી ઠેકડો મારીને બેશી જાઉં તો હાલે ?'

'ના ડાર્લિંગ ... દુનિયાભરની સાયકલોનો દસ્તુર છે કે, પહેલો પગ તો ડાબા પૅડલ ઉપર મૂકીને જ કૂદવાનું. અને કૂદ્યા પછી પેલી બાજુ ભૂસકો નહિ મારવાનો ! લૅન્ડીંગ સાયકલની સીટ ઉપર થવું જોઇએ.... આગળના ડંડા કે પાછળના કૅરિયર ઉપર નહી... સાયકલોમાં શોર્ટ-કટ્સ હોતા નથી.' એક સાયકલ-ગુરૂ તરીકે મારી આવડત ઉપર મને માન થતું હતું. ભૂતકાળમાં અનેક મહિલાઓને સાયકલ શીખવવાની પ્રૅક્ટીસ અત્યારે કામમાં આવી રહી હતી. જો કે, આજકાલ આવા ગુરૂઓ થાય છે ય ક્યાં ? આ તો એક વાત થાય છે.

વાચકોને મારી ક્રૂરતા ઉપર ગુસ્સો આવતો હશે કે, ૯૦ કીલોની ૬૦ વર્ષની વાઇફને સાયકલ શીખવવા માટે આજુબાજુના જનસમુદાયનું કે હવામાનનું મેં કાંઇ ધ્યાન રાખ્યું નહી હોય, મને એવો ન સમજશો, ભાઇઓ. હું જાણતો હતો કે, એક વાર આ બેઠી અને મેં છૂટ્ટી મૂકી, એટલે વટેમાર્ગુઓ ભયના માર્યા રસ્તા પરની દુકાનોના ઓટલા, વીજળીના થાંભલા કે ઝાડ ઉપર ચઢી જઇ શકે, એ માટે કોરા મેદાનમાં સાયકલ શીખવવાનું નક્કી કર્યું હતું. મેદાનમાં ખાડા પડે તો મેદાનના બાપનું કાંઇ જવાનું નથી, પણ અમારા નારણપુરામાં ૨૦-૨૫ માસુમો ઊંધે કાંડ પડયા હોય, એ આપણાથી સહન ન થાય...! (સહન એટલા માટે ન થાય કે, નુકસાનીનું બહુ મોટું વળતર ચૂકવવાનું આવતું હોય છે...! સાયકલમાં થર્ડ-પાર્ટી વીમો હોતો નથી. આ તો એક વાત થાય છે.)

''અસોક, હવે મને ઈ કિયો કે, શાયકલના માથે બેઠા પછી બૅલેન્શ જાળવવા સુઉં કરવાનું ? આઇ મીન.... વચમાં કોક આવી જાય તો ઘંટડીયું મારવાની કે બ્રેકું દબાવવાની કે...કોકની ઉપરથી ઠેકાડી દેવાની ?''

આની તો જો કે, મને ય ખબર નહોતી કે પહેલા ઘંટડી મારવાની કે બ્રેક ! અમારા વખતમાં ઘોડાગાડીવાળાઓ આવા સંજોગોમાં 'ચલે ય સાયકલ....ચલો કાકા બાજુ પર....' એવી રાડું નાંખતા, પણ મેં લાઇફટાઇમમાં ઘોડાગાડી ચલાવી નથી ને એમાં બ્રેક ન હોય, એટલી ખબર, એટલે મેં સલાહ આપી, 'જો ડીયર, કોક સામું દેખાય તો, એના બે પગ યાદ રાખવાના. એને સાયકલ-સ્ટૅન્ડ સમજીને ગાડી એની વચ્ચે પાર્ક કરી દેવાની... પણ આપણે હેઠા નહિ પડવાનું ! આમે ય, ૯૮-ટકા ઍક્સીડેન્ટોમાં સ્ત્રીઓ સ્માઈલ સાથે 'સૉરી, હોં... સૉરી, હોં...' બોલી જાય, એમાં ૯૮-ટકા પુરૂષો પલળી જાય છે ને લાલચુ સ્માઇલ સાથે ઇંગ્લિશમાં, 'નો પ્રોબ્લેમ...નો પ્રોબ્લેમ' એવું બે વાર બોલે છે, જાણે ગૂન્હો પોતે કર્યો હોય ! તારી ભલી થાય ચમના... આ પગે તઇણ ટાંકા આયા છે, ને તું 'નો પ્રોબ્લેમ કીધે રાખે છે....? ને એ ય બબ્બે વાર...? સીધી પોલીસ ફરિયાદ ન ઠોકી દઇએ કે અથડાવનારી 'અંદર' તો જાય....? તમને છોલાણું, એટલે અમને સજા ?

'અસોક....હવે હું હડેડાટ નીકળું છું...વાંહેથી મને હરખી ઝાલી રાખજો. અને ધીયાન રાખજો મને કાંય થાય નંઇ...!'

સાયકલના કૅરિયરને હળવી ધક્કી મારીને એને છોડી દીધી. એને આમ જતા જોવી ઘણી વસમી હતી. મને દીકરી વિદાયના દ્રષ્યો યાદ આવી ગયા. માં-બાપો દીકરીને આમ જ ધકેલી દેતા હશે ને ?

અફ કૉર્સ, આ તો સગ્ગી વાઇફ હતી, એટલે આપણી આંખોમાં આંસુ-ફાંસુ ન આવે. વાચકોએ અગાઉથી ધારી લીધું હશે કે, મારા છોડી દીધા પછી દસેક ફૂટ આગળ જઇને એ જમીનદોસ્ત થઇ હશે.... નહોતી થઇ. માણસ ધારે છે કંઇક, પણ ઇશ્વર કરે એમ જ થાય છે. God disposes what man proposes.

કાગળનું વિમાન ચક્કર મારીને મૂળ જગ્યાએ પાછું આવતું રહે, એમ એ તો એક નાનકડું ચક્કર મારીને પાછી આવી ગઇ, બોલો ! ''અરે.... તને તો સાયકલ આવડે છે. આઇ ડૉન્ટ બીલિવ, ડીયર !'' નિષ્ફળતાનો સ્વાદ ચાખ્યા પછી મેં કહ્યું.

'તંઇ.....તમે સુઉં માનતા'તા કે, આને કાંય આવડતું જ નંઇ હોય ? મારા નાથ, મેં તમને ઘરમાં હલાવવાની ઍક્શરસાઇઝની શાયકલ સીખવવાનું કીધ્ધુ'તું....ઇ શાયકલ પર ચકરડાં ફેરવીએ તો કેટલી કૅલરીયું વપરાય, ઇ જાણવા તો મરે...! સુઉં હઇમજ્યા ? અસ્સોકકુમાર, તમે ઈ ભૂલી ગીયાં કે, કૉલેજમાં હતી, તી વખતે હું મૉટર-શાયકલું ય હલાવતી...! આ તો કોકે વરી મને કીધું કે, બેન, જરા સરીર ઉતારો, શાયકલ હલાવો... અટલે મેં તમને કશરતું કરવાની શાયકલ સીખવવાનું કીધેલું... આ નંઇ !'

સિક્સર

- 'બા' જરાક અમથા માંદા પડયા, એમાં અડધી રાત્રે આખી કોંગ્રેસ હૉસ્પિટલમાં ખબર કાઢવા પહોંચી ગઇ !

- એ જવાનું ચૂકી જઇએ તો આપણે દાખલ થવાનું આવે !

ફિલ્મ : 'ધૂલ કા ફૂલ' ('૫૯)

નિર્માતા : બી. આર. ચોપરા

દિગ્દર્શક : યશ ચોપરા

સંગીત : એન. દત્તા

ગીતો : સાહિર લુધિયાનવી

રનિંગ ટાઈમ : ૧૬ રીલ્સ, ૧૫૩ મિનિટ્સ

થીયેટર : રીલિફ (અમદાવાદ)

કલાકારો : અશોકકુમાર, માલાસિંહા, રાજેન્દ્રકુમાર, નંદા, મનમોહનકૃષ્ણ, રાધાકિશન, લીલા ચીટણીસ, જીવન, અમીરબાનુ, જગદિશરાજ, મેહમુદ, વિજયાલક્ષ્મી, ડેઝી ઈરાની, સુશીલકુમાર, રવિકાંત, ઉમા દત્ત, મોહન ચોટી.

ભારતીય ફિલ્મોના બી. આર. ચોપરા અને કેર ઓફ યશ ચોપરા એક એવા દિગ્દર્શકોના નામો છે, જેમણે સાતત્ય જાળવીને આટલા વર્ષો સુધી પોતાનું કે પોતાની ફિલ્મોનું સ્તર નીચે જવા દીધું નહોતું. પ્રયોગાત્મકથી માંડીને સમાજમાં બદલાવ સુધીની વાર્તાઓ વાપરીને જોખમ ઉઠાવવામાં એમણે કસર બાકી નહોતી રાખી. ફોર્મ્યુલા ફિલ્મોથી એ દૂર રહ્યા. વાર્તામાં તમે ચર્ચા કરી શકો, વિવાદો કરી શકો, એવી વ્યવસ્થા હોય. બસ, ફિલ્મ જોઈ આવ્યા ને ભૂલી ગયા, એવી ફિલ્મો યશની ન હોય. એમના હાથ નીચે બનેલી ફિલ્મોની યાદી જુઓ... અંજાઈ જવાય એવી કેટલી બધી ફિલ્મો આપી છે!

પણ 'ધર્મપુત્ર'ની જેમ ફરી એકવાર યશ ચોપરાએ બધી રીતનો દાટ વાળ્યો છે, તદ્ન ભંગાર ફિલ્મ 'ધૂલ કા ફૂલ' બનાવીને! ફિલ્મની વાર્તા પણ આ લોકોની આગલી ફિલ્મ 'ધર્મપુત્ર' જેવી જ ફાલતુ અને ઢંગધડા વગરની હતી. ફિલ્મના વાર્તાલેખક, પટકથા અને સંવાદો લખનાર પંડિત મુખરામ શર્માને એમના હરિફો 'પંડિત મુર્ખરામ શર્મા' કહેતા, એ બતાવે છે કે, પંડિતજી કરતા એમના હરિફોનું સાહિત્યિક ધોરણ ઘણું ઊંચું હશે! પહેલો જ સવાલ એ ઊભો થાય કે, ફિલ્મની વાર્તામાં હિંદુ-મુસલમાનના અટકચાળા ઉમેરવાની જરૂર જ ક્યાં હતી? વાર્તાને હિંદુ કે મુસલમાન હોવા સાથે કોઈ તાર્કિક સંબંધ દેખાતો નથી. એ વાત જુદી છે, મુસ્લિમ પ્રેક્ષકોને આકર્ષવાની ફેશન શરૂ થઈ હતી. બીજું, માલાસિન્હાને પ્રેગ્નન્ટ બનાવીને રાજેન્દ્રકુમાર પોતાના શહેર જતો રહે છે ને બીજા લગ્ન કરી લે છે, એની પાછળનું કોઈ કારણ પણ નથી. પિતા રાધાકિશનનો પુત્ર રાજેન્દ્રને બીજે પરણાવવાનો આગ્રહ પણ એટલો માઈલ્ડ હોય છે કે, પેલાએ શા માટે માલાને દગો કરીને નંદા સાથે લગ્ન કરવા પડે છે, એનો કોઈ જવાબ નથી. ન્યાયાધીશના સ્તરે પહોંચેલો રાજેન્દ્ર (પોતાના જ) પણ અજાણ્યા બાળકને 'નાજાયઝ ઔલાદ' અને સમાજનું પાપ કહીને ઘરમાંથી કાઢી મૂકે, એવું શિક્ષિત સમાજમાં તો બને નહિ. માલા સિન્હાને છોકરો આટલો મોટો થઈ જાય ત્યાં સુધી બેવફા રાજેન્દ્ર ઉપર બદલો લેવાનું કેમ સૂઝતું નથી અને જ્યારે બદલો લે છે, ત્યારે બદલાનું 'લોજીક' શું હોઈ શકે, એ પ્રેક્ષકો સમજી શકે એમ નથી. આવી અનેક બેવકૂફીઓ ફિલ્મમાં જોવા મળે છે.

બીજી નવાઈ એ પણ લાગે છે કે, ફિલ્મના અનેક જાણીતા પાત્રોને ફિલ્મના ટાઈટલ્સથી માંડીને પ્રચાર-પુસ્તિકામાં પણ સ્થાન નહોતું આપવામાં આવ્યું. મેહમુદ, રાધાકિશન, જીવન, વિજયાલક્ષ્મી, નાઝ કે નાના પળશીકરના ફિલ્મના ટાઈટલ્સમાં નામો નથી. રાધાકિશન તો આજે કોઈને યાદ ન હોય, પણ એ જમાનામાં બહુ મોટું નામ હતું. સંવાદો બોલવાની એની પદ્ધતિ અનોખી, આપણને ચીઢ ચઢાવે એવી છતાં એને સાંભળવો તો ગમે જ, એ પ્રકારની હતી. એક જમાનામાં નરગીસ સાથે પ્રેમ-પ્રકરણ ચાલુ રાખીને ફિલ્મ 'આહ'માં નરગીસની બહેન બનતી વિજ્યાલક્ષ્મી સાથે પણ સમાંતર લફરું કર્યા પછી, એક સિનેમાઘરમાં પકડાઈ ગયેલા પ્રેમીઓમાંથી નરગીસે વિજ્યાલક્ષ્મીને ચાલુ સિનેમાએ જ ફટકારી હતી. યાદ રહ્યું હોય તો વિજ્યાલક્ષ્મી સાથે રાજ કપૂરે ફિલ્મ 'બાવરે નૈન'માં 'ખયાલોં મેં કિસી કે ઈસ તરહે આયા નહિ કરતે...' ગીત ગાયું હતું. છેલ્લે છેલ્લે એ મીનાકુમારીની સખી કે બહેન તરીકે ફિલ્મ 'પાકિઝા'માં જોવા મળી હતી. (આ કિસ્સામાં, પ્રેમી રાજ કપૂરને શોધતી શોધતી નરગીસ આર. કે. સ્ટુડિયો પહોંચી, ત્યાં રાજ ન મળ્યો એટલે મુકેશને પૂછ્યું, મુકેશ બધું જાણતો હતો કે, રાજ-વિજ્યા ક્યા ગયા છે, પણ આવી વાત કોઈને કહેવાય તો નહિ ને? મુકેશ ચૂપ રહ્યો, એટલે નરગીસે મુકેશને ઇમોશનલ બ્લેકમેઈલ કરીને 'પોતાની બહેન' પાસે આવું કાંઈ ન છુપાવાય, એમ કહીને વાત કઢાવી લીધી હતી. બસ, ઘટનાસ્થળ અને આરોપીઓ અંગે જાણકારી મેળવી નરગીસ છાનીમાની બુરખો પહેરીને મુંબઈનો ફોકલેન્ડ રોડ પર આવેલ તાજ થીયેટરમાં ટેક્સી કરીને પહોંચી હતી.)

એ સમયની ફિલ્મોમાં એક વાતે આપણા સહુથી ચીઢાઈ બહુ જવાતું. સાલા એક્ટરો ૩૦-૩૫ વર્ષના થયા હોય તો ય કોલેજીયન બતાવાય. પાછું હસવું ય આવતું કે, આ બન્નેની ઉંમર કોલેજીયન તરીકે વધારે ન લાગે, એ માટે એમના કોલેજીયન દોસ્તો કે સખીઓને પણ એવી જ ઢાંઢી બતાવાતી. ફિલ્મો બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ બનતી, એટલે મેઈક-અપના થપેડા તો ભા'આય... ભા'આય... આપણાથી જોયા જોવાય નહિ. રાજેન્દ્ર તો આમે ય તમે ધારતો હો, એના કરતા ય વધુ શ્યામળો હતો, એટલે એના મોંઢે બહુ હેવી લપેડા કરવા પડતા. આ જ કારણથી ડોક્ટરના રોલ કરવા સિવાય ભાગ્યે જ કોઈ ફિલ્મમાં એણે અડધી બાંયના શર્ટ પહેર્યા છે. કારણ કે, એક્લું મોંઢું ધોળું ધોળું હોય એ તો ન ચાલે ને? હાથે ય ધોળા દૂધ જેવા બતાવવા પડે. એટલે હાથ ઉપરના લપેડાં ય દેખાઈ આવે.

અફકોર્સ, રાજેન્દ્ર હેન્ડસમ તો ખૂબ હતો. એને કપડાં ખૂબ શોભે, એવું પરફેક્ટ બોડી ઈશ્વરે આપ્યું હતું. પરફેક્ટ એટલે આજની સ્ટાઈલ પ્રમાણે 'સિક્સ-પેક' કે મસલ્સ ફાટુ-ફાટુ થાય એવું નહિ, કપડાં શોભે એવું. ફિલ્મોમાં ગીતો ગાતી વખતે હીરો માટે કોરિયોગ્રાફી જેવું તો કાંઈ હતું નહિ, એટલે હીરોલોગને પણ જેવો આવડે એવો ડાન્સ કરતા કરતા નાચવા-ગાવાનું, એમાં આ ભાઈ ભારે ભરાઈ પડતા. હોડીમાં બેઠેલું બાળક નદીમાં હાથ બોળીને બહાર કાઢે, એટલો જ ડાન્સ રાજેન્દ્રને આવડતો. ફરક એટલો કે, રાજેન્દ્ર તો ઝાડ ઉપર બેઠો હોય તોય ડાબો હાથ તો એ જ હલેસાં મારવાની ઢબે હલાવવાનો. માલા સિન્હાને ય એવું ક્યાં કશું આવડતું હતું. એની ય એક સ્ટાઈલ આપણને ગુસ્સો ચઢાવે એવી પર્મેનેન્ટ હતી. એક હાથની પહેલી આંગળી દાઢી ઉપર અડાડેલી રાખીને બીજો હાથ પેલા હાથની કોણીથી પકડી રાખીને કમર હલાવવાની, એટલે ભલભલો ડાન્સ પૂરો. પાછું, ફિલ્મોમાં હજી હેર-સ્ટાઈલો આવી નહોતી, એટલે હીરોઈનોના જે કાંઈ ગૂંચળાવાળા વાંકડીયા વાળ હોય, એના બે ચોટલાં લઈને આખી ફિલ્મમાં ફરે રાખવાનું, સાલું, આપણને એ વાળ સામે જોવું ય ન ગમે, ને પાછો, 'તેરી ઝૂલ્ફોં સે જુદાઈ તો નહિ માંગી થી...' જેવાં ગીતો ગાય... તારી ભલી થાય ચમના... તું એકલો બેઠો બેઠો પેલીના માથામાંથી ગૂંચો કાઢે રાખને... અમને શેનો કહી દેખાડી બતાડે છે?

ફિલ્મમાં નૃત્ય કરવા (બેબી) નાઝ આવે છે. જોવાની ખૂબી એ છે કે, જેને આપણે ફક્ત ગીતકાર તરીકે ઓળખીએ છીએ, તે પ્રેમ ધવન સંગીતકાર, ગાયક, દિગ્દર્શક અને આ ફિલ્મમાં તો નૃત્યનિર્દેષક પણ હતા.

યસ. માલા સિન્હા હજી આ ઉંમરે (૭૫ની થઈ) પણ ખૂબસૂરત લાગે છે. હમણાં દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડમાં એણે પ્રેસ-કોન્ફરન્સ પણ સંબોધી હતી. દુઃખ એ વાતનું થાય કે, પોતાના જમાનામાં પ્રેક્ષકોથી માંડીને હીરો, પ્રોડયુસર કે દિગ્દર્શકોને મન ફાવે તેમ આંગળીને ટેરવે નચાવતી આ હીરોઈનોને આજે કોઈ ઓળખતું પણ નથી. બહુ અપમાનિત લાગતું હશે ને? માટે જ કહે છે કે, જમાનો તમારો ચાલતો હોય ત્યારે ધરતી પર રહો... ધરતીનો તો ખસવાનો સ્વભાવ છે... તમે બર્દાશ્ત નહિ કરી શકો!

ફિલ્મની વાર્તા એ જમાનામાં નવી લાગી હશે, હવે એનું એવું મૂલ્ય ન રહે, કારણ કે 'ધૂલ કા ફૂલ' સફળ થઈ, એટલે એ પછીના ઘણા નિર્માતાઓ આ જ વાર્તામાં નાનામોટા ફેરફારો કરીને નવેસરથી પેશ કરી, એટલે આપણા મનમાંથી ય મૂળ વાર્તાનો ચાર્મ જતો રહે. અહીં પણ, એ જમાનામાં ટીપિકલ કહી શકાય એવી હીરો-હીરોઈન અચાનક મળી જાય, પ્રેમમાં પડે, બન્ને વચ્ચે શરીર-સંબંધ બંધાય ને હીરોને બહાર જવાનું આવે. આ બાજુ બાળક આવી જાય ને પેલો પાછો આવી બીજે લગ્ન કરી લે. લોકલાજથી ડરવા હીરોઈન બાળકને જંગલમાં મૂકી આવે ને મુસલમાન ચાચા (મનમોહનકૃષ્ણ) એને ઘેર લઈ આવે, ઉછેરે, સ્કૂલમાં મૂકે, જ્યાં અન્ય બાળકો 'તુમ્હારા બાપ કૌન હૈ?'ની થીયરી પર એની મજાકો ઉડાવે રાખે, એમાં એક છોકરો દોસ્ત બની જાય, જે હીરાનો જ પુત્ર હોય... વગેરે વગેરે...

આટલે સુધી તો ચલો, બધું બરોબર હતું. પછી પંડીત મુખરામ શર્મા ભરાઈ પડયા છે. જુઓ, આખો દાખલો ગણાવી દઉં. રાજેન્દ્ર-માલા પ્રેમમાં, બન્ને વચ્ચે અનૈતિક સંબંધથી છોકરું આવે, રાજેન્દ્ર બીજે (નંદાને) પરણી જાય, પછી માલાના આપઘાત-બાપઘાતના પ્રયાસો, અશોકકુમાર માલાની જીંદગીમાં આવે. માલાનો ત્યજી દીધેલો છોકરો (ફિલ્મ 'દોસ્તી'માં અપંગ બનતો સુશીલ કુમાર) મનમોહનકૃષ્ણની ઝુંપડીમાં ઉછરે, આ બાજુ ડેઝી ઈરાની રાજેન્દ્ર-નંદાનો દીકરો બને. હવે સ્ટોરીનો એન્ડ કેવી રીતે લાવવો. ત્યજાયેલા પુત્રને મા-બાપ સાથ ભેગો તો કરવો પડે. ભેગો કરવા જાય તો નવા ફાધર અશોકકુમારનું શું? રાજેન્દ્ર-નંદા ઓલરેડી પરણીને મા-બાપ બની ચૂક્યા હોય છે, ભલે એક્સીડેન્ટમાં એમનો પુત્ર ગૂજરી જાય છે, પણ પેલા પુત્રનું શું કરવું? છેવટે કોઈ રસ્તો ન મળતા આ લોકો અશોકકુમારને બહુ જેન્ટલમેન બનાવી દે છે અને બાળકના પિતા બનવાની સંમતિ આપે છે.

લો કલ્લો બાત...! આમાં કોઈ ઢંગધડા લાગ્યા? ફિલ્મમાં એક તબક્કે પ્રેમમાં સેક્સનો લાભ ઉઠાવીને છુ થઈ જતા પુરુષો ઉપર વાર્તામાં કોઈ લપડાક-બપડાક હશે, એવી હવા ઊભી થાય છે, પણ ડાયરેક્ટર તો એમાં ય ભરાઈ ગયા છે. પ્રોબ્લેમ, એ લોકોએ જેમ તેમ કરીને વાર્તા પૂરી કરી એનો નથી, પ્રોબ્લેમ જેમ તેમ કરીને આપણે ફિલ્મ પૂરી કરવી પડે છે એનો છે... બોલો જય અંબે.

* સમ્રાટ અશોક તો મહાન હતો...તમે ?

- હું સમ્રાટનો ય બાપ છું. મારા પુત્રનું નામ 'સમ્રાટ' છે.

(અસગરઅલી નોમાનઅલી, બારીયા)

* આપણા દરેક ભગવાન પાસે એક પશુ-પક્ષી કેમ હોય છે ?

- અર્થ એવો થયો કે, આપણા તો પશુ-પક્ષીઓ પાસે ય એક એક ભગવાન હોય છે.

(મંજૂલા સદાભાઈ પરમાર, ગાંધીનગર)

* પુરૂષોની ભ્રમરવૃત્તિ કહેવાય તો સ્ત્રીઓની કઇ વૃત્તિ ?

- ફ્લિટવૃત્તિ... ઊડતા ભમરા ઉપર ફ્લિટ પંપ છાંટવાની વૃત્તિ.

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* શું તમે એકે ય વખત પર્સનલી ભૂત જોયું છે ?

- અરીસો જોઇ લઉં છું.

(દીપા સોની, અમદાવાદ)

* ગૅસ કે ઍસિડીટી મટાડવાની જાહેરાતો કેટલી સાર્થક ?

- ગૅસ માટે અદાણીને પૂછો. બાકી મારા ઘરમાં મારા માટે જે ચા બને છે, તે 'ઍસિડીટી' કહેવાય છે. ઇંગ્લિશમાં મારૂં ટૂંકું નામ ACD છે... આથી મારી T 'ને' 'ઍસિડીટી' કહે છે.

(જીગ્નેશ પટેલ, કઠલાલ)

* આપણા દેશના ઢોંગી બાવાઓ હવે હદ વટાવવા માંડયા છે... એમને રોકી ન શકાય ?

- દરેક બાવો એક વિરાટ 'વૉટ બૅન્ક' છે. એમના ભક્તસમુદાયની સંખ્યા દરેક રાજકીય પક્ષને નાલાયક બનાવે છે.

(દિલીપ એ. ત્રિવેદી, અમદાવાદ)

* પ્રેમમાં નાસીપાસ થયેલાઓ માટે આપનો કોઇ સંદેશ ?

- આવાઓ મારી નજરમાંથી ઉતરી જાય છે, અરે, પ્રેમ રીક્ષા જેવો છે... એક જતી રહે તો પાછળ બીજી આવતી જ હોય !

(ફિરોઝ ડી. ગાર્ડ, અમદાવાદ)

* ગુજરાતના શ્રેષ્ઠ હાસ્યલેખક તરીકે અમારે આપને 'બિરબલ ઍવોર્ડ' આપવો છે...

- એને બદલે રોકડાની વ્યવસ્થા કરો ને, ભ'ઇ !

(નવનીત વી. પરમાર, રાજકોટ)

* દેવ આનંદના પુસ્તકમાં મુહમ્મદ રફીનું નામ જ કેમ નહિ ?

- બંને વચ્ચે મનદુઃખ ચોક્કસ થયું હતું, પણ બંને પરફૅક્ટ જૅન્ટલમૅન હતા. એકબીજાને જલિલ કરવાને બદલે ચૂપ રહીને કેવી સજ્જનતા દાખવી !

(રમેશ મીશ્રીમલ જૈન, અમદાવાદ)

* આપણું મગજ લાખો મૅગાબાઈટ્સ મૅમરી સંગ્રહી શકે છે, પણ ખરે વખતે યાદશક્તિ ગૂમ કેમ થઈ જાય છે ?

- આમાં તમારે મને જે પચ્ચી લાખ આલવાના છે, એ ભૂલી ન જશો !

(વિનોદ એ. મોદી, અમદાવાદ)

* ગત ૨૧ ડીસેમ્બરે પૃથ્વીનો વિનાશ થવાનો હતો, તે ન થયો...હવે ?

- કૉંગ્રેસ સરકાર છે ને સામે માયકાંગલો ભાજપ છે, ત્યાં સુધી પૃથ્વીનું જાવા દિયો... આપણે ભારતના વિનાશની રાહ જોવાની !

(તેજસ હાલાણી, અમદાવાદ)

* ફિલ્મો કે ટીવીમાં વિલનો કે રાક્ષસો અટ્ટહાસ્ય જ કેમ કરતા હોય છે ?

- હીરોલોગ કરતા આ લોકો દાંત વધુ ચોખ્ખા રાખતા હોય છે.

(યોગેશ દવે, આદિપુર-કચ્છ)

* આપના એક 'ઍનકાઉન્ટર'ની બાજુમાં પેટના દુઃખાવાના ચૂરણની જાહેર ખબર પણ છપાઇ હતી. તેનું શું કારણ ?

- ઇન ફૅક્ટ, જાહેર ખબરોની બાજુમાં અમારા લેખો છપાય છે, માટે અમારી કૉલમો ચાલે છે !

(ડૉ. મનોજ વાસન, જૂનાગઢ)

* તમારા પત્ની તમારા માટે કદી ફિલ્મી ગીતો ગાય ખરા ?

- ચોક્કસ ગાય, પણ કાઠીયાવાડી ઉચ્ચારોમાં, દરેક શબ્દ ઉપર મીંડા મૂકીને, દરેક ફિલ્મી ગીત ત્રણ તાળીઓ પાડતા પાડતા માતાજીની આરતીના ઢાળમાં ગાય. પ્રોબ્લેમ ત્યાં થાય છે કે, દરેક ગીત પૂરૂં થયા પછી 'કેવું ગાયું ?'નો ઘણી શ્રધ્ધાથી મારે જવાબ આપવો પડે છે.

(તપસ્યા ધોળકીયા, અમદાવાદ)

* જયા બચ્ચન અને રેખા રાજ્યસભામાં, યૉર કૉમૅન્ટ, પ્લીઝ.

- પરમેશ્વરે અમિતાભ ઉપર ખાસ્સી દયા કરી કહેવાય....કેટલી શાંતિ એને ?

(ભરત જી. ભૂસડીયા, સુરેન્દ્રનગર)

* સીતા અને રામ, રાધા અને શ્યામ....તમારે કેમનું છે ?

- અમારે હવે બધું, 'જે સી ક્રસ્ણ.'

(મનુ પંડયા, મુંબઈ)

* કોઈ ગુજરી જાય ત્યારે એના, 'રામ રમી ગયા' બોલાય છે. મરવાને રામ સાથે શું સંબંધ ?

- હિંદુઓના કોઇપણ ભગવાન વિશે ગમે તે બોલો, કોઇ ચિંતા નહિ. કૃષ્ણ, મહાદેવ કે મહાવીરવાળો એટલું જ વિચારશે, 'આપણે કેટલા ટકા ?'

(નરેન્દ્રગીરી ગોસ્વામી, અમદાવાદ)

* એક આંખમાં દયા અને બીજી આંખમાં કરૂણા હોય તો શું સમજવું ?

- મોતીયો.

(ડી. કે. માંડવીયા, પોરબંદર)

* સ્કૂલ-કૉલેજની પરીક્ષાઓ સાર્થક ખરી ?

- હવે નહિ. હવે તમારા પિતાશ્રી પાસેથી કેટલા ખંખેરી શકાય એમ છે, એના ઉપર સાર્થકતા નિર્ભર છે.

(મનાલી અશોક મેહતા, મોરબી)

* હિંદી ફિલ્મોમાં હવે છુટથી ગાળો બોલાવા માંડી છે. શું મનોરંજન પણ નિર્દોષ નથી રહ્યું ?

- બેશરમ આપણો યુવા વર્ગ કહેવાય... આવી ફિલ્મોનો વિરોધ કેમ નથી કરતો?

(મસઉદ લક્ષ્મીધર, મહુવા)

* ફાંસીની સજાના કેદીઓને ફાંસી માટેના વિલંબનો ખર્ચો સંસદમાં બેઠેલાઓ પાસેથી કેમ વસૂલવો ન જોઈએ ?

- તમે બહુ ગુસ્સામાં લાગો છો. એ લોકોને પણ ફાંસીવાળા કેદીઓ પાસેથી મોડું મરવાના હપ્તા વસૂલવા હોય ને ?

(કુસુમ/અશોક જમોડે, જૂનાગઢ)

* નમે તે સહુને ગમે કે નમો તો ગમે ?

- બંને અવસ્થા બધાને ગમે એ જરૂરી છે.

(ડૉ. મનહર વૈષ્ણવ, અમદાવાદ)

* ભારતીય પ્રજાનો મીજાજ, 'ટૂંકમાં પતાવો'નો રહ્યો છે. આમાં ભ્રષ્ટાચાર દૂર થવાના ચાન્સીઝ કેટલા ?

- આમાં 'ભ્રષ્ટાચાર' પણ ટૂંકમાં પતાવવાની વાત આવી ગઈ !

(સાધના પી. નાણાવટી, જામનગર)

* અશોક દવે, આપ લાખોપતિ છો કે કરોડોપતિ ?

- હકીપતિ.

(સદરૂદ્દીન ચારણીયા, રાજકોટ)

* માણસ, વાંદરા અને ગધેડાને સીંગડા કેમ નથી હોતા ?

- રખાવીને તમારે કામે ય શું છે ?

(ભારતી દેસાઈ, અમદાવાદ)

* પ્રેમિકા સ્વાર્થી અને મતલબી હોય છે. આપનો અનુભવ શું કહે છે ?

- આવી સ્ત્રી મારા સુધી પહોંચી પણ ન શકે !

(સાદીકઅલી માકડા, ગારીયાધાર)

ટ્રેનના કૂપેમાં અમે બે જ જણા. Coupe નો ઉચ્ચાર 'કૂપ' અને 'કૂપે' બન્ને થાય છે. (કૂપે એટલે ટ્રેનના ડબ્બામાં દરવાજાવાળું કમ્પાર્ટમૅન્ટ) ટ્રેનમાં મને મોડા પડવાની આદત નથી. મારૂં ચાલે તો, ટ્રેન પ્લૅટફૉર્મ પર મૂકાય એ પહેલા જ નહિ, કારખાનામાં એનો ડબ્બો બનતો હોય ત્યારથી પહોંચી જઉં... ટ્રેન ચૂકી જવાનો એટલો ડર લાગે છે.

૧૪-રાણીઓ ધરાવતો રાજવી રાણીગૃહની બહાર પલાંઠી વાળીને રાહ જોતો બેઠો હોય, એમ હું મારી સીટ અને સુવા-બુવાનું વ્યવસ્થિત ગોઠવીને, ધાર્મિક અંદાજમાં ગોઠવાઈ ગયો. (અશોકકુમાર, સિમિલી જરા ઢંગવાળી આપો. રાજવી પલાંઠા-બલાંઠા વાળીને ન બેસે... બ્રાહ્મણો બેસે અને.... બ્રાહ્મણ કોઇ 'દિ રાજવી હોય નહિ. ઠોકાઠોક બંધ કરો ! સૂચના પૂરી)

પણ તો ય.... ફલાઇટોમાં કે ટ્રેનોના ફર્સ્ટ-કલાસોમાં આપણી બેસવાની સ્ટાઇલ જરા પ્રભાવશાળી ખરી. કોક આવે તો લાગવું જોઇએ કે, ''છે કોઇ મોટો માણસ...!'' આમાં ખાસ કાંઇ કરવાનું હોતું નથી. અપ-ટુ-ડેટ કપડાં પહેરીને, એક ઢીંચણ ઉપર બીજો ઢીંચણ ચઢાવી, હાથમાં કોક ઇંગ્લિશ અને બીઝનૅસને લગતુ મૅગેઝીન રાખીને બેસવાનું. જેટલું આવડતું હોય એટલું ઇંગ્લિશમાં બોલવાનું. (એકલા એકલા નહિ... કોઇ આવે પછી !) કોક આવી પણ જાય તો એની સામે નહિ જોવાનું... મોંઢું જરા ભારમાં રાખવાનું, તો પર્સનાલિટી પડે. ઘણા લોકો આવા મોંઘા કૂપેમાં બેઠા પછી સાદી દીવાસળી વડે કાન ખંજવાળે અથવા મોટેમોટેથી બોલબોલ કરે છે. યૂ સી... ફલાઇટમાં કે ટ્રેનના કૂપેમાં બહુ સૉફ્ટ અવાજે બોલવાનું હોય છે. કાન-બાન તો ખોતરાય જ નહિ... આપણો કે બીજા કોઇનો ! ચાલુ ટ્રેન બીજાનો કાન ખોતરવા બેસો તો અન્ય મુસાફરોના ય ઑર્ડરો આવવા માંડે તો કમાણી ચોક્કસ થાય, પણ એ જરા સારૂં ન લાગે. અહીં 'ઍક્સક્યૂઝ મી' તો જરૂર ન હોય ત્યારે ય બોલતા રહેવાનું. ('સૉરી' અને 'થૅન્ક યૂ'ની જેમ 'ઍક્સક્યૂઝ મી'ની પાછળ ''હોં'' નહિ લગાવવાનું...બા ખીજાય.)

ઓકે. ફલાઇટ હોય કે ટ્રેન, બાજુમાં જે કોઇ આવે, વાતની શરૂઆત આપણે નહિ કરવાની. એક વાર હાળું મારાથી અમદાવાદ-મુંબઇની ફલાઇટમાં બાજુવાળાને પૂછાઇ ગયું'તું, ''મુંબઇ ઉતરવાનું....?'' પેલાએ ખીજાઇને મને કહ્યું, ''ના.. નીચે નડિયાદ દેખાય એટલે ભૂસકો મારવાનો છું...!'' આપણને એમ કે, એ બહાને સંબંધ-બંબંધ બંધાય. ! બંધાય તો કોક દહાડો ધંધામાં કામ આવે.

યાદ રાખો, દોસ્તો. એની સાથે એની વાઈફે ય સુંદર હોય, તો એકાદું લૅડીઝ-મૅગેઝીન સાથે રાખવું સારૂં. માંગ્યા વિના એનાથી, આપ્યા વિના આપણાથી અને જીવો બાળ્યા વિના એના ગોરધનથી રહેવાશે નહિ, એને આપણો સર્વપ્રથમ વિજય જાણવો. કોઇપણ સફળ ધંધા કે સંબંધમાં પ્રારંભિક મૂડીરોકાણ લાભદાયી મનાયું છે.

કપડાની થપ્પી વચ્ચેથી તાણીતુસીને માંડ ઝભ્ભો બહાર કાઢીએ, એમ આ જાડીયો દરવાજામાં શરીર ભરાવી ભરાવીને અંદર આવ્યો. આવું શરીર ઘસાવાને કારણે દરવાજા થોડા વીક પડી ગયા હતા. ખભે એણે બૅગ જેવું કંઇ લટકાવ્યું હતું, એટલે પરમેશ્વરે એને ત્રણ-ત્રણ છાતીઓ આપી હોય, એવું દેખાય. ખભે સસ્પૅન્ડર્સ પહેરેલા. (પહેરેલું પાટલૂન ઉતરી ન જાય, એ માટે '૩૦-'૪૦-ના દાયકાઓમાં, ખભાથી પાટલૂને પકડી રાખે, એવા પટ્ટા તમે ચાર્લી ચૅપલિન કે લૉરેલ-હાર્ડીની ફિલ્મોમાં જોયા હશે, એને 'સસ્પૅન્ડર્સ' કહેવાય ! એનું સ્થાન હવે કમરે બાંધવાના બૅલ્ટે લીધું છે.) ગોળ લીસ્સા ઘૂમ્મટ જેવા એના વિશાળકાય પેટ ઉપર હાથ પંપાળવાની મને લાલચ થઇ, પણ એમાં એ મને માલીશવાળો સમજી લે, તો આખા બૉડીની માલીશ આ ભાવમાં ન પોસાય. તડકામાં બહુ ગરમ થવાથી એના ગાલ પિગળી ગયા હશે, એટલે કાનની નીચે બન્ને ગાલ સૂકવવા મૂક્યા હોય, એવા લબડતા હતા. દાઢી નીચે સેક્યા પહેલાની ભાખરી ચોંટાડી હોય એવી એની ડબલ-ચીન ફૂલી ગઇ હતી. શિવજીના મંદિરની બહાર પોઠીયો મૂક્યો હોય, એમ જાડીયાનું નાક ઊપસી આવ્યું હતું. જાડીયાની ટોટલ સાઇઝ જોયા પછી મને લાગ્યું કે, કોઇ એકાદી ગુજરાતી સ્ત્રી પરણીને આને પહોંચી ન વળે...આના માટે ૮-૧૦ ફૂલ-સાઇઝના પંજાબી બૈરાં પરણે તો જ બધે પહોંચી વળે.

કૂપેમાં એ દાખલ થયો જ ઊંઘતો ઊંઘતો. જેટલું જોવાનું હોય, એટલું અધખુલા નયનોથી જોઇ લેતો હતો, એટલે મારા ખોળામાં ન બેઠો અને પોતાની સીટ ઉપર બેસીને પાછો હાલાં કરી ગયો. ઊંઘમાં એ મૃતદેહ સમો લાગતો હતો, પણ એ અત્યારે અક્ષરવાસી થઇ જાય તો હું નવાણીયો કૂટાઇ જઉં ને !

'આને આમ મરવા કે સુવા ન દેવાય' એ પ્રતિજ્ઞા લઇને મેં એને ઉઠાડયો, ''ઍક્સક્યૂઝ મી....'' મને આવી બધી વાતોમાં ખબર બહુ પડે કે, કોઇને ''એક્સક્યૂઝ મી'' કહી દીધા પછી એના ખભાને હલાવી જોવાનો હોય છે. જો એ ખતમ થઇ ગયો હશે તો ઢળી પડશે અને જીવિત હશે તો, ''હેહોહેહો'' કરતો ઝબકી જશે. બન્ને અવસ્થામાં ફક્ત બીજીવાળીમાં જ આપણે બીજી વાર ''એક્સક્યૂઝ મી'' બોલવાનું હોય છે.

એ ઊંઘમાં હતો એટલે ઝબકીને જાગ્યા પછી હું નહિ દેખાયો હોઉં, એટલે વાંકો વળીને પોતાની સીટ નીચે જોઇને બોલ્યો, ''યસ....!!!'' એટલું બોલીને, કોઇ હતું નહિ, એમ સમજીને બેઠા બેઠા જ પાછો સુઇ ગયો.

હું જાગતો બેઠો હોઉં ને સામેવાળો સુતો હોય, એ અવસ્થા મને માફક નથી આવતી. કહે છે કે, ઝેર પીધેલા માણસને ઊંઘવા ન દેવાય. એને જાગતો રાખવો પડે. આણે ઝેર તો નહિ પીધું હોય, પણ ઠેઠ મુંબઇ સુધી આ ઊંઘતો રહેશે તો હું ઝેર પી લઇશ, એવી શંકા મારા વડે કરાઇ. એકલો એકલો હું શું કામ બોર થઉ ?

ટ્રેન તો ક્યારની ઉપડી ગઇ હતી. તમારામાંથી જે કોઇ ટ્રેનમાં બેઠું હશે, એને ખબર હશે કે, ચાલ્યા પછી ટ્રેન હલહલ બહુ કરતી હોય. ટ્રેનો સ્થિતપ્રજ્ઞા નથી હોતી. એટલે આપણે પણ બેઠા બેઠા ડોલવાનું હોય છે. હું મને હલતો ન દેખાતો હોઉં કે, હલતી વખતે કેવો લાગું છું, પણ જાડીયો ઊંઘમાં ય ડાબે-જમણે હલહલ કરે જતો હતો. મેં એના જેવું હલી જોયું. બહુ સારો નહતો લાગતો, એટલે માંડી વાળ્યુ. પણ એને ઉઠાડવો જરૂરી હતો. આખા કૂપેમાં એકલો એકલો ટાઈમ કેવી રીતે કાઢવો ?

ફરીથી 'ઍક્સક્યૂઝ મી' વેડફી નાંખવાનો અર્થ નહતો. મૂડમાં હોઉં, ત્યારે હું ચ્યૂઇંગ-ગમ ચાવતો હોઉં છું. કંઇ પણ ચાવતી વખતે મને ફળદ્રુપ વિચારો બહુ આવે. મને થયું, એના નાકનું એક ફોયણું બંધ કરી દઉં, તો શ્વાસની તકલીફ ઊભી થવાના કારણોસર એ હડફ કરતો જાગી જશે. ઊંઘ્યા પછી ઉઠવાનો નહતો એટલે એનાથી ડરવાનો સવાલ નહતો. મારી ચ્યૂઇંગ-ગમ એના નાકના એક ફોયણાં પાસે ચોંટાડી દીધી. એક 'સુઉઉઉ...ટ' કરતો અવાજ સંભળાયો, અર્થાત્ કાચી સેકંડમાં એણે ચ્યૂઇંગ-ગમ નાકની મહીં ખેંચી લીધી હતી.

અંતીમ ઉપાય તરીકે,જાડીયાના માથા ઉપર કોઇ સામાન પછાડવો જોઇએ, એવો પ્લોટ કર્યો. સામાન પણ એનો હોવો જોઇએ. આપણો હોય તો ફુટી-બુટી જાય. એની બૅગમાં લૅપટૉપ હતું. એ જો પછડાય, તો થોડું ઘણું વાગે, ઢીમડું થાય અને મુબઇ પહોંચતા સુધી દર્દનો માર્યો જાડીયો કણસતો રહે. જોવાની મને મઝા આવે (મુસાફરીમાં કોઇને પીવાના કામમાં આવે, એ હેતુથી હું હંમેશા ટીંચર આયોડિનની શીશી સાથે રાખવાનો આગ્રહ રાખું છું. ભ'ઇ, આજે માણસ જ માણસના કામમાં નહિ આવે તો બીજું કોણ આવવાનું છે ? આ તો એક વાત થાય છે.)

એ સાલો ઘસઘસાટ ઊંઘતો હતો. ચુપકીથી એનું લૅપટૉપ ખેંચી લીધું. ઊભો થઇને જરા ઊંચાઇથી લૅપટૉપ એના માથે પછાડો, તો સરખું વાગે ય ખરૂં. ઊભા થઇને લૅપટૉપ નીચે એના માથાનું માપ લઇને પછાડવા ગયો, ત્યાં ટ્રેનમાં અચાનક આંચકો આવ્યો. બૅલેન્સ ગયું. હું પડયો. લૅપટૉપ મારા કપાળ ઉપર પછડાયું. ચીરો મોટો પડયો. લોહી દડદડદડ. દુઃખાવો ઠેઠ મુંબઇ સુધી. હું કણસતો પડયો રહ્યો.

જાડીયો હજી ઘોરતો હતો.

સિક્સર

- ચીન ૬૫૦-કી.મી. ભારતની અંદર ઘુસી આવ્યું છે. પાકિસ્તાન નિયમિત આપણા સૈનિકોને મારે છે. શ્રીલંકા અને બાંગલા દેશ મસ્તીથી અડપલાં કરે જાય છે. ભારત સરકારના પૅટનું પાણી ય હાલતું નથી.

- ચિંતા ન કરો. અમારો શામળીયો, મહાવીર સ્વામી, મહાદેવજી, રામચંદ્રજી, જલાબાપા કે ભગવાન સ્વામિનારાયણ બચાવી લેશે...આપણે લહેર કરો !

ફિલ્મ : 'પુષ્પક' ('૮૭)
નિર્માતા-દિગ્દર્શક : સંગીતમ શ્રીનિવાસ રાવ
રનિંગ ટાઈમ : ૧૩૧ મિનિટ્સ : ૧૪ રીલ્સ
થીયેટર : નટરાજ (અમદાવાદ)
કલાકારો : કમલ હાસન, અમલા, ટીનુ આનંદ, સમીર ખખ્ખર, ફરિદા જલાલ, લોકનાથ, કે. એસ. રમેશ.

હું સાધારણ કક્ષાનો મૂરખ છું, એ હું જાણું છું, પણ બહુ ઊંચા લેવલનો મૂરખ છું, એવું તો મારી પત્ની એકલી જ જાણે છે. આપણે શું કે, ઘરની વાત ઘરમાં જ રહે તો સારું, એ ધોરણે બહાર આ માન્યતાની અમે ખબર પડવા દીધી નથી... પણ ડીવીડી-ની દુકાનવાળાને હમણાં બધી ખબર પડી ગઈ. મેં 'પુષ્પક'ની ડીવીડી માંગી, તો એણે કન્નડા ભાષાની 'પુષ્પક' આપી. મે કીધું, મારે હિંદી 'પુષ્પક' જોઈએ છે, એમાં તો એ હસી પડયો ને એના સ્ટાફને હસાવવા મારી ફિલમ ઉતારતા બોલ્યો, 'સાહેબ, 'પુષ્પક' સાયલન્ટ ફિલ્મ છે... કન્નડામાં જુઓ, તમિળમાં જુઓ કે ચાયનીઝમાં...! શું ફરક પડે છે?' વધારે પ્રદર્શન ન થાય એટલે હું બોલ્યો નહિ, નહિ તો હું કહેવાનો હતો, 'ભ'ઈ, ભાષાની ખબર હોય તો અમારે હિંદીમાં હસવાનું છે કે ગુજરાતીમાં, તેની ખબર પડે ને!'

પણ તમે મારા જેટલા સ્ટુપિડ ન હો તો... (...એટલું બધું તો કોઈ ના હોય ને!) આંખ મીંચીને 'પુષ્પક'ની ડીવીડી લઈ આવો જ. આખા ભારતમાં નહિ, આખા વિશ્વમાં આવી ફિલ્મ બની નથી, જે સાયલન્ટ હોવા છતાં 'સાયલન્ટ ફિલ્મ'ના બેનરમાં ન આવે. '૩૦ પહેલાની હિંદી કે ઈંગ્લિશ સાયલન્ટ ફિલ્મ મૂંગી હતી, પણ સંવાદો કાં તો અભિનયના માધ્યમથી બોલાતા ને કાં તો ઈંગ્લિશમાં સ્ક્રીન પર લખેલી સ્ટ્રીપ વાંચવી પડે. અર્થાત, અવ્યક્તપણે ય સંવાદોની જરૂર તો પડતી.

કમલા હસનની આ ફિલ્મ 'પુષ્પક' કદાચ એક માત્ર એવી ફિલ્મ છે જે, બહુ હળવી રીતે સાબિત કરી આપે છે કે,આ આખી ફિલ્મમાં એક અપવાદરૂપે ય એવું દ્રષ્ય આવતું નથી, જ્યાં મારી મચડીને અદાકારોને મૂંગા રાખવા પડયા હોય. લેખક-દિગ્દર્શક સંગીતમ શ્રીનિવાસ રાવ બહુ સાહજીકતાથી બે કલાકની ફિલ્મમાં સાબિત કરી શક્યા છે કે, મૌન રહીને પણ અનેક વાતો થઈ શકે છે... ઘણું બધું કહી શકાય છે. વર્ષો પહેલા અમદાવાદની 'મધુરમ ટોકીઝમાં મહાન કોમેડિયન મેલ બૂ્રક્સની ફિલ્મ 'સાયલન્ટ મૂવી' જોઈ હતી. બે મિનીટ પણ તમે હસ્યા વિનાના રહી ન શકો, એવી મજ્જાની એ ફિલ્મ હતી, છતાં એમાં ય સંવાદોને બદલે આંગિક અભિનય તો અનેક હતા. આ મેલ બ્રૂક્સની એવી જ જોવી ગમે એવી ધૂંઆધાર કોમેડી 'The blazing Saddles' પણ તમને ગમશે. બાય ધ વે, અમદાવાદના ઘીકાંટા પર સૌથી છેલ્લે આવેલી આ મધુરમ ટોકીઝ 'મીયાં-મહાદેવ'ની ટોકીઝ કહેવાતી. સાહિત્યના બન્ને શોખિન દોસ્તો શંભુ રાવલ અને મઝહર ફારૂકીની ભાગીદારીમાં ચાલતા આ થીયેટર દ્વારા અમદાવાદને એક પછી અનેક ઈંગ્લિશ ફિલ્મો આપી હતી. એક જમાનામાં તો એ પરિમલ ટોકીઝના નામે ઓળખાતી, પછી એનું નામ 'લિબર્ટી' થયું ને બંધ પડયા પછી નવા પરીવેશમાં એને 'મધુરમ' જેવું મધુરું નામ અપાયું. કમનસીબે, જે સિનેમા ઘરોમાં જઈ જઈને આપણે મોટા થયા છીએ, એ બધા આજે બંધ છે. 'ખંડહર બતા રહા હૈ, ઈમારત બુલંદ થી...'ના ધોરણે હવે રીલિફ રોડ પર ફક્ત અશોક અને રૂપમ ટોકીઝ જ ચાલી રહી છે.

એ ટૉકીઝો ની માફક સાયલન્ટ ફિલ્મો ય હવે તો બંધ થઈ ગઈ. 'પુષ્પક' ફિલ્મ હતી તો તમિલનાડુની, પણ ભાષાની ઝંઝટમાંથી મુક્ત હોવાને કારણે કોઈ ઉપગ્રહવાસી (ET) પણ જુએ, તો ય સમજ ના પડી કે મઝા ના આવી, એવું ન થાય! ફિલ્મોના મૂલ્યાંકન બાબતે આપણી આ કોલમમાં એક વાત બહુ રીપિટ થાય છે કે, ફિલ્મના દિગ્દર્શકને વાર્તા કહેતા સરસ આવડે છે કે નથી આવડતી. સાઉથના દિગ્દર્શક સંગીતમ શ્રીનિવાસ રાવે તો મસ્ત રીતે ફિલ્મના માધ્યમ દ્વારા 'પુષ્પક' કીધી છે.

કમલ હસન યુવાન, હેન્ડસમ, ગરીબ અને સ્માર્ટ છે. નોકરીની શોધમાં ઈધર-ઉધર ભટકે રાખે છે. એ દરમ્યાન ફાઈવસ્ટાર હોટેલના એક જાદુગર (કે. એસ. રમેશ)ની દીકરી અમલા સાથે સાંયોગિક પ્રેમ થઈ જાય છે. અલબત્ત, કરોડપતિઓ કેવું જીવન જીવતા હશે, એના કેવળ સપનાં જોવાને બદલે એ બેઈમાનીથી ટેમ્પરરી ધનિક બની જાય છે. સતત દારૂ પીધે રાખતા કરોડપતિ (સમીર ખખ્ખર)ને રસ્તે બેભાન અવસ્થામાં પોતાના ઘેર ઊચકી લાવી, એને ફરી બેભાન કરી દે છે અને હોટેલના રૂમની ચાવી, રોકડા લાખો રૂપિયા અને ઘડિયાળ લઈને કમલ હોટેલમાં ખખ્ખરના રૂમમાં (જે સ્વીટ કહેવાય... ઉચ્ચાર 'સૂટ' કરો તો ય તમે સાચા છો.) પહોંચી જઈને પહેલું કામ અધધધ અંજાઈ જવાનું કરે છે. ખખ્ખરને મુશ્કેટાટ બાંધી ઘરમાં પૂરી રાખીને આ નિશ્ચિત થઈ જાય છે.

પણ કમલને એ વાતની ખબર નથી કે, એનું ખૂન કરવા એક પ્રોફેશનલ કિલર (ટીનુ આનંદ) એ જ હોટેલમાં ઉતર્યો છે. ખખ્ખરની પત્ની સાથે ખખ્ખરનો જ ભાઈ પ્રેમમાં છે અને ખખ્ખરનું ખૂન કરવા ટીનુને મોટી રકમ આપીને રોક્યો છે. ખૂન કરવા ટીનુ કોઈ ટ્રેડિશનલ હથિયારો વાપરવાને બદલે પોતે બનાવેલું હથિયાર વાપરવા માંગે છે. ફ્રોઝન આઈસ (થીજેલા બરફ)ના બનેલાં ખંજર તરત ઓગળી જાય ને કોઈ નિશાની ન રહે. ખૂનો કરવા ઉપર ટીનુનો પાકો હાથ હજી બેઠો ન હોવાને કારણે કમલને ભોંકી દેવાના તમામ પ્રયત્નો નિષ્ફળ જાય છે. આ બાજુ, એક સામાન્ય દૂધવાળામાંથી આટલી મોટી ફાઈવ-સ્ટાર હોટેલના માલિક બનેલા સેઠનો મહેનત કરીને માલદાર બનો-વાળો અભિગમ કમલને મોડે મોડે ય સમજાય છે, એટલે અપહૃત ખખ્ખરને છોડી મૂકે છે, પણ ચિઠ્ઠી લખીને એની વાઈફનો બધો ભાંડો ફોડી નાંખે છે. વાઈફ (રમ્યા)ને પણ છેલ્લે પોતાની ભૂલ સમજાતા... તેમ જ, આટલું મોટું નુકસાન ફક્ત શરાબને લીધે થતું રહ્યું છે, એ સ્વીકારીને ખખ્ખર શરાબને તિલાંજલિ આપી દે છે. દરેક પ્રેમીઓ મિલન પામી શકતા નથી, એ ઉક્તિ મુજબ, કમલ અને અમલાનું મિલન પણ થઈ શકતું નથી ને ફિલ્મ પૂરી થાય છે. ફરી કંગાળ બનેલો કમલ ફરી પાછો બેકારોની લાઈનમાં ઊભો રહી જાય છે.

ફિલ્મ કેવી મનોરમ્ય બની છે, એ તો જુઓ તો જ ખબર પડે. મૂંગી ફિલ્મ બનાવવાનો આવો પ્રયોગ વિશ્વમાં કદાચ પહેલી વાર થયો હોવા છતાં, પ્રયોગાત્મકતા આપણા માથે મારવામાં નથી આવી કે, પ્રયોગો એ લોકો કરે ને ભોગવીએ આપણે! ઓન ધ કોન્ટ્રારી, પહેલેથી કહી દીધું ન હોય કે આ સાયલન્ટ ફિલ્મ છે, તો આખી ફિલ્મ પૂરી થતા સુધીમાં યાદ પણ આવતું નથી કે, ફિલ્મમાં કોઈ બોલતું કેમ નથી? અરે, બોલવાની જરૂરત જ ઊભી થતી નથી.

અને એમાં ય, કમલ હસન જેવો મસ્ત હીરો હોય, એમાં જ વાતાવરણ ખુશનુમા થઈ જાય! તમે તો છેલ્લા દસેક વર્ષ પહેલાનો કમલ જોયો હોય... આ તો એની ધૂમધામ જુવાની વખતની ફિલ્મ છે, એટલે કેવો હેન્ડસમ લાગતો હશે! એક્ટર તરીકે સાઉથના કોઈ પણ હીરોનો ય એ સર્વોપરી છે. ધાર્યું હોય તે મબલખ કમાણી કરી શક્યો હોત, પણ ફિલ્મે ફિલ્મે કંઈક નવું કરી બતાવવાની એની તૈયારીને કારણે દર વખતે એક નવો કમલ હસન જોવા મળ્યો છે. યાદ છે ને, ફિલ્મ 'અપ્પુ રાજા'માં તો એ વ્હેંતીયો પણ બને છે? દર્શક માની ન શકે કે, પોણા છ ફૂટનો કમલ માત્ર અઢી ફૂટનો કેવી રીતે થઈ જાય?

સખત ઈમ્પ્રેસ થઈ જવાશે જો એના એ વ્હેતીયાપણાનો રાઝ તમને જણાવીશ તો! વ્હેંતીયો બનવા માટે શૂટિંગના મિનિમમ કલાક પહેલા કમલ હસનને પોતાના બન્ને પગ પાછળથી ઉપરની તરફ કસોકસ બાંધી દેવા પડતા. અર્થાત, ચાલવાનું ઢીંચણ પર ઢીંચણ ના શેઈપ ના શૂઝ પહેરવાને પાટલૂન એવું સિવડાવવાનું કે વાળેલા પગ ઢંકાઈ જાય. ઓહ... પગના પંજા ય સાવ ટટ્ટાર કરી દેવાના, એ કેટલું પીડાદાયક હશે? કમલે એ કરી બતાવ્યું. અફ કોર્સ, ફિલ્મમાં એ જેટલી વાર વ્હેંતીયો બને છે એ બધી વાર એને આ પગ વાળવા પડયા નથી. ઘણા દ્રષ્યો ફોટોગ્રાફીની કમાલ છે તો કેટલાકમાં એ જમીન પર ઊભો હોય ત્યાં ખાડો હોય. આજુબાજુનો ખાડો પૂરી દેવાય અને દર્શકોને ઢીંચણ સુધીના બૂટવાળો ભાગ જ દેખાય.

પણ કમલ હસને દરેક ફિલ્મમાં આવા પ્રયોગો કર્યા છે. આ 'હસન' નામથી એ મુસલમાન હશે, એવી ભ્રમણા ઊભી થાય. એક્ચ્યુઅલી, કમલ તો તમિલનાડૂના પરમાકુડી ગામનો શુદ્ધ બ્રાહ્મણ છે. એના સંસ્કૃતના વિદ્વાન એડવોકેટ પિતાના બાળપણના જીગરી મુસલમાન સ્વાતંત્ર્ય સેનાની દોસ્ત યાકુબ હસનની યાદ કાયમ રાખવા કમલની પાછળ હસન જોડી દેવાયું. જોકે, બીબીસી ઉપર કરણ થાપરને આપેલા ઈન્ટરવ્યુ મુજબ, કમલે ચોખવટ કરી છે કે, સંસ્કૃત 'હસન' એટલે 'હાસ્ય' અર્થ થાય છે. યાકુબ હસનવાળી સ્ટોરી મીડિયાએ ઉપજાવી કાઢેલી છે. નહિ તો કમલ હસનનું અસલી નામ તો 'પાર્થસારથી' છે.

કમલ હસનનું ફેમિલી ય બહુ ફેમસ છે. એનો મોટો ભાઈ ચારુ હસન એડવોકેટ અને ફિલ્મ સ્ટાર હતો. એની દીકરી સુહાસિની સાઉથની મોટી સ્ટાર ગણાય, જે અભિષેક બચ્ચનની ફિલ્મ 'ગુરુ' બનાવનાર દિગ્દર્શક મણીરત્નમની પત્ની થાય. કમલની દીકરી શ્રુતિ હસન તો અત્યારે ય હિંદી ફિલ્મોમાં સક્રીય છે, જે હિંદી ફિલ્મોની પૂર્વ હીરોઈન સારિકાની દીકરી થાય. કમલ હસનને સ્ત્રીઓ સહેજે માફક આવી નથી (અથવા તો, બહુ માફક આવી ગઈ છે!) એનો નિર્દેશ એ વાતથી મળે છે, કે એક જમાનાની સાઉથની અત્યંત સુંદર અને ભારોભાર સેક્સી દેખાવની હીરોઈન શ્રીવિદ્યા સાથે એને પતિપત્ની જેવા જ સંબંધો હતા. તૂટી ગયા પછી શ્રીવિદ્યા બ્રેસ્ટ કેન્સર થતા હજી હમણાં ૨૦૦૬માં એ ગૂજરી ગઈ, ત્યારે કમલ એની બાજુમાં હતો. એ પછી સ્વર્ગની અપ્સરા જેવું મોહક સૌંદર્ય ધરાવતી હીરોઈન વાણી ગણપતિ સાથે કમલના લગ્ન થયા. વાણી પછી સારિકા સાથે લિવ-ઈન રીલેશનશીપ રાખ્યા પછી ય લગ્ન તો કર્યા, પણ એ દરમ્યાન કમલનાથ બીજી હીરોઈન સિમરન બગ્ગા સાથે પ્રેમમાં જકડાયા. સિમરન કમલથી ૨૨ વર્ષ નાની છે. સિમરન કોઈ કારણ આપ્યા વગર એની ઉંમરના બીજા ધનવાન પ્રેમી સાથે ભાગી ગઈ, એટલે કમલ જાણે રાહ જોઈને બેઠો હોય, એમ બીજી જાજરમાન એક્ટ્રસ ગૌતમી તાડીમલ્લા સાથે ઢગલાબાજી શરૂ કરી, જે અત્યાર સુધી તો ચાલે છે. બન્ને લગ્ન કરવાના નથી. બન્ને હવે સચોટ માને છે કે, પ્રેમ કરવા માટે લગ્ન કરવાની જરૂરત નથી. આજ કાલ જેની ફેશન ચાલી છે, તે 'લિવ-ઈન-રીલેશનશીપ'થી બન્ને પતિ-પત્નીની જેમ રહે છે. કરોડપતિ બનતો સમીર ખખ્ખર આપણો ગુજરાતી છે. ખૂબ સારા આ કલાકારે સારા ય હિંદુસ્તાનમાં 'નૂક્કડ' બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ ટીવી સીરિયલના જમાનામાં 'ખોપડી'નો કિરદાર કરીને પ્રચંડ નામના મેળવી હતી. ડીટ્રોઈટ અમેરિકામાં મારા ભાઈ દેવાંશુ દવેને ત્યાં સમીર થોડો વખત રહેતો હતો. હાલમાં તે ઈન્ડિયા છે, પણ શું કરે છે, તેની માહિતી નથી.

ટીનુ આનંદ પ્રખ્યાત ફિલ્મ લેખક ઈન્દર રાજ આનંદનો પુત્ર થાય. રાજ કપૂરની ફિલ્મો આહ, આગ, અનાડી અને સંગમ તેમ જ અમિતાભ બચ્ચનની ફિલ્મ 'શહેનશાહ' ઈન્દર રાજ આનંદે લખી હતી.

આ ફિલ્મમાં હ્યૂમર હળવી અને સાતત્યપૂર્ણ છે. એકે ય જગ્યા હાસ્ય વગરની નથી, પણ એકે ય જગ્યાએ હસાવવાનો પ્રયત્ન પણ નથી કર્યો. એ વાત જુદી છે છે કે, આવા સરસ દિગ્દર્શકે પ્રેક્ષકોને હસાવવા માટે વિકૃત હાસ્યનો મોટા પ્રમાણમાં ઉપયોગ કર્યો છે. પબ્લિક ટોઈલેટ, બગલને સુગંધીદાર બનાવવાનો નુસ્ખો, ભરાવદાર છાતી ધરાવતી સફાઈ કામદાર છોકરીના સ્તનોનો ઉભાર જોવા પેંતરા કરતો ચાલીનો ડોસો, નાકના વાળ કાપવા, ટોઈલેટના સ્ટૂલનું પેકેટ બનાવીને કમલ બહાર નાંખવા જાય છે, એમાંથી ઊભું કરેલું હ્યૂમર બેહુદું લાગે છે. આ બધાને બદલે, અનેક પ્રસંગો ઊભા કરીને હાસ્ય નિપજાવી શકાયું હોત. જેમ કે, એક દ્રષ્યમાં કામવાળી કમલની ડિગ્રીના કોન્વોકેશન ફોટા ઉપર કમલની સ્લીપર મૂકી દે છે અથવા એક લોઅર મિડલ-કલાસનો માણસ કમલ સવારે જોર કરી કરીને ટૂથપેસ્ટમાંથી પેસ્ટ કાઢે છે. હસાવવા માટે પેલા બધા દ્રષ્યો વાપરવાની આવા કાબિલ દિગ્દર્શકને જરૂર પડવી ન જોઈએ. 'પુષ્પક'માં જે હોટેલમાં શૂટિંગ થયું છે, તે બેંગલોરની ફાઈવસ્ટાર 'હોટેલ વિન્ડસર મનોર' છે. નીટ એન્ડ ક્લીન ફોટોગ્રાફીને કારણે આખી ફિલ્મ ખૂબ ઉજળી લાગે છે. ફરીદા જલાલ અમલાની મમ્મીના રોલમાં છે. એક્ટીંગ બતાવવાનો મોકો તો હીરો-હીરોઈન સિવાય ભાગ્યે જ કોઈને મળ્યો છે. સાઉથની ફિલ્મો આમે ય આપણે જોઈ ન હોય, એટલે હોટેલનો માલીક બનતો આલોકનાથ કે અમલાનો જાદુગર પિતા બનતો કે. એસ. રમેશ ત્યાં કેટલા પોપ્યુલર છે, તેની આપણને ખબર ન હોય. ફક્ત રૂ. ૩૫ લાખમાં બનેલી આ ફિલ્મ આજે ય ભલે ને રીમેઈકમાં બનાવવી કેટલી અઘરી હશે, એનો અંદાજ એ વાત પરથી આવી શકે છે કે, રીમેઈક તો જાવા દિયો, બીજા કોઈએ હજી સુધી બીજી કોઈ સાયલન્ટ ફિલ્મ બનાવવાનો ય વિચાર કર્યો નથી. કહે છે ન કે, Master pieces are never made twice.

* શાહજહાંએ એની પત્ની મુમતાઝની યાદમાં તાજમહાલ બનાવ્યો. તમે શું વિચારો છો ?
- હું તો વિચારી શકું છું. આવું કંઈ બનાવવામાં પૈસા વેડફી ન નંખાય !
(ડી. કે. માંડવીયા, પોરબંદર)

* પાકિસ્તાનના હૂમલાને ક્લીન-ચીટ આપવામાં સંરક્ષણ મંત્રી ઍન્ટનીએ પાર્લામેન્ટમાં પાછું ફેરવી નાંખ્યું કે હૂમલો આતંકવાદીઓનો હતો.
- મેં ટીવી પર જોયું હતું. તમે વિચાર તો કરો, આટલા મોટા દેશનો સંરક્ષણ મંત્રી માત્ર ત્રણ જ લાઈન બોલવાની હતી, એ 'વાંચીને' બોલે છે. વડાપ્રધાન ૧૫ ઓગસ્ટનું 'ભાષણ વાંચીને' કરે છે. સોનિયા તો છીંકો ય વાંચી વાંચીને ખાય છે. સાલું, આખા કોંગી સર્ક્સમાં એક તો માનપાત્ર જોકર હોત...!
(પુષ્પેન્દ્ર નાણાવટી, જામનગર)

* હવે લશ્કર-એ-તોઈબાના આતંકવાદી અબ્દુલ કરીમ ટુંડા પાછળ સરકાર કરોડો રૂપિયા ખર્ચશે....
- કોંગ્રેસ સરકારનું સૂત્ર છે, 'મેહમાં જો હમારા હોતા હૈ, વો ''દેશ સે'' પ્યારા હોતા હૈ..'
(રોહિત આઈ. દવે, હાલોલ)

* ડોલર સામે રૂપિયો સતત ગગડતો કેમ જાય છે ?
- રૂપિયો નહિ... દેશ કહો.
(હિતેશ દેસાઈ, તલીયારા-ગણદેવી)

* ડિમ્પલ કાપડીયા ફરી ફિલ્મોમાં આવી રહી છે. એની સામે તમે હીરો તરીકે આવો કે નહિ ?
- બેન. તું મારા અને ડિમ્પુ કરતા નાની છે. તારાથી ડિમ્પલ નહિ, 'ડિમ્પલબેન' બોલાવું જોઈએ.
(મેઘાવી હેમંત મેહતા, સુરત)

* આપના જેવા પ્રખર જ્ઞાની પુરૂષે રાજકારણમાં ઝંપલાવવાની જરૂરત છે. સુઉં કિયો છો ?
- મારા વ્યક્તિત્વની આટલી ગુપ્ત બાતમી તમારા સુધી કેવી રીતે પહોંચી ગઈ ?
(અરવિંદ પટેલ, જામનગર)

* મેહનત કરવા છતાં ફળ ન મળે તો શું કરવું ?
- ફ્રુટવાળાની દુકાને જવું.
(ડાહ્યાભાઈ ચૌધરી, બદપુરા-માણસા)

* આ કૉલમમાં તમે ફિલ્મ દિગ્દર્શક મહેશ ભટ્ટને 'બાસ્ટર્ડ' કીધા છે. તે યોગ્ય છે ?
- આવો ઈલ્કાબ મેં એમને નહિ, મહેશ ભટ્ટે પોતાને આપ્યો છે. ફિલ્મ 'અર્થ' વખતે તેમણે ઉઘાડેછોગ ગૌરવપૂર્વક આ જાહેરાત કરી હતી.
(જગદીશ સચદે, મુંબઈ)

* ગલીના કૂતરાં અને રાજકારણીઓ વચ્ચે શું ફરક ?
- જવાબ તમે આપી દીધો છે.
(મુગ્ધા ઉલ્લાસ વોરા, આણંદ)

* પાકિસ્તાની વિદેશ મંત્રી હિના રબ્બાનીના રૂપથી અંજાઈને મારો એક દોસ્ત પાકિસ્તાની ટીવી જ જોયે રાખે છે.
- દોસ્તના નામે તમે પણ જલસા કરો છો !
(નલિન હ. ત્રિવેદી, જામનગર)

* તમારા પ્રિય જામનગરમાં દિવાળી કરવા કેમ નથી આવતા ?
- પત્નીનું પણ પ્રિય જામનગર છે, એટલે.
(મહિન્તા મિલન ત્રિવેદી, જામનગર)

* જે પરિવારમાં સાસુ માં બનીને રહે તે પુત્રવધૂ દીકરી બનીને રહે, એ ઘર સુખી જ હોય. તમે શું માનો છો ?
- આ ફેરફાર પહેલા વિચારી લેવા જેવો હતો. હવે એકની એક સ્ત્રીને નવેસરથી માં કે દીકરી ન બનાવાય ! બા ખીજાય !
(ઉષા જગદીશ સોતા, મુંબઈ)

* ઘણા લોકો ખાવા માટે જ જીવતા હોય છે, એમનું શું કરવું ?
- રસોઈયો રાખી લેવો.
(મનિષા એન. ઠક્કર, મુંબઈ)

* બધા ગોરધનોને પારકા બૈરાં જ કેમ વધુ ગમે છે ?
- સહકારી બૅન્કોમાં વ્યાજ વધારે મળે !
(મયૂરી ભાવેશ વોરા, જોરાવરનગર)

* શું વાઈફો બૉયફ્રેન્ડ્સ રાખી શકે ?
- હા, પણ એ પૂછવા નહિ આવે !
(ફિરોઝ ડી. ગાર્ડ, અમદાવાદ)

* ગાંધીજીના ત્રણ પૈકીનો ક્યો વાંદરો તમને વધુ ગમે છે ?
- મારી પસંદગી માણસોમાં વધારે છે.
(કેશવ કક્કડ, અમદાવાદ)

* પિતાનું વચન નિભાવવા શ્રીરામ ૧૪ વર્ષના વનવાસમાં ગયા... આજે ઘરડાના ઘરમાં મોકલે છે, એવું કેમ ?
- બધા દીકરા રામ ને બધા પિતા દશરથ નથી હોતા.
(ભક્તિ એમ. કારીયા, મુંબઈ)

* તમારા સિવાય ગુજરાતના શ્રેષ્ઠ પાંચ હાસ્યલેખકો ક્યા ?
- પહેલા તો એ પૂછો કે શ્રેષ્ઠ કે ફાલતુ, આખા ગુજરાતમાં ટોટલ પાંચ હાસ્યલેખકો છે ખરા ?
(કિશોર સોમાણી, રાજકોટ)

* પુરાતનકાળથી સ્ત્રી સાથે લાલ રંગ વણાયેલો છે. લીલો કે પીળો કેમ નહિ ?
- તમને એક રંગવાળી મળી હશે.. બાકીના બધાને તો મેઘધનૂષ છે.
(ભરત ડી. સાંખલા, ડીસા)

* 'પ્રેમીપંખીડાઓનો આપઘાત'. આમાં પંખીઓને કેમ બદનામ કરવામાં આવે છે ? કોઈ પંખી આપઘાત કરતું નથી.
- ઓકે. હવેથી 'પ્રેમીજનાવરોનો આપઘાત' એવું લખીશું.
(રમેશ બી. મેહતા, જૂના ડીસા)

* 'બા ખીજાય... બા ખીજાય' વાંચીને હવે અમારા બા ય ખીજાવા માંડયા છે...
- તમારા બાપુજીનું ય અમારા બાપુજી જેવું જ લાગે છે !
(શિવાની/હિમાની વોરા, જોરાવરનગર)

* 'ઍનકાઉન્ટર' પુસ્તકરૂપે પ્રગટ થાય ત્યારે વિમોચન કરવા કોને બોલાવશો ?
- ત્રણ પુસ્તકો તો પ્રગટ થઈ ચૂક્યા છે, પણ ચોથાનું વિમોચન કરવા નાના પાટેકરને બોલાવીશું. અબ તક છપ્પન !
(નીતિન ઉપાધ્યાય, જામનગર)

* અશોકજી, તમે લગ્ન પહેલા સુખી હતા કે પછી ?
- તમે 'કોના' લગ્ન.. નો ઘટસ્ફોટ કર્યો નથી.
(ફખરી બારીયાવાલા, ગોધરા)

* આજના રાજકીય વાતાવરણમાં નરેન્દ્ર મોદીનો કરિશ્મા હવે ચાલી શકશે ખરો ?
- તમે દેશની હાલત વિશે જે કાંઈ જાણતા હો. મોદીને બાજુ પર રાખીને ફક્ત એક વ્યક્તિનું નામ આપો. જે વડાપ્રધાન બનવા માટે એમનાથી વધુ લાયક તમને લાગતા હોય !
(હસમુખ વૈદ્ય, નવસારી)

* હવે બત્રીસ લક્ષણા પુરૂષો થાય છે ખરા ?
- કેમ, મારામાં તમને ક્યું લક્ષણ ઓછું દેખાયું ?
(મીરાં કે. સોઢા, સુરેન્દ્રનગર)

કેવી શરમની વાત છે કે, હજી આપણા પવિત્ર દેશમાં કોઈ સુંદર સ્ત્રીને છુપાછુપી જોતા રહેવું, એ ફફડાટનો વિષય મનાયો છે. એમને જોવાની સગવડ કેવળ મવાલીઓ માટે જ નથી... આપણા જેવા સારા ઘરનાઓ ય સ્ત્રીઓને જોઈને ધન્ય થઈ જઈએ છીએ. જેમ ગરીબ બાળક કેડબરીનું પોસ્ટર જોઈને રાજી થાય... હાથમાં કશું ન આવે! પણ જોતા પકડાઈ ગયા, એટલે હેએએએ... ય ક્યો મોટો ગૂન્હો કરી નાંખ્યો હોય, એમ જાલીમ જમાનો તમને માફ નથી કરતો. સ્ટુપિડો એ નથી સમજતા કે, સુંદર સ્ત્રીને સેકંડો સુધી તાકતા રહેવામાં જાહોજલાલી છે. ગોઠવણ છે, જોખમો છે અને તક છે. જોવાથી મન પ્રસન્ન થાય છે, ચિત્તને શાંતિ મળે છે અને આવનારી હજારો ઘડીઓ નવા સપના જગાવે છે, ભલે ફળે નહિ.

તમે જોયું હશે, ગાર્ડનમાં ડોહા એકલા બેઠા હશે અને હમણાં ઢળી પડશે, એવો ભ્રમ આપણને થયે રાખે, પણ ચાલવા નીકળેલી કોઈ સરસ મજ્જાની સુંદરીને દૂરથી આવતી જુએ, એટલે ગેસ પર પાપડ સેકવા મૂકો અને અગ્નિ અડતા જ પાપડ કેવો આડોઅવળો-વાંકોચૂકો વળીને કડક થઈ જાય છે, એમ કાચી સૅકન્ડમાં ડોહા ટટ્ટાર થઈ જાય છે. તારી ભલી થાય ચમના, પાછળના બાંકડે અમે ય બેઠા છીએ... જરા જુવાનીયાઓનો થોડો લિહાજ રાખો. તમારા માં-બાપ આવા સંસ્કાર આલતા ગયા છે કે, દેશનું યૌવનધન બાંકડે બેઠું હોય છતાં તમે સીધા રહો નહિ!

સુંદર સ્ત્રીને જોવી, જોતા રહેવું અને પકડાવવું નહિ, એમાં વિજ્ઞાન ભલે ન હોય, પણ કલા નિશ્ચિતપણે છે. આત્મવિશ્વાસ તો ખોબા ભરીભરીને જોઈએ. સ્ત્રીઓના દરેક વર્ગને સમાન પ્રાથમિકતા અને પ્રાધન્ય આપવું, એ ઉમદા પુરુષોના લક્ષણ છે. જોતા રહેવામાં ભાગ્ય ખુલી પણ જાય (ભલે પેલીના ખુલેલા ભાગ્ય બંધ થઈ જાય!) એટલે જ ઘણા તો જ્યાં જાય ત્યાં દરવાજો સાથે લેતા જાય છે... જ્યાં જગ્યા દેખાય ત્યાં જાતે દરવાજો ખોલીને ઘુસી જવાનું... ખટખટાવવાની લમણાંઝીંક પણ નહિ!

ઋષિમુની થઈ ચૂકેલા ગોરધનોને પરમેશ્વરે આ સગવડ આપી નથી. કહે છે કે, ત્રણ પ્રકારના પરિણિત લલવાઓ સુંદર સ્ત્રીઓને જોતા નથી. (૧) કોઈની નહિ ને કેવળ પોતાની જ પત્ની પાછળ ગાન્ડા હોય, સાલાઓ! (૨) જેના દાંતમાંથી સતત બદબૂ આવતી હોય, એવા ગોરધનો અને (૩) જેના શરીરના મોટા ભાગના પાર્ટ્સ નિવૃત્ત થઈ ચૂક્યા હોય! અને (૪) પરસ્ત્રીને જોવાથી જેના બા ખીજાતા હોય.

આવા જાતકો સિવાય બાકીના સહુની જીંદગીઓ હરીભરી હોય છે. સામે સુંદર સ્ત્રી ઊભી હોય ને જુઓ એમાં પાપ નથી... ન જુઓ તો તમારામાં ક્યાંક કશે ખામી છે, એ સિદ્ધ થાય! મારી તો જનસમૂહને સલાહ છે કે, આમાં તો બા ખીજાય તો ય પરવાહ કરવાની ન હોય...! સુઉં કિયો છો? બાકી ચરીત્ર-ફરીત્રના ફાંકા ફક્ત કદરૂપા માણસો મારતા હોય છે, જેઓ જાણે છે કે, તાકી તાકીને તૂટી જઈશું તો ય અમારી સામે કોઈ જોવાની નથી. ખોટું પેટ્રોલ બાળવાને બદલે આધ્યાત્મિકતા અને નિષ્કલંક ચરીત્રની વાતો કરવા માંડો તો ઘરમાં તો આબરુ રહે...! 'હાથ ન આયા ખટ્ટા હૈ'વાળા આ ભાવકોને 'એકલા પડયા પછી' સુંદર સ્ત્રીઓના સપના જોવાની આદત પડી હોય છે ને એમાં જ એ દુઃખીયાઓ સુખી છે... હવે કોઈ પંખો ચાલુ કરો...!!

ભૂજ-માંડવી તરફના કેટલાક કચ્છી યુવાનોએ પૂછાવ્યું છે કે, 'પર સ્ત્રી તો માતા સમાન કહેવાય, એમા ય આપણે પરિણિત હોઈએ, છતાં કોઈ સુંદર સ્ત્રીને જોતા રહેવામાં પાપ ન નડે?'

તમારા બધાની ભલી થાય, ચમનાઓ... કચ્છના રણમાં એક લીલું ઝાડ ઊગ્યું હોય, તો નજર જાય જ કે નહિ? જુઓ સાધકો, કોઈ પુરુષ રક્તપીત્તિયાની સામે રૉમેન્ટિક નજરે તાક તાક કરવાનો નથી. ફૂલો રજનીગંધાના જોવાય... ઈજમૅટના નહિ! બહુ મોટો દંભી પણ કબુલ કરશે કે, સુંદર સ્ત્રીને જોવાથી મન પ્રસન્ન રહે છે. આમાં ચરીત્ર અભડાવાની શક્યતા પાતળી છે. તમે જેને જોતા હો, એને બીજા પચાસ જોતા હોય ને એને એમાં કાંઈ નવું ય ન લાગતું હોય. નૉટ ઑન્લી ધૅટ, પણ એ ગમે તેટલી સુંદર હોય, આપણે એને એકલીને જોઈ લીધા પછી બીજીઓને માં-બહેન થોડી ગણવાની છે? આ તો એક વાત થાય છે. આંખો ચોખ્ખી રાખવા આંખમાં મધ નાંખવાનું ઘઈઢીયાઓ કહે છે, પણ સામે મધપૂડો પડયો હોય ત્યારે આંખોમાં ચમચી-ચમચી મધ રેડવામાં ટાઈમો બગાડવાના ન હોય? બા ખીજાશે નહિ... ધોઈ નાંખશે!

આમાં તો આવડતે ય જોઈએ. જોતી વખતે પકડાઈ ન જવાય અને ખાસ કરીને વાઈફો પાસે તો સહેજ બી પકડાઈ ન જવાય, એવા બાહોશ ગોરધનો તો આમે ય ધરતી પર ઓછા રહ્યા છે. એ જમાના તો ગયા...!

એક્ચ્યૂઅલી... અનેક લોકોની ઉપસ્થિતિ હોવા છતાં આપણને મનપસંદ સ્ત્રીને મન ભરીને તાકતા રહેવું, એ કોઈ રમત નથી. અનેક ગોરધનોએ આમાં તો ગ્રેજ્યુએશન કર્યું હોય છે. શોપિંગ મૉલ હોય, પાર્ટી-શાર્ટી હોય, સામેના ફલૅટની બારી હોય, ટ્રાફિક-સિગ્નલ પર બાજુની ગાડી હોય, ઓફિસમાં વર્ષોથી ઝંખતા હો, એ સાલી સામે ય ન જોતી હોય કે રસ્તે ચાલતા એક નજર જોઈ લેવાની જાહોજલાલી પ્રાપ્ત કરવાની હોય... આ બધામાં આર્ટ, હિંમત, જોખમ અને પરખશક્તિ તો જોઈએ, ભ'ઈ! કોક હાળી રાજી થઈને વળગવા આવે, તો લેવાના દેવા પડી જાય! ભચાઉ, વાંકાનેર અને ઉત્તરસંડા બાજુના મિત્રો, ખાસ યાદ રાખો કે, સુંદર સ્ત્રીને જુઓ, એ તમારી જવાબદારી બનવી ન જોઈએ. ભાઈને કોઈ લેતું ન હોય ને બહેનને કોઈ જોતું ન હોય, એવા મામલાઓમાં શન્ટિંગ જલ્દી થઈ જાય છે, પણ આપણે પડવાનું ન હોય! દોસ્તો, સુંદર સ્ત્રીને જોવી, એ જવાબદારીનું કામ હોવા છતાં જવાબદારી માથે ન પડવી જોઈએ. જુઓ એટલે ખુશ તો બધીઓ થતી હોય, પણ જેને ને તેને ખુશ ન કરાય!

સાચો હૂન્નર સુંદર સ્ત્રીને જોતા પકડાઈ ગયા પછી કાઢવામાં આવતા બહાનાઓમાં આવે છે. માની લો કે, તમે દ્રષ્ટિની શહેનશાહી ભોગવી રહ્યા છો એ જ વખતે, રૂ. ૨૮,૦૦૦ની શેરવાની ઉપર કબુતરું ચરકે એમ વાઈફ જોઈ જાય તો શું જવાબ આપો? ગભરાઈ નહિ જવાનું. જરા હિંમત રાખવાની અને હાથવગુ કાંઈપણ કહી દેવાનું, 'ઓહ... પેલા બહેનની પાછળ ઊભેલા માણસને ક્યાંય જોયો લાગે છે!' અથવા 'પેલી છોકરી દેખાય છે એ હમણાં સુધી તો ગાંડાની હૉસ્પિટલમાં હતી... સાલી પાછી ય આઈ ગઈ?' અથવા 'ઓહ... આ પેલી ઊભી છે, એ આપણા સુધીરભ'ઈની વાઈફ પ્રજ્ઞા તો નહિ...?' (અહીં પ્રજ્ઞાડી ખરેખર ખૂબ કદરૂપી હોવી જોઈએ, એવીનું જ નામ લેવાનું, તો વાઈફ રાજી થાય...!) આવી ઈમરજન્સીના તબક્કે કેટલાક પ્રતિભાશાળી ગોરધનો અચાનક આંખમાં ફોતરું પડયાનું નાટક કરે છે ને પકડાતા નથી!

શું સ્ત્રીઓ હેન્ડસમ પુરુષોને જોતી હશે ખરી?

આહ ... હેન્ડસમને જ જોતી હોય! ફરક એટલો કે, આ વિદ્યામાં આપણે ગ્રેજ્યુએશન તો એ લોકોએ માસ્ટર્સ કર્યું હોય છે. તમને ખબર પડવા ન દે કે, એના લશ્કરો ક્યાં લડી રહ્યા છે! ચરીત્રને મામલે સ્ત્રીઓ પણ પુરુષો જેટલી જ શુદ્ધ છે... એક ઈંચે ય વધારે નહીં... જો સુંદરતા જોવાની વૃત્તિને તમે ચરિત્ર સાથે જોડતા હો તો!

સુંદરતાને જોવાથી કોઈ ચરિત્ર અશુદ્ધ થતું નથી. નહિ જોવાથી દહાડો અને રાત અશુદ્ધ થાય છે.

સિક્સર

- આસારામના કેસમાં ભાજપ ઉઘાડો પડી ગયો છે. એના ઉપર ચઢી બેસવાની કોંગ્રેસ પાસે ઉજળી તક છે, છતાં ભાજપની માફક એ લોકો ય એક અક્ષર બોલતા નથી... કારણ?

- બન્ને પાર્ટીઓને પ્રજા કરતા આસારામોની વધુ જરૂર છે!

ઍનકાઉન્ટર 16-06-2013

ડાયાબીટીસ... આટલો ઝડપથી ''મટી''જાય ?

દુલ્હન એક રાત કી

ધર્મપુત્ર ('૬૧)

ઍનકાઉન્ટર 11-08-2013

ઘણાં ઘરોમાં....

ઍનકાઉન્ટર 18-08-2013

હોટલની બહાર

'ખાનદાન' ('૬૫)

ઍનકાઉન્ટર 25-08-2013

હૉટૅલની અંદર

'રતન' ('૪૪)

ઍનકાઉન્ટર - 01-09-2011

....એ દિવસો તો ગયા !

'ધૂલ કા ફૂલ' ('૫૯)

ઍનકાઉન્ટર 08-09-2013

વો સાલા જાડીયા...

'પુષ્પક' ('૮૭)

ઍનકાઉન્ટર 15-09-2013

સુંદર સ્ત્રી જોવામાં પકડાઈ ગયા પછી...