Ashok Dave's Blog

* ૪૫ વર્ષની માધુરી દીક્ષિત હવે કૉમેડી ફિલ્મ કરશે..!

- ઉંમર કોઇને છોડતી નથી, ભા'આ...ય ! આપણા ઘરોમાં ય માધુરીઓ રોજ કૉમેડી કરે છે. કાંઇ બોલાય છે ?

(હરીશ મણીયાર, જેતપુર)

* નિરાધાર દેશમાં આધાર કાર્ડની કોઇ જરૂર ?

- સરકારી સાહેબોને ધૂંઆધાર- કાર્ડ મળવાનું છે ! બધા ય આધાર- કાર્ડોનો બાપ !

(કે.એચ. ભાવસાર, વડનગર)

* ધર્મસ્થાનોમાં થતી જંગી આવક દેશનું દેવું ચૂકવવા માટે વપરાય તો પ્રજાને એક રૂપિયો પણ ટેક્સ ભરવો ન પડે. સુઉં કિયો છો ?

- તમે અબજો રૂપિયાની વાત કરો છો. ધર્મને બદલે દેશ માટે એક જ રૂપિયો આપવા તૈયાર હોય, એવો એકે ય ભારતીય જોયો ?

(ડૉ.રશીદા સાહેરવાલા, વડોદરા)

* જીવન જો એક સંઘર્ષ હોય તો લોકો સંઘર્ષ કરવા તૈયાર કેમ નથી ?

- કારણ કે, મૃત્યુ એક મજાક છે... ને આપણને મજાક પસંદ નથી !

(અંજના બી.મોદી, અમદાવાદ)

* સફળ લગ્નજીવન માટેનું કોઇ સરળ સૂત્ર બતાવશો ?

- મંગળસૂત્ર.

(હિતેન્દ્ર દેસાઇ, તલીયારા- ગણદેવી)

* બિરબલને ફક્ત બાદશાહના સવાલોના જવાબો આપવા પડતા... આપને પ્રજાના પ્રશ્નો ઉકેલવા પડે છે...!

- વાંચકો તો કોક વાર જ બેવકૂફ જેવા સવાલો પૂછે છે.

(અફરોઝબેન મીરાણી, મહુવા)

* મઝા શેમાં છે ? 'એકતા'માં... કે 'એક લતા'માં !

- લુચ્ચા..! મઝા બન્નેની લૂંટો છો ને જીવ અમારો બાળો છો ?

(મહેશ માંકડ, અમદાવાદ)

* આ વખતની દિવાળી તમે પત્ની સાથે ઉજવી ?

- હા, મારી પત્ની સાથે.

(ગુલાબ હિન્ડોચા, પોરબંદર)

* જેવું જીવન ખુદ જીવતા નથી. એવું જીવવાની સલાહ આપણા સાધુ-સંતો આપણને કેમ આપે છે ?

- એ લોકો એવી સલાહો તો ના આલે ને કે, 'જાઓ ભક્તો... તમે ય રોજનો એક બળાત્કાર કરી લાવો !'

(ધ્રૂવ પંચાસરા, વીરમગામ)

* બધું ભગવાનને ભરોસે છોડી દેવાની આપણને સલાહો અપાય છે, તો આપણા ભરોસે કોને છોડી દેવા ?

- ભગવાનને !

(હાર્દિક ધાંધુ, અમદાવાદ)

* જંગી વાવાઝોડાઓના નામો સ્ત્રીઓના નામ પરથી શાથી ?

- લક્ષણના ધોરણે

(પ્રબોધ જાની, વસઇ- ડાભલા)

* ઘરમાં ઝઘડા જ ન થાય તો શું કરવું ?

- બહાર જઇને કરવા.

(જ્યોત્સના હિન્ડોચા, રાણાવડવાળા)

* કાંઇ પણ ન કરવા માટે ટોચ પર રહેવું જરૂરી છે ?

- તમે આમ આપણા વડાપ્રધાન પર કટાક્ષ ન કરી શકો.

(તુષાર વી. સુખડીયા, હિંમતનગર)

* અમારી પાસે અવારનવાર 'પંખો ચાલુ કરાવવા'નું કોઇ કારણ ?

- તમારા માટે નવું સૂત્ર : 'પંખો નંખાવો'

(રમાકાંત કે.જોશી, અમદાવાદ)

* કોઇ નવો કાયદો આવી રહ્યો છે કે છોકરો છોકરીનો પીછો કરતો હશે તો બળાત્કાર સરીખો ગુન્હો ગણાશે, પણ છોકરી કોઇ છોકરાનો પીછો કરશે તો ?

- તો એવી છોકરીને બળાત્કારથી ય વધુ આકરી સજા થશે. એ છોકરા સાથે પરણાવી દેવાની !

(હોઝેફા બારીયાવાલા, ગોધરા)

* પત્ની માટે 'ધર્મપત્ની'શબ્દ વપરાય છે, તો પતિ માટે 'ધર્મપતિ'કેમ નહિ ?

- ધરમનો પતિ જુદો રાખવા જાય તો બા ખીજાય !

(નલિન હ.ત્રિવેદી, જામનગર)

* સાસરીયામાં વહુએ જ પોતાની ઇચ્છાઓ મારવી કેમ પડે છે ?

- વહુ સાચી હોય તો વિદ્રોહ કરવાની હિંમત રાખવી જોઇએ.

(સંગીતા જે. ભટ્ટ, મુંબઇ)

* નહેરૂ વંશના રાહુલ ગાંધી વડાપ્રધાનપદ માટે લાયક ખરા ?

- તે આજ સુધી ક્યા વડાપ્રધાન તમને લાયક લાગ્યા ?

(ડી.જી.વ્યાસ, જૂનાગઢ)

* 'જાગતો નર ભદ્રા પામે'એટલે શું ?

- ભદ્રાને વાંધો હોવો ન જોઇએ !

(ભરત ડી. સાંખલા, ડીસા)

* પ્રવચનો વખતે સ્ટેજ પર બેઠેલા મહાનુભાવોના નામની તક્તી કેમ મૂકવામાં આવે છે ?

- સ્ટેચ્યૂ જરા મોટા પડે !

(જે.એમ.સોની, અમદાવાદ)

* આપ માર્ચમાં અમેરિકા આવી રહ્યા છો.. શું આપના વાઇફ સાથે આવશે ?

- આમ પહેલેથી બીવડાવી ના મારો, બહેન !

(ધારા સંયોજન પટેલ, કેલિફોર્નિયા-અમેરિકા)

* તમે લોકસભાની ચૂંટણી લડવાના ?

- એવું બીવાનું નહિ મારાથી..! હું તો પાડોશી સાથે ય લડતો નથી.

(અમિત કમલ ત્રિવેદી, અમદાવાદ)

* પરણતા પહેલા વરઘોડો અને ધૂમધામ, પણ બધું પત્યા પછી ચૂપચાપ ઘરભેગા થઇ જવાનું કારણ શું ?

- બધા હવે તો સાચી સલાહ આપે ને, કે 'થતાં થઇ ગયું, ભ'ઇ.. હવે સ્વીકારી લો'

(દિનેશ જોશી, મુંબઇ)

* બુધ્ધિશાળી હોવા છતાં કાગડાને અવળચંડો કેમ કહે છે ?

- કોને ધોઇ નાંખવા માંગો છો, બેન ?

(સંધ્યા ડી. પુરોહિત, અમદાવાદ)

* સ્કૂલમાં યુનિફોર્મ ખરો તો કોલેજમાં કેમ નહિ ?

- કોલેજમાં પપ્પુએ પહેરતા શીખવાનું ન હોય..

(પ્રહલાદ રાવળ, રાજપીપળા)

* તમે 'સિક્સર'માં અમદાવાદની સરદાર પટેલ કોલોની ચાર રસ્તા પર ગેરકાયદેસર લારીગલ્લા અને પાર્કિંગ વિશે લખ્યું હતું, તે પછી ત્યાં ભીડ ઓછી થઇ ?

- ના, પોલીસ એવું સમજી છે કે, મેં ત્યાં વધુ લારી-ગલ્લાને વાહનો મૂકાવવા માટે અરજ કરી હશે...! એનું પોલીસ બરોબર પાલન કરી રહી છે !

(આયુષી ઠાકર, અમદાવાદ)

અમારાથી હમણાં બહુ મોટું બફાઈ ગયું. બાફી મારવાના જગતમાં અમારૂં નામ જાણિતું ખરૂં. ઈરાદો ખરાબ ન હોય પણ અમારા બફાટને કારણે બીજાનું ધનોતપનોત નીકળી જાય, એની એ બીજા લોકોને પહેલી અને અમને પછીથી ખબર પડે.

આમાં આવું કંઈક થયું હતું.

રાકેશના ઘેર આમ અમારી અવરજવર ખરી. વર્ષે-દહાડે બે-ચાર વાર જવાનું થાય. એ તો હિમ્મતનગર રહે, પણ જાપાનમાં કહેવત છે કે 'દોસ્તનું ઘર દૂર હોતું નથી.'યાર દોસ્તો દૂર રહેતા હોય એમાં આપણને એક ફાયદો કે, જમાડયા વગર તો પાછા ન મોકલે... ભલે દયાધરમને કારણે! રોજ પોતાને જ ઘેર જમવું, એવો ફાંકો અમારા ખાનદાનમાં કોઈને નહિ. કયારેક પોતાના ઘેર પણ જમવું જોઈએ, એવા નિયમો પણ લઇ નાંખીએ. જમવા માટેના બહારના ઓર્ડરો ઉપર પૂરતું ધ્યાન આપવાને કારણે ઘરની એકની એક રસોઇમાંથી આપણને મુક્તિ મળે છે અને રોજ બદલતા સ્વાદ સાથે સારૂં જમવાનું મળે છે.

રાકેશે અમને ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવ્યા હતા. નોર્મલી... આઈ મીન, અગાઉ એક વાર અમને ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવી ચૂકેલા સંબંધીઓ, બીજી વાર ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવતા નથી. આપણે ય સમજીએ ને કે, દર વખતે ૨૬-જણના ફેમિલી સાથે કોકના ઘેર જમવા જઈએ એ સારૂં ન લાગે.

રાકેશ ભૂલી ન જાય એટલા માટે આપણે અમદાવાદથી ફોનો કરીને જ નીકળવાનું. જૈનો આમે ય બીજાને જમાડીને રાજી થાય છે, એ ધોરણે મને તો અમારા માટે માન થયું કે, અન્યને રાજી કરી આપવાની અમારામાં કેટલી બધી તમન્નાઓ છે! શરીરનો આકાર જોઈને, રાકેશ તો રોજ પોતાને ઘેર જ જમતો હશે, એવું લાગે. હશે, આપણાથી બધાને કાંઈ બ્રાહ્મણ બનાવાય છે? બા કેવા ખીજાય?

પહેલા બફાટની તો હિમ્મતનગર પહોંચ્યા પછી ખબર પડી. રાકેશે એકચ્યૂઅલી, અમને પૂરા ફેમિલી સાથે જમવાનું કીધું હતું ને અમે ફક્ત બે જ પહોંચ્યા. આ તો ઠીક છે કે, બાકીના ૨૪ પોતાની વ્યવસ્થાઓ કરી લેવા કાબિલ છે, પણ જીવો તો બળે. સાચું પૂછો તો હવે બીજાને જમાડનારા બહુ રહ્યા પણ નથી. ''નેકસ્ટ ટાઈમ આખા ફેમિલી સાથે બે વાર જમવા આવીશું,''એવું કહીને રાકેશના ઉત્સાહને ઠંડો પાડયો.

રાકેશને ઘેર અગાઉથી અન્ય મેહમાનો બેઠેલા હતા, ફેમિલી સાથે. અમારા ઉપરાંત અન્ય પણ રાકેશની રસોઈના ચાહકો હશે, એ જાણી આનંદ થયો. એનલાર્જ કરેલા ગોળના બે રવા બાજુ બાજુમાં મૂક્યા હોય, એમ એ વિરાટકાય પતિ-પત્ની સોફામાં અડી અડીને બેઠા હતા. સામે એમના ભ'ઈ-ભાભી હશે રામ જાણે, પણ અહીં કેસ બિલકુલ ઊલટો હતો. એની વાઇફ સામે બીજી વાર જોઈશ તો એનો ગોરધન ઊભો થઈને થપ્પડ મારી દેશે, એવો ફડકો પેલીને પહેલી વાર જોયા પછી મને થયો. હું કોઈનું ખિસ્સું કાતરતા પકડાયો હોઉં, એવી નજરે સાલો મારી સામે જોતો હતો. આવું વધારે વખત જોવા-બોવાનું થાય તો આ બાજુ મારી વાઈફ પણ બે થપ્પડ મારી દે એવી છે... મને નહિ, પેલાની વાઈફને! અમારામાં આવા પ્રમાણભાનો બહુ રહે! મારી સામે અન્ય કોઈ સ્ત્રી ઊંચી આંખ કરીને જુએ તો વાઈફ સહન ન કરે... વાંક ગમે તેનો હોય, ટીચાવાની પેલી જ થાય... ! અને એ મારા માટે સારૂં પણ છે. હજી મારામાં વહેમાવા જેવું કંઈક પડયું છે, એ એહસાસ એને થતો રહેવો તંદુરસ્તીની નિશાની છે... આ તો એક વાત થાય છે!

આ તો જસ્ટ... વાચકોનો જીવ ન બળે એટલે ખુલાસો કે, પેલી પબ્લિકમાં રૂપિયો ય ઈન્વેસ્ટ થાય એમ નહોતો. જેને કારણે સાલો મારા ઉપર વહેમાયો હતો, એ એની વાઇફ નાનપણમાં ટુવાલ ગળી ગઈ હશે, એવો આકાર એના પેટનો હતો. માથામાં ખચાખચ તેલો નાંખેલા હતા અને સોફા ઉપર અગાઉ કોઈ ચીકણો કોલસો ઘસી ગયું હશે, એવું તેલનું ધાબું એણે પાડયું હતું. ભાઈ ખુદ બે-ચાર જનમ પહેલાના જનમ લઉ-લઉ કરતા હશે તે આ વખતે ૮-૧૦ સામટા સીઝેરિયનો કરાવીને ફાઇનલી જન્મ્યા હશે, એવા આકારો લઈને ધરતી પર અવતર્યા હતા. આપણા બધાનું ડોકું બે ખભાની વચ્ચોવચ્ચ હોય ને... આમનું સહેજ ડાબી બાજુ ખસી ગયું હતું. ગટરમાંથી રૂપિયાનો સિક્કો કાઢતી વખતે એક જમાનામાં હાથ ભરાઈ ગયો હશે ને ગામ આખું એ હાથ ખેંચવા આવ્યું હશે, કે એ હાથ લાંબો રહી ગયો હતો. વાચકોના ઉપર ખરાબ સંસ્કારો ન પડે, એટલે આ મેહમાનોના બાળકો વિશે કાંઈ લખતો નથી. મારી ગણત્રીમાં ભૂલ થતી ન હોય તો બધું મળીને એ લોકો બે બાળકો સાથે લાવ્યા હતા.

એ બધાના ચેહરાઓ જોયા પછી એક ખ્યાલ તો આવ્યો કે, આ લોકો છેલ્લા ૨૦-દિવસથી જમ્યા નહિ હોય. અમારો પરિચય કરાવવામાં આવ્યો. જમવાના સબ્જેક્ટમાં રાકેશ અમારી સાચી ઓળખાણ ન આપી દે તો સારૂં, એવું ય લાગ્યું. અમને તો રાકેશના ફેમિલીએ સુંદર આવકાર આપ્યો, પણ અગાઉથી ક્રીઝ પર ચોટેલા બેટ્સમેનો હતા, એ સદીઓથી બઠેલા હશે અને હવે રાકેશ ફેમિલી સાથે ઘર છોડીને કોક દૂરના પ્રવાસે નીકળી જશે, તો ય આ લોકો ઊભા નહિ થાય, એવું મનમાં સેટ થતું હતું... અમારા મનમાં નહિ, રાકેશના મનમાં! અમારા મનો તો ગંગા જેવા પવિત્ર હતા કે, રાકેશ અમને જમાડવા તૈયાર થયો છે તો આ લોકોને ય જમાડશે.

કદાચ... અમારો પરિચય કરાવ્યો, એ રાકેશની તોતિંગ ભૂલ હતી. હું લાગણીવાળો બહુ. એકલા એકલા જમવાનું મને બહુ ફાવતું નથી. અફ કોર્સ, અહીં તો રાકેશના ફેમિલી સાથે જમવાનું હતું, છતાં ય આપણને એમ કે, પેલા લોકો ય જમીને જ જાય.

બસ. અહીંથી મારા બફાટની શરૂઆત થઈ. રામ શબરીના આશ્રમમાં ગયા, તે દિવસથી રાકેશના ઘેર ચોંટેલા આ લોકો ક્યારે ઊભા થાય, એની રાકેશનું ફેમિલી રાહ જોઈને બેઠું હતું ને હું લાગણીઓના ઝનૂનમાં આવી ગયો. કોઈ જમ્યા વગર ઊભું થાય, એ મારાથી નથી જોવાતું (મારા ઘરે એવું જોવાના ચાન્સો બહુ મળે !) એટલે મેં એમના ખભા પકડી પકડીને આગ્રહો કરી કરીને બેસાડયા. (ખભા પેલીના વાઈફના નહોતા પકડયા!) રાકેશે મારી સામું એવી રીતે જોયું, જે રીતે દ્રૌપદીની લાજ લૂંટાતી હતી, ત્યારે યુધિષ્ઠીર સામે અર્જુને જોયું હતું. આ લોકો ઉઠતા હતા, ત્યારે 'ચલો હવે જઈએ...'બોલાય, એ ભેગા જ રાકેશનો પરિવાર એકદમ ઊભો થઇને એક સાથે, ''બસ ત્યારે...?''બોલ્યો. અમે લાગણીવાળા બહુ એટલે ડબલ ઝનૂનથી ઊભા થયા ને પેલા લોકોને પરાણે બેસાડી દીધા, ''અરે ગુરૂ... એમ કાંઈ જમ્યા વગર જવાય છે રાજ્જા... ! અરે એક સે ભલે દો... સાથે જમીએ... બેસો બેસો !''

આ લાંબા વાક્યનો એક એક શબ્દ કાળમીંઢ પથ્થર હોય ને અમે બન્ને ઉપાડી ઉપાડીને રાકેશના ફેમિલી-મેમ્બરોને મારતા હોઈએ, એવો દુઃખાવો દેખાતો હતો. અમને ખબર નહિ કે, આ પબ્લિક ગઈ કાલે રાત્રે જ રાકેશના ઘેર પેટો ભરી ભરીને જમી ગઈ છે... આ તો મોબાઈલ ભૂલી ગયા હતા, તે લેવા પાછા આવ્યા, એમાં ય ઊભા થતા નહોતા.

મારા લાગણીશીલ ઝનૂનના તબક્કા દરમ્યાન એક તબક્કે રાકેશ મારો ખભો પકડીને મને અંદર લઈ જવા માંગતો હતો તો મેં એને સમજાવી દીધો, ''તું ચિંતા ના કર રાકેશ... તારાથી નહિ માને... મારા પ્રેમભર્યા આગ્રહ સામે આ બધા જમવા બેસી જશે !''

અમે બહુ વાઈફે રંગેચંગે મસ્ત મજાનું ડિનર રાકેશના મેહમાનો સાથે લીધું. એ નહતો. પૂછ્યું ત્યારે ખબર પડી કે, પિરસવાનું મહારાજને સોંપીને એ આખા ફેમિલીને લઈને હોટેલમાં જમવા ગયો છે... !

ફિલ્મ : 'મશાલ'('૫૦)

નિર્માતા : અશોક કુમાર- બોમ્બે ટૉકીઝ

દિગ્દર્શક : નીતિન બૉઝ

સંગીત : કુમાર સચિનદેવ બર્મન- મન્ના ડે

ગીતો : પ્રદીપજી

રનિંગ ટાઇમ : ૧૪- રીલ્સ

થીયેટર : ઍડવાન્સ (અમદાવાદ)

કલાકારો : અશોક કુમાર, સુમિત્રાદેવી, રૂમા દેવી, કનુ રૉય, મોની ચેટર્જી,

એસ.નઝીર, જાલ મર્ચન્ટ, નાના પળશીકર, શિવરાજ, નીલમ, સતિદેવી, ગૌરી દેવી, નિહારિકા દેવી, અરૂણ કુમાર, સમર ચેટર્જી, કૃષ્ણકાંત, દુબે અને કક્કુ.

ગીતો

૧. ઉપર ગગન વિશાલ, નીચે ગહેરા પાતાલ.... મન્ના ડે

૨. જબ તુમ થે હમારે ઔર હમ થે તુમ્હારે..... અરૂણ કુમાર

૩. આજ નહિ તો કલ, બિખર જાયેંગે યે બાદલ... લતા મંગેશકર

૪. આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ.... લતા મંગેશકર

૫. કિતની સચ હૈ યે બાત રે, કોઇ માને યા ન માને.... ગીતા રોય

૬. દુનિયા કે લોગો, લો હિમ્મત સે કામ..... મન્ના ડે

૭. મોહે લાગા સોલહવા સાલ.... શમશાદ બેગમ- અરૂણ કુમાર

(ગીત નં.૧માં મન્ના ડેને કોરસમાં, બર્મન દા, પ્રદીપજી, કિશોર કુમારે સાથ આપ્યો હતો. જ્યારે ગીત નં.૭-માં કિશોર કુમારે ચિત્રવિચિત્ર અવાજો કાઢીને પોતાનો ફાળો આપ્યો હતો.)

'સિર્ફ નામ હી કાફી હૈ...'એક નહિ, અનેક નામો ! જે ફિલ્મ વિશ્વવિખ્યાત સાહિત્યકાર બંકીમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય જેવા સિધ્ધહસ્ત લેખકે લખી હોય (મૂળ નવલકથાનું નામ 'રજની'), બોમ્બે ટોકીઝનું માનવંતું બેનર હોય, હીરો અશોક કુમાર હોય, દિગ્દર્શન નીતિન બોઝનું હોય, સંગીત સચિનદેવ બર્મનનું હોય અને મોટા ભાગના ગીતો આજ સુધી સુરીલા રહી ગયા હોય, એ ફિલ્મ તો કેવી મનોહર-મનોહર હોય...?

હતી જ. હજી અશોક કુમાર એમના યાર દોસ્તોને લઇને બોમ્બે ટોકીઝમાંથી છુટા નહોતા પડયા અને ફિલ્મિસ્તાનની સ્થાપના નહોતી થઇ, છતાંય બોમ્બે ટોકીઝના છેલ્લે છેલ્લે બૂઝતા દિયા પૈકીની આ ફિલ્મ આજે પણ જોવી ગમે એવી છે. આપણને તો આજે મન્ના દા... (કેવી કરૂણતા...! અચાનક હવે એમના નામની આગળ 'સ્વર્ગસ્થ'લખવાનું ચાલુ કરી દેવું પડયું !)એ ગાયેલા (અને કદાચ એમણે જ કમ્પોઝ કરેલા) ગીત 'ઉપર ગગન વિશાલ, નીચે ગહેરા પાતાલ...'પૂરેપૂરૂં કંઠસ્થ છે. લતાનું 'આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ..'તો ભાઇ... ભારે મીઠડું ગીતડું છે. ન સાંભળ્યું હોય તો સીડી મંગાવી લેજો. સાથે લતાનું એવું જ બીજું, 'આજ નહિ તો કલ, બિખર જાયેંગે યે બાદલ..'પણ એકની સામે એક ફ્રીમાં આવશે. બર્મન દાની હજી તો હિંદી ફિલ્મોમાં શરૂઆત જ હતી. છતાં ચમકારા કેવા મધુરા દેખાવા (અને સંભળાવા) માંડયા હતા કે અરૂણ કુમાર જેવા સમજો ને ઓલમોસ્ટ નો-સિંગર પાસે એ દિવસોમાં દેશ આખામાં ફરી વળેલું ગીત, 'જબ તુમ થે હમારે ઔર હમ થે તુમ્હારે...'પણ તમને પર્સનલી કામમાં આવે એવું છે, જો પ્રેમભંગનો તાજો તાજો બોકડો બન્યા હો તો !

આ અરૂણ કુમારે અશોક કુમારને ફિલ્મ 'કિસ્મત'માં ય પ્લેબેક આપ્યું હતું. સગો તો હતો, પણ શું સગો હતો, એ બહુ યાદ નથી, પણ દાદામોનીનો ખૂબ લાડકો હતો અને કરૂણતા એવી થઇ કે, અરૂણ કુમાર ભર જુવાનીમાં ગૂજરી ગયો... દાદામોનીના જ ખોળામાં માથું રાખીને ! યાદ તો છે ને, 'ધીરે ધીરે આ રે બાદલ ધીરે આ રે.. મેરા બુલબુલ સો રહા હૈ, શોરોગુલ ન મચા..'આ અરૂણકુમારે ગાયું હતું.

ગીતા રોય હજી 'દત્ત'બની નહોતી અને ધૂમધામ જમાનો એનો ચાલતો હતો. લતાને હજી છવાવાનું બાકી હતું. આશા તો સમજો ને, હજી આવી પણ ન કહેવાય બે ચાર ફિલ્મોને બાદ કરતા ! 'કિતની સચ્ચી બાત હૈ યે, કોઇ માને યા ન માને'ગીત ટિપીકલ ગીતિયન-ગીત હતું, કે એના જ ગળામાં શોભે.

ફિલ્મ દિગ્દર્શિત કરી હતી. દાદા નીતિન બોઝે, બહુ કાબેલ ડાયરેક્ટર. અશોક - નરગીસ-દિલીપની ફિલ્મ 'દીદાર'કે દિલીપની પોતાની ફિલ્મ 'ગંગા જમુના'પણ એમના જ દિગ્દર્શનની કમાલ. મૂળ તો દાદા ન્યુ થીયેટર્સની પેદાશ અને આમ બીજી રીતે તમે પણ એમને જીવનભર યાદ રાખો એવી ઓળખાણ આપું તો, હિંદી ફિલ્મોમાં પ્લેબેકની શરૂઆત આ માણસે કરાવી હતી. ન્યુ થીયેટર્સની બંગાળી ફિલ્મ 'ભાગ્યચક્ર'માં સંગીતકાર રાયચંદ બોરાલને પ્લેબેકનો રસ્તો આમણે બતાવ્યો હતો. એ જ ફિલ્મ અનુવાદિત થઇને હિંદીમાં 'ધૂપછાંવ'બનીને પ્રારંભ થયો પ્લેબેક-સિંગિંગનો.

બર્મન દાનું સંગીત એકાએક પલટવાર કરી બેઠું નહોતું. સંગીતનો પૂરો જાણકાર માણસ, પણ જાણકારી જ નડી. જોય મુકર્જીના પિતા શશધર મુકર્જી જ એમને મુંબઇ લઇ આવ્યા અને અશોક કુમારની બે ફિલ્મો 'શિકારી' ('૪૬) અને 'આઠ દિન'માં સંગીત આપવાનું કામ સોંપ્યું. કાકા જરા ય ચાલ્યા નહિ. એકાદ વાર કાન પડયો (નજર પડી ન કહેવાય !) તો એમના જ ઘરનો નોકર નૌશાદની ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતો ગુનગુનાવતો જોયો ને કાકા બગડયા, ''સાલા પગાર મારો ખાય છે ને ગીતો નૌશાદના ગાય છે ?''પેલાને તો ખખડવાનો પગાર મળતો હતો એટલે કાંઇ બોલ્યો નહિ, પણ દાદાને મોડે મોડે ભાન થયું કે, ગીતો એવા સરળ બનાવવા જોઇએ જે આવા સાવ સામાન્ય માણસો પણ ગાઇ શકે...!

ફિર ક્યા...? એ પછી આખી જીંદગી નૌશાદને પોતાના નોકરને ખખડાવતા રહેવું પડે, એવા ગીતો દાદા બર્મને બનાવ્યા ! શરૂઆત 'મશાલ'પહેલા ફિલ્મ 'દો ભાઇ'થી થઇ ચૂકી હતી, 'મેરા સુંદર સપના બીત ગયા..' (ગીતા રોય). આ જ ગીત દાદાની દાદીએ...આઇ મીન, વાઇફે જીવનભર ગાવું પડયું હોત, જો કુમાર શોચિનદેબો વર્મણે વિદ્રોહ પોકાર્યો ન હોત. સહુ જાણે છે કે, દાદા ત્રિપુરાના રાજઘરાનાના સીધા વારસ હતા, પણ મીરા દાસગુપ્તા રાજઘરાણાની ન હોવાને કારણે 'શાહી ખાનદાને'આ લગ્ન ન સ્વીકાર્યા. દાદા કહે, 'ધેટ્સ ઓકે... મારે તમારી જાયદાદ નથી જોઇતી...એકલી મીરા જોઇએ છે.'

આ ફિલ્મમાં દાદાના આસિસ્ટન્ટ નહિ, ટાઇટલ્સ મુજબ તો સહસંગીત મન્ના ડેએ આપ્યું હતું. મન્ના દાનું સાચું નામ તો પ્રબોધચંદ્ર હતું, પણ મન્ના એટલે બંગાળીમાં 'મુન્ના'અને આ ફિલ્મમાં ટાઇટલ્સમાં 'મુન્ના ડે'લખવામાં આવ્યું છે.

અશોક કુમાર આ ફિલ્મ વખતે હશે કોઇ ૪૮-૪૯ વર્ષનો, મેં તો જો કે, એને એકેય ફિલ્મમાં જુવાનજોધ જોયો જ નથી. 'જીવનનૈયા'માં પહેલી વાર એ ફિલ્મોમાં આવ્યો, ત્યારે ય કાંઇ આજના સચિન તેન્ડુલકર જેટલો ય યુવાન લાગતો નહોતો, પણ અભિનયમમાં એ આજના અમિતાભ બચ્ચન કે દિલીપ કુમાર કરતા ય સવાયો હતો, એ ન માનો તમારો પ્રોબ્લેમ છે. કારણ ગમે તે હોય, પણ એ કન્વેન્શનલ હીરો ન હોવાથી હીરો તરીકે જામતો દેખાતો નહતો. મારા કારણમાં હું સાચો ય હોઉં, કારણ કે, એ સમયની ફિલ્મોમાં પણ એને બહુધા એન્ટી-હીરોના રોલ વધુ મળતા. 'મશાલ'તો નિર્માણ પણ એણે કરી હતી. આપણા દેશમાં કોઇ મરાઠી, સાઉથી કે બેંગોલી ફિલ્મો બનાવે તો આખી ફિલ્મનું નિર્માણ અનુક્રમે એમના મરાઠી, સાઉથી કે બંગાળીઓથી જ ભરચક હોય. ગુજરાતીઓ ગમે તેટલા ઉંચા પહોંચે, ગુજરાતી સિવાય બધાથી તંબૂ ભરચક કરી દે. એક ગુજરાતી બીજા ગુજરાતીને આગળ લાવતો નથી. એ જ ગુજરાતીઓની સફળતાનું રહસ્ય હશે ! અહી દાદામોનીએ એ સમયની ખૂબસુરત અભિનેત્રી સુમિત્રાદેવીને હીરોઇન તરીકે લીધી. આ સૂમિને તમે જુઓ તો બિલકુલ સુચિત્રા સેન જેવી લાગે. સુમિત્રા દેવીનું સાચું નામ તો નીલિમા ચેટર્જી હતું ને બહેન એમના એડવોકેટ પિતાની મરજી વિરુધ્ધ એક્ટ્રેસ બન્યા હતા. સાયગલની 'માય સિસ્ટર'એની પહેલી ફિલ્મ. રાજ કપૂરે ફિલ્મ 'જાગતે રહો'માં એને લીધી હતી. યાદ રહ્યું હોય તો, 'જીંદગી ખ્વાબ હૈ, ખ્વાબ મેં જૂઠ ક્યા, ઔર ભલા સચ હૈ ક્યા...'ગીત પરદા પર ગાનાર મોતીલાલની આ ફિલ્મમાં એ પત્ની બને છે. સુમિને લગ્નો કરવા ઉપર હજી હાથ બેસું બેસું કરે, ત્યાં જ ૧૯૯૦ની સાલમાં એનું અવસાન થયું, નહિ તો પહેલા લગ્ન પછી છુટાછેડા, બીજાવાળાએ આપઘાત કર્યો ને ત્રીજા કોઇ શર્મા નામના વેપારી સાથે સારૂં ચાલ્યું, એટલે ત્રણ જ લગ્નોમાં જીવન સમેટી લેવું પડયું. ભ'ઇ, ભાગ્ય કોઇનું થયું છે તે આનું ય થાય ? આ તો એક વાત થાય છે.

'મશાલ'બંગાળની પૃષ્ઠભૂમિ પર બનેલી ફિલ્મ હતી. આ પ્રદેશમાંથી શરદ બાબૂ, રવીન્દ્રનાથ, બંકીમચંદ્ર કે અન્ય સાહિત્યકારોએ મોટા ભાગે નાયિકાપ્રધાન સાહિત્ય આપ્યું છે. સ્ત્રીને શક્તિમાન સમજવાની જરૂરત બંગાળી સાહિત્યે મેહસૂસ કરાવી કહેવાય. અહી પણ સુમિત્રાદેવી અને અશોક કુમાર નાનપણના પ્રેમીઓ હોય છે, પણ પૈસાની લાલચે સુમિના ફાધર એના લગ્ન બુઢ્ઢા કરોડપતિ (મોની ચેટર્જી) સાથે કરાવી દે છે. લગ્નની આગલી રાત્રે સુમિને ભગાડવા આવેલો અશોક પકડાઇ જાય છે ને સુમિનો બાપ અશોકની છાતી પર સળગતો સળીયો ચીપકાડીને સજા કરે છે. અશોક કલકત્તા આવીને વકીલાત શરૂ કરે છે, જ્યાં સુમિની જ ઉંમરનો દીકરો (કનુ રોય) ફૂલ વેચવા વાળી અંધ યુવતી (રૂમાદેવી)ના પ્રેમમાં પડે છે. રૂમા સાથે અશોકને ય પ્રેમ થઇ જાય છે, દારૂડીયા નાના પળશીકરને ય પ્રેમ થઇ જાય છે. પાછળથી ખબર પડે છે કે, જે ઘરમાં સુમિ રહેતી હોય છે, એ કરોડની સંપત્તિની માલકીન આ રૂમાદેવી હોય છે. પેલું ઘણી સ્ત્રીઓની ફિતરત હોય છે ને કે, 'હું તો મરૂં, પણ તને વિધૂર બનાવું..'એમ સુમિ પોતે તો અશોક સાથે પરણી નહિ, પણ પેલો પ્રજ્ઞાચક્ષુ રૂમાને પરણવા માગે છે. એમાં ય સુમિ સુનામી બનીને અશોકના જીવનમાં કાળો કેર વર્તાવી દે છે. (હમણાં કોણ બોલ્યું કે, સ્ત્રીઓ ઉપર બહુ અત્યાચારો થાય છે..?) છેવટે નમતું તો અશોકને જ જોખવું પડે છે. એની બધી ફિલ્મોની જેમ હીરોઇન છેવટે બીજો હીરો કે સાઇડ હીરો લઇ જાય ને ભ'ઇ રાબેતા મુજબના લટકતા રહી જાય.

યસ, રૂમાદેવી નામ તમે બહુ સાંભળ-સાંભળ કર્યું હોય તો એ અશોક કુમારની સગી ભાભી હતી, એટલે કે કિશોર કુમારની પહેલી પત્ની. હાલમાં ૨૦ થી ૪૦ની ઉંમરે પહોચેલી જે કોઇ માતા કે બહેન પોતાના રૂપ ઉપર મોટા ફડાકા મારતી હોય તો આ રૂમાદેવીના બે ફોટા જોવા જેવા છે. એક તો, આ ફિલ્મ બની એ વખતના ફોટા અને બીજું હાલમાં એ કેવી વિકૃત દેખાય એવી કદરૂપી બની ગઇ છે, એ ફોટા જોવા. ઉંમર કોઇને છોડતી નથી. અરે આજની ભાગ્યે જ કોઇ હીરોઇન ટકી શકે, એટલી સુંદર આ રૂમાદેવી હતી. તાબડતોબ જોઇ જ નાંખવી હોય તો યૂ-ટયૂબ પર ફિલ્મ 'મશાલ'નું લતાએ ગાયેલું, 'આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ..'જોઇ લેવા જેવું છે.. સાંભળવામાં તો ધ્યાન બગાડશો તો લખાય ને કે, સાંભળી લેવા જેવું છે ! આ રૂમા એટલે કિશોર પુત્ર અમિતકુમારની મમ્મી. એવી જ રીતે, જોય મુખર્જીની મમ્મી સતિદેવી પણ આ ફિલ્મમાં નાનકડા રોલમાં છે. ફિલ્મ જોવાના હો તો મારે જણાવવું નહિ પડે કે, કઇ ? કારણ કે, એનું ય મોઢું કિશોર કુમારને ઘણું મળતું આવે છે !

બંગાળીઓમાં વાઇફોને 'દેવી'બનાવવાની ફેશન હશે. દરેકના નામની પાછળ 'દેવી'લાગે. આ ફિલ્મની અન્ય સ્ત્રીઓ નિહારિકા દેવી કે ગૌરીદેવી પણ ખરી. આપણામાં સાલું પતિઓને 'દેવ'બનાવવાની ફેશનનો ચાલે !

આ ફિલ્મમાં આપણા સુરતના ગુજરાતી ચરીત્ર અભિનેતા આદરણીય કૃષ્ણકાંત (ભૂખણવાલા) એમની પૂરબહાર યુવાનીમાં જોવા મળશે. અદાલતમાં થોડી વાર માટે આવીને પણ એ છવાઇ જાય છે. જન્મ્યા ત્યારે ય આટલા જ ઘરડા હશે. એવું આપણને લાગ-લાગ કરે, એ નાના પળશીકર પણ પૂરી જુવાનીમાં હતા, ત્યારે આ ફિલ્મમાં કામ કર્યું છે. કહીએ નહિ તો ખબરે ય ન પડે કે, આ નાના છે, આ કૃષ્ણકાંત છે કે, આ શિવરાજ છે. શિવરાજ એટલે બારે માસ રોતો રહેતો ડોસો. મોટા ભાગે તો ગરીબ હીરોઇનનો બાપ બન્યો હોય.. એ વાત જુદી છે કે, કરોડપતિના રોલમાં એ શોભે ય નહિ !

હેલનને ફિલ્મોમાં લાવનાર સદાબહાર ડાન્સર કક્કુનો આ ફિલ્મમાં એક આઇટમ ડાન્સ છે. હવે માપવા જઇએ તો ખબર પડે કે, ફિલ્મમાં જોઇ લેવાદેવા વગરનો કોઇ ડાન્સ ઘુસાડી દેવામાં આવ્યો હોય, એને આઇટમ-ડાન્સ કહેવાય. ૫૦ના દાયકામાં કક્કુની જાહોજલાલી હતી. આમ જુઓ તો એકે ય ફિલ્મમાં એ ન હોય એ ન બને. પૈસા એટલા કમાઇ કે, મુંબઇમાં એના બંગલાની ગોળ ફરતી દિવાલને અડીને એના જૂતાં-ચપ્પલના મોટા શો-કેસો બનાવ્યા હતા. રોજ જુદી તો આપણી વાઇફો ય પહેરતી હોય છે, પણ આને તો શોખ જ ખૂબ મોંઘા જૂતા-સેન્ડલ્સ ખરીદવાનો...! (આટલી જોડીઓ ઘણા નેતાઓને ત્યાં હોય છે, પણ એ ખરીદેલા નહિ, સ્ટેજ પરથી ખાધેલા હોય !) એક વખત સમય ખરાબ શરૂ થયો કે કક્કુનું સઘળું લૂંટાઇ ગયું અને એ મરી ગઇ ભિખારી અવસ્થામાં. ફિલ્મ ઉદ્યોગની એક પણ વ્યક્તિ એના મૃત્યુ પછી ય આવી નહોતી.

કક્કુ લૉકલ ટ્રેનો ઉપરના બ્રીજ ઉપર મરેલી મળી આવી હતી. '૫૦ આસપાસની ફિલ્મો જોઇએ એટલે કે આનંદ જરૂર થાય, એ વખતના કલ્ચર કે રીતરિવાજો જોવાનો.

આજે કોણ માને કે, એ સમયે ઘરની બહાર નીકળો ત્યારે હાથ વડે ગોળગોળ ફેરવતા રહેવાનો લૂગડાંનો પંખો રાખવો પડતો. બંગાળીઓના કપડાં અને સાડી પહેરવાની અનોખી ઢબ આજે ય પ્રસ્તુત છે.

ન્યુ થીયેટર્સ કે બોમ્બે ટોકીઝના ચાહક વડિલોએ ફિલ્મ જોવા જેવી ખરી.

* 'સ્મશાન વૈરાગ્ય'કોને કહેવાય ?

- ગમે તેવા રોમન્ટિક હો... સ્મશાનમાં સુંદરીઓ જોવા મળતી નથી. ભલભલાને વૈરાગ્ય આવી જાય !

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* મારી પત્ની તેના ભાઇનું જ કહ્યું માને છે. કોઇ ઉપાય ખરો ?

- સસરાનો સંપર્ક કરો. ઓફર મૂકો કે, કાં તો તમારી પત્ની બદલી આપે ને કાં તો એનો ભાઇ...!

(સ્નેહલ ચોકસી, પાટણ)

* હાસ્યલેખકોની તાતી જરૂર સ્વર્ગને છે કે નર્કને ? આપ શું પસંદ કરશો ?

- વહેલા પહોંચી જઇને મને મેસેજ મોકલશો કે, તમે છો ત્યાં ફાવે એવું છે ?

(નયના પારેખ, વલસાડ)

* 'મફતનું ખાઇશ નહિ ને ખાવા દઇશ નહિ'એવું લખાણ પોલીસના બરડા ઉપર ફરજીયાત લખાવાય તો ?

- સાચુ પૂછો ને એ લોકોના પગારો જાણો તો દયા આવી જાય કે, આટલા પગારોમાં એ લોકો મફતનું ખાય નહિ તો જીવે ક્યાંથી ?

(રમીલા રાવળ, રાજપિપળા)

* કોઇ છોકરી છોકરાને પ્રપોઝ કરે તો છોકરાએ શું કરવું જોઇએ ?

- એની બાને બોલાવી લેવી જોઇએ.

(મોહિત સારાવાલા, સુરત)

* અશોકજી, સરદારજીની ખુરશી પર તમને બેસાડવામાં આવે તો ?

- હું એટલો બધો મૂરખ નથી. બેસવું જ હોય તો સોનિયાજીની ખુરશી પર ન બેસું?

(હોઝેફા બારીયાવાલા, ગોધરા)

* તમને રસ્તામાં ભગવાન મળે તો શું પૂછો ?

- ''શું ચાલે છે, બૉસ...?''

(સાધના યાદવ, ભાવનગર)

* ગરીબોની લાગવગ ક્યાંય કેમ ચાલતી નથી ?

- ગરીબોને પહેલી જરૂર પેટ ભરવાની છે..... લાગવગ લગાડવાની નહિ !

(રઝાક અ પરમાર, બાબરા- અમરેલી)

* ગીરના સિંહોને ખસેડવાના પેંતરા ચાલે છે તો મનમોહનસિંહને કેમ ખસેડાતા નથી?

- વાત સિંહોની થાય છે !

(અંકિત જી. ત્રિવેદી, મોડાસા)

* આપણે ત્યાં 'ભાર વગરનું ભણતર'છે કે, ભણતરમાં ભાર રહ્યો નથી ?

- તમને મારા ભણતરની ખબર પડી ગઇ લાગે છે..!

(યુગ રાવલ, ગોંડલ)

* ૨૦૧૪ ની ચૂંટણીના પરિણામો પછી ટીવી પર કોંગ્રેસીઓ શું કહેશે ?

- ''અમે પ્રજાનો ચુકાદો માથે ચઢાવીએ છીએ. ''તારી ભલી થાય ચમના... બીજું તું કરી પણ શું શકે એમ છે ?

(બરખા વાય. ત્રિવેદી, વડોદરા)

* પતિ પાછળ પ્રાણત્યાગ કરનારી પત્નીને સતી કહેવાય, તો પત્ની પાછળ પ્રાણત્યાગ કરનાર પતિને શું કહેવાય ?

- બેવકૂફ.

(મયૂરી ભાવેશ વોરા, જોરાવનગર)

* સ્વદેશી ચીજવસ્તુઓને પ્રોત્સાહન આપવાની હિમાયત થાય છે, પણ આપણો માલ એટલો સક્ષમ છે ખરો ?

- એટલે તો સોનિયાજીને ઇન્ડિયા લઇ આવ્યા !

(સાધના નાણાવટી, જામનગર)

* સારા માં-બાપ ફિલ્મો કે ટીવી-સીરિયલોમાં જ જોવા મળે છે, ત્યાં 'માં-બાપને ભૂલશો નહિ'કેટલું સાર્થક ?

- એ તો આપણા સંતાનો મોટા થઇને આપણને કેવી રીતે ટ્રીટ કરે છે, એના ઉપરથી બધો હિસાબ મળી જાય !

(ડૉ.સુનિલ શાહ, રાજકોટ)

* લોકો મૃત્યુ બાદ જ વ્યક્તિના વખાણ કરવાનો ઢોંગ શાથી કરે છે ?

- કેમ, અમારે જુઠ્ઠું ય ન બોલવું ?

(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

* સ્ત્રી અને રાજકારણી, બેમાંથી સમજવામાં સહેલું કોણ ?

- રાજકારણીઓ પાછળ ટાઇમો બગાડવા ભ'ઇ... મને તો ન પાલવે !

(પુલિન સી. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* તમે આ ઉંમરે પણ હૅન્ડસમ છો, છતાં તમારા લેખોમાં કાયમ તમારી જાતને નીચી કેમ પાડે રાખો છો ?

- મારા હૅન્ડસમ હોવાથી હવે એક પણ વ્યક્તિ ખુશ થવાની નથી. મારી જાતને ફાલતુ ગણાવું છું, ત્યારે અનેકને સંતોષ મળે છે કે કમ-સે-કમ, આપણે અશોક દવે કરતા વધારે સારા લાગીએ છીએ !

(શ્વેતા ફેનિલ શાહ, અમદાવાદ)

* હવે તો શિયાળો શરૂ થયો પંખો બંધ કરૂં ?

- બા ને પૂછી જોવું સારૂં.... નહિ તો શું થાય ???

(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી- વલસાડ)

* અમિતાભ, અઝીમ પ્રેમજી, અનિલ અંબાણી, અશોક દવે... આ ''અ''હોભાવો ક્યાં સુધી ?

- ઓકે... મારા કારણે આ ત્રણે ય નું નામ મોટું થયું... ગૂડ !

(મિતેશ આઇ. દોશી, અમદાવાદ)

* આપણે પુરૂષો અનાદિકાળથી સ્ત્રીઓનું શોષણ કરતા આવ્યા છીએ, તે ક્યારે અટકશે ?

- આપણું નામ તો વચ્ચે લાવવાનું જ નહિ ! અનાદિકાળમાં હું તો હતો પણ નહિ... મને યાદ છે, એ યુગમાં હું તો કોઇ ઇશ્વર- બિશ્વર સ્વરૂપે હતો... મનુષ્ય નહિ !

(જવાહર એમ. મહેતા, મુંબઇ)

* રોજ સવારે છાપું ખોલતા, ભ્રષ્ટાચાર, બળાત્કાર, ખૂન ને કૌભાંડોના સમાચારો.. ને એમાં ભ્રષ્ટ નેતાઓના બેવકૂફીભર્યા નિવેદનો..!

- બોલો, હવે કહો. આ બધાની સરખામણીમાં સાસ- બહુની સુપર- બેવકૂફીભરી સીરિયલો વધુ સારી લાગે છે ને ?

(યુનુસ ટી.મર્ચન્ટ, મુંબઇ)

* સુરતની ઘારીમાં 'ગળપણ'અને બોલીમાં 'ગાળ'પણ ?

- જામનગર તો બબ્બે 'જામ'લઇને બેઠું છે.. સૅન્ડવિચ પર ચોપડવાનો જામ અને ...'એક જામ પી લે, મેરે યાર !'

(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* ઉત્તમ પત્ની મેળવવા માટે ક્યું વ્રત પુરૂષે રાખવું ?

- એવી રૅડીમૅઇડ તૈયાર પત્નીઓ ના મળે. કોકની કન્યા લઇ આવીને એને ઉત્તમ પત્ની બનાવવી પડે.

(રાજેશ કે. દવે, સુરેન્દ્રનગર)

* 'ચિત્રલોક'પૂર્તિમાં તમારી 'ફિલ્મ ઇન્ડિયા'કૉલમમાં હિંદી ફિલ્મોના રીવ્યૂ પૂરા થાય, પછી ગુજરાતી ફિલ્મો વિશે શરૂ કરવાના છો ? એવું હોય તો ભગવાન બચાવે વાચકોને !

- જાઓ.... ભગવાને તમને બચાવી લીધા..!

(રમેશ દેસાઇ, અમદાવાદ)

* બધા માણસો મૂર્ખ નથી હોતા...કેટલાક કૂંવારા પણ હોય છે. સૂઉં કિયો છો ?

- હું એક આદર્શ મૂર્ખ છું.

(રમેશ સુતરીયા- ટ્રોવા, મુંબઇ)

''અસોક...આ અઢ્ઢી મહિનાથી આપણા ઘરે બનાવેલી ચૉકલૅટું પઇડી રઇ છે...કોઇ ખાતું નથ્થી...સુઉં કરવું ?''

અમારા ઘરમાં કોઇ પણ ચીજ બનાવ્યા પછી એને સમયના આંકડા અપાય છે, ''આ પાસ્તા બે 'દિ ના પઇડાં રિયા છે....કોક તો ખાવ.''અથવા તો, ''અસોક, તમારો લંચ-બોક્સ કિયાં મૂકી આઇવા'તા...? ઓફિસમાં ભૂલી આઇવા'તા ને ? આજે તઇણ 'દિ પછી એવો ને એવો ભરેલો પાછો આઇવો...કાંઇ ખાધું જ નો'તુ ? આ તો શારૂં થિયું, કે, બોયલા વગર બા ખાઇ ગીયા... બિમારીમાં એમને ઝાઝી ખબરૂં પડતી નથ્થી, નંઇ તો બધુ બહાર ઝીંકી દેવું પડત ને ?''

એ વાત જુદી છે કે, એ થેપલાં ખાધા પછી બા ય ફેકી દેવા પડે એવા થઇ ગયા હતા ! આપણે મરદ માણસ. આપણે તો બબ્બે વીક પહેલાના થેપલાં ય ખાઇ જઇએ... ને તો ય બા ની હોજરી સારી... ટકી ગયા. તાંબા-પિત્તળની હોજરી નંખાવી હશે ?

વાઇફે છ ડબ્બા ભરીને ચોકલેટો બનાવી રાખી હતી. આજકાલ ઘેર ઘેર ચૉકલેટો બનાવવાનો ધંધો શરૂ થઇ ગયો છે. જેના ઘેર જઇએ, આવકાર આપે કે ન આપે, ચૉકલૅટ આપે જ. મોટા ભાગનો માલસામાન બજારમાંથી તૈયાર લાવવાનો હોય છે. આપણે એનો આકાર આપવાની ડાઇ જ લઇ આવવાની ને એના ઉપર ચળકતું રૅપર વીંટાળી દેવાનું.

એણે એક ડબ્બો ખોલી નાંખ્યો. ''અસોક, આમાંની અડધી ચૉકલૅટું તમારે જ ખાય જાવાની છે... નો ખાવ, તો તમને મારા સમ છે ?''

આવી લાલચ આપે, તો કોઇ ખાય ખરૂં ? એક દાણો ય ખાઇએ તો હાળા સોગંદ સાચા ન પડે. મેં જોયું તો, ડબ્બામાંથી બહાર કાઢેલી ચૉકલેટો મિલવિસ્તારોમાં ફૂટપાથની દિવાલો પર છાણાં થાપ્યા હોય, એવી આકર્ષક લાગતી હતી. કહે છે કે, ચોંટાડયા પછી છાણાં તો એક દિવસ ઉખડે પણ છે...! હું ડર્યો. આની ચૉકલૅટ ખાધા પછી મારૂં જડબું ચોંટી જશે ને ઉખડશે નહિ તો ખોલાવવા ક્યાં જઇશ ? દરિયા કિનારે કાળમીંઢ ખડકો ઉપર પાણીના મોજાં ફરી વળ્યા પછી એ જ ખડકો ચળકે છે, એમ આની ચૉકલેટો ચળકતી હતી. ફરક એટલો કે, મજબૂરી હોય તો એક સમયે પેલા ખડકો તો ચાવી જવાય...! છેલ્લા ૩૬- વર્ષથી વાઇફે બનાવેલા અનેક પદાર્થો હું ખોરાક સમજીને ચાવી ગયો છું... આજે તો મારા સફેદ દાંતના ય બ્લેક બોલાય છે !

''વાઇફ... મારી એક વાત માનીશ, ડાર્લિંગ ? હું...''

''મને બધી ખબર છે, તમે સુઉ કે'વાના છો ! ઇ જ કે, આ ચૉકલેટું ગાયને ખવડાવી દે.. અસોક, મારે ગૌ-હતીયાનું પાપ માથે નથ્થી લેવું.. આપણે ભા'મણ છીએ... ગાયુંને ગમ્મે ઇ નો ખવડાવાય !''

''ના વાઇફ, હું તો એમ કહું છું કે, આ ચૉકલૅટોને આપણે ડ્રૉઇંગ-રૂમના ટાઇલ્સ તરીકે વાપરી નાંખીએ તો ? આબુથી લાવેલા ટાઇલ્સ તો બે મહિનામાં ઉખડી જાય છે.. આમાં વીસ-પચીસ વરસ સુધી તો નિરાંત !''''તમને મારૂં બનાવેલું કાંય ભાયવું છે આજ હુધી ? તે 'દિ સામેના ફ્લૅટવારીના ઘરેથી પાપડના કાચાં લુવા આઇવા'તા, ઇ ચાટી, ચાટીને તમે ખાય ગીયા ને ઇ જ લુવામાંથી મેં પાપડું સેકીને દીધા, ઇ તમને છાપાના કાગરૂં (કાગળ) જેવા લાઇગા...!''

ખૈર. જગતમાં એવા ય કેટલા છે, જેને બે ટંક ભોજન નથી મળતું... બાકીનાને ઘરની રસોઇ ખાવી પડે છે ! કહે છે કે, ઉપર સ્વર્ગ નરક જેવું કાંઇ હોતું નથી.. બધું અહી જ ભોગવવું પડે છે ! વધી પડેલી ચૉકલૅટો એક ટેન્શન બની ગઇ હતી. સાડી-ડ્રેસનો બિઝનૅસ કર્યો હોત ને આવી વધી પડી હોત તો કોકને ફ્રી-ગિફ્ટ તરીકે ય આપી આવીએ... મારે એ વિભાગમાં કૉન્ટૅક્ટ્સ ઘણા સારા... !

પણ આ ચૉકલેટો ફ્રી-ગિફ્ટમાં આપવાથી સંબંધોની માતૃશ્રીના મૅરેજ થઇ જાય... સુઉં કિયો છો ? અગાઉ તો અમે વધારે ભરાઇ પડયા હતા. વાઇફથી એક વખત ભૂલમાં મોટી સંખ્યામાં પાણી-પુરીઓ બની ગઇ હતી. પાણી સુધી તો બધું બરોબર હતું, પણ પુરીની સાઇઝો થેપલાં જેટલી થઇ ગઇ હતી. માણસ છે, ભૂલ થાય, પણ જેને જેને ફ્રી-ગિફ્ટ તરીકે એ ભાખરીઓ... આઇ મીન, પાણીની પુરીઓ મોકલાવી, એ બધાએ પૂછાવ્યું કે, આખી પુરી તો મ્હોંમાં જશે નહિ, તો અમારે પુરીની મહીં પેસીને ખાવાની છે ? ગીનેસ બૂક ઑફ રૅકૉડર્સમાં આ પાણી-પુરી મૂકાશે... જેમ વર્લ્ડ-રૅકૉર્ડ સાઇઝના પિત્ઝા કે ઢોંસા મોટી મોટી સાઇઝોના બને છે, એમ આપણા ગુજરાતનાં ગૌરવ તરીકે રાક્ષસી-સાઇઝની આ પાણી-પુરીઓ મૂકાશે. બનતા તો બની ગઇ, પણ વધેલી ચૉકલેટો સંતાડવી ક્યાં ? કોઇ જુએ તો ય કેટલું ખરાબ દેખાય કે, આ લોકોને ત્યાં દાળ-ભાત- શાક-રોટલી નહિ થતા હોય ? એક ફ્રીજ તો નાનું પડે એવું હતું, એટલે અમે નવા ત્રણ ફ્રીજો લઇ આવ્યા, જેથી અનંતકાળ સુધી ચૉકલેટો રાખી શકાય. પછી તો ફ્રીજમાં મૂકેલી જે કોઇ ચીજ ખાઇએ, એ બધામાં ખુશ્બુ ગુજરાત કી નહિ, ચૉકલેટ કી આવે. મને યાદ છે, ફ્રીજમાં મૂકેલી લસણની ચટણી પણ ચૉકલેટ ફ્લૅવરની લાગતી હતી.

છેવટે એક બ્રિલિયન્ટ આઇડિયો આવ્યો...(આઇડિયો બ્રિલિયન્ટ હોય તો વાચકોએ સમજી જવું કે, એ મને તો ન જ આવ્યો હોય !) આમે ય ફ્લૅટમાં રૅનોવેશન તો ચાલતું જ હતું. ડ્રૉઇંગ-રૂમના ઇન્ટરિયર તરીકે સહુ મન ફાવે એવા તુક્કાઓ લડાવે જતા હતા. ચાર પૈકીની એક દિવાલ ઉપર ટેક્ષ્ચર કરાવવાની આજકાલ ફૅશન શરૃ થઇ છે. યાદ હોય તો લોકો તો આવી દિવાલો ઉપર લિસ્સા અને ગોળ રંગબિરંગી પથ્થરો ચોડાવે છે અને લાગે છે પણ સારા.

અમે ચૉકલેટની દિવાલ બનાવવા મજૂરો રોક્યા. વાઇફે મને ખૂણામાં લઇ જઇને કીધું પણ ખરૃં કે, ''અસોક, ધિયાન રાખજો... મજૂર-માણસુંના કાંઇ ભરોશા ન હોય...દિવાલ બનાવતા બનાવતા એ લોકો અડધી ચૉકલૅટું ખાઇ નો જાય...!''

''જો વાઇફ...! આ ચૉકલેટો મજૂરોને તો હું નહિ જ ખાવા દઉં. એમાં તો એ બધાની ઉત્તરક્રિયાઓ આપણા ઘેરથી કરવી પડે ને એ લોકો કાંઇ આપણી ન્યાતના નથી. બા ય ખીજાય.''

''ઇ તો બરોબર, પણ આપણે એવું કાં નો કરી શકીએ કે, જેટલી ચૉકલેટું ઇ લોકો ખાય જાય, એટલીના પૈસા એમની મજૂરીમાંથી કાપી લેવાના...''

''ડાર્લિંગ, જેટલી ખાશે, એટલાની નુકસાનીનું વળતર સામેથી ચૂકવવું પડશે. મેં એ પૈસા કબાટમાં જુદા જ રાખ્યા છે.''

અમે વાત કરતા હતા, ત્યાં જ એક મજૂર ચોકલૅટનો એક ગઠ્ઠો હાથમાં લઇને અમને બતાવવા આવ્યો.

''શાયેબ...આ પાણો ભીંતમાં ચોડાતો નથી... અંદર કોકનો દાંત છે !''

જ્વૅલર્સની શૉપમાં રૂબી કે નીલમ જોતી હોય, એમ ગોળ ગોળ ફેરવીને વાઇફે ગભરાઇને ચોક્લૅટનો એ ગઠ્ઠો જોયો,

''અસોક.... આ તો ઓલા મધુભા'યનો દાંત છે... આપણા ઘરે આઇવા'તા, તંઇ મેં બવ આગ્રહું કરી કરીને એમને આ ચૉકલૅટું ખવડાવી'તી...ઇ બવ ના પાડતા રિયા પણ મેં બવ આગ્રહું કઇરા તો ઇ મૂંગે મોંઢે ખાઇ ગીયા, ઇ મને યાદ છે... આ એમનો જ દાંત છે.''

''ડાર્લિંગ...તને તો ફક્ત દાંતની જ ખબર પડી... આ જો છેલ્લા પાનાનું બેસણું. હવે તો ઉકલી ય ગયા છે.''

સિક્સર

- ''બધા નેતાઓ મૂર્ખ છે'', એવું આ દેશનું સિક્રેટ બહાર પાડી દેનાર વૈજ્ઞાનિક ડૉ.સી.એન.આર. રાવે પોતાનું નિવેદન બદલી નાંખ્યું કે, હું તો આવું બોલ્યો જ નથી.

- હવે ચોક્કસ એમનો 'ભારત રત્ન'પાછો ખેંચી લેવો જોઇએ... સિક્રેટ ઉપર શંકા કરવા બદલ !

ફિલ્મ : 'મિલાપ'('૫૫)

નિર્માતા : ફતેહચંદ- ફિલ્મ આર્ટ

દિગ્દર્શક : રાજ ખોસલા

સંગીત : એન. દત્તા

ગીતો : સાહિર લુધિયાનવી

રનિંગ ટાઇમ : ૧૪- રીલ્સ

થીયેટર : નોવેલ્ટી (અમદાવાદ)

કલાકારો : દેવ આનંદ, ગીતા બાલી, કે.એન.સિંઘ, જ્હૉની વૉકર, ઇદિરા બિલ્લી, કૃષ્ણ ધવન, રાજીન્દર, ઉમા (ટુનટુન), જગદિશરાજ, કુમકુમ અને બલબીર.

ગીતો

૧. હમ સે ભી કર લો કભી કભી તો.... ગીતા રૉય

૨. બચના જરા, યે જમાના હૈ બુરા.... ગીતા- રફી

૩. યે બહારોં કા સમા, ચાંદ તારોં કા સમા.... લતા મંગેશકર

૪. યે બહારો કા સમા, ચાંદ તારોં કા સમા.... હેમંત કુમાર

૫. જાતે હો તો જાઓ પર જાઓગે કહાં... ગીતા રોય

૬. પિયા ખુલ કે નયન ન મિલાયે રે.... આશા ભોંસલે

૭. ચાહે ભી જો દિલ તો જાના ન વહાં.... ગીતા રૉય

૮. દર્દ કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ... લતા મંગેશકર

ફિલ્મ દેવ આનંદની હોય અને સાથે હીરોઇન ગીતા બાલી હોય, એટલે પહેલા પાંચ સપ્તાહ તો ફિલ્મ એમને એમ હાઉસફૂલ થયે રાખે અને એ સમયની આવી અનેક ફિલ્મો કલાકારોના નામ પર ઉપડતી હતી, પણ તો ય ભારતની પ્રજા આજે છે એટલી બેવકૂફ એ વખતે નહોતી, વધારે હતી ! નબેન્દુ ઘોષ જેવો પટકથા લેખક અને રાજીન્દરસિંઘ બેદી જેવો સંવાદ લેખક... કહે છે ને કે, બહુ ડાહ્યા બહુ ખરડાય ! ઍક્ટરોના નામ પર બે-ચાર દહાડા આ ફિલ્મ પણ ચાલી ગઇ, પછી ખબર પડી કે, આ લોકો તો આપણે છીએ એના કરતા ય વધારે બેવકૂફ બનાવે છે... ! બસ, એક વધારે ફાલતુ ફિલ્મને પ્રેક્ષકોએ દરવાજો દેખાડી દીધો.

નવાઇ તો લાગે ને કે, ફિલ્મ સાથે સંકળાયેલી કોઇ પણ વ્યક્તિને આ ફિલ્મ અત્યંત ઘટીયા છે, એનો ખ્યાલ નહિ આવ્યો હોય ? કમ સે કમ, દેવ આનંદ અને ગીતા બાલી પાસે તો થોડી અપેક્ષા રાખી શકાય ! તદ્દન ઇમ્પાસિબલ વાર્તા પર ફિલ્મ બનાવવાનું તો જાવા દિયો, થીયેટરમાંથી અડધી ફિલ્મે બહાર નીકળીને પ્રેક્ષકો મારે નહિ, એવો ફફડાટે ય નહિ થયો હોય ? ના થાય કારણ કે, ક્યાં ક્યાં પ્રેક્ષકો કોને કોને મારવા જાય ?

એ તો પછીથી સાચ્ચે જ મહાન બનેલા ડાયરેક્ટર રાજ ખોસલાની દિગ્દર્શક તરીકે આ પહેલી ફિલ્મ હતી. મૂળ નામ રાજવીર સિંઘ ખોસલા, એ રાજ ખોસલા મૂળ તો ગુરૂદત્તનો ચેલો. ગુરૂનું ફ્રેમિંગ સીધું એનામાં આવ્યું હતું. પરિણામે ગીતોના ટૅકિંગ કે ચાલુ ફિલ્મના સાદા શૉટ્સ લેવામાં પણ તમને એની કેમેરા ગોઠવવાની કમાલ દેખાઇ આવે. હદ ઉપરાંતનો દારૂ પી પી કરવાથી આ કાબિલ દિગ્દર્શક ઉપર પહોંચી ગયો, નહિ તો એણે દિગ્દર્શક કરેલી ફિલ્મોની યાદી જુઓ તો ચોંકી જવાય કે, કેવો ક્લાસ-વન દિગ્દર્શક હતો ! મિલાપ, સી.આઇ.ડી., કાલા પાની, વો કૌન થી, મેરા સાયા, મૈં તુલસી તેરે આંગન કી, સોલવા સાલ, બમ્બઇ કા બાબુ, એક મુસાફિર એક હસિના, અનીતા, દો બદન, ચિરાગ, દો રાસ્તે, મેરા ગાંવ મેરા દેશ, શરીફ બદમાશ અને દોસ્તાના. મુહમ્મદ રફી અને સાહિર લુધિયાનવીના આજીવન ચાહક રહેલા સંગીતકાર એન.દત્તા (દત્તા નાઇક)ની પણ આ પહેલી ફિલ્મ હતી. એકાદા ગીતને બાદ કરતા એ ય પણ કાંઇ કરી શક્યા નથી.

ગાન્ડા જેવી વાર્તા કંઇક આવી હતી :

ગામડે રહેતો કરોડપતિ દેવ આનંદ મુંબઇ શહેરમાં એના ચમચા દોસ્ત જ્હોની વોકરને લઇને આવે છે. એ કરોડપતિ છે, એટલી સિધ્ધિ પર અજાણ્યા લોકો ય એની પ્રોપર્ટીમાં ભાગ પડાવવા આવી જાય છે. એના પિતાની વસીયતનો વકીલ કે.એન.સિંઘ દેવ આનંદની તમામ દૌલત હડપ કરવા ગીતા બાલીને એની સેક્રેટરી તરીકે મોકલે છે. બન્ને પ્રેમમાં પડી જાય છે. કે.એન.સિંઘ છટકું ગોઠવીને દેવ આનંદને પાગલમાં ખપાવી દઇ, અદાલતમાં સાબિત કરવા માંગે છે કે, આવા ગાન્ડા માણસ પાસે સંપત્તિ રહેવી ન જોઇએ, એનું ટ્રસ્ટ બનાવવું જોઇએ. પણ અદાલતમાં ગીતા બાલી સિંઘનો ભાંડો ફોડી પોતાના પ્રેમને બચાવી લે છે.

ફિલ્મ સામાન્ય અને રાજ ખોસલાની પહેલી હોવા છતાં એમના દિગ્દર્શનના ચમકારા અને એમનું ખૂબ જાણીતું ફ્રેમિંગ અહીં મૌજુદ છે. ખોસલાની તમામ ફિલ્મોમાં સ્ત્રીને પૂરબહાર મૂલવવામાં આવે છે (શ્રેષ્ઠ દાખલો, 'મૈં તુલસી તેરે આંગન કી') એમ પ્રારંભ અહીથી થયો છે. ગીતા બાલી તો અમથી ય સર્વોત્તમ અદાકારા હતી ને એમાં સ્પર્શ ખોસલાનો થાય, એટલે બીજી ફિલ્મની ગીતા બાલીઓ કરતા અહી. એ વધુ અસરદાર લાગે !

અમિતાભ બચ્ચને ફિલ્મ 'અમર અકબર અન્થની'માં 'માય નેઇમ ઇઝ ઍન્થની ગૉન્સાલ્વીસ...'ગાઇને આ નામ મશહૂર કરી દીધું હતું. વાસ્તવમાં આ જ નામનો સંગીતકાર હતો, જેણે એન.દત્તાના આસિસ્ટન્ટ તરીકે આ ફિલ્મમાં કામ કર્યું છે. ખબર આપણા સુધી પહોંચી નથી. એટલે તમારી જાણ ખાતર કે, ઍન્થની ગૉન્સાલવીસ એ જમાનાનો ખૂબ આદરપાત્ર મ્યુઝિક અરેન્જર હતો. ઑરકેસ્ટ્રા કન્ડકટ કરવામાં આજ સુધી એનો કોઇ સાની નથી. મૂળ સંગીતકારની સાથે એક આસિસ્ટન્ટ હોય (જેમ કે, શંકર- જયકિશનના આસિસ્ટન્ટ દત્તારામ હતા) અને એક અરેન્જર હોય, (જેમ કે, સબેસ્ટીયન શંકર-જયકિશનની હારોહાર ઓપી નૈયરના પણ અરેન્જર હતા.)

આસિસ્ટન્ટનો રોલ ફિલ્મના મૂળ સંગીતકાર જેટલો જ મહત્વનો. કોઇ ગીતની ધૂન બનાવવા સંગીતકાર હાર્મોનિયમ લઇને બેઠા હોય, ત્યારે મોટા ભાગે તબલાની સંગત આસિસ્ટન્ટ કરે ને ક્યારેક ખુદ ધૂન બનાવીએ આપે, જેમાં નામ એનું નહિ, મૂળ સંગીતકારનું આવે. મુહમ્મદ શફી નૌશાદના આસિસ્ટન્ટ સંગીતકાર હતા. બિમારીને કારણે નૌશાદ પોતે હાજર ન હોવાથી નિમ્મી-ભારત ભૂષણની ફિલ્મ 'સોહની- મહિવાલ'ના તમામ ગીતો આ શફીએ બનાવ્યા હતા. 'ગંગા જમુના'માં લતાના બે ગીતો 'ના માનુ, ના માનુ ના માનુ રે, દગાબાજ તોરી બતીયાં ના માનું રે...'તેમ જ 'ઢુંઢો ઢુંઢો રે સાજના ઢુંઢો...'સાદ્યંત શફીની ધૂનો હતી.

અરેન્જર સંગીતની ધૂન બનાવવામાં માથું ન મારે, પણ એક વખત ગાયક સાથે રીહર્સલ થઇ ગયા પછી સંગીતકાર અરેન્જરને બોલાવે, જે જે તે ગીતને લગતાં વાજીંત્ર- વાદકોને બોલાવી રીહર્સલો કરાવે, નાટેશન્સ (સ્વરાંકનો) આપે... એટલે સુધી કે, રકોર્ડિંગ વખતે ક્યાં બેસવાનું છે, એ બધું ય અરેન્જર નક્કી કરી આપે.

અન્થની ગાન્સાલવીસ આ રીતનો અરેન્જર હતો.

આ ફિલ્મમાં ડાન્સ ડાયરેક્ટર સૂર્યકુમાર હતો, જે વિદેશી ધોળીયો હતો, પણ હિંદી ફિલ્મોમાં કાયમી સ્થાયી થયો હતો. કોમેડિયન મા. ભગવાનના ઘરની સામે જાહેર રસ્તે 'ભાઇલોગો'એ આ સૂર્યકુમારની હત્યા કરી નાંખી હતી. એ જમાનાની ફિલ્મોમાં ડાન્સને નામે કેવળ હાથ- પગ ઊંચા નીચા કરતા રહેવાનું હતું. આજે આઇટમ- સોંગ્સમાં તો હાલત એથી ય વધુ બદતર થઇ છે. પહેલા કમ- સે- કમ એટલું તો હતું કે, ગીત કે નૃત્યના ફિલ્માંકન વખતે કમેરા ચારે બાજુ ફરતો. હવે આગળ- પાછળવાળા બધા હીરો- હીરોઇનની સાથે કમેરામાં જોયે રાખીને એક લાઇનમાં પહોળા થઇને નાચે રાખે. કમેરા ય એક જ સ્થાને ફિક્સ હોય. નૃત્યને નામ ઝટકા સિવાય કાંઇ નહિ, ત્યારે આપણને હૅલન, વૈજ્યંતિમાલા, કુમકુમ કે વહિદા રહેમાનના ક્લાસિક નૃત્યોની કિંમત સમજાય છે. આ ફિલ્મનું એક નૃત્યગીત કરવા કુમકુમ આવે છે. ખરી પણ ઓળખી નહિ શકો કે આ જ કુમકુમ છે. મૂળ બનારસના એક મુસ્લિમ પરિવારમાં ૧૯૩૧માં જન્મેલી આ ઝેબુન્નિસા ઉર્ફે કુમકુમ પાછળ મહાન સર્જન્ક મેહબુબ ખાન રીતસરના દીવાના થઇ ગયા હતા. 'મધર ઇન્ડિયા'માં રાજેન્દ્ર કુમારની હીરોઇન બનાવ્યા પછી 'સન ઓફ ઇન્ડિયા'ની એને હીરોઇન બનાવી દીધી. રોમાન્સ બહુ લાંબો નહિ ચાલ્યો હોય, એટલે ફિલ્મ 'કોહિનૂર'ની વાર્તા લખનાર રામાનંદ સાગરના પર્મેનેન્ટ પ્રેમમાં પડી. સાગરની તમામ ફિલ્મોમાં એ પછી કુમકુમને લેવાઇ. 'દર્દ કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ...'આ ગીત માટે કુમકુમ ફિલ્મમાં આવે છે. ગીતના શબ્દો જાણીતા લાગતા હોય તો તમારૂં ફિલ્મી જ્ઞાન તંદુરસ્ત કહેવાય. સાહિર લુધિયાનવીના આ મીસરાને હસરત જયપુરીએ એક શબ્દ બદલીને દેવ આનંદની ફિલ્મ 'અસલી નકલી'માં પોતાને નામ ચઢાવી દીધો હતો. 'છેડા મેરે દિલ ને તરાના તેરે પ્યાર કા...'રફી સાહેબના ગીતની સાખીમાં 'પ્યાર કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ..'માં હસરતે પ્યારને બદલે દર્દ મૂકી દીધું છે.

મુંબઇના ગુજરાતી દિગ્દર્શક અમર સોલંકીના કહેવા મુજબ, કુમકુમ ફિલ્મસ્ટાર ગોવિંદાની ઓરમાન માસી થાય. ગોવિંદાની માતા નિર્મલા ગાયિકા અને હીરોઇન પણ હતી. એ મુસ્લિમ હતી ને કુમકુમ કઝિન થાય. કુમકુમ છેલ્લે છેલ્લે રાજશ્રી- જીતેન્દ્રની ફિલ્મ 'ગુનાહો કા દેવતા'અને ધર્મેન્દ્ર- જયલલિતાની ફિલ્મ 'ગંગા કી લહેરે'ના નિર્માતા- દિગ્દર્શક દેવી શર્મા સાથે ઘણી નજીકથી જોડાયેલી રહી હતી. દેવીને છોડયા પછી એ કોઇ સજ્જાદ નામના- એનાથી ઘણા નાના યુવાન સાથે પરણી ગઇ હતી. અલબત્ત, આજે તો કુમકુમ ૮૩ વર્ષની થઇ ચૂકી છે.

ફિલ્મ 'લવ ઇન ટોક્યો', 'નયા ઝમાના'કે 'ઝીદ્દી'બનાવનાર દિગ્દર્શક પ્રમોદ ચક્રવર્તી આ ફિલ્મમાં આસિસ્ટન્ટ દિગ્દર્શક છે, જે ગીતા દત્તના બનેવી થાય અને બીજા આસિસ્ટન્ટ ભપ્પી સોની હતા, જેમણે શમ્મી કપૂરવાળું 'બ્રહ્મચારી'બનાવ્યું હતું. ભપ્પી માધવીના પતિ થાય. માધવી ફિલ્મ 'જાનવર'માં રાજેન્દ્રનાથની પ્રેમિકા બને છે.

ફિલ્મ '૫૫ની છે, મતલબ કે દેવ આનંદ હજી ૩૦ની ઉંમરનો માંડ હતો. ઇન ફેક્ટ, એ હજી દેવ આનંદ બન્યો નહતો, એટલે પાછળથી બહુ હાસ્યાસ્પદ બનેલી પણ એ જમાનામાં ભારતના યુવાન-યુવતીઓને પાગલ કરી મૂકતી એની 'મનરિઝમ્સ'હજી આવી નહોતી, એટલે કે, વાંકા ચાલવું, આંખી ઝીણી કરવી કે એક મિનીટ હખણાં ઊભા ન રહેવું. એ બધું આવ્યું નહોતું. એટલે એ કેટલો ઊંચા ગજાનો 'ઍક્ટર'પણ હતો- માત્ર હીરો નહિ, તેની પ્રતિતી થાય છે. ખૂબસૂરતીમાં તો એ રાજ-દિલીપ બન્નેને મ્હાત કરી શકતો હતો. રાજ-દિલીપથી એક ઇંચે ય કમ નહિ ! ડાન્સમાં આ ત્રણે જણાનું કામ નહિ. એ લોકો પોતે ય સમજીને ફિલ્મોમાં ભાગ્યે જ ડાન્સ કર્યો છે ને કરવા ગયા છે, ત્યારે હાસ્યાસ્પદ લાગ્યા છે.

'૫૦-ના દાયકાની ફિલ્મો જોઇએ એમાં જો ક્લબ કે હાટેલ બતાવવાની હોય તો શહેરના 'રઇસ'લોકો પર્મેનન્ટ છાપેલા લિબાસમાં હોય. શાર્ક- સ્કીનનો સફેદ કોટ (બ્લૅઝર), ગળે ચોકડીવાળી 'બો- ટાઇ'અને બ્લૅક પૅન્ટ. ગુન્ડા બતાવવાના હોય તો કાળા ગોગલ્સ, ચટાપટાવાળી જર્સી, બ્લૅક લૅધર જૅકેટ અને બહુ ખરાબ ગુન્ડો હોય તો ગળે રૂમાલ. અહી બૉસ કે.એન.સિંઘ પણ ખાસ ક્લબ-સોંગ્સ વખતે પહેરવાના કામમાં આવે એવો શૂટ સિવડાવી લાવ્યો છે ને પાછો પહેર્યો પણ છે, બોલો !

ગીતા બાલી એટલે કે સ્વ.શમ્મી કપૂરની ભૂતપૂર્વ સ્વર્ગસ્થ પત્ની. મૂળ નામ તો આ સરદારનીનું હતું, હરિકીર્તન કૌર, પણ હરિનું કીર્તન કરવા કરતા એને સાપ પકડવાનો જબરો નાદ લાગ્યો હતો. નાનપણમાં જ નહિ, મોટી થયા પછી પણ ગીતા જ્યાં સાપ જુએ કે તરત બિનધાસ્ત પકડવા દોડી જાય. (એ વાત જુદી છે કે, શમ્મી કપૂર નામનો મોટો 'એનાકોન્ડા'પકડીને એ ધન્ય ધન્ય થઇ ગઇ.) ગીતા બાલીની બહેનનો પતિ જસવંત બાલી જે પોતે ય હીરો હતો, તેની દીકરી એટલે યોગીતા બાલી.. મતલબ ગીતા યોગીતાની સગી મૌસી થાય. મિથુન દાના ગીતા બાલી માસીજી ! અલબત્ત, તદ્દન સ્વાભાવિક અભિનયમાં ગીતાની તોલે એ જમાનાની કે આ જમાનાની એકે ય હીરોઇન ન આવે. ફિલ્મના પરદા ઉપર એ અભિનય કરતી નહિ, મૂળ વાર્તા કે ઘટનામાં આ વ્યક્તિ જ હશે, એવો સ્વાભાવિક અભિનય ગીતા બાલી પછી તનૂજા, એની દીકરી કાજોલ અને હમણાં હમણાં ફિલ્મ 'બન્ડ બાજા બારાતી'વાળી અનુષ્કા શર્માના નામો મૂકાય.

દેવ આનંદનો કોઇ ચાહક તમારી પાસે આ ફિલ્મ 'મિલાપ'ની ડીવીડી માંગવા આવે તો એના માથે પ્રેમથી હાથ ફેરવીને ડીવીડીની સાથે અમદાવાદના બોપલ-ફોપલમાં એના નામે એકાદો ફ્લટ પણ લખી આપજો, નહિ તો સીડી પાછી આપવા આવશે !

* તો આખરે સચિન તેન્ડુલકર રીટાયર થયો...!

- બસ. આખરે દિલ્હીવાળા ય કાંઈ સમજે.

(શિવાની શાહ, અમદાવાદ)

* બોલીવૂડની હીરોઇનો પરણવા માટે બીજવરો જ કેમ પસંદ કરે છે?

- કૂંવારાઓ એમને ઓળખી ગયા હોય છે!

(મયૂરી ભાવેશ વોરા, જોરાવરનગર)

* સહનશક્તિ સમજાવશો. સહન કરે જવું એમાં સહનશક્તિ છે કે સામનો કરવામાં?

- સ્ત્રી છો. આવા બધા પ્રોબ્લેમો પુરૂષોને થવા જોઇએ... તમને નહિ!

(અફરોઝબેન મીરાણી, મહુવા)

* ભૂખ વગર ખાવું નહિ અને ભૂખ હોય એટલું ખાવું નહિ... સાચું?

- એનો આધાર તો આદત ઘરે જમવાની પાડી છે કે બહાર, એની ઉપર છે.

(રમેશ સુતરીયા 'ટ્રોવા', મુંબઈ)

* રાષ્ટ્રની આઝાદી જૂની સારી હતી કે નવી ?

- નવી માટે તો આટલા ઝૂઝીએ છીએ... ૨૦૧૪-ની ચૂંટણીઓ સિવાય નવી આઝાદી મળે એમ નથી.

(હિરેન વ્યાસ, ઘોઘા)

* છૂટાછેડાના કસોમાં વળતર પતિ પાસે માંગવામાં આવે છે, પત્ની પાસે કેમ નહિ?

- 'સમરથ કો નહિ દોષ ગુંસાઈ...'!

(વિજયકાંત સિધપુરીયા, કામરેજ-સુરત)

* તમે તો માર્ચમાં અમેરિકા જવાના છો... પછી 'ઍનકાઉન્ટર'નું શું?

- અમેરિકામાં શસ્ત્રબંધી કે વસ્ત્રબંધી નથી... એટલે ચિંતા થાય છે કે ત્યાં મારૂં ઍનકાઉન્ટર તો નહિ થાય ને?

(મનુ એન. સુરતી, બિલિમોરા)

* મૌની બાબા પ્રાઈમ મિનિસ્ટર ૬૫-વખત પરદેશ જઇ આવ્યા... તો દેશના કામો ક્યારે કરતા હશે?

- એ તો જે કરતું હોય એને ચિંતા અને આમે ય... ક્યાં ગાંઠના પૈસે પરદેશ જવાનું છે?

(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી-વલસાડ)

* ચીનમાં ભ્રષ્ટાચાર બદલ રાજકારણીઓને પણ ફાંસીની સજા થઈ છે... ભારતમાં ક્યારે થશે?

- ચીનના રાજકારણીઓને ભારતમાં સજા ન થાય... એ તો ત્યાં જ કરવી પડે!

(હસમુખ કે. વૈદ્ય, નવસારી)

* સાસરે કન્યાએ જ જવું પડે છે, વરને કેમ નહિ?

- વરોને ક્યાં જવાય ને ક્યાં નહિ, એનું કુદરતી જ્ઞાન હોય છે!

(મહેફૂજા મનસુરી, ધોરાજી)

* ઘરને જ મંદિર કહેવાતું હોય તો પછી લોકો મંદિરોમાં કેમ જાય છે?

- મંદિરોમાં ઘર કરતા વધુ શાંતિ હોય છે!

(સુમિત સીરવાણી, જૂનાગઢ)

* ગાંધારીએ છતી આંખે પટ્ટી કેમ બાંધી હશે?

- કન્ઝક્ટીવાઈટીસ.

(કિશોર વ્યાસ, ઘોઘા)

* મૅચ ફિક્સિંગની આટઆટલી ઘટનાઓ છતાં તમારો રસ ક્રિકેટમાં જળવાઈ રહ્યો છે?

- અફ કૉર્સ. દેશ ગૌરવ લઈ શકે, એવી એક ચીજ ક્રિકેટ તો છે. બાકી ટીવી ન્યૂસ કે સીરિયલો તો વિકૃત છે.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

* જગતની સર્વોત્તમ ચીજ દોસ્તી છે... આપ શું માનો છો?

- ''દોસ્તાના''જેવું ન થાય તો વાત સાચી.

(ચિન્મય વસાવડા, રાજકોટ)

* ફાવે તેમ બફાટ કર્યા પછી માફી માગી લેનારા નેતાઓને માફીને બદલે શું આપવું જોઈએ?

- એમ...? કોઈએ માફી માંગી ખરી? હજી તો, ''મીડિયાએ મને ખોટો ટાંક્યો છે''અથવા તો ''હું આવું બોલ્યો જ નથી''એવા ખુલાસા થાય છે.

* દરેક પુરૂષની સફળતા પાછળ એક સ્ત્રી હોય છે... આપને કેવું છે?

- મારે બહુ બધીઓના નામો લેવા પડે એમ છે.

(ભાનુપ્રસાદ ગો. સોની, અમદાવાદ)

* લગ્ન પહેલા બરડામાં વરરાજાને પીઠી કેમ ચોળવામાં આવે છે?

- ચાલુ લગ્ને ખંજવાળો ન ઉપડે માટે.

(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* ડૉ. મનમોહનસિંઘને કાબુમાં રાખવા સોનિયા ગાંધી કયો ઉપાય અજમાવે છે?

- એમ...? મનુભ'ઈ એટલા પાવરફૂલ છે?

(ડૉ. અશ્વિન કાકડીયા, સુરત)

* દેવી-દેવતાઓ ડુંગર પર રહે છે... ખીણમાં કેમ નહિ?

- આપણા મસ્તકો શાનથી ઊંચા રહે માટે.

(પ્રવીણ પટેલ, ગડત-ગણદેવી)

* તમને સપના આવે છે ખરા? આવતા હોય તો કેવા?

- હાલમાં હું '૭૦-ની સાલ પહેલાના સપનાઓ રીવાઇન્ડ કરી કરીને જોઉં છું... આઇ મીન, મારા લગ્ન પહેલાના!

(જ્યોત્સના હિંડોચા, રાણાવડવાળા)

* ગત ચૂંટણીમાં મોદીને પ્રચંડ જીત અપાવનાર શ્રી અર્જુન મોઢવાડીયા વિશે કાંઇ કહેશો?

- હું એક વાર મળ્યો છું. વ્યક્તિગત ધોરણે અત્યંત બાહોશ અને સુંદર સ્વભાવના વ્યક્તિ છે.

(ડૉ. વી.પી. કાચા, અમદાવાદ)

* અનેક જોડીઓના સંબંધો જળવાય છે, પણ સાળા-સાળીના રસ્તા કેમ ફંટાય છે?

- સાઈડ બતાવીને વળો તો કાંઈ ન ફંટાય!

(રેખા શશીકાંત ગઢીયા, રાજકોટ)

* આસારામ બાપુનો ય બચાવ કરનારા હજી કેમ સમજતા નહિ હોય?

- એમનો વિરોધ કરનારા ય ક્યાં સમજે છે?

(ધ્રૂવ પંચાસરા, વિરમગામ)

* જવાબો તો તમે જ આપો છો, પણ એવું ન બની શકે કે, સવાલ તમે પૂછો અને ઉત્તર વાચકો આપે?

- વાચકોને જુઠ્ઠું બોલતા થોડું આવડે?

(ડૉ. આનંદપ્રકાશ, અમદાવાદ)

* પોલિયો મુક્ત ભારતની જાહેરાતો જોરશોરથી થાય છે... ભ્રષ્ટાચાર મુક્ત ભારતની જાહેરાત ક્યારે?

- ભારતનો ભ્રષ્ટાચાર પોલિયો મુક્ત છે... ઇસ ધૅટ ઓકે?

(કલ્પિત પટેલ, કરજણ)

* મધ્યાહ્ન ભોજન બંધ કરીને રોકડ રકમ વિદ્યાર્થીઓને આપી દેવાથી ભ્રષ્ટાચાર ઓછો નહિ થાય?

- તમે બહુ ભોળા માણસ લાગો છો.

(જગજીવન સોની, કોડીય-કચ્છ)

* દેશના પ્રત્યેક ધર્મોને દેશનું એક એક મહત્ત્વનું કામ સોંપી ન શકાય?

- યસ. દેશને બચાવવો હોય તો ધર્મગુરૂઓ જ રક્ષણ કરી શકે એમ છે... પણ કયો ધર્મ દેશની વાત કરે છે?

(ડૉ. તૈયબ એચ. સાહેરવાલા, ગોધરા)

આમ મને મારામારીના વિચારો આવતા નથી અને આવે તો ય હું કોઇને મારી શકું એમ નથી. કોઇને મારતી વખતે ડરના માર્યા મારી આંખો બંધ થઇ જાય છે, એટલે પછી હું ક્યાં, કોને, શું કામ મારી રહ્યો છું, એની ખબર રહેતી નથી ને મુઠ્ઠીઓ હવામાં ઘુમાવે રાખું છું. એવું નથી કે, હું આંધળો છું અને કોઇને ઢીબી નાંખવાનું મને ગમતું નહિ હોય, પણ એક તો સામું આપણને વાગવાનો ડર લાગે અને બીજું યુધ્ધ પહેલા જ પરિણામ નિશ્ચિત હોય કે, પરાજય તો મારો જ હોય !

પણ લગ્નના રીસૅપ્શનોમાં સ્ટેજ પર ચાંદલો કરવા જતી વખતે લાઇનમાં ઊભા રહેવું પડે ને આપણી નજર સામે બીજા ભૂખાવડાઓ ડિનર લેતા હોય, એ હવે નથી સહેવાતું, ભાઇ નથી સહેવાતું. એક તો આવી લાઇનોમાં આવડતી હોય તો ય ધક્કામુક્કી કરી શકાતી નથી, લાઇનમાં ઘુસી શકાતું નથી અને કાચબાઓ લાઇનમાં ઊભા હોય એમ આગળ-આગળ હપ્તે હપ્તે ખસતા રહેવું પડે છે. આપણને આ સ્પીડ ગમતી નથી. અફ કૉર્સ, રીસૅપ્શનની આવી લાઇનોમાં 'હતુતુતુ....હુતુતુતુ'ની ઝડપે પણ સ્ટેજ ઉપર ધસી જવાતું નથી...એવી સ્પીડો મારીએ તો બા ખીજાય !

કાંઇ બાકી રહી જતું હોય, એમ ઉપર ગયેલું ફૅમિલી સ્ટેજ પરથી ખસે નહિ. કોઇ કારણ વગરના હા-હા-હિ-હિ કરે. બહુ મોટી જોક મારી હોય એમ કૅમેરાની સામે જોઇને ટટ્ટાર ઊભા ઊભા ફોટા પડાવે રાખે, પણ હેઠા ઉતરે નહિ. 'ના બસ.... હવે એક ફોટો તો ભાભીની બાજુમાં ઊભા રહીને પડાવવો જ પડે... ભ'ઇ, ઘરમાં લગ્નો રોજરોજ નથી આવતા...!'એમ કહીને લાઇનમાં છેલ્લો જતો રહે ને નવા ફોટા પડાવે પણ નીચે ઉતરે નહિ. આપણે નીચે ઊભા ઊભા અકળાતા હોઇએ, ભૂખો લાગી હોય, પણ વાંદરૂં આપણો ટુવાલ લઇને ઝાડ પર ચઢી ગયું હોય ને ઉતરતું ન હોય એમ આવડો આ ફૅમિલી સાથે સ્ટેજ પર ચઢ્યા પછી નીચે ઉતરે નહિ.

બસ, આ તબક્કે મને મારામારીના વિચારો આવે છે. આપણાથી કરી કાંઇ ન શકાય પણ વિચારી તો શકાય ને કે, આને સ્ટેજ ઉપર જઇને ફટકારવા માટે, રીસૅપ્શનના દરવાજેથી પૂરપાટ ઘોડા ઉપર હાથમાં ખુલ્લી તલવાર લઇને ધસી આવું અને સપાટો બોલાવી મેદાન સાફ કરી નાખું....આવા અકળાતા તો આપણી પાછળ વાળાઓ ય હોય, પણ એમ કાંઇ બધાની પાસે ઘોડા હોય....? આ તો એક વાત થાય છે !

લગ્નના રીસૅપ્શનના વિડીયોગ્રાફરોમાં હ્યૂમર જેવું હોતું નથી. કેટલા બધા કૉમિક દ્રષ્યો ઝડપી શકે, ઝડપવા હોય તો ! એ લોકો તો બસ... મિલ-કામદારની જેમ રીસૅપ્શનના સ્ટેજની સામે ભૂખ હડતાળ પર ઉતર્યા હોય, એમ મંચ બાંધીને ઊભા રહી જાય છે. લાઇટનો ઝંડો પકડીને એમની બાજુમાં ઊભો રહેતો માણસ ઇન્કલાબી બાગીની જેમ 'હિંદુસ્તાન હમારા હૈ'ની મુદ્રામાં એક હાથમાં લાઇટ પકડીને ઊભો હોય.

બસ. સ્ટેજ પર મેહમાનો આવતા જાય, ફોટા પડાવતા જાય ને ખસે એટલે આમનું કામ પૂરૂં.... ચલો નૅકસ્ટ...!

તારી ભલી થાય, ચમના. તું આજુબાજુ તો ક્યાંક નજર દોડાવ. વિડિયો જોનારા ફાટફાટ થઇને હસી પડે, એવા કલાકારો સ્ટેજની બાજુમાં ચાંદલો કરવાની લાઇનમાં ઊભા હોય, એમને ઝડપવા જેવા છે. આ સ્ટેજ નીચે ઊભેલાઓ, પ્રસુતિગૃહની બહાર લૉબીમાં ઊભેલા ફાધરો જેવા મોંઢા લઈને ઊભા હોય છે. ચૈન પડે નહિ ને મોંઢા તરડાઈ ગયા હોય પણ ઓપરેશન-થીયેટરનું અડધું બારણું ખોલીને નર્સ હસતાં મોંઢે સમાચાર આપે, 'લડકા હુઆ હૈ...'ને આવડો આ છ-છ ફૂટ ઊંચા ઠેકડા મારવા માંડે, એમ અત્યાર સુધી સ્ટેજ નીચે, રોજગાર કચેરીની લાઇનમાં ઊભા હોય એવા મેહમાનો વારો આવે ને સ્ટેજનું છેલ્લું પગથિયું ચઢતા જ મોંઢા ઉપર બારે માસની પ્રસન્નતા આવી જાય ને સાલાઓ એવા ખુશ થઇ જાય કે, વર-કન્યાના મૉમ-ડૅડી ય માની જાય કે, છોકરાં ભલે આપણા પરણતા હોય પણ, સાચી ખુશી તો આ બંનેને જ થઇ છે. વિડીયોગ્રાફરો આ બંને તબક્કાઓ પકડી શકે છે.

વાચકો માને છે એટલું, સ્ટેજ નીચે લાઇનમાં ઊભા રહેવું સહેલું નથી. મોટા અંબાજી કે શ્રીનાથજીના મંદિરની લાઇનમાં ઊભા રહેવું સહેલું પડે... આ નહિ ! આગળ પોતાની જ સગ્ગી વાઇફ ઊભી હોય એટલે ઊભા ઊભા રૉમૅન્ટિક બનવાનો ય વિચાર ન આવે. પાછળવાળાની સામે પાછળ ફરીને જોવાય નહિ...સાલો કાંદા-લસણવાળો હોય. રોજ બીજાને પોતાની ઑફિસની બહાર મિનિટો સુધી ઊભા રાખનાર પોતે અહીં લાઇનમાં ઊભો હોય છે, એ અપમાન સહન થતું નથી. આ રીસેપ્શન છે, સરકારી સમારંભ નથી કે, કોકના હાથમાં દસની નોટ પકડાવીને આગળ ઘુસી જવાય.

પ્રોબ્લેમ એ થાય છે કે, વરના ફાધરે તો ઓળખીતા સગા-સંબંધીઓને જ બોલાવ્યા હોય છે, છતાં સ્ટેજ ઉપર આવી ગયા પછી ફાધરે મોંઢું તો એ જ માપનું હસતું રાખવું પડે છે. સ્ટેજ ઉપર ચઢી આવનારા બધા ઇમ્પૉર્ટન્ટ હોતા નથી, પણ પરાણે એમને ય ફોટા પડાવવા ઊભા તો રાખવા જ પડે, મોંઢું ય હસતું રાખવું પડે.

ઘણાને વર, કન્યા કે બેમાંથી એકે ય ના ફાધર-મધર ઓળખતા નથી અથવા તો એ યાદ આવતું નથી કે, 'આ લોકો કોણ ?'પેલી આખી ટીમ પૂરી તૈયારી સાથે આવી હોય, 'શું વાત છે... દીકરાના લગ્ન કરી નાંખ્યા છે ને કાંઇ...? વાહ...'હજી ફાધર ઓળખે નહિ, પણ સ્ટેજ પરથી પેલા નીચે ઉતરતા હોય ત્યારે યાદ આવે કે, 'આ તો સ્વિમિંગ-પૂલમાં રોજ સાથે નહાતા હોય છે, એ....! આપણને શી ખબર, અહીં પૂરા અને કોરા કપડાં પહેરીને આવશે !'

તારી ભલી થાય ચમના.... તને ઓળખવામાં લોચા ન વળે, એટલા માટે પેલો ફૅમિલી સાથે ભીનો થઇને સ્વિમિંગ કૉસ્ચ્યૂમ પહેરીને આવે ?

કહે છે કે, રીસેપ્શનોમાં હવે નવો ધારો આવી રહ્યો છે. ગોંડલ, ધોરાજી અને પોરબંદર બાજુ તો શરૂઆત થઇ પણ ચૂકી છે. લાઇનોમાં ભીડ ઓછી કરવા તેમ જ વરના ફાધરને સ્ટેજ પર એમની સાથે કેટલું હસતું મોંઢુ રાખવું તેની ખબર પડે, એ માટે સ્ટેજની નીચે ચાંદલા પ્રમાણે લાઇનો લગાડાશે. હજારથી નીચે ચાંદલો કરનારાઓ 'બ'વિભાગમાં ઊભા રહેશે. એ લોકના હાથમાં લાલ ઝંડી પકડાવી દેવાશે. હજારથી ઉપરવાળાઓ 'અ'વિભાગમાં ઊભા હશે. એમને માટે ડિનર ત્યાં જ-ઘટનાસ્થળે પિરસવામાં આવશે. કહે છે કે, દસ હજારથી ઉપરવાળાઓને તો ઉપર આવવાની ય જરૂર નહિ પડે...એમના માટે વર-કન્યા ને બંને ફાધર-મધરો નીચે આવીને હસતા મોંઢે ફોટા પડાવશે.

અહીંથી છૂટા પડેલા ડિનરીયાઓ જ્યાં બધા જમતા હશે, ત્યાં પહોંચશે. વચમાં જે કોઇ હડફેટે ચઢયું એની પાસે ઊભા રહેવાનું, જેથી કોની સાડી વધારે કિમતી છે, એ બતાવી શકાય. બની શકે ત્યાં સુધી અહીં અર્થ વગરની વાતો કરવાની હોય છે. અહીં 'આસારામનું શું લાગે છે ?'એવા ધાર્મિક સવાલો ન પૂછાય.

બસ. હવે જમવા માટે રીતસર નીકળી પડવાનું હોય છે. આકાશમાં ફરતા કૃત્રિમ ઉપગ્રહો થોડી વાર માટે અહીં લીલી લોન ઉપર ફરવા નીકળ્યા હોય, એમ આ લોકો ટેબલે-ટેબલે ચક્કર મારવા પડે છે. કઠોર પરિશ્રમનો કોઇ વિકલ્પ નથી. આજકાલના રીસેપ્શનોમાં કયા ટેબલ પર શું ગોઠવાયું છે, એની યાત્રિક બન્યા વિના ખબર પડતી નથી. ઘણી વાર તો ભરાઇ પડાય છે ને ઘેર જતા જતા યાદ આવે કે, સૂપ લેવાનો તો રહી ગયો !

મેહનત વગર કાંઇ મળતું નથી, એ કહેવત રીસેપ્શનોને કારણે પડી હતી. ભ'ઇ, સારૂં જમવું હોય તો રખડવું તો પડે. અહીં તમને ચારે કોર ભટકતી રૂહો અને ભટકતા આત્માઓ મળશે. એને ફક્ત સર્વિસ-ટૅબલ પર જ નથી જોવાનું, બીજાની ડીશોમાં ય જોવું પડે છે, જેથી આપણી ડિશમાં કાંઇ રહી ન જાય અને સૂપ જેવું ન થાય. એમના હાથમાં ડીશ તો છે, દિશા નથી. રૂહો અને આત્માઓને લોહીઓ પીવા હોય છે... આમને દાળો પીવી હોય છે.

બહુ ઓછા લોકોમાં એ ડીસન્સી તો જાવા દિયો...જાણકારી હોય છે કે, આપણે ડીશ લઇ લીધી, અહીં કોઇને નડીએ નહિ, એમ ટૅબલથી દૂર જઇને પાપી પેટ ભરવાનું હોય છે. 'એક બીજાને નડતા રહીએ'નો સાચ્ચો નજારો તમને જમવાના ટૅબલોને અડીને જોવા મળશે. ભિખારીઓમાં ય એટલી અક્કલ અને ડીસન્સી હોય છે કે, જમવાનું મળી ગયું, એટલે આઘા જઇને કોક ઝાડ નીચે બેસીને જમે રાખવાનું, પણ આ લોકો એમનું સ્મારક પણ ત્યાં જ ઊભું કરવાનું હોય, એમ ટેબલની પાસે જમવાનું ચાલુ કરી દે છે. બીજાની સાડીઓ ઉપર દાળ ઢોળાશે ને એમને ય પાછળથી કેટલાય કોણીઓ મારતા આગળ વધશે, અચાનક ધક્કે તમારા કપડાં ઉપર કયું શાક ઢોળાયું છે, એની ત્યાં ખબર ન પડે. એ તો રાત્રે ઘેર આવ્યા પછી ખબર પડી કે, મારા નવાનક્કોર બ્લૅઝરના ખિસ્સામાં છાલવાળા બટાકાનું ફોડવું પડયું હતું....ખાઇ જવું પડે, બીજું શું ?

હિંદુ સંસ્કૃતિમાં ઊભા ઊભા કે વાતો કરતા કરતા જમવા ઉપર નિષેધ છે. અને તે એટલા માટે કે, જમતી વખતનું તમારૂં મોંઢું અમારે જોવું ન પડે. સાલો વાત કરતા કરતા જમે અને આપણા ઉપર એના મોંઢામાંથી ભાતના દાણા ઉડાડતો જાય. એ તો આયુર્વેદમાં ય કીધું છે કે, ઊભા ઊભા જમવાથી અનેક રોગો પેટમાં પડે છે. (આવું કાંઇ કીધું-બીધું નથી... આ તો દાખલો આવો આપીએ તો વાતમાં જરા વજન પડે... સુઉં કિયો છો ?)

એ વાત તો તય છે કે, ૯૮-ટકા ડિનરીયાઓને ડિશમાં શું લેવું ને શું રહેવા દેવું, એનું ભાન નથી. જે ચીજ દેખાય તે 'નાંખો...નાંખો...'ના ધોરણે ઝીંકવા જ મંડવાનું. બાસુંદીમાં પાસ્તા બોળી બોળીને ઉપડયો હોય ! એક તો ડિશ નાની ને એમાં મધ્યમ વર્ગના ફૅમિલીની જેમ આખું કુટુંબ એક રૂમમાં પડયું રહેતું હોય ને એકબીજાની મદદ કરતા હોય, એમ આની ડિશમાં શાકનો રસો કાજુના હલવાને મળવા ધસ્યો હોય. આટલા નાના ઘરમાં બે દહાડા સાસુ-સસરા ય રહેવા આવ્યા હોય એમ આખી થાળી પાપડ-સારેવડાંથી ભરી મૂકી હોય ! તારી ભલી થાય ચમના... તું અહીં જમવા આવ્યો છું કે, જૂના ભંગારનો સામાન કાઢવા આવ્યો છું ? હોઠ નીચે કૉબીજનું ફોતરૂં ચોંટયું છે, એ પહેલા કાઢ અને પછી મુખવાસના ફાકડા માર...!

વિડીયોગ્રાફરો લોકોની રીસેપ્શનમાં જમતા ફિલમ ઉતારે, તો કપિલના કૉમેડી શો કરતા આમાં વધારે હસવાનું છે..!

સિક્સર

- છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી એક મસ્તમઝાની પ્રથા શરૂ થઈ છે.... 'ચાંદલો કે ભેટ લેવાના નથી'. આ આટલી ધમકી ભાવકોના મનમાં એટલી પ્રસન્નતા આપે છે કે, મનથી આશીર્વાદ આપવા માંડે છે કે, 'ભ'ઇ... તારા ઘેર દર મહિને બબ્બે લગ્નો થાય !'

- ઉતાવળ ન કરો. હવે તો એવું ય ગોઠવાઇ રહ્યું છે કે, સ્ટેજ પર જઇને ચાંદલો આપવાને બદલે એ લોકો આપણા હાથમાં હજાર-બે હજારના કવરો પકડાવશે...!

ફિલ્મ : કરોડપતિ ('૬૧)

નિર્માતા : સહગલ બ્રધર્સ

દિગ્દર્શક : મોહન સેહગલ

સંગીત : શંકર-જયકિશન

ગીતકારો : શૈલેન્દ્ર-હસરત

રનિંગ ટાઆઇમ : ૧૬ - રીલ્સ

થીયેટર : લાઇટ હાઉસ (અમદાવાદ)

કલાકારો : કિશોર કુમાર, શશીકલા, કે.એન. સિંઘ, અનુપ કુમાર, રાધાકિશન, કુમકુમ, એસ.એન.બૅનર્જી, મિર્ઝા મુશર્રફ, બ્રહ્મ ભારદ્વાજ

ગીતો

૧. પહેલે મુર્ગી હુઇ થી કે અંડા, જરા સોચ કે બતાના... મન્ના ડે

૨. ઓ સાજના ન પૂછ મુઝ સે પ્યાર ક્યા હૈ... લતા મંગેશકર

૩ ઓ લડકે બઢતે બઢતે તુ યહાં ભી આ ગયા.... લતા-કિશોર

૪ આપ હુએ મેરે બલમ મૈં તુમ્હારી હુઇ જાન લિજીયે.... લત્તા-મન્ના ડે

૫ ઓ મેરી મૈના, અરે સુન મેરા કહેના, હાથોં મેં... રફી-કિશોર

૬ સૈંયા ન છેડો દિલ કે તાર, પૈંયા પડું તોરી...... લતા મંગેશકર

૭ કાબુલ કી મૈં નાર, મેરી આંખે રસીલી કટાર.... ગીતાદત્ત-કિશોર

૮ હાય સાવન બન ગયે નૈન, નૈન પિયા બિન.... આશા ભોંસલે

૯ દેખનેવાલોં થામ લો દિલ કો અપના તમાશા શુરૂ.... કિશોર કુમાર

૧૦ અય આસમાં કે રાહી તુ હી ગવાહ રહેના.... ?

૧, ૨, ૩, ૪ અને ૫ ના ગીતકાર શૈલેન્દ્ર. ૬, ૭, ૮ ના હસરત જયપુરી

અને ૯, ૧૦ના ગીતકારોના નામો પ્રાપ્ય નથી.

તમારી પાસે કિશોર કુમાર જેવો વર્લ્ડ-ક્લાસ પરફૅક્ટ કૉમેડી કરી શકતો સ્વભાવિક ઍક્ટર પડયો હોય ને તમે આખી ફિલ્મમાં ન એને કૉમિક સંવાદો આપી શકો, ન કૉમિક સિચ્યૂએશન આપી શકો. અને સરવાળે જે કરાવો, એ કૉમેડીને નામે તદ્દન હાસ્યાસ્પદ અને ફાર્સ પણ ન કહેવાય, એવી બેહૂદી કૉમેડી કરાવો એ બતાવે છે કે, એ જમાનામાં (કે, ઈવન, આ જમાનામાં) સારી કૉમેડી લખી શકે, એવો કોઇ લેખક રહ્યો જ નથી ? કિશોરની ઑલમોસ્ટ તમામ જૂની ફિલ્મો મેં જોઇ છે પણ 'ચલતી કા નામ ગાડી'કે 'પડોસન'જેવી કોઇ ૪-૫ ફિલ્મોને બાદ કરતા એકેયની કૉમેડીમાં ઢંગધડા નહિ. ફિલ્મ કૉમિક હોય તો પહેલી જરૂરત અર્થસભર હાસ્યસંવાદો લખનારની પડે...! શરમજનક વાત તો એ છે કે, આ ફિલ્મ 'કરોડપતિ'ના સંવાદલેખકો તો એ જમાનાના બે સવોત્તમ કૉમેડીયનો-આઇ.એસ. જોહર અને રાધાકિશન-પોતે હતા, છતાં એક જગ્યાએ હાસ્ય ઊભું કરવાનો પ્રયત્ન પણ થયો નથી.

યસ. મેહમુદ અને કિશોર કુમાર વચ્ચે કૉમેડીયન તરીકે સરખામણી કરવી હોય તો બે માર્ક મેહમુદને વધારે મળે કારણ કે, કિશોરની કૉમેડીનો એક ઢાંચો નક્કી જ થઇ ગયો હતો... દિગ્દર્શકો ઑલમોસ્ટ દરેક ફિલ્મોમાં એની પાસે ગાંડાવેડાં કરાવે, ઉટપટાંગ હરકતો કરાવે ને કિશોર પણ એવી સ્થૂળ (Slapstick) કૉમેડીમાંથી બહાર જ ન નીકળ્યો. મેહમુદે તો લિબાસથી માંડીને બોલચાલ, હરકતો, અવાજ અને વિવિધ રોલની પસંદગીને પહેલું મહત્ત્વ આપ્યું, એટલે એ છવાઇ ગયો. પણ કિશોર એ મુદ્દે બે માર્ક મેહમુદ કરતા વધારે સરભર કરી લાવે કે, એનો કંઠ મીઠો અને ગાયકીને સમૃધ્ધ કરનારો હતો એટલે એના ગીતોને કારણે પણ એ વધુ મશહૂર થયો.

કમનસીબે, આ ફિલ્મમાં આજ સુધીના સર્વોત્તમ ફિલ્મી સંગીતકારો શંકર-જયકિશન હોવા છતાં ન તો કિશોર પાસે એક ગીત ઢંગનું ગવડાવી શકાયુ, ન એને પૂરા ગીતો ગાવા આપ્યા. આમે ય, આ મહાન સંગીતકારો એક માત્ર કિશોરનો ઉપયોગ કરવામાં પહેલેથી ઢીલા જ સાબિત થયા છે. ફિલ્મ 'બેગૂનાહ'નું કોઇ ગીત લોકહૃદય સુધી પહોંચ્યું નહિ, ફિલ્મ 'શરારત'માં 'હમ મતવાલે નૌજવાન...'ને બાદ કરતા બાકી બધે મીંડું. 'નઇ દિલ્હી'નું 'નખરેવાલી'અને બહુ જાણકાર હો તો, 'અરે ભ'ઇ નીકલ કે આ ઘર સે, આ ઘર સે'....! આ મારો અંગત મત છે કે, મારી સમજ મુજબ, શંકર-જયકિશનથી વધુ સારા કોઇ સંગીતકાર હિંદી ફિલ્મોમાં આવ્યા નથી, પણ કિશોર કુમારનો સર્વોત્તમ ઉપયોગ આ બન્ને સંગીતકારો કેમ કરી ન શક્યા ? ઉપરથી, જે ફિલ્મમાં હીરો કિશોર કુમાર હોય, એમાં ય કિશોર માટે પ્લેબૅક મુહમ્મદ રફી કે મન્ના ડેને સોંપી દેતા. કબુલ કે, પ્રત્યેક ગીત કિશોર ગાઇ શકે, એવી શાસ્ત્રોક્ત કાબિલીયત કિશોરમાં નહોતી, પણ એ લોકો તો સંગીતકારો હતા...ધૂન બદલીને કિશોરને અનુરૂપ ગીતો બનાવી જ શક્યા હોત ! ઓપી નૈયર પણ આવું જ કરતા કે, 'મન મોરા બાવરા, નિસદિન ગાયે ગીત મિલન કે...'એ ગીતમાં કિશોરને પ્લેબૅક રફી પાસે અપાવ્યું. અન્ય ફિલ્મોમાં પણ ઓપીએ કિશોરને આવો જ અન્યાય કર્યો. સલિલ ચૌધરી તો કિશોર માટે હેમંત કુમારનું પ્લેબૅક ઉપાડી લાવ્યા હતા, (ફિલ્મ 'નૌકરી') નહિ તો 'છોટા સા ઘર હોગા, બાદલોં કી છાંવ મેં, આશા દીવાની મન મેં બંસુરી બજાએ'મારી પાસે ય હેમંતના અવાજમાં પડયું છે, જે પછીથી કિશોર પાસે ગવડાવ્યું હતું.

પણ કિશોરવાળા કિસ્સા બાદ કરીએ તો શંકર-જયકિશને ઈવન આ ફિલ્મમાં પણ પોતાનો ઊંચો સ્ટ્રાઈક-રૅટ તો જાળવી જ રાખ્યો છે. લગભગ બધા ગીતો મશહૂર કરી દેવાની એમની સિધ્ધિ અહીં થોડી ઓછી પડી છે, પણ ઘરડા તોય સિંહો હતા ને ? લતા મંગેશકરનું 'સૈંયા ન છેડો દિલ કે તાર...'તો આપણે શશીકલાના સૈંયા ન હોવા છતાં ભીંજવી નાંખે એવું ખૂબસુરત ગીત બન્યું છે. ધૂન જયકિશનની છે અને આ જ ગીત એણે ફિલ્મના ટાઇટલ્સમાં અનોખી રીતે પેશ કર્યું છે. (શંકર-જયકિશની તમામ ફિલ્મનું ટાઇટલ સંગીત અને બૅકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક માત્ર જયકિશનનું જ હોય !) મન્ના ડે અને લતાનું 'આપ હુએ મેરે બલમ...'ની સીધી ઉઠાંતરી એમણે 'નૈન મિલે ચૈન કહાં, દિલ હૈ વહીં તુ હૈ જહાં...'ગીતમાં કરી છે, પણ 'કરોડપતિ'ના બાકીના ગીતો ભલે 'સો સો'હોવા છતાં આશા ભોંસલેનું 'સાવન બન ગયે નૈન...'તો આજ સુધી જીવંત રહ્યું છે. આપણને ખોટ કેવળ કિશોરના ગીતોની સાલે કે, માલ પડયો હતો છતાં શંકર-જયકિશને વાપર્યો કેમ નહિ...?

પણ વ્યક્તિ તરીકે કિશોર કેવો મહાન ? આ બધા જીવો આપણે બાળીએ છીએ, પણ ખુદ કિશોરને એવો કોઇ ઈગો જ નહિ મળે ! હીરો પોતે હોવા છતાં પ્લેબૅક બીજાનું લેવાનું હોય તો એ નાનકડો વિરોધ પણ ન કરે, એ તો જાવા દિયો પણ ગૌરવપૂર્વક રફી, મન્ના ડે કે હેમંતનું પ્લેબૅક પરદા પર ખીલવી બતાવે...(એક ગીતમાં તો એણે આશા ભોંસલેનું ય પ્લેબૅક લીધું છે!) જે કલા કિશોરનો USP હતો, (એટલે કે યુનિક સૅલિંગ પૉઇન્ટ), એ હરકતો કે યૉડેલિંગ આ ફિલ્મ 'કરોડપતિ'ના યુગલગીત, 'ઓ મેરી મૈના, અરે સુન મેરા કહેના...'માં મુહમ્મદ રફી પાસે શંકર-જયકિશને કરાવી અને કિશોર પાસે હરકતો વગરનું સીધેસીધું ગવડાવ્યું, ત્યાં સુધી ય બરોબર છે, પણ ગીતના છેલ્લા અંતરામાં કિશોર પાસે પોતાનું પ્લેબૅક પણ સ્વીકારી લીધું. એ વાત જુદી છે કે, રફીએ તો અનેક ફિલ્મોમાં કિશોરને પ્લેબૅક આપ્યું છે.

ફિલ્મ 'કરોડપતિ'તો પાછી મોહન સેહગલ જેવા, આગળ-પાછળ કંઇક સારી ફિલ્મો બનાવી ચૂકેલા સારા ડાયરેક્ટરે દિગ્દર્શિત કરી હતી ને તો ય ભવાડો જ ઊભો કર્યો. વાર્તા તો શું મારા ભ'ઇ...અહીં એના અંશો લખું તો ય શું ને ન લખું તો ય શું ? પટકથા આઇ.એસ. જોહરે લખી હતી, ત્યાં જ ખબર પડી જાય કે, ફિલ્મમાં કોઇ ભલીવાર નહિ હોય ! નહિ તો આ જોહરે બી.આર. ચોપરાની ફિલ્મ 'અફસાના'લખી હતી...(યાદ છે ને, લતા મંગેશકરનું, 'અભી તો મૈં જવાન હૂં...') અને લતાના સી.રામચંદ્રના કમ્પૉઝીશનમાં ગાયેલા 'તેરે ફૂલોં સે ભી પ્યાર તેરે કાંટો સે ભી પ્યાર...'જેવા ગીતોથી બનેલી ફિલ્મ 'નાસ્તિક'ની વાર્તા ય જોહરે લખી હતી. અરે, એની હ્યૂમર કેટલા ઊંચા ગજાંની હતી, એનો સર્વોત્તમ પુરાવો તો વર્ષો સુધી 'ફિલ્મફૅર'માં આવતી 'ક્વૅશ્ચ્યન બૉક્સ'માંથી મળી રહે. એ સહેજ પણ ફાલતુ હ્યૂમરિસ્ટ નહતો. પણ હિંદી ફિલ્મો બનાવવાની આવે ત્યારે તે તદ્દન છેલ્લા પાટલાની ફિલ્મો બનાવતો. (ને તો ય...મને એની 'જોહર મેહમુદ ઇન ગોવા,''જોહર ઇન બૉમ્બે'કે 'જોહર-મેહમુદ ઇન હાઁગકાઁગ'એની સ્થૂળ કૉમેડીને કારણે પણ ખૂબ ગમી હતી.

આ ફિલ્મ 'કરોડપતિ'પણ જોહરના જ ભેજાંની નિપજ છે. કિશોરકુમાર પાગલ છે અને કરોડોની સંપત્તિનો માલિક છે, જેને ચાઉ કરી જવા ખલનાયક કે.એન. સિંઘ પેંતરા રચતો રહે છે. હીરોઇન શશીકલા અને સાઇડી કુમકુમના સાથમાં કિશોર સિંઘના કરતુતો ખુલ્લા પાડે છે. વચમાં અનુપ કુમાર પણ સિંઘના ચમચા તરીકે વિલનગીરી કરતો રહે છે અને શશીકલાને પોતાની પ્રેમજાળમાં પરોવવા માટે અવનવા નખરા કરે છે. એ બન્નેની જોડી શમ્મી કપૂરની ફિલ્મ 'જંગલી'માં સારી લાગી હતી. મૂકેશ અને આશા ભોંસલેનું 'નૈન તુમ્હારે મજેદાર ઓ જનાબેઆલી'યુગલ ગીત આ જ જોડીએ ગાયું હતું.

કે.એન. સિંઘ કિશોર કુમારને બહુ ગમતો. સમજો ને, કિશોરની ઘણી ફિલ્મોમાં એ હોય જ. કિશોર આ ફિલ્મની જેમ પોતાની ફિલ્મ 'બઢતી કા નામ દાઢી'માં સિંઘની સંવાદો બોલવાની ઢબની મિમિક્રી કરે છે. એ ફિલ્મના એક ગીતમાં તો કિશોરે સિંઘને તદ્દન ઉઘાડો કરી, માત્ર ચડ્ડીભેર અને કપાળ ઉપર પીંછું પહેરાવીને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ જેવી રાસલીલા રમતો બતાવ્યો છે.

કિશોર કુમારને કુમકુમ પણ મેહબૂબ ખાન અને રામાનંદ સાગર જેટલી જ ગમતી હશે (એને તો કઇ નહોતી ગમતી ?) પણ જ્યાં ત્યાંથી કુમકુમને એ પોતાની ફિલ્મમાં લઇ આવે જ ! આ ફિલ્મમાં પણ કુમકુમને વૅમ્પ બનાવી છે.

યસ. એ જોવાનો નજારો અનોખો હોય કે, એ સમયની ફિલ્મોમાં આજની જેમ પલ-દો-પલ માટે મેહમાન કલાકારો લઇ આવવાનો રિવાજ બહુ નહતો. પણ કિશોરના મોટા ભાઈ અશોક કુમાર આ ફિલ્મમાં સ્વયં અશોક કુમાર બનીને બે મિનિટ માટે આવે છે. શશીકલાને ચોપરાની ફિલ્મ 'ગુમરાહ'માં જોઇ હોય, એટલે અહીં સીધીસાદી હીરોઇન તરીકે જલ્દી ઓળખી શકાય એવી નથી. ફિલ્મ જોતા જોતા બોલવું પડે, ''એએએ...આ શશીકલા છેએએએ?''યોગાનુયોગ, આજે આ ફિલ્મ 'કરોડપતિ'બને બાવન-બાવન વર્ષો થઇ ગયા અને આ ફિલ્મ સાથે અભિનય, સંગીત, દિગ્દર્શન કે અન્ય કોઇપણ વિભાગ સાથે સંકળાયેલી એક પણ વ્યક્તિ હયાત નથી, સિવાય શશીકલા. નૂરજહાંની ખૂબ મશહૂર થયેલી કવ્વાલી 'આંહે'ન ભરી શિકવે ન કિયે, કુછ ભી ન ઝુબાં સે કામ લિયા...'માં શ્યામાની જેમ શશી પણ પહેલીવાર ફિલ્મોમાં દેખાઇ હતી. હવે તો એણે ફિલ્મોમાં આવવાનું ય બંધ કરી દીધું છે, પણ જેણે એ સમયની શશીકલા જોઇ છે, એ હૈરત પામી જાય કે, એક સ્ત્રી જીવનના તમામ વર્ષો એક સરખું ફિગર જાળવી કેવી રીતે શકી હશે ? કેટ્લા ચીઝ-બટર અને ઘીઓ પર કાબુ રાખ્યો હશે, એ જાણ્યા પછી આપણી ગુજરાતણો તો પાગલ થઇ જાય...!

યસ. ફિલ્મ પાગલ કિશોર ઉપર આધારિત છે, પણ હિંદી ફિલ્મોમાં એક પણ લેખક ડાહ્યો નહિ હોય, એવો સવાલ ઊભો થઇ શકે કારણ કે, કોઇ પણ ન્યુરોસર્જન ઓળખીતો હોય તો પાગલો વિશે બે-ચાર સવાલો પૂછવા જેવા છે (વધારે નહિ...નહિ તો એ તમારો કૅસ સમજશે !) કે, ફિલ્મોમાં પાગલો અવનવી અનેક હરકતો કરતા દેખાય છે, એ સાચું છે ? જવાબ ના નો આવશે. ફિલ્મોના પાગલ ઝાડ ઉપર ચઢી જાય, ખોટેખોટું હસીને તરત રડવા માંડે કે ઘરમાં કાલ્પનિક સ્કૂટર ચલાવે, એવું વાસ્તવિક પાગલો ન કરે. ગમે તે એક કે બે હરકતો ઉપર એમની પિન ચોંટી ગઇ હોય ! પાગલ એટલે કે મગજથી અસ્થિર માણસ ફિલ્મો જેવા ગાંડા ન કાઢે. વાસ્તવિક પાગલ કોઇ એક-બે હરકતો જ કરે રાખે. ફિલ્મોના પાગલો આપણને પાગલ સમજીને હરકતો કરતા હશે ! (પાગલો વિશે આટલી જાણકારી મારા એકે ય સ્વાનુભાવ ઉપરથી લેવામાં આવી નથી, તેની વાચકો નોંધ લે !)

(સીડી સૌજન્ય : શ્રી ભરત દવે : સુરત)

* 'નો લાઈફ, વિધાઉટ વાઈફ...'આપનો શું અભિપ્રાય છે?

- બીજા કોઈની પણ વાઈફ મારા માટે માતા સમાન છે. જય અંબે.

(અરવિંદ પટેલ, સુરત)

* 'સૌ બરસ કી ઝીંદગી સે અચ્છે હૈ, પ્યાર કે દો-ચાર દિન...'આવું અત્યારે બુઢાપામાં યાદ આવ્યું છે, તો શું કરવું?

- લાઈફ ઈન્શ્યોરન્સમાં સો વર્ષની જીંદગી માટે ચાર દિવસનું પ્રીમિયમ

(ફખરી બારીયાવાલા, ગોધરા)

* તમારી કૉલમો માટે 'ગુજરાત સમાચાર'જ કેમ પસંદ કર્યું?

- અમેરિકાનું 'ધી વોશિંગ્ટન પોસ્ટ'મને જરા નાનું પડે!

(અસગરઅલી નોમાનઅલી, બારીયા)

* માહિતી કાયમ સરકારી 'વર્તુળો'માંથી જ મળે છે, સરકારી 'ત્રિકોણો'કે 'ચતુષ્કોણો'માંથી કેમ નહિ?

- વર્તુળનો એક અર્થ 'શૂન્ય'પણ થાય!

(કલ્પેશ ગાલા, મુંબઈ)

* ભારતમાં રાષ્ટ્રપ્રેમીઓ કરતા ગદ્દારોની સંખ્યા મોટી હોવાનું તમને નથી લાગતું?

- ટીવી પર ભાજપ કે કોંગ્રેસ, સાલું કોઈ દેશના વિકાસની એક નાનકડી વાતે ય કરે છે? પાકિસ્તાનને કેવી રીતે સીધું કરીશું, પૅટ્રોલ, ડૂંગળી કે અનાજપાણીના ભાવો કાબુમાં કેવી રીતે લાવીશું... કાંઈ નહિ! વિચાર કરો, આવા માણસોને આપણે મત આપવાના છે... 'પવિત્ર મત...!'

(કિશોર વ્યાસ, ઘોઘા)

* સ્ત્રીઓ બાધાઓ કેમ રાખે છે?

- એવું નથી. કેટલીક તો પોતાના વરને ય રાખે છે !

(ઓમકાર જોષી, ગોધરા)

* 'બ્રાહ્મણની આંખમાં ઝેર હોય'એવું કહેવાય છે, તો બીજી કોઈ જ્ઞાતિવાળાની આંખોમાં અમૃત હોય છે ખરું?

- આખા શરીરમાં હોય, એવું બને!

(ડી. કે. માંડવીયા, પોરબંદર)

* સુખી થવા માટે માણસ આટલો દુઃખી કેમ થાય છે?

- સુખી થવા માટે કોઈને ટાઈમ મળતો નથી... દુઃખી થવા હર કોઈ પાસે ટાઈમ જ ટાઈમ છે.

(રમેશ સુતરીયા-ટ્રોવા, મુંબઈ)

* ભણવાનો હેતુ પૈસા કમાવા માટેનો જ હોય તો તમારી દ્રષ્ટિએ ક્યું ભણતર વધુ જરૂરી?

- બસ... એક આશ્રમ ખોલી નાંખો !

(દીપા ડી. કતીરા, ભુજ-કચ્છ)

* મંદિરો-દેરાસરોમાં ઈશ્વરભક્તિને બદલે ભેટ-દાનનો મહિમા કેમ વિશેષ છે?

- આવા જે કોઈને ઓળખતા હો, એમને પૂછી જો જો, 'દેશ કે સમાજ માટે આજ સુધી તમે એક રૂપિયો ય ખર્ચ્યો છે?'દેશના ખરા દુશ્મનો પાકિસ્તાનીઓ નથી...

(પોસ્ટકાર્ડમાં સરનામું ને મોબાઈલ નંબર નહિ લખો તો હવે પછી કૅન્સલ થશો.)

(નિશાન્ત સોમૈયા, મુંબઈ)

* હૅર કટિંગ સલૂન અને બ્યુટી પાર્લર વચ્ચે શો ફરક છે?

- જ્યાં તમે જઈ ન શકો એને બ્યુટી પાર્લર કહેવાય ને જ્યાં તમારા વાઈફ જઈ ન શકે...

(દિલીપ ધંધૂકીયા, અમદાવાદ)

* આપ એક ફોટામાં હાથી પર બેઠા છો, પણ હાથમાં અંકુશ છે... એનો અર્થ?

- ફોટો પાડનારને અક્કલ આવે કે, અસલી બૉસ કોણ છે... હું કે હાથી?

(દીપક આશરા, ગાંધીનગર)

* 'લૅડીઝ ફર્સ્ટ'ક્યાં ક્યાં હોય?

- સ્મશાન સિવાય બધે.

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* 'ઍનકાઉન્ટર'માં દર સપ્તાહે ૨૫ સવાલોના ઉત્તર આપો છો, અર્થાત, વર્ષના ૧૩૦૦ થયાને આ કૉલમને દસેક વર્ષ થયા, એ હિસાબે ૧૩ હજાર જેટલા સવાલો થયા... શું લાગે છે?

- આ દેશમાં ૧૩ હજાર સવાલો હજી વણઉકલ્યા છે.

(હસમુખ રાજાણી, રાજકોટ)

* હજી કેટલાક માં-બાપ સંતાનો ઉપર હાથ ઉપાડે છે... આવા માં-બાપને શું કહેવાય?

- માં-બાપ

(અફરોઝબેન મીરાણી, મહુવા)

* ગુજરાતના ગાંધી અને સરદારે દેશને આઝાદી અપાવી... હાલના ગાંધી અને સરદાર શું અપાવે છે?

- ઈ.સ. ૨૦૧૪ની ચૂંટણીઓ પછી એ લોકો દેશને આઝાદી અપાવશે.

(પરેશ એસ. ભાવસાર, અમદાવાદ)

* વકીલો વિશે આપનો શું અભિપ્રાય છે?

- ઊંચો... મારા જમાઈ અને વેવાઈ બન્ને મારાથી બહુ ઊંચા છે.

(યાકુબ કાલવાત, માંગરોળ)

* અમરેલી જીલ્લાનો વિકાસ ક્યારે થશે?

- જીલ્લો તો સાઈઝમાં એટલો જ રહેશે... મહીં જે તોડફોડ કરાવવી હોય એ કરાવી લો.

(રાજુ જીંજરીયા, શિરવાણીયા, અમરેલી)

* 'અપમાનનો બદલો લેવા કરતા એને સહન કરવામા વધુ ફાયદો છે'એવું એએમટીએસની બસની પાછળ સૂત્ર લખ્યું છે... સુઉં કિયો છો?

- ડ્રાયવરો ખોટા ડરે છે... જે સાયકલવાળાને તમે હડફેટમાં લો છે, એ એની સાયકલ લઈને તમારી બસ ઉપર ખાબકવાનો નથી!

(વિનોદ પરમાર, અમદાવાદ)

* વિમેન્સ ક્રિકેટમાં અમ્પાયરો પુરુષો જ કેમ?

- કોને ક્યાં ભરાવી દેવા, એનું સ્ત્રીઓને પૂરતું નૉલેજ છે!

(કનુ જે. પટેલ, સંધાણ, માતર)

* ભિખારીને ભીખ આપી શકાય?

- ચૂંટણીઓ સુધી રાહ જુઓ.

(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી, વલસાડ)

* 'જયહિંદ'શબ્દ કેમ ભૂલાતો જાય છે?

- ના રે ના... દર વર્ષે ૧૫મી ઑગસ્ટે લાલ કિલ્લા પરથી ત્રણ વખત બોલાય છે.

(આશિષ એમ. વ્યાસ, વલસાડ)

* અનાથ આશ્રમ અને વૃદ્ધાશ્રમ વચ્ચે કેટલો ફરક?

- વૃદ્ધોને એ આશ્રમમાં બહુ લાંબુ ખેંચવાનું હોતું નથી... અનાથોને જીંદગી ખેંચી નાંખવી પડે છે!

(મહેન્દ્ર ભાટીયા, મુંબઈ)

* બેસણું અને રાજકારણ - બન્નેમાં કપડાં સફેદ કેમ?

- બેસણામાં તો કપડાં પોતાના પહેરવા પડે છે!

(બિપીન કે. શાહ, રાજકોટ)

* સાસરામાં જમાઈની ઈજ્જત વધારે કેમ હોય છે?

- વેચેલો માલ પાછો ન આવે માટે.

(ફેસલ છીપા રેશમવાલા, અમદાવાદ)

એક મોટી ચીસ...અને બૅન્કમાં ઊભેલા અમે બધા સજડબંબ. એક સાથે ૭-૮ લૂંટારાઓ હાથમાં રીવૉલ્વર સાથે ઘાંટાઘાટ કરતા ઝડપ-ઝડપથી ફરવા માંડયા. બૂમાબૂમ સાથે આ લોકોની સ્પીડ આપણને ગભરાવી મારે છે. બધાએ માસ્ક પહેર્યો હતો, એટલે એમાંનો કોણ બ્રાહ્મણ કે કોણ જૈન લૂંટારો હતો તે ઓળખાય એમ નહોતું. જો કે, એ બેમાંથી બ્રાહ્મણ કે જૈન તો કોઇ નહિ હોય કારણ કે, બા'મણભ'ઇને મૅક્સિમમ ઘાંટો પાડતા આવડે... બંદૂકો ફોડવાનું ના ફાવે. જૈનો ધંધામાં પાવરફૂલ હોય એટલે ઘાંટો ય પોતાનો ખર્ચી ન નાંખે... કોઇ કસ્ટમરના લમણે બંદૂક મૂકીને ઘાંટો ય વેચી મારે, ''મારા બદલે તમે ઘાંટો પાડશો? બૅન્ક લુટી લઉં પછી પચાસ રૂપિયા આપીશ... જય જીનેન્દ્ર.''

સ્ટાફ અને કસ્ટમરો થઇને અમે કોઇ ૨૦-૨૫ જણા હતા. મેં તો હજી સુધી છાતી-બાતીમાં એકે ય વાર ગોળી ખાધી નથી, એટલે ગોળીઓ ખઇ લીધા પછી મારા મુખમાંથી 'હે રામ'કેવું નીકળશે, એના તો રીહર્સલો ય ન કર્યા હોય ને?

તાબડતોબ અમને સહુને જમીન પર ઊંધા સુઇ જવાનો હુકમ થયો. હું ઊભો હતો, ત્યાં કોઇએ ચા ઢોળી હતી, એટલે ''જરા બાજુ પર સુઇ જઉં?''એવું પૂછવાની જીગર ચાલી નહિ. પણ હું ચોખ્ખાઇમાં માનું, એટલે ઢોળાયેલી ચા કરતા ત્રણ-ચાર ફૂટના અંતરે જઇને સુઇ ગયો. બૅન્કના કાઉન્ટર નીચેની ખાલી જગ્યામાંથી પેલે પાર સૂતેલી સ્ટાફની એક મહિલાને મેં સ્માઇલ આપ્યું, પણ એણે ન લીધું. એ ગભરાયેલી હતી. એનો ગભરાટ મારી બાજુમાં સુવાને કારણે આવ્યો છે કે લૂટને કારણે, એ તો ઊભા થયા પછી પૂછીશું... આવી શરૂઆતોમાં ઉતાવળો કદી ન કરાય! વળી, હું તો એનો દીકરો થતો હોઉં, એમ હોઠ પર આંગળી મૂકીને મને ચૂપ રહેવાનો ઈશારો કર્યો. ત્યાં બૅન્ક લૂટાઇ રહી હતી ને અહીં હું! બૅન્ક-રૉબર્સ હંમેશા ગ્રાહકોને ઊંધા સુઇ જવાની ધમકી આપે છે. અમે બધા ઊંધા પડયા હતા. પાણી વિનાના ખાલી હૉજમાં અમે તો ટાઇલ્સ ઉપર તરવા આયા હોઇએ, એવું લાગતું હતું.

મારી બાજુમાં સ્કૂલનો કોઇ માસ્તર પડયો હતો. ગાલને જમીન સોતા દબાવીને એ લાચારીથી મારી સામે જોઇ રહ્યો હતો, ત્યાં લૂંટારાઓએ લુખ્ખી આલી દીધી કે, ''અગર કિસી ને હિલને કી કોશિષ કી, તો ભૂનકે રખ દૂંગા...''માસ્તર ધીમા છપછપ અવાજે મને કહે, ''અહીં વ્યાકરણની ભૂલ છે. એ લોકો ઘણા છે અને બધા આપણને ભૂનવા માંગે છે તો, ''...રખ દૂંગા''ના બોલાય.. ''રખ દેંગે''બોલાય!

તારી ભલી થાય ચમના..! અત્યારે ય માસ્તરગીરી? મારા જમાનામાં સરખું ગુજરાતી નહોતું ભણાવ્યું, એમાં મારે લેખક થવાના દહાડા આવ્યા ને હજી તું છાલ છોડતો નથી?

માસ્તર ઝભ્ભો ને લેંઘો પહેરી લાવ્યા હતા. પતલા શરીર ઉપર એ બન્ને કપડાં ટકી કેવી રીતે ગયા હશે, એ ધારણા પૂરતો વિષય છે. શક્ય છે, લેંઘા સાથે નાડું પણ આવ્યું હોય. પાઉં-ભાજીના મોટા પાઉં વચ્ચે આંગળી દબાવો ને જે ખાડો પડે એવા બે ખાડા માસ્તરના ગાલ ઉપર હતા. કાળી ફ્રેમના ગોળ રિમના ચશ્મા વચ્ચેથી નીકળતું અણીયારૂં નાક સ્વિમિંગ-પૂલના ડાઇવિંગ બૉર્ડ ઉપર ઊભેલા છોકરા જેવું લાગતું હતું. ભીની ચાના કાળા દાણા જેવી એમની મૂછો વેરાયેલી પડી હતી. દાઢી આપણને એક વાર અડી આવવું ગમે, એવી ગોળ અને સમોસાના આકારની હતી. ગળાનો હૈડીયો એ થૂંક ગળતા હશે ત્યારે ગટુર-ગટુર બોલતો ઊંચો-નીચો થયે રાખતો હતો. મુંબઇની ચાલીના મકાનની કોક બારી ઉપર સૂકવવા મૂકેલાં કપડાંની જેમ કાનમાંથી એમના વાળ બહાર આવું આવું કરતા હતા, પણ પૂરા આવતા નહોતા. આખા પૅકૅજમાં માસ્તરને લો, તો બધું મળીને સૅકન્ડ-હૅન્ડ સોફા લીધો હોય, એવું લાગે.

''કૌન બોલા, બે?''એક લૂટારાએ માસ્તરના લમણા ઉપર રાયફલનું નાળચું અડાડીને પૂછ્યું...! માસ્તર એવા ફફડી ગયા કે, ચાનો રેલો હજી સૂકાયો ન હતો ને બીજો તાજો રેલો મારા મોંઢા સુધી આવ્યો! નસીબજોગે માસ્તર સવાલ નં. ૧ ઑપ્શનમાં છોડી શક્યા. આ બીજો રેલો જરા સ્પીડમાં આવતો હતો. બન્ને દ્રાવણોની સંયુક્ત સુગંધ મારાથી સહન થતી નહોતી, એટલે મેં મોઢું પેલી તરફ ફેરવ્યું. ત્યાં એક અજગર પડયો હતો... ઍનાકોન્ડાથી એકાદ-બે દોરા મોટો હશે! હતો કોક જાડીયો સાલો. અહીં નિયત કરેલા આયોજન મુજબ, અમારે ઊંધા સુવાનું હતું, એટલે ફ્લૉર પર એનું તોતિંગ પેટ ઢાળ સ્વરૂપે મોંઢા સુધી રગડતું આવતું હતું, એટલે નેહરૂ બ્રીજના ઢાળ જેવો આકાર મળતો હતો. તમારામાંથી કોઇએ રાજકોટ જતા હાઇ-વે પરથી ચોટીલાનો ડુંગર જોયો હોય, તો એ આકાર અહીં ધારી લેવો.

જાડીયો ગોરો ચીટ્ટો તો હતો, પણ માથે લશ્કરી-કટ વાળ કપાઇ લાવ્યો હતો. મૂછો હોઠના બન્ને ખૂણેથી નીચે ફંટાતી હોવાથી વાતવાતમાં ગભરાઇ જવાની આપણી માસ્ટરી ખરી. પહેલા મારે ગભરાવું, એવું હું નક્કી જ કરતો હતો, ત્યાં ફર્શ પર દબાયેલા ગાલે ગચ્ચું દયામણે મોંઢે બોલ્યું, ''તમે મને શૂટ તો નહિ કરી દો ને...?''

સાલા... હું તને ધાડપાડુ જેવો લાગું છું? દેખાવમાં તો હું સારા ઘરનો લાગું છું, એટલે બધા 'બદમાશો'બહારથી તો આવા જ લાગતા હોય...'એવો એને ભ્રમ ટીવી-ન્યુસ જોઇજોઇને થયો હોય!

નીચે સુતેલું એ પોલર બૅર (ધ્રૂવ પ્રદેશનું સફેદ રીંછ) જમીનમાં સીતામાતાની જેમ સમાઇ જવાને બદલે જમીન પર ટકી ગયું હતું. એ મારા સિવાય અન્યત્ર જોઇ પણ શકે એમ નહતો. મને એમ કે, આવા જાડીયાઓ જરાક આડા પડે તો હાલાં કરી જાય, પણ તેમ ન થયું. એણે મને ઈશારે-ઈશારે પૂછ્યું, ''શું થયું?''મેં કહ્યું, 'બૅન્ક લૂટાઇ લાગે છે...!'

પેલી તરફ લૂંટારાઓના હાકોટા અને પડકારા સંભળાતા હતા.

રીંછને જોયે રાખવા કરતા ઝીલ કે ઉસ પાર પડેલી બૅન્કવાળી મહિલા તરફ મોઢું રાખવું સારૂં. સંબંધ રાખ્યા હોય તો કોક 'દિ કામમાં આવે, એ ધોરણે મેં પહેલી વારનું પાછું આવેલું મારૂં સ્માઇલ પાછું મોકલાવ્યું. આ વખતે એ હસી. મને દુનિયાભરની બૅન્કોના સ્ટાફો માટે માનો થઇ ગયા. (આપણી વાક્યરચના જોઇ, બૉસ...? સાહિત્યમાં તદ્દન નવો પ્રયોગ!) પણ એ સ્માઇલ છેતરામણું નીકળ્યું. સ્ત્રીઓ જે કામ એક નાનકડા સ્માઇલ સાથે પતાવી નાંખે છે, એ માઇલું એ સ્માઇલ હતું. મને ઈશારાથી કહે, ''ઊભા થઇને એક-બે ને ઢાળી નાંખો ને...!''

સાલી આ તો લગ્ન પહેલા જ વિધવા થવાની તૈયારીઓ કરીને સુતી છે. મેં ના પાડી કે, મારાથી ન ઢળાય... મારી બા ખીજાય, તો કહે, ''મોબાઈલ પર પોલીસને ખબર આપો...''

મારે પર્મેનેન્ટ લોચા એવા લાગે છે કે, ૧૦૦ અને ૧૦૧ નંબરનું ભાન રહેતું ન હોવાથી પોલીસને બદલે ફાયરબ્રિગેડને ફોન થઇ જાય છે અથવા ઊલટું.

દરમ્યાનમાં લૂંટારાઓએ કૅશિયરને પકડીને ધીબેડયો હતો. બેવકૂફ કૅશીયર હશે કારણ કે, ભારતભરની બૅન્કોમાં એક સૂચના સ્ટાફને મળેલી હોય છે કે, બૅન્ક લૂંટાતી હોય તો લૂંટાવા દેવાની... પણ સામનો નહિ કરવનો. લૂંટ સામે પૂરો વીમો હોય છે. લૂંટની રકમ કરતા ચાલુ ડયૂટીએ ઢળી પડેલા સ્ટાફને નુકસાની ચૂકવવી બૅન્કને વધારે ભારે પડે છે. કોકને માર પડયો છે, એ જાણ્યા પછી અમારા બધામાં ફફડાટ વધી ગયો. માસ્તરે મોંઢેથી 'છીછ...છીછ'ના ઈશારે બોલાવીને એવો સંદેશો આપ્યો કે, ધીબેડવાની આ ઘટના પછી એમના હૃદયને ભારે ચોટ પહોંચી છે. જાડીયાએ પણ 'છીછ...છીછ'કર્યું. મને પૂછ્યું, ''હવે આપણને ય મારશે?''સાલું એ ત્રણે કરતા તો હું વધારે ફફડતો હતો... હું કોને પૂછવા જઉં?

દસ મિનીટમાં તો બધો ખેલ ખતમ થઇ ગયો. લૂંટારાઓ જતા રહ્યા. અમે સહુ તો ગળતેશ્વરની પિકનિકમાં કોક ઝાડ નીચે બે ઘડી આડા પડયા પછી, ધૂળો ખંખેરીને ઊભા થવાનું હોય, એમ ઊભા થયા. યાદ હોય તો આપણે નાના હતા ત્યારે સાવ લાલ-લીલા રંગના પાતળા કાગળનો પહેલવાન બનાવીને હથેળીમાં મૂકીએ, એટલે સૂતેલો પહેલવાન ગૂંચળું વળીને બેઠો થઇ જતો, એમ માસ્તર ઊભા થયા. જાડીયો એમ ઊભો થાય એમ નહતો. એને ઊભો થતા જોવો કોઇ ઍબ્સર્ડ કલાકૃતિ બને એમ હોવાથી અહીં વર્ણન કરૂં છું. એ ઊંધો પડેલો હતો, એ તો તમે જાણો છે. એ પછીનો ઘટનાક્રમ એવો થયો કે, લૂંટારાઓ જતા રહ્યા અને આ બાજુ ગૂંચળું છુટું થવા માંડયું. પહેલા તો એ આડે પડખે થયો. લાદી ઉપર કોઇ ધ્વનિ ન સંભળાયો. એ પછી એક હાથ વડે એણે જમીન ઉચકી જોઇ, જેમ હનુમાનજીએ મેરૂ પર્વત ઉચક્યો હતો, પણ આણે ઊંધો પર્વત ઉચક્યો હતો. હાથના પંજા ઉપર ખાસ્સું વજન આવવાને કારણે એના ગળામાંથી વિભિન્ન પ્રકારના અવાજો નીકળવા લાગ્યા. તાત્કાલિક બીજા હાથની મદદ લેવાઇ અને બન્ને હાથ જમીનમાં ખોડયા પછી ઢીંચણો વડે જોર અપાયું. એક ઝાટકો વાગ્યો અને જાડુ ઊભો થઇ ગયો, પણ ઊભા થયા પછી પહેલો પ્રશ્ન એ પૂછ્યો કે, ''મારૂં પાકીટ કોઇ મારી ગયું?''

એને પેલા તો મારા ઉપર ડાઉટ પડયો કે, અડધી ઊંઘમાં મારાથી તો આ કરતબ થઇ ગયો નહિ હોય ને? મેં મારા ખિસ્સા તપાસ્યા તો મારૂં પાકીટ પણ નહિ.

બૅન્ક-સીક્યોરિટીએ સહુને બહાર જવા દેતા પહેલા બધાના ખિસ્સાં તપાસ્યા, તો જાડીયાના જૅકેટમાંથી મારૂં ય પાકીટ નીકળ્યું. દસ મિનીટમાં હું બે વાર લૂંટાતો બચી ગયો.

....પણ બૅન્કની પેલી મહિલાએ મારી પાસે આવીને પોતાનું કાર્ડ આપતા ધીમા અવાજે મીઠડા. સ્માઇલ સાથે કહ્યું, ''ક્યારેક ફોન-બોન કરજો...!''

હવે હું લૂંટાયો.

સિક્સર

કવિવિશ્વમાં આવતી કાલે જેનું નામ સ્વયં કવિતા બની જવાનું છે, તેવા અમદાવાદના યુવાન કવિ ભાવેશ ભટ્ટની આ ગઝલ જરા તપાસી જુઓ... કોક દિલ્હી જઇ રહ્યું છે, તે સંબંધમાં કેટલી પ્રસ્તુત છે!

''ક્યારે કીધું કે હક્ક આપો? અમને એકાદી તક આપો.

માન અમે તલવારનું રાખ્યું, ચાલો પાછું મસ્તક આપો.

જીતીશ જંગી બહુમતિથી, સન્નાટાની બેઠક આપો.

મને ત્રાજવા પર શંકા છે, જે કાંઇ આપો, ઉચ્ચક આપો.

હવા ને દીવાએ ઘર માંડયું છે, આ ઘટનાને શીર્ષક આપો.

સાચુકલા આઝાદ થવું છે, બે-ત્રણ ગાંધી હિંસક આપો.''

સેન્ટ્રલ ટોકીઝ - પ્રતાપ ટોકીઝ

ગાંધી રોડના ફૂવારા પરની ફક્ત ઈંગ્લિશ ફિલ્મો રજુ કરતી સેન્ટ્રલ ટોકીઝમાં સ્ક્રીનની આગળ મોટું સ્ટેજ હતું, જેથી નાટક કે કોઈ સભા યોજવી હોય તો યોજી શકાય. પણ ત્યાં કોઈ અપવાદરૂપે નાટક કે સભા થઈ હોય તો મારી જાણમાં નથી. મૂળ તો એ સ્ટેજ એટલા માટે હતું કે, ઇ.સ. ૧૯૩૧ પહેલા મૂંગી ફિલ્મો હતી અને ફિલ્મમાં શું ચાલી રહ્યું છે, તે સમજાવવા મોંઢા પાસે પતરાંનું ભૂંગળું રાખીને એનાઉન્સર મોટેથી બોલતો અથવા ગીત આવે, ત્યારે હાર્મોનીયમ- તબલાં લઇને સ્ટેજ પર કલાકારો વગાડતા. સેન્ટ્રલ અને પ્રતાપ આગળ-પાછળ. 'પ્રતાપ સિનેમાની ગલી'એ શબ્દો મશહૂર હતા. ભરચક એવી કે ગલીને નાકે ચાવાળાની દુકાને ભીડ ઓછી હોય એમ જૂની ફિલ્મોના ગીતોની 'ચોપડી'ઓ વેચતા પાટીયાવાળાને ત્યાં હીરો-હીરોઈનોના બ્લેક એન્ડ વ્હાઈટ ફોટા જોવા માટે ને જોઈને જતા રહેતા 'ગ્રાહકો'ની સંખ્યા નાની નહોતી. આખી ફિલ્મના ગીતોની ચોપડી બાર નવા પૈસામાં મળતી. અંદર થોડી મોટી જગ્યા આવે, ત્યાં સેન્ટ્રલ સિનેમાની 'રૂપીયાવાળી'વેચાય, એટલે ભીડ તો હોવાની. પ્રતાપ હતું તો મોટા મકાનવાળું સિનેમા પણ ફિલ્મો સેકન્ડ-રનની આવતી. આ થીયેટરનો ય એક રેકોર્ડ હશે કે, ઉંમર તો બીજા થીયેટરો જેટલી જ, પણ ત્યાં કોઈ નવી ફિલ્મ રીલિઝ થઈ હોય એ જાણમાં નથી. એક શિરસ્તો જાળવી રખાયો હતો કે, દર દિવાળીએ અહીં શમ્મી કપૂરની ફિલ્મ 'ઍન ઈવનિંગ ઈન પૅરિસ'જ હોય... બીજી કોઈ ફિલ્મ નહિ જ. આ થીયેટર ટેકરા ઉપર હતું ને પગથીયા ચઢીને ઉપર જવું પડતું. સેન્ટ્રલ સિનેમામાં ગ્રેગરી પેક, ડેવિડ નિવેન અને એન્થની ક્વીનની ફિલ્મ 'ધી ગન્સ ઓફ નેવરોન'આવી, ત્યારે એ વખતના ઈંગ્લિશ મુજબ, 'બે બંદૂકો'એવું નામ અપાયું હતું અને પતરાના બે ભૂંગળાને તોપ જેવો આકાર આપી ફિલ્મના હોર્ડિંગ્સ ઉપર બંદૂકોના પ્રતિરૂપે મૂકાયા હતા. ઈંગ્લિશ તો કોઈને આવડતું નહોતું ને અઘરા અઘરા નામો બોલતા ન આવડે, માટે સેન્ટ્રલ થીયેટરવાળાઓ દરેક ફિલ્મના હિંદી નામો કરી આપતા. પ્રતાપમાં The Sons Of Thunder આવ્યું, તેનું નામ 'કફન કી ફિકર નહિ'પાડવામાં આવ્યું હતું. અહીં આવા નામો બહુ ચાલતા, એટલે મને તો ડર છે કે, અમેરિકામાં આ ફિલ્મો ઉતારનારા ધોળીયાઓને પસ્તાવો થતો હશે કે, ફિલ્મ ભલે ઇંગ્લિશમાં બનાવી... નામ હિન્દી રાખવા જેવું હતું!

એલ.એન.અને લક્ષ્મી

ઘીકાંટાની વચ્ચોવચ એલ.એન. અને લક્ષ્મી નામના જોડીયા થીયેટરો આવ્યા હતા. લક્ષ્મીનો અર્થ તો મૂકેશ અંબાણીથી માંડીને રણછોડભ'ઇ મફા'ભઇ પટેલ, બધાને ખબર છે, પણ 'ઍલ.એન.'નો મતલબ શું, એની ખબર અમદાવાદીઓને કદી પડી નહિ. બન્નેના માલિકો તો એક હતા- વિનુભાઇ પંચાલ, પણ બન્ને થીયેટરોની બાંધણી એકબીજાથી વિપરીત હતી. એલ.એન.માં જવા માટે બસ્સો મીટર ચાલવું પડે ને એ પછી થીયેટરે ય ઘણું લાંબુ. લક્ષ્મી ફૂટપાથ ઉપર (આઇ મીન, 'લક્ષ્મી ટૉકીઝ'ફૂટપાથ ઉપર) અને પગથીયા ચઢીને ઉપર જાઓ કે તરત હાઉસ આવે. 'એક ફૂલ, દો માલી'ફિલ્મ એલ.એન.માં આવી હતી અને લક્ષ્મીમાં 'દસ લાખ.'બન્નેમાં સંજય ખાન હીરો અને બન્નેમાં સંગીત રવિનું. આજે નવાઇ લાગે કે, આજના મલ્ટિપ્લેક્સના જમાનામાં એ વખતના તો બધા થીયેટરો ઘણા સામાન્ય હતા, એટલે દેખાવમાં કે ચેહરે-મોહરે કે સગવડ-ફગવડમાં બધા સિનેમા સરખા. રૂપાલી અને નટરાજ સિનેમા શરૂ થયા ત્યારે શહેરની પ્રજા થોડી અંજાઇ હતી, બિલ્ડિંગની ભવ્યતાથી. એટલે એલ.એન. અને લક્ષ્મી પણ અન્ય થીયેટરની જેમ કોઇ રૂપકડા નહોતા. સાચું પૂછો તો પ્રજાએ હજી સુધી ભવ્યતા જોઇ જ નહોતી. રીલિફનું ઍર-કન્ડિશન કે વૉલ-ટ-વૉલ કાર્પેટ પણ જો વૈભવી ઠાઠ ગણાતો હોય, તો સમજી શકો છો કે,બાકીના તો કેવા હશે! એલ.એન. અને લક્ષ્મી પણ એ સમયે મિડલ-ક્લાસ ઠાઠથી ઊભા રહી શકતા.

અલંકાર

અલંકાર સિનેમા એ વખતે રેલ્વે સ્ટેશનની સામે હતું, પણ ફિલ્મોના ક્રૅઝને કારણે રેલ્વે સ્ટેશનનું સરનામું 'અલંકાર'ની સામે કહેવાતું. એ પહેલા તો એ સરસ્વતિ થીયેટર થીયેટર કહેવાતું. નવારૂપ રંગ સાથે મોટા ભાગે ઇ.સ.૧૯૬૦માં શમ્મી કપુરની ફિલ્મ 'જંગલી'થી પ્રારંભ થયો, ત્યારે હજારોની મેદની વચ્ચે શમ્મી કપૂરે ઉપસ્થિત રહીને સિનેમાના પગથીયે ઊભા રહીને 'યા....હૂ'ની ગર્જના કરીને લોકોને ખુશ કરી દીધા હતા. અહીં નંદા-મનોજ કુમારની ફિલ્મ 'ગુમનામ'આવી, ત્યારે અમારી ખત્રી પોળના રિવાજ મુજબ, કોઇ સસ્પૅન્સ ફિલ્મ આવે તો પહેલી જોઇ આવવાની અને બીજાને જોવાની હજી બાકી હોય છતાં , પોકળને નાકે આવીને બધાને બૂમો પાડી પાડીને કહી દેવાનું, ખૂની કોણ છે!

મધુરમ

મૂળ સુરભી થિયેટર વર્ષો પછી લિબર્ટી ટૉકીઝ બન્યું અને એ પત્યું, એટલે મધુરમ ટૉકીઝ બની. માત્ર ઇંગ્લિશ ફિલ્મો લાવીને એક રીતે આ થીયેટરવાળાઓએ અમદાવાદની પ્રજા ઉપર ઉપકાર કર્યો હતો, નહિ તો ગુજરાતમાં એવા શહેરો તો અનેક હતા, જ્યાં ઇંગ્લિશ ફિલ્મો કદી ન આવે. અમદાવાદીઓને બે જ પ્રકારની ઇંગ્લિશ ફિલ્મો ગમે, ફાઇટિંગની અને સૅક્સની. ઇંગ્લિશમાં સમજ પડવી જરૂરી નહોતું. પણ હિંદી ફિલ્મોના હીરાઓ કરતા સાલા ઇંગ્લિશ હીરાઓ અસલી ફાઇટીંગ કરતા, અસલી ચુંબનો કરતા ને બધું અસલી અસલી કરે જતા. જે કૉલેજે મને ગ્રૅજ્યુઍટ બનાવ્યો, તે અમદાવાદ કૉમર્સ કૉલેજની સામે જ આ થીયેટર હોવાથી ભણવા કરતા ઇંગ્લિશ ફિલ્મોની સમજણ વધુ પડતી. ઍડવાન્સની જેમ અહીં પણ દર અઠવાડીયે ફિલ્મ બદલાય. હું અમદાવાદમાં આવેલી તમામ ઇંગ્લિશ ફિલ્મો જોઇ ચૂક્યો છું, એના એક કારણમાં એ પણ ખરૂં કે બન્ને થીયેટરોના માલિકો અને સ્ટાફ આદર આપતા હોવાથી મારી પાસે ક્યારેય ટિકીટના પૈસા લીધા નથી. 'ગુઝર ગયા, વો જમાના કૈસા, કૈસા.....!'

નટરાજ

આશ્રમ રોડ પર લાઇફ ટાઇમ ગમે તે બીલ્ડિંગો બનાવો, એ વિસ્તાર તો 'નટરાજ સિનેમા'ના નામે જ ઓળખાવાનો. વિદ્યાધામ ઉપર કલાધામનું આધિપત્ય જુઓ, એ જમાનામાં છોકરીઓને કારણે અમારા બધા માટે યાત્રાધામ બની ચૂકેલી એચ.કે,કૉલેજ એ વખતે કે આજે પણ 'નટરાજની સામે'વાળા સરનામે ઓળખાય છે. ફિલ્મોનો એ પ્રભાવ હતો. બ્રૂસ લિ ની પહેલી ફિલ્મ 'એન્ટર ધ ડ્રેગોન'નટરાજમાં આવી ત્યારે, 'અહીં ઇંગ્લિશ પિક્ચર....?'વાળું આશ્ચર્ય કોઇને નહોતું થયું કારણ, આ સિનેમાની શરૂઆત જ રૅક્સ હૅરિસન, ઇલિઝાબેથ ટૅલર અને રિચર્ડ બર્ટનની ઇંગ્લિશ ફિલ્મ 'ક્લિઓપૅટ્રા'થી થઇ હતી. 'ધી સાઉન્ડ ઑફ મ્યુઝિક'નો હીરો રૅક્સ હૅરિસન ( જેણે આપણા ગુજરાતી નિર્માતા-દિગ્દર્શક કૃષ્ણા શાહની હિંદી ફિલ્મ 'શાલીમાર'માં પણ કામ કર્યું હતું, તે) નો દીકરો એકાદ ફિલ્મમાં હીરો બન્યા પછી એવો નિષ્ફળ ગયો કે, આજે પણ અમેરિકાની ફૂટપાથ પર છાપા વેચવાનું કામ કરે છે...! જોઇ લો. 'ક્લિયોપૅટ્રા'માં રૅક્સ હૅરિસન મિસરના શહેનશાહના કિરદારમાં ... અને વાસ્તવિકતામાં એનો છોકરો છાપા વેચે!

આખા ગુજરાતમાં એવું તો કોઇ થીયેટર નહોતું જે પાંચ-છ માળોનું હોય ને એમાં અનેક ઑફિસો આવેલી હોય! નટરાજ પહેલું સિનેમા હતું, નવું નક્કોર વૅસ્પા લઇને આવ્યો હોવાથી ઇન્ટરવલમાં ભાગમભાગ નીચે ઉતરીને પાર્કિંગમાં જોઇ આવ્યો હતો કે, 'આપણું સ્કુટર તો સલામત છે ને? મનમાં દુઃખ ખરૂં કે, પાર્કિંગના પચ્ચાસ પૈસા લે છે તો થોડું પૅટ્રોલ પૂરાઇને આ લોકોએ પાછું આપવું જોઇએ ને?

રૂપાલી

નટરાજની જેમ લાલ દરવાજે રૂપાલી થીયેટરના આવવાની સાથે શહેરના થીયેટરોની દિવાલો ઉપર મોટા જાયગૅન્ટિક હૉર્ડીંગ્સ મૂકાવવાનો જમાનો પૂરો થયો. આખા સિનેમાની બહારની મુખ્ય દિવાલ પર બસ એક જ હૉર્ડીંગ એ તે પણ કોઇ ચાર્મ વિનાનુ. નહિ તો રીલિફ, કૃષ્ણ, રીગલ, રૂપમ કે ઇવન મૉડેલ સિનેમાની દિવાલો ઉપર ખૂબ મોટી સાઇઝના બે-ત્રણ હૉર્ડીંગ્સ મૂકાતા અને અંદર કોઇ ફિલ્મ ચાલી રહી હોવાની જાણ બહારથી જોતા અજાણ્યાને પણ થતી. રૂપાલીમાં તો 'શોલે'પણ એક મોટા પોસ્ટરમાં પત્યું હતું. પણ રૂપાલી એના વિરાટ પહોળા પગથીયાવાળા બહારી દેખાવને કારણે દૂરથી પણ મનોરમ્ય લાગતું હતું. આજે એકે ય થીયેટરની બહાર પાણી ેવેચનારી નાનકડી છોકરીઓ દેખાય છે? રૂપાલીની બહાર દસ દસ પૈસામાં પ્રેક્ષકોને પાણીનો ગ્લાસ ભરીને આપતી નાનકડી છોકરીઓ જેવી અન્ય છોકરીઓ લગભગ બધા થીયેટરોની બહાર જોવા મળતી. એ તો આજે પૉપ કૉર્ન અને પૅપ્સી લૂટના ભાવે ખરીદવામાં શાનોશૌક્ત બતાવી શકાય છે, પણ એ વખતે ઇન્ટરવલમાં બહાર ખારી સિંગ કે ચના જોર ગરમ સિવાય બીજું કાંઇ મળે નહિ. અહીંના લાલગુલાબી લાલાઓ અસલ કાબુલ ના પઠાણો હતા.ગુજરાતભરમાં સૌથી પહેલો ૭૦ એમ.એમ.નો પડદો રૂપાલીમાં લાગ્યો હતો, એટલે રાજ કપુરની ફિલ્મ 'ઍરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ'આવ્યું, ત્યારે ૭૦ એમ.એમ એટલે શું હશે, તે જોવાની તાલાવેલી હતી. કમનસીબે એ ફિલ્મને કારણે ભારતમાં સર્વપ્રથમ ૭૦ એમ. એમ.ના કૅમેરામૅન જી.સિંઘથી જે કાંઇ લોચો વાગી ગયો હશે, તે મોટા પરદે પહેલીવાર ફોટોગ્રાફી કરવામાં ઍક્ટરોના માથા કપાઇ જતા અને કપાળથી નીચેનો ચેહરો જ જોઇ શકાતો. આ સિનેમાની બરોબર બાજુમાં, એ વખતના સ્ટાઇલિશ કૉલેજીયનો માટે 'બાંકુરા'નામની હૉટેલ હતી, જ્યાં પરવિન બાબી નિયમિત કૉફી પીવા આવતી.

રૉઝી- વસંત

અમારી પેઢીમાં જીવી ગયેલાઓમાંથી પણ ઘણાને આજે ય ખબર નહિ કે સારંગપુર દરવાજાની સામે પાર કોઇ રૉઝી ટૉકીઝ હતી. કોઇ માંદલી ડોસીને ગામલોકોએ ગામની બહાર ઝૂંપડી બાંધીને રહેવા આપી હોય, એમ અહીં મિલમજૂરોને ધ્યાનમાં રાખીને ટૉકીઝ બનાવાઇ હશે, નહિ તો આટલી હદે અમદાવાદમાં કોઇ સિનેમા 'નીગ્લૅક્ટેડ'ન રહે! રૉઝી ટૉકીઝ પાસે બહુ વિશાળ મેદાન હતું અને તેનો કાંઇ પણ ઉપયોગ કરવાનો હોય, એની એના માલિકોને ચિંતા નહોતી. અહીં પ્રેક્ષકો બાલ્કનીના હોય કે લૉઅર સ્ટૉલ્સના, સ્તર બધાનું સરખું. સખ્ત તાપમાં ટૉકીઝની અંદરના પંખા ઇવન માલિકોની મરજીના પણ મોહતાજ નહિ. ચાલવા હોય તો ચાલે! પરિણામે પ્રેક્ષકોને શર્ટ કાઢીને બેસવાની ફાવટ આવી ગઇ હતી. લોકલાજ જેવું ય કાંઇ હોય છે, નહિ તો....?

તો બીજી તરફ ઇદગાહ ચૉકીની પછવાડે વસંત નામની પણ એક ટૉકીઝ હતી. સિનેમા બાંધવાનો ખર્ચો દારા સિંઘે આપ્યો હોય,એમ એની બહુ ફિલ્મો અહીં આવતી... અફ કોર્સ, નવી નક્કોર નહિ.... સેકન્ડ-રનમાં જ! ગોમતીપુરની ઉષા ટૉકીઝ હોય કે શાહેઆલમ પાસેની શાલીમાર, આરાધના કે મીરા ટૉકીઝ હોય, શહેરના પ્રેક્ષકો અહીં સુધી પહોંચી શકતા નહિ અને આજ વિસ્તારના જે લોકો પહોંચી શકતા, એમને આપણે પહોંચી શકીએ તેમ ન હોવાથી શહેરના લોકો શર્ટ પહેરવાનું વધુ પસંદ કરતા.

આશ્રમ રોડ પરની અદ્યતન અને શહેરનું નામ રોશન કરે એવી ટૉકીઝો, શ્રી અને શિવ, દીપાલી શહેરમાં બહુ મોડી મોડી ચાલુ થઇ. એમાં આપણા જમાનાની બ્લૅક-ઍન્ડ-વ્હાઇટ ફિલ્મો આવતી ન હોવાથી અહીં ઉલ્લેખ ટાળ્યો છે. ગુજરાતના અન્ય શહેરોમાં મેં ફિલ્મો જોઇ નથી, એટલે જ ભવ્ય ઇતિહાસ હોવા છતાં જામનગર, રાજકોટ, સુરત વડોદરા કે ભાવનગરના સિનેમા ઘરો વિશે હું ન જાણતો હોઉં. જેમ કે સાબરકાંઠામાં પહેલું કાયમી થીયેટર વિનાયક ટૉકીઝ બન્યું, તેમાં હોમી વાડીયાની ફિલ્મ 'બુરખેવાલી'થી પ્રારંભ થયો. બહુ ભાગ્યે જ બને, તેમ જોન કાવસ વિનાની આ ફિલ્મમાં નાદીયા, સરદાર મનસુર અને હબીબ 'સૅન્ડો'હતા. આ સિનેમાના માલિક શ્રી. બાબુભાઇ કોઠારી (૯૦)એ મને આ માહિતી આપી છે. આ કૉલમમાં અગાઉ આપણે વાંચી ગયા તેમ નાદીયા-જોન કાવસની ફિલ્મ મીસ ફ્રન્ટીયર મૅઇલ'અમદાવાદના રીગલ સિનેમામાં આવી હતી.

બચપણ લૉકરમાં નહિ મૂક્યું હોય તો એ જમાનામાં અમદાવાદમાં આ બધા પાકા થીયેટરોની સામે એક લારી થીયેટર પણ ચાલતું હતું. એની લોકપ્રિયતા ય કમ નહોતી. અશોક કુમાર જેવા ચેહરો, સફેદ વાળ, કાયમ સફેદ ખમીસ અને લેંઘો પહેરતા એક ચાચા દસ દસ પૈસામાં ફિલ્મના ટૂકડા બતાવે. ચાર પૈંડાની લારી ઉપર આજની ભાષામાં હૉમ-થીયેટર ગોઠવ્યું હોય. આજુબાજુ છ છોકરાઓ જોઇ શકે, એટલી કાચની બારીઓ હોય, દેસી પ્રોજૅક્ટર ઉપર કોઇપણ ફિલ્મનું એક રીલ હાથ વડે ફેરવીને મૂંગી ફિલ્મ બતાવાતી. માંડ ત્રણ મિનીટ એ ફિલ્મ ચાલતી. દરમ્યાન ચાચા બીડી પીતા પીતા છોકરાઓના માથે હાથ ફેરવી અચાનક બીડી ગૂમ કરવાનું જાદુ બતાવી અમને ખુશ કરી દેતા.

એક એક ફિલ્મ જોવા માટે આપણે કેટલો ભોગ આપ્યો છે, તે આજની પેઢીના છોકરાઓને અણસારો પણ નહિ આવે, જ્યાં માત્ર રૂ.૨૦/-માં નવી ફિલ્મની ડીવીડી મળી જાય અથવા તો ઇન્ટરનૅટ પરથી તદ્દન ડાઉનલૉડ કરી શકાય, જ્યાં ઇચ્છા ત્યાં પૉઝ કરી શકાય કે રિવાઇન્ડ કરીને જોયેલું દ્રષ્ય અનેક વખત ફરી જોઇ શકાય. મને યાદ છે. 'યે દિલ ન હોતા બેચારા, કદમ ન હોતે આવારા....'ગીતમાં દેવ આનંદની ફક્ત ચાલ જોવા મેં ફિલ્મ 'જ્વૅલ થીફ'પંદર કે સોળ વખત જોઇ હતી ને પૈસા ખૂટી ગયા એટલે આગળ જોઇ ન શક્યો આજે એજ ફિલ્મની ડીવીડી ઉપર દેવ આનંદની એ જ ચાલ ફરી ફરી જોઇને યાદ કરૂં છું, 'ગુઝર ગયા, વો જમાના કૈસા, કૈસા...?'

(આવતા અંકથી જૂની ફિલ્મોના રીવ્યૂ ચાલુ રહેશે.)

* પતિ જો પત્નીને સંપૂર્ણ સમર્પિત થઈ જાય તો ઘરમાં શાંતિ રહે ખરી ?

- તમારૂં દુઃખ સમજી શકું . સંસારમાં આજે ય એવા ગોરધનો પડયા છે, જેમને પત્નીને સંપૂર્ણ સમર્પિત થઇને આયખું પૂરૂં કરવું પડે છે... બિચારાને શાંતિ સિવાય તો બીજું કોઇ સુખ જ નહિ ને?

(પ્રણવ અને રીટા દવે, ન્યુજર્સી-અમેરિકા)

* લગ્ન માટે તમારા પત્નીએ તમને જ કેમ પસંદ કર્યા?

- એ વખતે આખી બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિમાં મારાથી વધારે સ્ટુપિડ બીજો કોઇ દેખાતો નહતો!

(જ્યોતિ બા/દર્શના બા/નમ્રતા બા, જામનર)

* 'બા તો ખીજાય,'પણ 'પપ્પા ખીજાય'એવી કોઇ વ્યવસ્થા થાય એમ નથી?

- એ તો તમને ય પપ્પાને મળ્યા એવા (વાઇફજી...) બા મળ્યા હોત તો ખબર પડત કે, બા ઉપર ખીજાવાનું તો ગોયરૂં .....મોંઢા ય ચઢાઇ શકાતા નથી!

(અશ્વિન એ. દેસાઇ, હ્યુસ્ટન, અમેરિકા)

* શેરીનાં કુતરાં પાસેથી વફાદારીના પાઠ સિવાય બીજું શું શીખવા જેવું છે?

- ચોખ્ખાઇના પાઠ. જ્યાં જાઓ ત્યાં થાંભલો પહેલા ગોતી લેવો.

(અમરસિંહ વાઘેલા, ન્યુયૉર્ક-અમેરિકા)

* સ્મશાનના લાકડાં હોળી માટે વેચાયા... બ્રેકિંગ ન્યૂજ....!

- એનાથી ઊલટું ન થાય ત્યાં સુધી આપણે સહુ નસીબદાર.

(રમેશ સુરતીયા- ટ્રોવા, મુંબઇ)

* પ્રશ્ન પૂછનારે પોતાનો મોબાઇલ નંબર લખવો ફરજીયાત છે, તો જવાબ આપનારે કેમ નહિ?

- જવાબ આપનારો એની પર્સનલ લાઇફમાં બહુ બૉરિંગ માણસ છે.

(મયુરી ભાવેશ વોરા, જોરાવરનગર)

* યમરાજાનું વાહન પાડો હોવા છતાં કોઇના મૃત્યુ વખતે કૂતરૂં કેમ રડતું હોય છે?

- જેની જેની ટેવ... આપણે શુ કામ કોઇની પર્સનલ લાઇફમાં પડવું?

(મધુકર માંકડ, જામનગર)

* સુખની વ્યાખ્યા શું?

- સવારે ખુલાસો ચોખ્ખો આવે એ.

(હરીશ કે. અસવાર,જામનગર)

* દવે સાહેબ. સાચું કહેજો. આપ આસ્તિક છો કે નાસ્તિક?

- ઇશ્વર સાથે ડાયરૅક્ટ- ડાયલિંગ હોવું જોઇએ. વચમાં સ્વામીજી, ગુરૂજી, બાપાજી કે મહારાજશ્રીઓ ન જોઇએ.

(જીતેન્દ્ર કેલા, મોરબી)

* 'સુનો સુનો અય દુનિયાવાલોં , બાપુ કી યે અમર કહાની...'ગીત હવે કેમ સંભળાતું નથી?

- તમારૂં સીડી પ્લૅયર રીપૅર કરાવી લો. પિન-બીન બગડી હશે !

(જગદિશ આર. શાહ, રાજકોટ)

* સ્ત્રીના આંસુઓનો તમને કેવો અનુભવ થયો છે?

- હું તો તરત 'નિર્જીવદયા નેત્રપ્રભા'ની બાટલી લાવી આપું છું.

(નિરંજન વૈષ્ણવ, જુનાગઢ)

* રડતી સ્ત્રીઓ આંસુ લૂછવા માટે રૂમાલ નાનો કેમ રાખે છે?

- ટુવાલ તો બહુ મોટો પડે!

(પ્રબોધ જાની, વસઇ - ડાભલા)

* સ્ત્રીઓમાં તોતડાપણું કેમ નથી હોતું?

- તોતડાઓ બોલે ત્યારે એક-બબ્બે અક્ષરો કપાતા હોય છે..સ્ત્રીઓને એટલો લૉસ ના પોસાય!

(ધીમંત ભાવસાર, બડોલી)

* તમને પૂછતાં સવાલોનું સ્ટાન્ડર્ડ કેવું લાગે છે? કેટલાક તો ગતકડાં કાઢે છે...!

- ક્રિકેટમાં કહેવત છે, 'A captain is as good as his team...'!

(અખિલ બી. મેહતા, અમદાવાદ)

* 'મુહબ્બત કી જૂઠી કહાની પે રોયે...'સુઉં કિયો છો?

- અમે તો સાચીમાં ય ભરાઇ ગયા છીએ, બોન...!

(જ્યોત્સના ગુલાબ હિંડોચા-રાણાવડવાળા)

* દાદુ, તમે ગરીબ બ્રાહ્મણ ખરા?

- ખાલી બ્રાહ્મણ કહો ને... એમાં બધું આવી જશે!

(દિપક આશરા, ગાંધીનગર)

* શું આજની સ્ત્રીઓ બહુ ભોળી હોય છે?

- કાલે ખબર

(શંકર પંચાલ, લુદરા- દિયોદર)

* આપના જેવા લેખકે ચૂંટણીમાં ઝંપલાવવું જ જોઇએ?

- ઓકે .... મતલબ કે, જામનગરમાં મારી છાપ બહુ સારી નથી...!

(અરવિંદ આર. પટેલ, જામનગર)

* ઇશ્વર મોદીને મૌન અને મનમોહનને વાણી આપી દે તો શું થાય?

- મોદીને મૌન રાખવું પડે, એટલું બોલતા સાંભળ્યા નથી ને મનમોહનને વાણી ....? લંગડો લાત મારે, એવી વાત ન કરો!

* વાઇફ વગરની લાઇફ નહિ...સુઉં કિયો છો?

- એ તો વાઇફનો જોઉં, પછી ખબર પડે!

(સતીષ એચ. મેહતા, મુંબઇ)

* ભગવાન કામ પતાવી આપે, પછી ભક્તો ભૂલી કેમ જાય છે?

- તે ક્યાં સુધી યાદ રાખે જવાનું હોય...? આપણે બીજો કોઇ કામધંધો હોય કે નહિ ?

(ફાલ્ગુન મહેરીયા, કઠલાલ)

* શું ભાજપ અને કોંગ્રેસ એક થઇ જાય તો દેશનું વધારે ભલું ન કરી શકે?

- એ બન્નેમાં તમને આટલું સારૂં તત્વ ક્યું દેખાયું?

(હરિભાઇ ભીમાણી, ગોંડલ)

* સાચી ફીલિંગ્સ ગુજરાતી ગાળો બોલવામાં આવે છે, છતાં લોકો ઇંગ્લિશ ગાળો કેમ બોલે છે?

- ગાળો તો મૂંગી ય બોલાય ..... મૂંગો ગાળ દેતો હોય તો એના હાથ બાંધી રાખવા પડે!

(ધ્રૂવ પંચાસરા, વિરમગામ)

* લગ્ન વખતે તમે ઘોડે ચઢ્યા હતા કે ગાડીમાં બેઠા હતા?

-અમારા વખતમાં ટારઝન જેવી દોરડા-પધ્ધતિ હતી...લટકી લટકીને માંડવે પહોંચવાનું?

* WWF ચૅમ્પિયન ધી ગ્રેટ ખલી અને ડૉ. મનમોહન શું કદી ય કાંઇ બોલી શકશે ખરા?

- ખલી એક વાર બૉક્સિંગ રીન્કમાં બોલ્યો હતો, ''વોય માડી રે...મરી ગયો!''મનુભ'ઇને યાદ કરીને દેશનો નાગરિક આવુ બોલે છે!

(ધર્મેશ ગોસ્વામી, આમોદ-જૂનાગઢ)

* રાહુલ ગાંધી વિશે કહેશો?

- બાળકોને લગતા સવાલો અમારી 'ઝગમગ'પૂર્તિમાં પૂછવા.

(શ્વેતા રાહુલ પટેલ, સુરત)

લતા પટેલ : ઉંમર ૮૨ વર્ષ પૂરા.

મસ્તુ મેહતા : ઉંમર ૮૩ વર્ષ પૂરા.

દરજ્જો : એક જમાનામાં પઇણતા- પઇણતા રહી ગયેલા. પ્રેમ પણ થઈ જ ગયેલો વળી. બીજા બે મરવાના થયેલા એટલે આ બન્ને લગ્ન કરી શકેલા નહિ. આજે ૬૦ વર્ષો પછી બન્ને અચાનક પરિમલ ગાર્ડનમાં મળી જાય છે.

પહેલી નજરે તો એકબીજાને ઓળખી ન શકાયું. બીજી નજરે ય ખાલી ગઈ... ચોવીસમી- પચીસમી નજરે ઝીણકું- ઝીણકું યાદ આવવા માંડયું ને પછી તો સાંગોપાંગ યાદ આવ્યું ત્યારે ચારે આંખો હેન્ગ થઈ ગઈ. નજીક આવવું જ પડયું. પહેલ કરી લતાએ... એ જમાનાની જેમ !

''તમે.. તમે મસ્તુઉઉઉ...''ગભરાહટમાં 'તુ'બહુ લંબાઈ ગયો.

''તું લતા.. ? તું...તું અહીં ક્યાંથી ?''મસ્તુભ'ઇએ ખોંખારો રોકીને પૂછ્યું.

''હું તો આ ગાર્ડનના માળીની દીકરી છું એટલે ફૂલડાં વીણવા આઇ'તી...!''એવો જવાબ તો કોઈ ન આપે, પણ આવી ઘટનાઓમાં આપણાથી ય પહેલો સવાલ આવો ઢંગધડા વગરનો જ પૂછાઈ જાય છે કે, ''તમે અહીં ક્યાંથી ?''

''મસ્તુ... ઓહ... આજે કેટલા વર્ષે તને જોયો ? ઓહ, આઇ જસ્ટ કાન્ટ બીલિવ ઇટ.''લતાએ નીચે જોઈને અંગૂઠા વડે જમીન ખોતરવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ સેન્ડલ્સ હાઇ-હિલ્સના હતા. ન ખોતરાઈ... જહે નસીબ ! પણ પંદર વર્ષની પન્ના પટેલ જેવું હવે એ કાંઈ ન શરમાય. આ ઉંમરે તો મોંઢા ય શેના ચઢાવાય... ચઢાઈએ તો ઘેર જઈને બા ખીજાય ! લતાએ કોઈ પણ સમજણ કે તૈયારીઓ વગર મસ્તુનો હાથ પકડી લીધો.

લતાએ બ્લેક જર્સી અને ખાખી પેન્ટ પહેર્યું હતું. વાળ સફેદ પણ ગરદન સુધીના જ. છૂટા અને સ્ટાઇલિશ- શેમ્પૂ કરેલા. અમેરિકામાં ૩૪ વર્ષ રહી છે અને ઇન્ડિયા સમજો ને... લગભગ દર વર્ષે એક આંટો ખરો. લતા ફ્લ્યૂઅન્ટ ઇંગ્લિશ બોલે, પણ જનમ પાછો પટેલમાં લીધો એટલે 'ફોર'કે 'ફાધર'બોલવામાં 'ફાફડા'નો 'ફ'બોલે. પણ ભલે ૮૨- થયા, સુંદરતા બરકરાર હતી. જુવાનીયાઓને લતા ઉપર નજર ચીપકાવવી ગમે એવી. 'ખંડહર બતા રહા હૈ, ઇમારત બુલંદ થી...'ના ધોરણે એના જમાનામાં તો લતાના નામના યુવાનોમાં સિક્કા પડતા'તા, પણ આજે ય... ૮૨-ની ઉંમરે ૬૦-વાળી ડોસીઓને કૉમ્પ્લેક્સ આપી શકે. એટલી સુંદર (અને સેક્સી પણ) લાગે!

મસ્તુભ'ઇ એવા જ. હજી એવા જ ! તબિયતના રંગીન એટલે શરીર પરફેક્ટ જળવાઈ રહેલું. ઉંમર આવી હતી, ઘડપણ નહિ. આ ઉંમરે સહેજ પણ બેફિકરાઈથી નહોતા જીવતા. કપડાં અપ-ટુ-ડેટ, દાઢી રોજ કરવાની, હેર-ડાઇ તો પહેલેથી પસંદ નહોતી. પરફ્યૂમ ફ્રૅન્ચ સિવાય તો અડે નહિ. ઇન્સર્ટ કરેલા શર્ટની બાંયો થોડી રાલ-અપ કરેલી.... ધોતિયામાં આ બન્ને સગવડો ન હોવાથી ધોતીયું એમણે ક્યારેય ન પહેર્યું. પૂણી જેવા સફેદ વાળમાં તેલ-ફેલ નાખવાનું નહિ, એટલે સહેજ પવન આવે ત્યારે ફરફરતા વાળ એમના ચેહરા ઉપર તોફાનમસ્તી છમછમાવી દેતા. પરિમલ ગાર્ડનમાં તો રોજ આવવાનું. અહીં બેસવાનું ગમતું. મોટા ભાગના મોર્નિંગ વૉકર્સ આંખને ઠંડક આપે એવા... (ભૂલ સુધાર : 'એવા'નહિ... 'એવી' ! ભૂલ પૂરી.)

જ્યારે કાંઈ કરવાનું ન હોય ને અમથુ બેસવાનું હોય, એ વૈભવ તો નિવૃત્તિ પછી જ મળે છે. ઘેર ડોસી દર બબ્બે મિનિટે 'મારો શામળિયો.... ને મારો નટવર ગીરધર...'કરે રાખે, એમાં મસ્તુભ'ઇ હવે બોર થતા હતા. કહે છે કે, '૫૬- '૫૭ની સાલમાં ડોસીની આસપાસ કોઈ શ્યામલાલ અને નટવરભ'ઇ નામના બે શામળીયા- નટવરીયાઓ હતા. ડોસીએ મચક નહોતી આપી. પણ મસ્તીયાને પઇણ્યા પછી ડોસીને રીયલાઇઝ થયેલું કે, પેલાઓને મચક આલી હોત તો સારું થાત... મસ્તુડા કરતા પેલા બે વધારે રામન્ટિક હતા... (આજની ૯૦ ટકા કાકીઓની આ જ ફરિયાદ છે, પણ કહેવાય કોને ?... કોઈ પંખો ચાલુ કરો) એ દાઝમાં ડોસી આજે ય, 'મારો શામળીયો... ને મારો નટવર ગીરધર...'કરતી હશે, એવો ડાઉટ મસ્તુભ'ઇને પડતો,પણ એવો કોઈ સીરિયસ ડાઉટ પણ નહિ ! ડોસી ડોસી થઈ ગઈ હતી, મસ્તુભ'ઇ ડોસા નહોતા થયા. એમને જીંદગીની રંગીનીયત ચાલુ રાખી હતી. ચરીત્ર જીવનભર ચોખ્ખું, પણ એનો એ ય અર્થ નહિ કે, સુંદર સ્ત્રીઓ ગમે નહિ. એ તો કહેતા, ''જ્યાં સુધી તમને સ્ત્રીઓ જોવી ગમે છે, ત્યાં સુધી જ જીવનમાં પૂરબહાર છે... બાકીના બુઢ્ઢાઓ કેવા ખખડી ગયા છે, એવો ટોણો મારીને મસ્તુભ'ઇ આંખ મીચકારીને બાજુના કોઈ ડોહા પાસે તાળી ય લેતા... હઓ !

આવા પુનર્મિલનોના જાણકારો કહે છે કે, બન્ને પાર્ટીઓ પહેલાં તો એકબીજાની હથેળી હાથમાં લઈને રમાડવા માંડે છે. પછી શરમાઈ શરમાઈને એકબીજા સામે ક્ષણો સુધી જોયે રાખવાનું અને આટલા વર્ષોમાં એકબીજાને કેટલા મીસ કર્યા તે, આંખોના એસ.એમ.એસ.થી જણાવી દેવાનું હોય છે. આનાથી આગળ વધી શકાતું નથી. આજુબાજુ પબ્લિક હોય ને ? લતીને જોઈને મસ્તુની આંખોમાં ચમક આવી. એ જમાનો હતો કે, બન્ને એકબીજાની પૂરેપૂરા નજીક આવવા માંગતા હતા, પણ જાય ક્યાં ? હોટલવાળાઓ એમ કંઈ રૂમ આપે નહિ. કોઈ ફ્રેન્ડના ઘેર જવાય નહિ, બહુ બહુ તો ઉજ્જડ એવા કમ્પના હનુમાન વિસ્તારમાં સાયકલ પર જઈ, ઝાડ પાછળ લુકછુપ સંતાઈને બબ્બે ત્રણ ત્રણ સેકન્ડના ચુંબનો કરી લેવાતા. આવા અધૂરા રહેવામાં શરીર કાબૂ બહાર જતું રહે છે, પણ મનને કાબુમાં રાખવું પડે છે... નહિ તો આવા કિસ્સાઓમાં શાહીબાગ પોલીસનો રેકોર્ડ બહુ સારો નહિ !

ઉભા રહેવાને બદલે બન્ને બાંકડે બેસી ગયા. 'તારે છોકરા-છૈયા કેટલા છે ને તું ક્યાં રહે છે', એ બધી માથાઝીંકમાં બેમાંથી એક ય ન પડયા. શબ્દોની એહમીયત નહોતી. પરિમલ ગાર્ડન બેમાંથી એકના ફાધરે બનાવ્યું હોય, એમ બન્ને આસપાસનું ગાર્ડન ભૂલી ગયા હતા. સ્પર્શ અપ્રતીમ આનંદ આપી રહ્યો હતો. માત્ર સ્પર્શ હોત તો, અનુભૂતિ ભાઈ-બહેનની હોત... અહીં તો હથેળીઓને દાયકાઓ પછી જોબ મળી હતી. ચારે ય ગતિપૂર્વક કામે વળગી હતી.

''મસ્તુ... તું હજી...''

''જસ્ટ શટ અપ, લતા... હજી એટલે શું ? તારો મસ્તુ હજી પૂરબહારમાં છે, લતી... ગુમાવ્યું એટલું ગુમાવવું નહિ હાથમાં અને લતી... તું હજી અન્જાય કરી શકે એમ છે ને ?''જવાબમાં પેલું 'ચલ હટ્ટ'વાળુ સ્માઇલ અને નીચે જોઈ જવાનું. શરમાવાની તો ઉંમર નહોતી કે પછી, ''હાય હાય... આવું શું બોલે છે ?''એવા નાટકો કરવાનો ય તબક્કો નહોતો. એકબીજાની ઉંમરને કારણે બગીચાઓ હજી એવી જ ખુશ્બુઓ રેલાવી શકે કે કેમ, એટલું જ જાણવું હતું ને જણાઈ ગયું. બન્ને એકબીજા સામે લુચ્ચું હસી પડયા. અફ કૉર્સ, હાથમાં હાથ જોઈને મોર્નિંગ વૉક કરવા નીકળેલા લોકોમાંથી કોક મલકાતું હતું, કોક બુઢ્ઢાઓની જાહેર નફ્ફટાઈ જોઈને મ્હો મચકોડતું હતું તો કોકને વધારે ઇન્ટરેસ્ટ પડતો ને આગળ જઈને,'હવે આગળ આ બન્ને શું કરે છે ?'એ જોવા ઘડીભર થંભી જતા.

'૫૬ની સાલ જેવો એ જમાનો નહતો કે, ક્યાંય જઈ ન શકાય. ઉંમર અને સ્ટેટસ જોઈને હવે તો હોટેલવાળા ય કોઈ ડાઉટ ન રાખે. બન્નેએ ત્યાં જ નક્કી કરી લીધું કે, ક્યાં મળીએ છીએ ! લતા પહેલી વખત ૧૬ વર્ષ જેવું શરમાતી હતી ને મસ્તુભ'ઇ ખૂબ ઝડપથી આગળની ઘટનાઓ ધારવા માંડયા હતા... ખીલખીલાટ થઈ ને !

સાંજે ઘેર ગરબડ થઈ ગઈ. વિરાટ ઉર્ફે વીરૂ મસ્તુનો પુત્ર થાય. જેવો ઑફિસથી આવ્યો ને નહાઇ-ધોઇને બહાર નીકળ્યો કે, તરત પપ્પાને પોતાના રૂમમાં બોલાવી લીધા. ચેહરો ગુસ્સામાં ય હતો,પણ ફાધરની આમન્યાને કારણે ગુસ્સો છાતીમાં રાખવો પડયો, મ્હોં ઉપર નહિ ! મમ્મી પડી ગયા હતા ને વિરાટ મારતી ગાડીએ પપ્પાને લેવા પરિમલ આવ્યો હતો. ત્યાં જે દ્રષ્ય જોયું, એનાથી પહેલા ચોંકી ગયો, પછી ધાગધાગો થઈ ગયો ને લોકોને એ દ્રષ્યો જોઈને મશ્કરીના અંદાઝમાં વાતો કરતા સાંભળ્યા, એ પછી ગુસ્સાથી થરથરી ગયો.

બાપ-દીકરા વચ્ચે બધી વાતો થઈ. દીકરો ગુસ્સામાં ને બાપ સ્વસ્થ અને શાંત. મસ્તુભ'ઇએ જે ચાર- પાંચ વાતો કરી (ખુલાસા નહિ !) તે સઘળાનો સાર આ મુજબ હતો :

''હું ૬૦નો થઈ ગયો પછી આજે ૮૩ની ઉંમર સુધી મર્યો નથી, એ મારી સિદ્ધિ નહિ, તો મારો વાંક પણ નથી. જસ્ટ બીકોઝ... હું તમારા બધાની નજરમાં ઘરડો થઈ ગયો, એટલે બધેથી 'તમને બધાને રાજી રાખવા'મારે નિવૃત્તિ લઈ લેવાની ? હું રંગીન જર્સી અને જીન્સ કેમ ન પહેરી શકું ? સીસીડી-માં કોઈની સાથે હું કેમ બેસી ન શકું ? શરીર મારું, જાળવણી મારી, લાઇફ સ્ટાઇલ મારી, તો પછી મારી નિવૃત્તિ સમાજ નક્કી કરી આપે ? તમારા બધા જેટલા વર્ષો અમારી પાસે ન રહ્યા હોય, પણ જેટલા રહ્યા હોય એ ખુશમીજાજ બનીને જીવી જઈએ એમાં સમાજ શું કામ વચમાં આવે ? સાલા તમે લોકો તમારી ઉંમર પ્રમાણે વર્તો તો યુવાન અને અમે કરવા જઈએ તો ''કાકા, તમે હવે ઘરડા થયા.. ? અને વિરાટ બેટા... આપણા બન્નેના કેસમાં તો હું તને ય કહી શકું એમ નથી કે, 'બુઢ્ઢા હોગા તેરા બાપ...''

સિક્સર

- શું અમદાવાદમાં મન ફાવે ત્યાં લારીઓ ઊભી રાખો કે મન ફાવે એમ વાહનો પાર્ક કરો, એવી કોઈ જગ્યા ખરી ?

- આવી જાઓ સરદાર પટેલ કાલોનીના બાવલા પાસે ! કોઈ નામ નહિ લે !

કૃષ્ણ, સેન્ટ્રલ, પ્રતાપ, એડવાન્સ, રૂપમ ટોકીઝની સફર કરી. આજે બીજા કેટલાક

અશોક ટોકીઝ

બીજા રજવાડાઓ યુદ્ધના મેદાનની માટીમાં ખૂંપી ગયા હોય, ત્યારે સોરઠનો કોઈ વીર યોદ્ધો રણભૂમિમાં દેહમાંથી પિચકારીની જેમ છૂટતી લોહીની ધારાઓ ખમી જઈને એકલો જીવિત અને વિજેતા રહ્યો હોય, તેમ રીલિફ રોડ પર આજે ય રૂપમની જેમ એકલી અશોક ટોકીઝ રાજપુતાણીની વીરતાથી અસ્તિત્વ માટે લડી રહી છે... (સાંભળ્યું છે કે, 'અશોક'નું નામોનિશાન મીટાવવું મુશ્કેલ જ નહિ, અસંભવ છે!)

ફિલ્મ જોવાનું કહીને હું તમને કોઈ મંદિરે લઈ જઉં, તો કેવી હિચકી આવી જાય? પણ અશોક ટોકીઝમાં એવી જ રીતે જવાતું. ઘી-કાંટા ચાર રસ્તા ઉપર આવેલી આ ટોકીઝમાં જતા પહેલા મોટું મંદિર આવે. પૈસા તો બન્નેમાં નાંખવા પડે, પણ મંદિરમાં સસ્તામાં પતે, જ્યારે અશોક ટોકીઝવાળા તો આપણા દેવી-દેવતાઓના દર્શન કરવાનો ચાર્જ રૂ. ૧, રૂ. ૧.૨૦ અને રૂ. ૧.૪૦ જેટલો જંગી લેતા હતા. બહાર મોટું ચોગાન. જેટલી ભીડ આ ચોગાનમાં હોય, એટલી બહાર ફિલ્મના ગીતોની ચોપડી વેચનારાને ત્યાં હોય. અશોક સિનેમાની પાછળનો ભાગ બાજુની રીગલ ટોકીઝના પાછલા ભાગ સાથે અથડાઉ-અથડાઉ કરે, ત્યાં પણ ચોપડીવાળો જામેલો. શહેરના બીજા થીયેટરોની જેમ દાખલ થવાનું ક્યાંથી અને ફિલ્મ પતે ત્યારે છુટવાનું ક્યાંથી, એ બધું રેલ્વે સ્ટેશનથી સીધા ફિલ્મો જોવા આવતા આજુબાજુના ગામોના પ્રેક્ષકો માટે હેરતભર્યા પ્રયોગ જેવું લાગતું.

શંકર-જયકિશનના સંગીતમાં રફી સાહેબના દિલડોલ ગીતોમાં બનેલી ફિલ્મ 'સ્ટ્રીટસિંગર'અશોક ટોકીઝમાં રીલિઝ થઈ, ત્યારે એનો હીરો ચંદ્રશેખર આવ્યો હતો. ફિલ્મના હીરો કરતા આપણે વધુ સારા લાગીએ છીએ, એ ભાન એ દિવસે ઘણાને થયું હતું.

દારાસિંઘની ફિલ્મ 'લૂટેરા'એ ટોકીઝમાં સિલ્વર જ્યુબિલી કરી, એ સિનેમાવાળા માટે જ નહિ, શહેર માટે ય મોટી ઘટના ગણાઈ કારણ પહેલું એ કે, અનેક વર્ષો પછી આ થીયેટરે રજત જયંતી જોઈ હતી. હેલનની પહેલી ફિલ્મ, જેનો હીરો શ્યામ આ ફિલ્મના શૂટિંગ દરમ્યાન ઘોડા ઉપરથી પડીને મરી ગયો હતો, તે ફિલ્મ 'શબિસ્તાન'અહીં આવી હતી. એ ફિલ્મે કે બીજી કઈ ફિલ્મે રજત જયંતી કરી હતી, તેની તો નથી ખબર (સ્વ. વિનોદ મેહરાની પહેલી ફિલ્મ 'પરદે કે પીછે'એ મને ખ્યાલ છે ત્યાં સુધી આ સિદ્ધિ અશોક ટોકીઝમાં મેળવી હતી.)

કમનસીબે, અહીં થર્ડ-રેટની જ ફિલ્મો આવતી, એટલે ઓડિયન્સ પણ આપણને પોસાય નહિ એવું. બિલકુલ બાજુમાં આવેલી ન્યુ એજ્યુકેશન હાઈસ્કૂલને અશોક ટોકીઝ કદી નડી નથી... ક્યારેક ટોકીઝવાળાએ માસ્તરોને કહેવા જવું પડતું કે, જરા ધીમે ભણાવો... મહીં શમ્મી કપૂર અને માલાસિન્હાઓ ડાયલોગ્સ પણ માસ્તરોની જેમ બોલવા માડયા છે.

રીગલ ટોકીઝ

રીલિફ ટોકીઝે અમદાવાદના પ્રેક્ષકોને પહેલી વાર એરકન્ડિશન બતાવ્યું, તો રીગલ ટોકીઝ સિવાય કોઈએ દાદરો ચઢ્યા વગર ઉપરના માળે જવાય, એવી લિફ્ટ પહેલી વાર જોઈ હતી. જૂના બ્રિટિશ ઓપેરા થીયેટરોની જેમ રીગલમાં પણ બાલ્કનીથી ય ઉપરના દરજ્જાના ઝરૂખા ધનિક પ્રેક્ષકો માટે બનાવાયા હતા. જેનો ઉપયોગ કેટલાક યુગલો તો ફિલ્મ જોવા માટે પણ કરતા! આજે તો નાની ઢીચકી છતવાળા ડ્રોઈંગ-રૂમોવાળા ફલેટો જ બને છે, ત્યારે ઊંચી સીલિંગના મકાનો તો હવે જોવા ય નહિ મળે, એ જોતાં રીગલ ટોકીઝ ભવ્ય ઊંચાઈઓને આંબતી હતી. રાજ કપૂરની ફિલ્મોના સેટ જેવો વિશાળ હોલ ને એની વચ્ચે અપર સ્ટોલ્સમાં જવાનો એવો જ ભવ્ય દાદર. દાદર પાસે ટિકીટબારી ને એની બાજુમાં પ્રેક્ષકો જેને જોવા ખાસ ઊભા રહેતા, તે લિફ્ટનો દરવાજો. પ્રેમનાથની પત્ની બિના રોય અને શમ્મી કપૂરની ફિલ્મ 'વલ્લાહ ક્યા બાત હૈ' (ગમ-એ-હસ્તિ સે બસ બેગાના હોતા, ખુદાયા કાશ મૈં દીવાના હોતા - રફી, સંગીતઃ રોશન) જોવા હું 'રૂપિયાવાળી'ની લાઈનમાં ઊભો ને છેલ્લી ટીકિટ મને મળી ને બારી બંધ થઈ ગઈ. આ છેલ્લી ટીકિટવાળો મામલો મને ઠેઠ 'લવ ઈન ટોક્યો'વખતે નડયો. મારી આગળવાળો છેલ્લી ટીકિટ લઈ ગયો, એ કારણે આ સિનેમા મને કાયમ યાદ રહી ગયું.

સિનેમા 'ડી ફ્રાન્સ

કૃષ્ણ ગ્રૂપના થિયેટરોની મૂળ જનેતા ગાંધી રોડ પરની આ ટોકિઝના નામમાં આ 'ડી વળી શું હતું, તેની ઘણાને આજે ય ખબર નથી. અનુવાદમાં ફ્રાન્સનું સિનેમા, એવું થાય. ગુજરાતમાં થીયેટર સંસ્કૃતિના પ્રણેતા સ્વ. ડાહ્યાભાઈ શાહ હતા. કહેવાય તો કૃષ્ણ ગ્રૂપ, પણ અમદાવાદમાં કૃષ્ણ સિનેમા તો તા. ૧૮ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૩૪ના રોજ થયું, એ પહેલાં ગાંધી રોડ ઉપર ૧૯૨૩ના જુલાઈ મહિનામાં સિનેમા 'દ ફ્રાન્સ સ્વ. ડાહ્યાભાઈએ સ્વ. માણેકલાલ પટેલની સાથે ભાગીદારીમાં શરૂ કરીને ૧૯૩૧માં થીયેટરના સ્વતંત્ર માલિક બન્યા. પાટણમાં ય કૃષ્ણ ટોકીઝ શરૂ કરીને અમદાવાદના ઘીકાંટા ઉપર ૧૯૪૭-ના જુલાઈ મહિનામાં નોવેલ્ટી ટોકીઝ શરૂ કરી. રીલિફ ટોકીઝ મે ૧૯૫૧માં શરૂ થઈ. ગોમતીપુરની ઉષા ટોકીઝ થોડા વર્ષો પછી શરૂ થઈ હોવાનું મુંબઈના ફિલ્મ ઇતિહાસવિદ શ્રી અમૃત ગંગરે નોંધ્યું છે. ઈન ફેક્ટ, સિનેમા 'દ ફ્રાન્સ વધુ મશહૂરી પામી સેકન્ડ રન હિંદી ફિલ્મો બતાવવામાં. દેવ આનંદની બધી બ્લેક-એન્ડ-વ્હાઈટ ફિલ્મો અહીં રીપિટમાં આવે, ત્યારે નજીકના માણેક ચોકમાં આવેલી બી. ડી. કોલેજની છોકરીઓ કેમ જાણે દેવ આનંદ ભાઈ થતો હોય એમ 'એ ચલો ચલો... દેવલાનું 'ફન્ટુશ'આયું છે.'કોલેજના પ્રિન્સિપાલ એસ. આર. ભટ્ટ સાહેબ ભણતરના ભોગે છોકરીઓ ફિલ્મ જોવા જાય, તેના સખ્ત વિરોધી હોવાથી શો ના ટાઈમે પટાવાળાને સિનેમા પર મોકલતા. જે છોકરીઓ કોલેજ બન્ક કરીને આવી હોય, તેને કોલેજ પાછી લઈ જવાનું કામ પટાવાળાનું હોવાથી, કહેવાય છે કે એ દિવસોમાં આ કોલેજના પ્રિન્સિપાલ કરતા પટાવાળાની નોકરી માટે વધુ અરજીઓ આવતી...!

આ સિનેમાની પતલી ગલીમાં સિનેમાના લાકડાના દરવાજા પડતા, જેની ગપોલીમાંથી એક આંખે જેટલી દેખાય એટલી ફિલ્મ જોઈ લેનારા શોખીનોને ઉપર ભગવાન અને નીચે થીયેટરના લાલાનો ડર રહેતો.નવા રંગરૂપ સાથે થીયેટર નવું બન્યું, ત્યારે 'કલ્પના ટોકીઝ'નામે ઓળખાયું.

મૉડેલ ટૉકીઝ

સિનેમા 'દ ફ્રાન્સથી સ્ટેશન તરફ આગળ આવો તો વચમાં મોડેલ ટોકીઝ આવે અને પાંચકૂવે ઈંગ્લિશ ટોકીઝ. મોડેલમાં વ્હી. શાંતારામની ફિલ્મ 'નવરંગે'૫૨-સપ્તાહ પૂરા કર્યા હતા. વિશાળ હાઈટ-બોડી ધરાવતા આ થીયેટરની સીડીનો દિવાલો ઉપર 'નવરંગ'ના જાયગેન્ટીક હોર્ડિગ્સ મૂકવામાં આવેલા, એ મને યાદ છે. અશોક કુમાર, સુચિત્રા સેન અને ધર્મેન્દ્રની ફિલ્મ 'મમતા'આવી, તેના પહેલા દિવસે બ્લેકમાં ટિકીટ વેચનારાઓ ઉપર પોલીસે રેડ પાડી. બ્લેક કલાકારો અમારી ખત્રી પોળ સામે જ હોવાથી ભાગતા-દોડતા અમને છોકરાઓને મફ્તમાં ટિકીટો આપીને નાસી ગયા. અમે છોકરાઓ ભાગમભાગ ટોકીઝમાં પહોંચ્યા ને તરત ઈન્ટરવલ પડયો. પણ રૂ. ૨.૫૦ની અપર સ્ટોલ્સની ટિકીટ મફતમાં મળે, તે ય પહેલા દિવસે પહેલા શો ની અને તે ય લાઈનમાં ઊભા રહ્યા વગર... અમને બધા છોકરાઓ એ દિવસે મક્કમ હતા કે, દેશમાં બ્લેક તો ચાલુ જ રહેવું જોઈએ! એ જમાનામાં મોર્નિંગ અને મેટિની શોનું ચલણ હતું. મોડેલ ટોકીઝે સાતે સાત દિવસ દેવ આનંદની ફિલ્મો 'ફન્ટુશ, પોકેટમાર, સરહદ, ટેક્સી ડ્રાયવર, નવ દો ગ્યારહ, એક કે બાદ એક અને હમદોનોં મોર્નિંગ શોમાં રજુ કરી હતી. મોડેલ કદાચ એક માત્ર થીયેટર હતું, જે પ્રેક્ષકોનું તડકા-વરસાદથી સંપૂર્ણ રક્ષણ કરતું. આખા એક બોક્સ જેવી બાંધણી હોઈ, એક વાર અંદર ગયા પછી વરસાદ કે તાપ... કોઈ ફિકર નહિ! આમ તો શહેરમાં ગાડીઓ ગણ્યાગાંઠયા પાસે હતી, છતાં ય આ એક ટોકીઝ એવી હતી, જ્યાં પાર્કિંગ સરળતાથી મળતું.'

કે. એલ. સાયગલ સાહેબની એમની એક ફિલ્મના 'પ્રીમિયર શો'માટે મોડેલ ટોકીઝમાં પધાર્યો ત્યારે ચાલતા ચાલતા આખા ગાંધી રોડનું ચક્કર માર્યું હતું.

ઈંગ્લિશ ટૉકીઝ

નામ ઈંગ્લિશ ટોકીઝ, પણ અહીં ઈંગ્લિશ સિવાયનું બધું મળે... 'ઈગ્લિશ'એટલે વ્હિસ્કી-ફિસ્કી નહિ, પણ આ શબ્દ સાથે કોઈ તાલમેલ બને, એવું ઈંગ્લિશ અહીં કાંઈ જોવા ન મળે. સિનેમાની બહાર નેપકીનની સાઈઝના તળેલા પાપડવાળાઓ મોટા સુંડલા લઈને ઊભા હોય... દસ પૈસાનો એક! ઈન્ટરવલ પતે પછી લગભગ દરેક પ્રેક્ષક દાંતથી કચડકચડ પાપડ ચાવતો અંદર આવે અને આખા થીયેટરમાં ડાયલોગ્સ કરતા પાપડના અવાજો બુલંદ આવે. હતું બહુ નાનકડું થીયેટર પણ કહેવાય છે કે, અમદાવાદનું સૌથી જૂનું થીયેટર આ હતું. મારો માહિતીદોષ હોઈ શકે. પટ્ટાબાજ એટલે કે તલવારબાજને નામ મશહૂર થયેલા એ સમયના હીરો રંજનની ફિલ્મ 'હકદાર'મેં અહીં જોયેલી, જેમાં મુકેશનું રૂપકડું ગીત, 'મૈં હૂ દીવાના, બડા મસ્તાના, દુનિયા મુઝે કુછ ભીં કહે ગાતા ચલા દિલ કા તરાના...'મારું ગમતું ગીત હતું.

નોવેલ્ટી ટૉકીઝ

ઘીકાંટામાં દાખલ થાઓ, એટલે પહેલી બે ચીજો મશહૂર. એક અહીંનો ફાફડાવાળો અને એની સામે જતી ગલીની પેલે પાર આવેલી નોવેલ્ટી સિનેમા. અહીં વહેલા પહોંચવાનો આનંદ થતો. ખૂબ વિશાળ કમ્પાઉન્ડને કારણે ફિલ્મ જોવા આવેલા પ્રેક્ષકો એકબીજાને જોઈને રાજી થતા. મને લાઈફ ટાઈમ આ થીયેટર એટલા માટે યાદ રહી જશે કે, ૧૯૬૦માં અહીં 'મુગલ-એ-આઝમ'કૃષ્ણ સિનેમાની સાથે સાથે રીલિઝ થયું, ત્યારે ટીકીટના દર તો રૂ. ૧, ૧.૪૦ અને ૧.૬૦ જ હતા, પણ બ્લેકમાં આંકડો રૂ. ૧૦૦ સુધી પહોંચી ગયો હતો. મારા પિતાશ્રી સ્વ. ચંદુભાઈ દવેના મિત્ર શ્રી રમણભાઈ ભાવસાર પહેલા દિવસની છેલ્લા શોની ટીકીટ લઈને આવ્યા, ત્યારે સાથે જવા માટે મેં ફક્ત જીદ નહિ, તોતિંગ તોફાન કર્યું. એ બન્ને મિત્રો થીયેટરના માલિકો હોત, તો ય વધારાની ટિકીટ મેળવી શકે એમ નહોતા. સ્કૂટર પર બન્ને જણા નીકળી ગયા ને મને કેવું શૂરાતન ચઢ્યું તે ગાંધી રોડની ખત્રી પોળથી દોડતા દોશીવાડાની પોળ, રતન પોળ, કૃષ્ણ સિનેમા અને છેલ્લે ઘીકાંટા પર નોવેલ્ટી ટોકીઝમાં ત્યારે પહોંચી ગયો, જ્યારે હજી આ બન્ને સ્કૂટર પર પહોંચ્યા નહોતા. ખૂબ સિદ્ધિનું કામ કર્યું હોય અને હવે તો મને લઈ ગયા વગર છુટકો જ નહિ, એ ધારણાથી હજી સ્કૂટર પાર્ક કરી રહેલા ફાધર પાસે જઈને કહી દીધું, 'હું આવી ગયો છું.'બે વિરાટ થપ્પડો પડી. એક હાથની ચંદુભાઈએ મારેલી અને બીજી રમણ કાકાના શબ્દોની, જેમણે ફાધરને ટોણો માર્યો, 'છોકરાને સારી ટ્રેઈનિંગ આપી છે...!''બડે બેઆબરૂ હોકર તેરે કૂચે સે હમ નીકલે...'તો આ ઘટના પછી ભાવિ પત્નીની શોધમાં ય ગાવાનું આવ્યું, પણ નૂતન-સુનિલ દત્તની ફિલ્મ 'મિલન'અહીં જોઈ ત્યારે ચિંતા ઓછી થઈ હતી કે, કોક દિવસ આપણું ય ક્યાંક ગોઠવાશે તો ખરું...!

પ્રકાશ ટૉકિઝ

ઘીકાંટા ઉપર જ આવેલી પ્રકાશ ટોકીઝ હું ભૂલતો ન હોઉં તો મોટા ભાગે 'ભારત ભુવન'થીયેટરના નામે ઓળખાતી. મીના કુમારી, ધર્મેન્દ્રની ફિલ્મ 'ચંદન કા પલના'ની 'રૂપિયાવાળી'લેવા મને યાદ છે, ત્રણેક કલાક લાઈનમાં ઊભા રહેવું પડયું હતું. દરેક થીયેટરની જેમ અહીં પણ અંદર જે ફિલ્મ ચાલતી હોય તેના ફોટા શો-કેસમાં મુકેલા જોનારો ચોક્કસ વર્ગ હતો. અહીં ઊંચા ઓટલા જેવી જગ્યા ઉપર શો-કેસ મૂકાતું. કમ્પાઉન્ડ તગડું હતું અને ચોમાસામાં પ્રેક્ષકો પલળીને અંદર જાય, એની તમામ વ્યવસ્થા સિનેમા તરફથી વિના મૂલ્યે ગોઠવાઇ હતી. નવા રંગરૂપ સાથે પ્રકાશની કાયાપલટ થઈ. 'પાકીઝા'અહીં આવ્યું, ત્યારે વળી એક રેકોર્ડ સર્જોયો. ભારતમાં આજ સુધી રીલિઝ થયેલી કોઈ પણ ફિલ્મને આ સિદ્ધિ વરેલી નથી. નોર્મલી અત્યંત ફાલતું અને રદ્દી કાગળમાંથી જ દરેક સિનેમાની ટિકીટો છપાતી અને એની ઉપર રબ્બર સ્ટેમ્પથી આજની તારીખ છપાય. 'પાકીઝા'માં દરેક ટિકીટ ઉપર શોની તારીખ પણ છપાયેલી આવી હતી. મતલબ, પડી રહેલી ટિકીટો ફેંકી દેવાની. કાગળ પણ બેનમૂન અને મીનાકુમારીના ફોટાવાળી રંગીન છાપકામ સાથેની એ ટિકીટ હતી.

એક આડવાત : આટલા બધા થીયેટરોની વચ્ચે રસ્તા ઉપર એક પોલીસ ચોકી હતી. ઘણીવાર એને ય થીયેટર સમજીને સ્ટેશનથી સીધા ઘીકાંટા આવેલા મુસાફરો 'એકસ્ટ્રા ટિકીટ છે...?'માંગવા અહીં આવી જતા. કહે છે કે, એ પ્રેક્ષકો નિરાશ ન થતા...! મામૂલી વળતર લઈને મિત્રો અહીંથી પણ ટિકીટ અપાવી શકતા.

લાઈટ હાઉસ

ગેસ્ટ હાઉસ, ઓપેરા હાઉસ, ટાવર હાઉસ, પાવર હાઉસ કે 'દવે હાઉસ'ની જેમ લાઈટ હાઉસ નામ પણ સુવિખ્યાત હતું. વધારે બન્યું જીતેન્દ્ર મોટા ભાગે બબીતાની ફિલ્મ 'ફર્ઝ'અહીં એક વર્ષ ચાલ્યું માટે. હોરર અને ક્રાઈમની જ ફિલ્મો બનાવતા નિર્માતા અને વિલન એન. એ. અન્સારીની ફિલ્મ 'ટાવર હાઉસ'અહીં ખાસ્સું ચાલી હતી. 'મૈં ખુશનસીબ હૂં, મુઝકો કિસી કા પ્યાર મિલા'અને 'અય મેરે દિલે નાદાન, તુ ગમ સે ન ઘબરાના...'ગીતોએ રેડીયોની જેમ અહીં પણ ધૂમ મચાવી હતી. ઈવન, 'લાઈટ હાઉસ'નામની ફિલ્મ પણ અહીં જ આવી હતી. એક તો સાંકડો રોડ અને સામે એક સાથે બે થીયેટરો, એલ.એન. અને લક્ષ્મી... એટલે ધક્કામુક્કીમાં ત્રણમાંથી આપણે ક્યા થીયેટરમાં જવાનું છે, તેની મજાકો થયે રાખતી.

(આવતા અંકના ફિલ્મના રિવ્યુ ચાલુ રહેશે)

* મલ્લિકા શેરાવતે એની પસંદગીના 'ધી મોસ્ટ ઍલિજીબલ મૅરીડ મૅન'તરીકે તમારૂં નામ દીધું હોત તો?

- એક ભારતીય પુરૂષ એક ભવમાં બીજો ભવ કદી કરતો નથી.... ડિમ્પલની બા ખીજાય !

(અમરસિંહ વાઘેલા, ન્યુયૉર્ક-અમેરિકા)

* ફિલ્મોના હીરો હીરોઇનોને ઉચકીને ફરવાનું કારણ?

- પેલી હવે પછીના બે-ત્રણ વરસ જ ઉચકાય એવી રહેવાની છે ને.....!

(પુષ્પેન્દ્ર નાણાવટી, જામનગર)

* ભગવાન ઉપર એક ફૂલ ચઢાવવાને બદલે ભક્તો ઢગલાં કેમ કરે છે?

- એક અમથું ફૂલ બજારમાં મળે નહિ.... તો બાકીના નાંખે ક્યાં?

(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* પ્રજ્ઞાચક્ષુઓ સપના જોઇ શકે ખરા?

- જુએ નહિ.... માણે!

(અજય વ્યાસ, બિલખા)

* નરેન્દ્ર મોદીનું બ્રહ્મ વાક્ય, 'હું ખાતો નથી ને ખાવા દેતો નથી.'પણ ખાધા વિના તો કેમ ચાલે?

- હા, તે એ બાબતે કોંગીજનો ય ક્યાં વિરોધ કરે છે?

(છગન લાડવા, ભાલકા-વેરાવળ)

* શૅક્સપિયરે કહ્યું હતું, ''નામમાં શું છે?''પણ તમારૂં નામ 'અશોક'ને બદલે બીજું હોત તો ઍનકાઉન્ટરમાં આટલી જમાવટ થાત?

- શૅક્સપીયર ખોટું બોલતો હતો.....! કેમ એણે પોતાનું નામ બદલીને 'શંકરલાલ'ન રાખ્યું?

(શશીકાંત મશરૂ, જામનગર)

* શરદ પવાર પર ખૂબ ગુસ્સો આવે છે. શું કરવું?

- જે આખો દેશ કરે છે.... લાચારી!

(મયૂરી ભાવેશ વોરા જોરાવનગર)

* બીજા હાસ્યલેખકો અને તમારા વચ્ચે શું ફેર છે?

- એ બધા પાસેથી હું કાંઇક શીખ્યો છું... મારી પાસેથી એમને કંઇક શીખવું પડે, એવું બન્યું નથી!

(રમેશ સુતરીયા 'ટ્રોવા'મુંબઇ)

* બી.આર.ટી.એસ.માં ઍનાઉન્સમૅન્ટ ત્રણ ભાષામાં કેમ થાય છે?

- હવે એ લોકો 'બ્રૅઇલ લિપીમાં'ય કરવાના છે.

(જે.એમ.સોની અમદાવાદ)

* તમને અડવાણી અને આસારામ વચ્ચે શું સામ્ય લાગે છે?

- બન્નેને એમના ભક્તો નડયા !

(ધીમંતરાય નાયક, બારડોલી)

* તમે સંત તુલસીદાસની જેમ પત્નીની પાછળ-પાછળ ફર્યા છો ખરા?

- કોની પત્નીઓ હતી, એ બધું અત્યારે તો યાદ ન હોય ને!

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* આપને સવાલો પૂછનારા 'સોળે સાન...'વાળા છે કે, 'સાઠે બુધ્ધિ નાઠી'ની બહુમતિમાં છે?

- તમે એ બન્ને ઉંમરોની વચ્ચેવાળા લાગો છો!

(સુરેન્દ્ર પારેખ, વલસાડ)

* આપ મને બિરબલનો પુર્નજન્મ લાગો છો....

- પ્રમોશન ગયું ત્યારે ...! હું શહેનશાહ અકબરના વહેમમાં ફરતો હતો!

(અફરોઝબેન મીરાણી, મહુવા)

* સફેદ ટ્રીમ દાઢી-મૂછોનો ક્રૅઝ કેમ વધી ગયો છે?

- તમારી માહિતી અધૂરી છે. આ ક્રૅઝ કેવળ પુરૂષો પૂરતો જ ચાલુ છે!

(જગદીશ આર.શાહ, રાજકોટ)

* આમાં ખોટા ઍનકાઉન્ટરો બદલ તમારી ધરપકડ કેમ ન થાય?

- તે ત્યાં ય કયે 'દિ સાચા થાય છે?

(ડૉ. અશ્વિન કાકડીયા, સુરત)

* અન્નદાન, ભુદાન કે લક્ષ્મીદાન...સાચું દાન ક્યું?

- ભીખુદાન.

(કાંતિલાલ ખખ્ખર, રાજકોટ)

* કુદરત આખી દુનિયા ઉપર રૂઠી છે....કારણ અને ઉપાય?

- હાલમાં તો મારા એકલા ઉપર રૂઠી છે... મકાન રીનોવેટ કરાવું છું તે !

(મહેશ એમ. દેસાઇ, વલસાડ)

* હું મલ્લિકા શેરાવતને લઇને મોરેશિયસ જાઉં .... આપનો કોઇ સંદેશ?

- મલ્લિકાનો ટેસ્ટ કેટલો ઊંચો ગયો કહેવાય....'મોદીથી મફત સુધી'.....!

(મફતલાલ પ્રજાપતિ, રાજકોટ)

* શા માટે નદીના મૂળ અને ઋષિના કૂળ જોવાતા નથી?

- ગૂગલ આવડતું હોય તો બધું જોવાય!

(સલમાબાનુ મણીયાર, વિરમગામ)

* દેશના લાડકા સંગીતકાર જયકિશન દક્ષિણ ગુજરાતના વાંસદાના હતા... તેમનું સ્મારક ક્યારે થશે?

- જોડી તૂટવા ન દો. સ્મારક થાય તો એકલા જયનું નહિ, શંકરનું પણ સાથે હોવું જોઇએ. એ બન્નેને ચાહકોએ જુદા નથી જોયા!

(સ્વપ્નેશ મોદી, વ્યારા)

* ગળા ઉપર રંગીન ખેસ લટકાવીને ફરતા રાજકારણીઓ એ જ ખેસનો ફાંસો બનાવીને પ્રજાને પહેરાવે છે... સુઉં કિયો છો?

- એમાં એમનો સંદેશો છે કે, પ્રજાના શરીર પર અમે આટલું જ કપડું રહેવા દઇશું.

(રમાગૌરી ભટ્ટ, ધોળકા)

* હાસ્યલેખનમાં શું બ્રાહ્મણોની મૉનોપૉલી છે?

- આમાં તો રહેવા દો!

(કિરીટ એમ. દેસાઇ, કડિયાદરા)

* સ્ત્રી એના અડીયલ પતિને સીધો કેવી રીતે કરી શકે?

- એણે પોતે વાંકા વળવાનું બંઘ કરી દેવાનું!

(દિપક આશરા, ગાંધીનગર)

* 'તારી ભલી થાય ચમના....'એવું તમે અવારનવાર લખો છો. અર્થાત?

- હવે તમારી ય થાય!

(ટી.એસ.પરમાર, આણંદ)

* તમે કુંભમેળામાં ગયા છો?

- કપડા પહેરીને ગયો'તો!

(ધીમંત ભાવસાર, બડોલી)

* 'ઍનકાઉન્ટર','ફિલ્મ ઇન્ડિયા'અને 'બુધવારની બપોરે'..... ત્રણમાંથી તમારી ફૅવરિટ કૉલમ કઇ?

- અફ કૉર્સ. 'બુધવારની બપોરે'. હું ફિલ્મ સ્ટારો જેવો જવાબ નથી આપતો કે, ''મેરે લિયે તો તીનોં પ્યારી હૈ...'

(સંગીતા મેહતા, મુંબઇ)

આ વખતે તો મારી પોતાની જ પત્નીનો ફોન આવ્યો કે, ''અસોક.. હું આંઇ પ્રલ્લાદનગરમાં ફસાણી છું... તમે જલ્દી હાઇલાં આવો... આપણી કારની ચાવી કારમાં રઇ ગઇ છે ને હું બા'ર ઊભી છું...!'

રહી ગઇ છે ને જે અંદર હોવી જોઇતી'તી, એ બહાર ઊભી છે. વાઇફ અંદર ભરાઇ ગઇ હોત તો ખાંસી-ઉધરસનું બહાનું- ફાનું કાઢીને આપણે ઘટનાસ્થળે જવાનું ય માંડી વાળીએ, પણ અહીં તો એ બહાર ઊભી છે ને ચાવી અંદર રહી ગઇ છે, એટલે વ્યવહાર સાચવવા ય જવું પડે. આપણામાં કહેવત છે ને કે, કોકના સારા પ્રસંગે ન જઇએ તો ચાલે, પણ માઠા પ્રસંગે તો જવું જ જોઇએ.

લેખના પહેલા વાક્યમાં લખ્યા મુજબ, આવું વાંચીને આશાસ્પદ ગોરધનો એટલે હસબન્ડોઝે મારી ઇર્ષા કરવી ખોટી છે. ગામ આખાની વાઇફો એમની ગાડીઓ બંધ પડે ત્યારે મને બોલાવે છે, એ સાચું પણ એમાં હું રૂપાળો રાજકુમાર લાગતો હોઇશ, માટે બોલાવતીઓ હશે, એવા જીવો બાળવાની જરૂર નથી. મૂળ તો દેખાવમાં હું કાર-મિકેનીક જેવો વધારે લાગું છું અને મને કાંઇ બી રીપૅર કરતાં આવડે, એવો અમારા સર્કલમાં ભ્રમ, એટલે આવા નિમંત્રણો આવે. કોકની વાઇફ સારી હોય તો વળી રીપેર કરી બી આલીએ..! આમાં પાછું બહુ ઊંડા ઉતરાતું નથી હોતું. ઘેર ઘેર ગાડીઓ રીપૅર કરવા ના જવાય. આપણો બી એક ટેસ્ટ હોવો જોઇએ... આઇ મીન, ગાડીની ક્વોલિટી જોઇને પહોંચવાનું હોય. જૂની ને ખખડી ગયેલી ગાડીઓમાં હેલ્પ કરવા આપણે નવરા નથી.

ગાડી તો બહુ દુરની વાત છે, મને તો ઘરમાં વીજળીનો બલ્બ બદલતા ય નથી આવડતો, પણ કોક અબળાનો સાદ સંભળાય તો, મારતે ઘોડે પહોંચી જવાનું. આપણે ક્યાં બોનેટો ખોલીને ગાડીઓ રીપૅર કરવાની છે... ત્યાં જઇને ''શું થયું? શું થયું''એવું બે વાર બોલીને સીધો મિકેનીકનો ફોન મારી દેવાનો.. એ આવે ત્યાં સુધી પેલી સાથે રોડની એક સાઇડમાં ઊભા રહી જઇને ''બાકી, ઘેર બધા મઝામાં?''થી વાતો શરૂ કરવાની. ત્યાં સુધી મિકેનિકે ય આવી ગયો હોય. એ બહાને ધીરે ધીરે સંબંધ વધે... (મિકેનિક સાથે નહિ, પેલાની વાઇફ સાથે! માર્ગદર્શન પૂરૂં)

સંબંધ ડેવલપ કરવાનું કારણ એ કે, કોક વાર આપણી ગાડી બગડી હોય તો એ એના ગોરધનને આપણી મદદ કરવા મોકલે આ તો એક વાત થાય છે!

તો ય મેં ચાન્સ લીધો. પૂછ્યું કે, ''આજુબાજુ કોક ઊભું હોય તો એની મદદ લે ને...!''

''અસોક, મદદું લેવાય એવી નથ્થી.. આંઇ ટોળું ભેગું થઇ ગીયું છે મદદું કરવા... તમે કિયો એની મદદ લઉં..!''

હવે બાજી હાથમાંથી જતી હતી. કોક સાલો ફૂલટાઇમ મદદ કરી જશે તો મને તો કોઇ આશ્રમમાં સાધક તરીકે ય નહિ રાખે! હું પહોંચ્યો.

''અસોક... કાંય થીયું જ નો'તું...! હું તો આની કોરથી કમાડ ખોલીને ગાડીમાં ગરવા જાતી'તી, તીયાં કમાડું ખૂયલાં જ નંઇ... બે-તઇણ વાર કમાડું ખેંચી જોયા, તો ગાડી હઇલી, પણ ઇ નો ખૂયલાં..!''અમારા જામનગર- રાજકોટ સાઇડમાં ગમે તેવી ભણેલી-ગણેલી સ્ત્રી હોય, દરવાજો ગઢનો હોય કે કારનો... એને કમાડ જ કહે! રીવર્સમાં નહિ લેવાની.. ''વાંહે જાવા દેવાની!''''શ્ટિયરિંગ''માં શશી કપૂરવાળો 'શ'બોલે ને એકલો શશી કપૂર બોલવો હોય તો, ''સસી કપૂર.''

''અસોક... મારાથી તો નો ખૂયલું, પણ ઓલા ભા'આય ઊભા છે, ઇ કિયે, ''આન્ટી, પિચ્ચોતેર દિયો તો હમણાં દરવાજો ખોલી દઉં...!'' (સાલો પહેલા મને મળ્યો હોત તો દોઢસો હું આપત.. દરવાજો નહિ ખોલવાના!.. પચાસ બીજા.. એને 'આન્ટી'કહેવાના!'')

આ આપણી એક આદત છે કે, વાઇફ મુશ્કેલીમાં હોય ત્યારે દિલો-દિમાગથી નહિ વિચારવાનું.. કિડનીથી વિચારવાનું. મોટા ભાગના ગોરધનોને હૃદયરોગના હુમલા કે બ્રેઇન-હેમરેજો થવાનું કારણ શું? વાઇફોના સવાલોના રોજ જવાબો આલવાના! આમાં કિડની ફેઇલ જાય તો હવે તો કિડની-દાતાઓ મળી રહે છે... બ્રેઇન કે હૃદય કોઇ બે દહાડા ય વાપરવા આલતું નથી!

''જો ડાર્લિંગ...તું સહેજ પણ ચિંતા કરીશ નહિ. હું કંઇક કરૂં છું.'' (તમે નોંધ્યું! ત્યાં બધે, ''આપ''અને અહીં ''તું''.. ઘરના એ ઘરના! આ આપણી સંસ્કૃતિ છે. ઘરનાને ગમે નામે બોલાવો... બહાર તો વિવેક-વિનય દાખવવો જ જોઇએ! સુઉં કિયો છો?) કહે છે કે, ભાવનગર અને પાલિતાણા બાજુ બહુ સારા માઇલાં વરો થાય છે. ત્યાં વાઇફની ગાડીને આવું કાંઇ થયું હોય તો, વાઇફને રીક્ષા કરીને ઘેર મોકલી દે અને રાજા હરિશ્ચંદ્ર રાણી તારામતિને શોધવા જંગલ જંગલ ભટકવા માંડયા હતા (એ જમાનામાં એન્ડ્રોઇડ ફોનો નહોતા!) એમ ભાવનગરના ધણીઓ ચારે કોર ઠેબાં ખાતા ખાતા મિકેનીકને શોધવા જાય ને લોથ થઇને મોડી રાત્રે ઘેર પાછા આવે. આપણી બાજુના ગોરધનો આવી હિંમતો ન કરે. વાઇફને ફોન પર જ સમજાવી દેવાની કે, આજુબાજુમાં ક્યાંકથી બે ફૂટની ફુટપટ્ટી લઇ આય ને કારની બારીના કાચમાંથી ફૂટપટ્ટી નીચે ઉતાર.. લૉક ખુલી જશે.

આમાં ઘટના સ્થળે તાબડતોબ તો ફૂટપટ્ટા ય ક્યાંથી મળવાના હોય.. પણ એટલી તો વાઇફને તૈયાર કરવી જ પડે. નહિ તો આપણે સાલા નરોડા બેઠા હોઇએ ને પેલી પ્રહલાદનગરમાં ગાડી બગાડીને બેઠી હોય તો ગાન્ડા થઇ ગયા છીએ કે, નરોડાથી ૪૦ કી.મી.નું પેટ્રોલ બાળીને એની મદદ કરવા ઘાંઘા થઇ જઇએ? નેવર.. ફ્રેન્ડસ નેવર ડૂ ધેટ! વાઇફોને ગાડી ચલાવવા આપીએ છીએ તો બેઝિક રીપેરિંગ પણ એમણે જ શીખવું પડે...

નહિ તો હાલત મારા જેવી થાય.. ! હું કેવો લાચાર થઇને પહોંચી ગયો! પહોંચ્યો તો હેરાન થયો ને? આટલી મોંઘા ભાવની ગાડી... અંદરથી લૉક થઇ ગઇ હોય ને બહાર આપણે મજબૂર ને બેસહારા થઇને ઊભા હોઇએ, એમાં સમાજમાં આપણું કેવું ખરાબ દેખાય? મેં નાનું છોકરું કેલિડોસ્કોપ જોતું હોય, એમ બે હાથનાં નેજવા કરીને કાચની અંદર જોયું. હૅલનની માફક ચાવી ઝૂમતી- લટકતી હતી. માણસો આવી હાલતમાં અંદર શું કામ ડાફરીયા મારતા હશે, તેની મને ચોક્કસ ખબર નથી, પણ તો ય આપણે માર્યા, બીજું કરી પણ શું શકાય?

''અસોક... આપણે કાચ તોડી નાંખીએ તો?''પત્નીએ સૂચન કર્યું. બેઝિકલી હું સર્જનનો માણસ, વિસ્ફોટનો નહિ, એટલે મેં ના પાડી. (સાચું કારણ એ હતું કે કાચ તોડો એટલે બીજા બે હજારની ઉઠે..! આપણી તો સાલી આખી ગાડી વેચવા કાઢો તો ય કોઇ બે હજાર આલે એવું ન હોય.. કોઇ પંખો ચાલુ કરો!!)

'તો એક કામ કરીએ. આપણે આંઇથી તમારી ગાડીમાં ઘરે વયા જાઇએ. મારી ગાડી ભલે આંઇ પડી રઇ.. કોક મિકેનિકભા'યને બોલાવીને પાછા આંઇ આવીએ..!''અમારા કાઠીયાવાડમાં રામ જાણે આખું સૌરાષ્ટ્ર એકબીજાનું ફક્ત ભાઇ-બેન જ થતું હોય એમ ગમ્મે તેની પાછળ 'ભાઇ'તો લગાવવાનું જ! ''એ દૂધવાળા ભા'આય.. ઓલા જમાદાર ભાઆ'યને કિયો કે, 'આ ગુન્ડાભાઆ'યને આંઇથી પકડી જાય!''

ચાવીનું અંદર રહી જવું અમારા માટે કાંઇ નવી વાત નથી. અનેકવાર વાઇફને બાથરૂમના દરવાજા તોડીને બહાર કાઢી છે. અનેક વાર હું ફ્લાઇટના વૉશરૂમમાં પૂરાઇ ગયો હોઉં ને મહીંથી ખોલતા આવડતું ન હોય! ઘરનો દરવાજો લોક થઇ ગયો હોય તો મિસ્ત્રીને ય બોલાઇ લઇએ, પણ રોગને ઊગતો જ ડામી દેવાની જાણકારી હોવા છતાં ફ્લાઇટોના વૉશરૂમોમાં મિસ્ત્રીઓને સાથે થોડા લઇ જવાય છે! આ તો એક વાત થાય છે.

મારે ગાંધીનગરમાં આમ તો ઘણી ઓળખાણો, પણ આવામાં તો કોઇ મદદમાં ન આવે ને?

અમે બંને ત્રસ્ત થઇને ઊભા હતા. એલ્યુમિનિયમની પટ્ટી બારીના કાચમાંથી નીચે ઉતારવાથી ઘણે ભાગે તો લૉક ખુલી જતા હોય છે, પણ આવડયું નહિ એમાં ત્રણ ફૂટપટ્ટીઓ તો મહીં રહી ગઇ. હું તો પ્રવાસનો શોખિન એટલે એક વખત મિકેનિકો સુતા હોય છે એમ ગાડીની નીચે એકાદ વખત સૂઇ આવ્યો, પણ દરવાજો ન ખૂલ્યો. ગાયત્રી મંત્રો તો બંનેના ચાલુ હતા. હું ટેન્શનમાં હોઉં, ત્યારે અનેકવાર મારા પોતાના લમણા ઉપર ઉંધો હાથ ટેકવીને બેસતો હોઉં છું. કહે છે કે, એમ કરવાથી ટેન્શન ભલે દૂર ન થાય, પણ તમારૂં ધ્યાન તો બીજે વળે! કવિ નર્મદે તો બધી કવિતાઓ લમણે હાથ મૂકીને જ લખી છે. ઘણા સાહિત્યકારો મગજને બદલે ગાલથી વિચારતા હોય છે, એટલે એ લોકો લમણાંને બદલે ગાલ ઉપર એક આંગળી અડાડીને ફોટા પડાવે છે.. પણ કહે છે કે, ફાયદો ચોક્કસ થાય છે...

ઉપસ્થિત પ્રેક્ષકો સલાહો ઉપર સલાહ આપે જતા હતા. અમે બંનેએ જ્યુસ મંગાવીને ય પીધો. પણ દરવાજો ન ખૂલ્યો.

એક નાનું ટેણીયું આવ્યું. મારો હાથ પકડીને પાછળ લઇ ગયું. પાછળનો દરવાજો ખુલ્લો જ હતો.

બસ્સોનું ટોળું અમારા બંને પર મજાકમાં હસતું હસતું વિખરાઇ ગયું...

સિક્સર

- અજીતસિંહજી, તમે સ્ટેશન પર મને લેવા આવો, ત્યારે તમારી ગાડી હું ઓળખીશ કેવી રીતે?

- બહુ સિમ્પલ છે... મારી ગાડી ૧૮,૩૭૬ કિ.મી. ચાલી છે. બહારથી મીટર જોઇ લેવાનું!

સૉલ્લિડ નવાઇની વાત છે કે, આપણા ગુજરાતમાં ૭૦'અને '૮૦ પછી જન્મેલા મોટા ભાગના છોકરાઓ ઑલમોસ્ટ છ ફૂટીયાઓ છે, પણ છોકરીઓ હજી એવી બટકીને બટકી જ પેદા થાય છે. સાડા ચાર કે પોણા પાંચ ફૂટથી લાંબી છોકરી તો હાઇ-હિલ્સમાં ય દેખાતી નથી. આનું કારણ સમજાતું નથી. દેખાવ અને સ્માર્ટનૅસમાં તો એ જ બટકીઓ અદ્ભૂત ચેહરાવાળી સુંદર હોય છે, ફક્ત હાઇટમાં માર ખાઇ જાય છે. પંજાબી કે રાજસ્થાની છોકરીઓ સરસ મજાની લાંબી અને ભરાવદાર હોય છે. ગુજરાતીઓને આ પ્રોબ્લેમ હટાવવા માટે એવી સલાહો ય ન અપાય કે, 'બધું પત્યા પછી રહો ભલે ગુજરાતમાં, પણ લગ્ન પછી હનીમૂનો રાજસ્થાન કે પંજાબમાં કરી આવો !'... 'દેખ ઇસ કે મસલ, ઘી ખાતી હૈ અસલ...'આવી તો એમને સલાહો ય ન અપાય...એ બધીઓની બાઓ ખીજાય !

પ્રોબ્લેમ આ બધીઓને પરણાવતા પહેલા થાય છે. લગ્નના માર્કેટમાં આમના માપના મૂરતીયાઓ ઝટ મળતા નથી. ઢીચકી છોકરીઓ આમ બધી રીતે બરોબર હોય, પણ લમ્બુ છોકરો કેટલું સમાધાન કરે ? એને એકની એક સાથે બે વખત પરણવું પડે..સાઇઝના ધોરણે ! થઇ ગયું એનું થઇ ગયું વળી, પણ બાકીનીઓને છોકરાઓ લાંબા તાડ જેવા જોવાના આવે છે એટલે જોડી ગીલ્લી-ડંડા જેવી લાગે. આ પ્રોબ્લેમ એવો છે કે, છોકરી ટૂંકા માપની આવી હોય તો ઉપરની તરફ એને ગળાથી ખેંચીને લાંબી કરી ન શકાય કે છોકરાને ખભેથી દબાય-દબાય કરીને ટુંકો ન કરી શકાય. આ માપો બદલાતા નથી. છાપાઓ કે ટીવીમાં હાઇટ વધારવાની બેવકૂફીભરી જાહેર ખબરો જોઇને સ્ટુપિડ લોકો ભરમાય છે કે, આની દવા લેવાથી લાંબા થઇ જઇશું.... લાંબા એમના બાપો થઇ જાય છે...હજારો રૂપિયા એ દવાવાળાને પધરાવ્યા પછી !

ઇન ફૅક્ટ, ઉપરથી જ હાઇટ ઓછી આવી હોય તો અફસોસ કરવાને બદલે ગૌરવ લેવું જોઇએ, કારણ...ગૌરવ ન લો તો બીજું તમે કરી ય શું શકવાના છો ? 'જો મિલ ગયા ઉસી કો મુકદ્દર સમઝ લિયા...'ચાર્લી ચૅપ્લિન, લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી, ગાવસકર કે તેન્ડુલકરે ય ઢીચકાઓ હતા ને કેવી સિદ્ધિઓને જઇ વર્યા ! બીજી બાજુ, આપણે ત્યાં તો એવી કહેવતે ય છે કે, बोहोत लम्बा, बोहोत बेवकूफ। લાંબા વર સાથે લાઇફ સફળ થવાની કોઇ ગૅરન્ટી નથી ને ટુંકો હોય એટલે લગ્નજીવન બર્બાદ થઇ જાય, એવું ય ઇતિહાસ કહેતો નથી. અરે, ઠીંગણો હોય તો મોટી ગૅરન્ટી એ વાતે તો ખરી કે, પરણ્યા પછી સાલો કોઇ લાંબી મહિલાના લફરામાં નહિ પડે અને પડવું બી હોય તો એની જ સાઇઝની ઢીચકીઓ કાંઈ આવા બટકાને પસંદ કરે ? ખોટી વાત નહિ કરવાની.

ખરો આઘાત એ વાતે લાગે છે કે, આવી બટકીઓ ગોરધન લાંબા ઉપાડી લાવે છે ને પચી ખરેખર લાંબી થઇ જાય છે. બીજી બાજુ, ઘણી લાંબી સ્ત્રીઓ વ્હેંતીયા વરોને પરણે છે, એમાં ઈગો એમનો સંતોષાય છે. ઘરમાં વજન પણ એનું પડતું હોય. એ વાત જુદી છે કે, ટીંગુજીને પરણવાથી લમ્બી સ્ત્રીને જ હંમેશા નીચાજોણું થાય છે.. પેલાનું મસ્તક સદૈવ ઊચું રહે છે.

વર લમ્બુ અને વાઈફ ટીંગુ, એટલે વાત જમીન-આસમાનની થઇ કહેવાય. બહેનની હાઇટ જ હજી જમીનમાંથી બહાર ઊગી નીકળી ન હોય એટલે એની તો બાજુમાં ઊભેલો દોઢ ફૂટીયો ય લાંબો લાગે. બધું તો આપણે કાંઇ જોયું ન હોય એટલે ધારી લેવાનું હોય કે, આ બન્ને જણા ભેગા થતા હશે, ત્યારે દ્રષ્યો કેવા રચાતા હશે ? અમસ્તું આલિંગને ય કરવું હોય તો પેલીને સ્ટૂલ પર ચઢાવવી પડે. પછી છોકરૂં તેડયું હોય એમ એને સાચવીને સ્ટૂલ ઉપરથી નીચે ઉતારી લેવાની. બૅબીનું ગળું ન પડે એનું ખાસ ધ્યાન રાખવાનું. આ બન્ને ઊભા ઊભા કાનમાં વાત કરી ન શકે. ગાડીમાં આ સાઇઝની વાઇફ બાજુમાં બેઠી હોય તો ટ્રાફિક-સિગ્નલ પર ફૂગ્ગાવાળો આના ગાલે ચીપટી ભરીને પૂછતો હશેને, ''બૅબી...લે આ લાલ ફૂગ્ગો...પાંચ જ લૂપીયા...આ લે લ્લે લે !''આ તો ભલું થજો દુનિયાભરના મિસ્ત્રીઓનું કે, પલંગો પુરૂષના માપના બનાવે છે...નહિ તો, બન્ને જણા રૂમમાં હુવા આયા છે કે, આંબલી-પીપળી રમવા, એની ખબર ન પડે. કેમ કોઇ મારી વાતને સપૉર્ટ કરતું નથી ? મારી વાત ઢીલી પડી રહી છે, યારો !

બીજો લૉટ બજારમાં એવો ય જોવા મળે છે કે, ભ'ઇ એકદમ હૅન્ડસમ હોય ને બેનમાં કોઇ ઠેકાણાં ન હોય. ચિંતામાં પડી જવાય કે, ક્યા મેળની આટલા સ્માર્ટ છોકરાએ આને પસંદ કરી હશે ? એનાથી ઊલટું તો બહુ બને છે કે, વાઇફ કૅટરિના કૈફ જેવી મોહક હોય ને ગોરધન સાલો ગૅરેજવાળા જેવો લાગતો હોય ! અમે ખાડીયામાં રહેતા ત્યારે પોળને નાકે આવા જીવો બહુ બાળતા. વાઇફ જુઓ તો કેમ જાણે આપણી જ ન હોય, એવી સુંદર ને એવી જ મોહક. અને એનો ગોરધન મીસકૉલમાં કાઢી નાંખવા જેવો... આજે એ વાતને ૪૦-વર્ષ પછી ય સાલો મળે તો ખોપચામાં લઇ જઇને ટીચી નાંખીએ, ''ગધેડા...પરણતા પહેલા અમને પૂછવા તો આવવું હતું ! સામેથી કહી દેવાય કે, ''ના બહેન ના... મારા કરતા તો મોટા સુથારવાડાના અશોકભ'ઇને જોઇ આવો...તમારી જોડી જામશે. હું તો તમારો ભાઇ થઉં...બહેન !'એને બદલે સાલો આજે ૪૦-વર્ષ પછી એની વાઇફ સાથે રસ્તામાં મળે છે ત્યારે જીવો આપણા બળાવી જાય છે. બન્નેને સાથે જોઇએ તો રસમલાઈ ઉપર જીવડું ચોંટયું હોય એવું લાગે. કોઇ પંખો ચાલુ કરો, ભ'ઇ...!

આવા જોડાનો સંભવિત ભૂતકાળ ખોતરીએ કે, ક્યા સંજોગોમાં આવી મનમોહિનીએ આવા લલ્લુને પસંદ કર્યો હશે ? શું ભાજપનો હાથ હશે ? શું છોકરી આસારામના આશ્રમમાં આવતી જતી હશે ? શું જીભથી એ તોતડાતી હશે ? શું એના ફાધર ખિસ્સું કાતરતા પકડાયા હશે ? શું પેલાના ફાધર પાસે પૈસો બહુ હશે ? શું લગ્ન પહેલા બન્ને ''પ્રૅગ્નન્ટ-પ્રૅગ્નન્ટ''નામની ગૅઇમ મોબાઇલ પર રમતા હશે, માટે મૅરેજ કરી લેવા પડયા હશે ?

ગમે ત્યાં ગોઠવો, આપણા મગજમાં જ ન ઉતરે કે, આ મોહક મહિલાએ આવી પડતર કિંમત સાથે લગ્ન કર્યાં શું કામ હશે ? અમે બધા મરી ગયા'તા...? એના આવા ગોરધનને તો કમ્પ્યૂટરમાં કૉપી-પૅસ્ટ કરીને કોંગ્રેસની વૅબસાઇટમાં નાંખી દેવો જોઇએ. સુઉં કિયો છો ?

પણ આ લખ્યું એ બધ્ધું ખોટું. હવે તમે નજર ફેરવી જુઓ. આપણે તો જાણે જગતમાં આઘાત ઉપર આઘાતો ખમવા જ આવ્યા હોઇએ, એમ આવી સુંદર સ્ત્રીઓ એમના આવા રદબાતલ પતિઓને ખૂબ પ્રેમો કરતી હોય છે. એમનું લગ્નજીવન સુખી હોય. શું જાણે સ્વર્ગ મળી ગયું, એમ આપણી નજર સામે આનો હાથ પકડીને આવતી હોય ! આખો ગોરધન બોણીમાં આલી દેવાનો હોય એમ આપણા દેખતા પેલાની કાળજીઓ બહુ રાખે.. આપણા જીવો બળી જાય. પેલાની ગળચી પકડવાને બદલે હાથ પકડે છે, એની શરમો ય નહિ આવતી હોય ? અરે બહેન, તું લકવાગ્રસ્ત હોય ને હાથ પકડયા વગર તારાથી ચાલી શકાતું ન હોય, કે રાત્રે તને ખાસ દેખાતું ન હોય તો તું ભીંતના ટેકે ટેકે ચાલ...તારી બાનો કે અમારો ટેકો માંગ, પણ અમારી નજર સામે તું પેલાના હાથની કોણી પકડીને ચાલે છે, એ શું આપણા પવિત્ર ભારત દેશના સંસ્કાર છે ? શું શકુંતલાએ આવા દુષ્યંતને પસંદ કર્યો હતો ? તારામાં કોઇ ટેસ્ટ-બેસ્ટ જેવું છે કે નહિ ? (હું અત્યારે બહુ ગુસ્સામાં હોઉં, એવું લાગતું હોય તો મને ઠારવો ! મને ગરમ દૂધનો ગ્લાસ પીવા આપવો.)

આવા કે ઉપર જણાવ્યા એ કોઇ જોડાની મશ્કરીઓ ન હોય, પણ ગળામાં ઘચરકો તો આવે ને કે, કઇ કમાણી ઉપર આ લોકોએ આવા પાત્રો પસંદ કર્યા હશે ? હાઈટ અને દેખાવ મનુષ્યના હાથની વાત નથી. એ તો જે આયા હોય, એ જ વાપરવા પડે.

પણ કૉમેડી પાત્રોની પસંદગીમાં થતી હોય છે. ટીંગુજીઓને એમના માપનું મળી રહે છે. લાંબી સ્ત્રીઓને લમ્બુ મળી રહે છે. અને એવું થાય તો કોઇનું ધ્યાન ખેંચાતું નથી. કજોડાં આપણે બનાવીએ છીએ. ઉતાવળમાં આડુંઅવળું ગમાડી લઇને મૂળ પદાર્થ ન જોવો, એવું અનેક કિસ્સામાં બનતું હોય, પણ એમાં તકદીરનો દોષ કાઢી શકો. કારણ કે, તમને જાણ નહોતી એ વાતો તમને નડી છે. છોકરો કે છોકરી જોતી વખતે જ્ઞાતિ, ઘરનો વૈભવ, સુંદર દેખાવ, ભણતર, ચાલચલગત અને પૈસા કમાવાની તાકાત જ જોવાની ન હોય.. હાઇટ અને શરીરની ગોળાઇ પણ જોવી જોઇએ. ઑર્ડર મુજબ, સમય જતા ઉપરનું બધું બદલાઇ શકે છે... હાઇટ પર્મેનૅન્ટ છે. સુઉં કિયો છો ?

સિક્સર

''તરૂણ તેજપાલ પણ 'બુધવારની બપોરે'નો ચાહક છે. દાદુ.''લલિત નામના લાડે કહ્યું.

'એ કેવી રીતે ખબર પડી ?'

''જૅલમાં બેઠો બેઠો ય 'પંખો ચાલુ કરવાની'બૂમો પાડે રાખે છે !''

ફિલ્મઃ 'ચા ચા ચા' ('૬૪)

નિર્માતા-દિગ્દર્શકઃ ચંદ્રશેખર

સંગીતઃ ઈકબાલ કુરેશી

ગીતકારઃ નીરજ, ભરત વ્યાસ, મખદુમ મોહિયુદ્દીન

રનિંગ ટાઈમઃ ૧૫ રીલ્સ

થીયેટરઃ અશોક (અમદાવાદ)

કલાકારોઃ ચંદ્રશેખર, હેલન, ઓપી રાલ્હન, બેલા બોઝ, પોલસન, ઈફ્તેખાર, ટુનટુન, વૃજ મોહન, અરુણા ઈરાની, નિકિતા, મૂલચંદ, રાધેશ્યામ, રિડકુ, સુદીપ કુમાર, પ્રદીપ ગુપ્તા, પાછી, ઍડવિના, વિલિયમ, લીલા મિશ્રા, મદન પુરી, ઓમપ્રકાશ, વાન શિપ્લે અને મેરી ચૅમ્બર્સ.

ગીતો

૧. મીઠી મીઠી મધુર મધુર... એક લલી, ઘર સે ચલી - મુહમ્મદ રફી

૨. તુમ સે, માનો ન માનો મુઝે તુમ સે, પ્યાર હો ગયા હૈ - આશા-રફી

૩. એક ચમેલી કે મંડવે તલે, દો બદન પ્યાર કી આગ મેં - આશા-રફી

૪. વો હમ ન થે, વો તુમ ન થે, વો રહેગૂઝરથી પ્યાર કી - મુહમ્મદ રફી

૫. સુબહા ન આઈ, શામ ન આઈ, જીસ દિન તેરી યાદ - મુહમ્મદ રફી

(ગીત નં. ૧, ૨ ભરત વ્યાસ, નં. ૩ મખદુમ મોહિયુદ્દીન અને ૪, ૫ નીરજ)

મને ફિલ્મ 'ચા ચા ચા'જોવાની એ રીતે મઝા પડી ગઈ કે, એની સ્ટારકાસ્ટ તગડી અને આજે ભૂતકાળમાં જઈને એ લોકોને યાદ કરવાની ગમ્મત પડે એવી છે. હીરો ચંદ્રશેખર અને હીરોઈન હેલનની તો પછી ખબર લઈશું, પણ બાકીના બધા ય અહીં ઈંગ્લિશમાં પેલું શું કહે છે... યસ, 'વર્થ મૅન્શન'હતા.

સૌથી પહેલો નાની ઉંમરનો ઓમપ્રકાશ... કેવો સ્વાભાવિક ઍક્ટર હતો! મૂળ નામ ઓમપ્રકાશ છિબ્બર. (જન્મ સ્થળ : જમ્મુ, ૧૯ ડિસેમ્બર, ૧૯૧૯, ૨૧ ફેબ્રૂઆરી, ૧૯૯૮) ભલભલા ઢંકાઈ જાય એવા અભિનયનો સરતાજ. એ તો પાછળના વર્ષોમાં રોતડો થઈ ગયો નહિ તો એની એક્ટિંગ સ્કિલ્સ માટે કોઈ સવાલ નથી. માણસ તરીકે ય ઉમદા હતો. ધાર્મિક ફિલ્મોની હીરોઈન અનિતા ગૂહાનો એ પ્રેમી હતો, પણ ફિલ્મી પ્રેમી નહિ, ફિલ્મોમાં બતાવાય છે એવો પવિત્ર પ્રેમી હતો. એ જાણવા છતાં કે, પાછલી ઉંમરમાં અનિતાને આખા શરીરે કોઢ નીકળ્યો હતો, છતાં ઓમના પ્રેમમાં કોઈ કાંટછાંટ આવી નહિ. ઉપરથી અનિતા માટે મુંબઈના ચર્ચ ગેટ ઉપર એક આલિશાન ફ્લેટ લઈ દીધો. ઓમને પ્રભા નામની પત્ની હતી, પણ કોઈ સંતાનો નહોતા. ૨મી રમવાનો પાગલ શોખ એટલે મુંબઈના રૂપતારા સ્ટુડિયોમાં પોતાની ઓફિસ દોસ્તો સાથે માત્ર રમી રમવા માટે રાખી હતી. ચેમ્બુરના યુનિયન પાર્કમાં રહે અને અશોક કુમારની બાજુનો જ બંગલો, પણ બંને વચ્ચે જિંદગીભર બોલવાના ય સંબંધો નહોતા.

જેણે રાજ કપૂરની 'ફિલ્મ ઍરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ'ઉતાર્યું, એ નિર્માતા-દિગ્દર્શક એક્ટર 'પાછી'પણ આ ફિલ્મ 'ચા ચા ચા'માં દેખાયે રાખે છે. મોંઢા સરખા હોવાને કારણે પૂછવાની જરૂર નહિ પડે કે, ઓમપ્રકાશનો સગો ભાઇ પાછી ક્યો?

એ જમાનાના વિખ્યાત ગીટારિસ્ટ વાન શિપ્લે પણ અહી મહેમાન કલાકાર તરીકે છે. એસ હઝારાસિંઘ, સુનિલ ગાંગુલી, ઍનોક ડૅનિયલ્સ અને વાન શિપ્લે હિંદી ફિલ્મી ગીતોની ધૂન પોતાની ગીટાર, પિયાનો, માઉથ ઓર્ગન કે અન્ય વાજિંત્ર ઉપર વગાડી એની રૅકર્ડ બહાર પાડતા. વાન શિપ્લે મૂળ ધૂનને બદલીને પોતાની રીતે વગાડતો, એ જોઈને શંકરવાળો જયકિશન બગડયો એટલે વાન કહે, 'એમાં હું ખોટું શું કરું છું? ઉપરથી તમારા ગીતોને વધારે સારા બનાવીને મૂકું છું.'ત્યારે જયકિશન તાડુક્યો, 'બેવકૂફ... એટલી જ તાકાત હોય તો એક ફિલ્મી ગીત તો બનાવ...!'

ફિલ્મ 'શોલે'માં સામ્ભા બનતો મૅકમોહન પહેલા 'મૅક'નહતો, 'બ્રજમોહન'હતો. મૂળ નામ તો મોહન માખીજાની, એટલે સિંધી હશે. 'શોલે'માં દેખાય છે એવો પહેલેથી એ શરીરે આવો ટેંટા જેવો જ હતો. હશે નસીબદાર, કારણ કે નહિ દેખાવ, નહિ પ્રભાવ, નહિ શરીર, ને એક્ટિંગ તો એની ૬૦૦ પેઢીઓમાં કોઈને આવડી નહિ હોય, છતાં એ વખતનો ફિલ્મોમાં ચાલ્યો આવતો હતો. જોય મુકર્જી-સાયરા બાનુની ફિલ્મ 'આઓ પ્યાર કરે'માં જોયના ચાર દોસ્તો પૈકીનો એક સંજય (જે પાછળથી ધી ગ્રેટ સંજીવ કુમાર બન્યો) અને બીજો આ બ્રજમોહન. દસેક વર્ષ પહેલાની હીરોઈન રવિના ટંડનનો એ સગો મામો થાય. ૧૦ મે, ૨૦૧૦ના રોજ એ ફેફસાના કેન્સરથી ગુજરી ગયો, એ પછીની પ્રાર્થના સભામાં સ્ટુડિયોના જૂના સ્પોટ બોય્ઝથી માંડીને અમિતાભ બચ્ચને પણ હાજરી આપી હતી, બહુ ઓછા માની શકશે કે, મૅકમોહનનો ઈંગ્લિશ બોલવા અને લખવા ઉપર સજ્જડ કમાન્ડ હતો. મારી જેમ, મૅકમોહન પણ 'રીડર્સ ડાયજેસ્ટ'નો પાગલ ચાહક હતો. લખનૌમાં ભણતો ત્યારે એ સુનિલ દત્તનો ક્લાસમેટ હતો.

ફિલ્મ 'જ્હૉની મેરા નામ'માં જે પૂજારીની દીકરીનું પ્રાણ-પ્રેમનાથ અપહરણ કરાવી છે, તે 'મોસે મોરા શ્યામ રૂઠા...'વાળો પૂજારી 'રાધેશ્યામ'હતો, જે મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં પૂજારી જ બન્યો હતો. એક જમાનામાં આશા પારેખ જેવી દેખાતી એક્ટ્રેસ-ડાન્સર બેલા બોઝ અને તદ્ન નવીસવી આવેલી અરુણા ઈરાની પણ અહીં છે. ઓપી રાલ્હન રાજેન્દ્ર કુમારનો સાળો થાય, જેણે રાજેન્દ્ર સાથે 'ગહેરા દાગ'અને 'તલાશ'બનાવ્યા અને ધર્મેન્દ્ર સાથે 'ફૂલ ઔર પથ્થર'બનાવ્યું હતું. એ સમયની મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં પેલો વ્હેંતીયો કૉમેડિયન દેખાતો હતો, જે મિજાજનો ગરમ હોય એનું નામ રિડકુ.

આપણા સહુની ખૂબ ફેવરિટ ડાન્સર હેલન સાથે બનેલી આ સત્યઘટના છે :

પ્રેમ નારાયણ અરોરા નામનો એક બુઢ્ઢો દિગ્દર્શક ગમે તેમ કરીને સાવ કૂમળી ઉંમરની હેલનને ફસાવવામાં સડસડાટ સફળ થઈ ગયો. આ છોકરીના ફાધર એગ્લો-ઈન્ડિયન હતા. નામ જયરાજ, પણ હેલનની બર્મીઝ મમ્મીએ ઈંગ્લેન્ડના ધોળીયા રિચાર્ડસન સાથે લગ્ન કરી લીધા. હેલનને એનો આ ફાધર ગમ્યો કે નહિ, નથી ખબર પણ એનું નામ ગમી ગયું, એટલે અસલી બાપ જયરાજને બદલે આ રિચાર્ડસનનું નામ પોતાના નામની સાથે જોડી દીધું. એ પછી તો એની માં એમના જ ડ્રાઇવર સાથે ભાગી ગઈ એટલે હેલને માં ને ય છોડી દીધી. (બેવકૂફ ડ્રાઇવર હેલનને બદલે એની માંને ભગાડી ગયો, એટલે હેલને માં ને નહોતી છોડી...) માં ના લક્ષણો ઉપર પહેલેથી એ નારાજ તો હતી જ! એકની સામે બે ફ્રીની સ્કીમ હેઠળ, એકાદ-બે ભાઈ-બહેનો ય હતા... એમને ય કાઢી મૂક્યા.

એટલે આ પી.એન. અરોરાને ચાન્સ ઝડપથી મળી ગયો. હેલન પાસે એ પોતાના ઉપર પ્રેમપત્રો લખાવતો. સંખ્યા ૭૦૦થી વધારે થઈ ગઈ, એ દરમ્યાન કમાય હેલન ને વાપરે આ ડોહો... હેલનમાં બુદ્ધિ ફૂટી નીકળી ને કાઢી મૂક્યો તો પેલાએ રીતસર ફિલ્મી ઢબે બ્લેક મેઈલિંગ શરૂ કરી દીધું. ડોહો ખિસ્સામાં ૭૦૦ પ્રેમપત્રોનો થોકડો લઈને ફરવા માંડયો. મજબૂર હેલનને એ મારઝૂડ તો રોજ કરતો. હેલનનો નજીકનો દોસ્ત શમ્મી કપૂર મદદ કરવા જાય ખરો, પણ એ મદદ આના બ્લેક-મેઈલિંગ સામે ટૂંકી પડતી. હેલનને પૈસે ટકે ડોહાએ તદ્ન ખલ્લાસ કરી નાંખી, એટલે સુધી કે, જે ફલેટમાં એ રહેતી હતી એને ય સરકારે જપ્ત કરી લીધો.

આંકડો તો મને ય સાચો લાગતો નથી, પણ હેલને ૭૦૦થી વધારે ફિલ્મોમાં કામ કર્યું છે, એવું ઈન્ટરનેટ કહે છે, ભ'ઈ! 'મૂછેં હો તો નથ્થુલાલ જૈસી...'એ તકીયા કલામ ઉપર અમિતાભ બચ્ચન ફિલ્મ 'શરાબી'માં કોમિક ઊભું કરે છે, એ દ્રશ્યમાં બચ્ચન ચમચાગીરી કરવા એનો આખો સ્ટાફ ખોટી મૂછો ચોંટાડીને આવી જાય છે, એમાં 'સક્સેના સા'બા... આપ ભી...?'જેને કહે છે, એ ચંદ્રશેખર. આ ફિલ્મ 'ચા ચા ચા'એણે ઉતારી હતી. '૬૦ના દશકમાં ચંદ્રશેખર દારાસિંઘ અને કામરાન (આજની ડાન્સ ડાયરેક્ટર ફરાહ ખાન અને કોમેડીયન સાજીદખાનનો પિતા) સાથે સાઈડ-હીરો તરીકે એ આવતો.

ચંદ્રશેખર ક્યારેય સારો એક્ટર બની જ ન શક્યો એટલે આમ તો ઠેઠ '૪૦ના દશકમાં હિંદી ફિલ્મોમાં આવી ગયો હતો, છતાં એ ગૌરવ લઈ શકે, એવી કોઈ ફિલ્મ નહિ. દારાસિંઘ અને રણધાવાના સાઈડી તરીકે '૬૦ના દશકમાં બહુ આવ્યો. તકદીરનું ય સ્તર નીચે જતું ગયું, એમાં તો એ સાઈડીને બદલે એક્સ્ટ્રામાં આવવા માંડયો. છતાં ય, નસીબ ક્યાંક સાથ આપતું હોય તો ટ્રાય કરી જોવામાં એણે મહેનત બહુ કરી હશે... સફળ ક્યાંય ન થયો.

નહિ તો હીરો તરીકે એને પહેલો ચાન્સ આપનાર વ્હી. શાંતારામ હતા, જેમણે ફિલ્મ 'સુરંગ'માં તક આપી.

દિલીપ કુમાર અને ચંદ્રશેખરની ફિલ્મી કારકિર્દી એક જ ફિલ્મથી શરૂ થઈ. ફિલ્મ 'જ્વારભાટા'દિલીપ કુમારની સૌથી પહેલી હતી, એ જ ચંદ્રશેખરની પહેલી હતી. એ મૂળ હૈદ્રાબાદ-આંધ્રપ્રદેશનો હતો. હજી એ જીવિત છે, પણ છેલ્લે '૩-ઈડિયટ્સ'માં કામ કર્યા પછી નિવૃત્તિ લઈ લીધી. હવે ગરીબ બની ગયેલા જૂના જમાનાના ફિલ્મ કલાકારો માટે એણે એક સંસ્થા ઊભી કરી અને ખૂબ સુંદર કામ પણ કર્યું.

આ ફિલ્મ વિશે લખવાનું હેલન ઉપરાંતનું મુખ્ય કારણ હતું. સંગીતકાર ઈકબાલ કુરેશી. ખૂબ સારો સંગીતકાર હોવા છતાં ઈકબાલ કુરેશીનું પત્તું જ ન ચાલ્યું. લતા મંગેશકરનો ઈકબાલે ભાગ્યે જ ઉપયોગ કર્યો છે. ફિલ્મનું નામ યાદ આવતું નથી, પણ ઈકબાલના કમ્પોઝીશનમાં લતાએ ગાયેલું 'યાદ સુહાની તેરી, બની જીંદગાની મેરી, ઓ સાજના... આહાહાહાહા'એ ગીત મને ગમે છે. તમે જુઓ તો ખરા કે, માંડ ૮-૧૦ ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું પણ કેવું મધુરું! આજ સુધી, 'લવ ઈન સિમલા, પંચાયત, ચા-ચા-ચા, યે દિલ કિસ કો દૂં?, બનારસી ઠગ, બિંદીયા, ઉમર કૈદ, કવ્વાલી કી રાત...'

હિંદી ફિલ્મોમાં કવ્વાલી બનાવવામાં હજી સુધી સંગીતકાર રોશનનો કોઈ સાની થયો નથી, પણ ફિલ્મો વધુ મળી હોત તો ઈકબાલ કુરેશી રોશનની નજીક પહોંચી શક્યો હોત. 'કહેનેવાલે તૂ ભી કહે દે, જો દિલ કી બાત હૈ, કવ્વાલી કી રાત હૈ...'બાકી આ ફિલ્મ 'ચા ચા ચા'માં રફી સાહેબ પાસે ગીતો ગવડાવીને કેવી કમાલો આ માણસ કરતો ગયો છે? જરા યાદી ઉપર નજર તો ફેરવો.

મોટા ભાગે ઝભ્ભો અને લુંગી પહેરતા સાડા છ ફૂટ લાંબા ઈકબાલ કુરેશી પોતાના જ ગીતોની ચોરી કરવામાં માહિર હતા. મનોજ કુમારવાળી ફિલ્મ 'બનારસી ઠગ'માં લતા-રફીનું 'આજ મૌસમ કી મસ્તી મેં ગાયે પવન, સનસનાસનસનન...'આની આ જ ધૂન ઉઠાવીને ફિલ્મ 'ચા ચા ચા'માં ગોઠવી દીધી, 'એક ચમેલી કે મંડવે તલે...'એવું જ નકશીકામ એન. દત્તાએ પોતાની જ ફિલ્મ 'મોહિની'નું 'ક્યા ક્યા ન સહે તુમને સિતમ મહેલોં કી રાની....'ની બેઠી ધૂન ઉઠાવીને 'ધૂલ કા ફુલ'માં રફીએ જ ગાયેલું, 'તું હિંદુ બનેગા ન મુસલમાન બનેગા...'માં ઠઠાડી દીધી હતી. રડી તો પડાય ત્રીજા ગીતમાં કે સંગીતકાર રવિએ પણ ૧૯૬૦માં એ જ રફી પાસે આ જ ધૂન પર ત્રીજું ગીત ગવડાવ્યું, 'ગમ હો કે સિતમ તુ કભી આંસુ ન બહાના...'

રૉક-એન-રોલ, જર્ક, બોલડાન્સ કે ચા-ચા-ચા ધોળીયાઓનું જોઈ જોઈને આપણી ફિલ્મોમાં ય છૂટથી આવવા માંડયા. ખોટું નહિ બોલાય કે, આપણે તો કેવળ નકલ કરતા હતા પણ કોઈક અપવાદોને બાદ કરતા મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં આવા ડાન્સ પરફેક્શનથી થતા હતા. 'ચા ચા ચા'ને વધારે ફેમસ કર્યા ઉષા ઉથુપે ફિલ્મ 'શાલિમાર'માં 'વન-ટુ ચાચાચા, ક્રોસ ટુ ચાચાચા...'ગીતથી. હકીકતમાં 'ચા-ચા-ચા'વન-ટુ બીટ્સનો નહિ, ટુ-થ્રી ચાચાચા અને ફોર એન્ડ વન ટુ થ્રી ચાચાચા બીટ્સથી શરૂ થાય. 'વન-ટુ ચાચાચા'માં ડાન્સરો ટાઈમિંગ જાળવવામાં ગોથા ખાઈ જાય, માટે એ સૂચિત નથી.

સાવ અંધારામાં ન રહીએ, માટે આ સુંદર ડાન્સની થોડી ઘણી સમજ મેળવી લઈએ. 'ચા-ચા-ચા'ડાન્સ મૂળ ક્યુબાનો. (ફિડેલ કાસ્ટ્રોવાળું ક્યુબા) ૧૯૫૩માં ક્યુબાના સંગીતકાર ઍન્રિક જૉરિને શોધ્યો હતો. (સ્કેન્ડિનેવિયન દેશો ઉપરાંત મૅક્સિકો કે ક્યુબામાં પણ ઈંગ્લિશ 'જે'નો ઉચ્ચાર 'ય'થાય છે, એટલે 'યૉરિન'પણ બોલાય.)

આ ડાન્સ ક્યુબન, લેટિન પોપ કે લેટીન રૉક મ્યુઝિક ઉપર જ કરી શકાય. બૅઝિક્લી, આ બોલરૂમ ડાન્સ હોવાથી જાહેરમાં (કે આજની આપણી ફિલ્મમાં કર્યો છે, એમ પહાડના મેદાનોમાં ન થાય. કરો તો પોલીસ પકડી જતી નથી, પણ આ બેઝિક્સની જાણ હોય તો બા ન ખીજાય! ચંદ્રશેખરના ખાતે જમા થાય એવી એક વાત ખરી કે, આ ફિલ્મના ટાઈટલ પ્રમાણે પૂરી ફિલ્મમાં એ ડાન્સના આ પ્રકારને વળગી રહ્યો છે. માત્ર નામ રાખવા ખાતર જ રાખી દીધું નથી. બાકી ફિલ્મ તો કેવી ઢંગધડા વગરની બનાવી હશે, એની તો ચર્ચા કરવી ય બેહૂદી છે. ચંદ્રશેખર હરિજન અંધ યુવાન છે, જેના પ્રેમમાં હેલન પડે છે, પણ એ હરિજન હોવાને કારણે હેલનના પિતા ઓમપ્રકાશ લગ્ન કરાવી આપવાની ના પાડે છે. હેલનના જ પ્રયત્નોથી અંધ ચંદ્રશેખર ફિલ્મની શરૂઆતમાં જ દેખતો થઈ જાય છે, પણ છેલ્લે એ પોતે લંગડી થઈ જાય છે અને ચંદ્રશેખરની પ્રાર્થનાઓથી એ પાછી ચાલતી થઈ જાય છે. તમારા બે ય ની ભલી ચમન/ચમની... આમ જ આંખો અને પગ આવી જતા હોત તો દેશના એકોએક મંદિરોમાં ભક્તોની લાઈનો ઓછી થતી ન હોત! છેવટે આડાઅવળા પ્રસંગો ઊભા કરીને આપણે છૂટીએ છીએ.

(સીડી સૌજન્ય : શ્રી ભરત દવે- સુરત)

* અલાઉદ્દીનની વાર્તામાં જીનની ચોટલી આટલી લાંબી કેમ છે?

- તરૂણ તેજપાલને પૂછો.

(કાશ્મિરા દાતણીયા, અમદાવાદ)

* ડિમ્પલ કાપડીયાના મીણબત્તી બિઝનેસને પ્રમોટ કરવા તમે કાંઈ નહિ કરો?

- મીણબત્તીઓ પોતે દાઝે છે ને અડવા જઈએ તો બીજાને ય દઝાડે છે... ડિમ્પુનું રોકાણ મીણબત્તીમાં ને આપણું ડિમ્પલમાં...! ધેટ્સ ઓલ!

(પી.સી. શાહ - સુડા સુરત)

* ભારતને બારે માસ સતાવતો પ્રશ્ન... મોંઘવારીનો..! એને નાથવાનો કોઈ રામબાણ ઈલાજ ખરો?

- ચોરી કરવી જ પડે એમ હોય... તો ઍન્જોય કરો!

(રમેશ સુતરીયા-ટ્રોવા, મુંબઈ)

* હું મારા ગોરધનને 'પંખો બંધ કરો... બંધ કરો'કીધે રાખું છું ને તોય નથી કરતા. તો શું કરવું?

- ચલો, પૂરા ગુજરાતમાં એક તો નીડર ગોરધન નીકળ્યો!

(મયૂરી ભાવેશ વોરા, જોરાવરનગર)

* ફિલ્મ 'બૉબી'માં રિશી કપૂરને બદલે તમે હોત તો?

- તો એ કૉમેડી ફિલ્મ ગણાઈ હોત!

(દેવેન્દ્ર શાહ, વડોદરા)

* મેં આવતો જન્મ મધ્ય પ્રદેશના સરકારી કારકૂનનો માંગ્યો છે... તમે?

- તમારા આસિસ્ટન્ટનો!

(જી.એન. પરીખ, વડોદરા)

* 'નિર્મલ બાબા'ની જેમ તમે 'અશોક બાબા'બની જાઓ તો?

- પછી હું નિર્મલ ન રહું.

(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* કહે છે કે, મેનકા ગાંધીના ઘરે ૨૯-કૂતરાઓ છે. તો એમના દરવાજે કયું બોર્ડ હોવું જોઈએ?

- ''શેઠાણીથી ચેતો''.

(મધુકર પી. માંકડ, જામનગર)

* તમારા પત્ની માથામાં તેલ નાંખે તો એમને તમે કાઢી મૂકો ખરા?

- મેં તો એવી પડોસણોને ય કાઢી મૂકી છે.

(જીતેન્દ્ર જી. કેલા, મોરબી)

* આ જગતમાં જીવવું કેવી રીતે?

- મર્યા વગર.

(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી-વલસાડ)

* 'બુધવારની બપોરે'આપની કૉલમનું નામ છે, એમાં સવારે કે સાંજે કેમ નહિ?

- સવાર-સાંજ તો મારે બુધ્ધિવાળા કામો કરવાના હોય કે નહિ?

(અખિલ બી. મહેતા, અમદાવાદ)

* તમે 'વાયા વિરમગામ'વાળાને પહેલા જવાબો આપો છો... એવો નિયમ ખરો?

- તમારૂં વડોદરૂં વાયા વિરમગામ થઈને આવે?

(જતિન ઉ. કવિ, વડોદરા)

* લેખકો પોતાની આત્મકથામાં અસલી વાતો છૂપાવે છે... શું કારણ?

- આત્મકથા આત્મરતિની કક્ષાએ પહોંચતી હોવાથી આવું બને છે.

(અનિલ એચ. રાઠોડ, નવસારી)

* બળાત્કારીઓને ફાંસીની સજા આપવામાં સરકાર ખચકાય છે કેમ?

- દિલ્હીમાં એક કૉન્ટેક્ટ કાફી છે!

(મનિષા ખીલોશીયા, પોરબંદર)

* ઉછીના લઈ જનારની યાદશક્તિ કેમ જતી રહે છે?

- આ હિસાબે મારા તો લાખ રૂપિયા ગયા જ ને? ...કે તમને યાદ છે??

(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* આપણી શાસન પ્રણાલિમાં રાષ્ટ્રપતિના હોદ્દાનું શું મહત્ત્વ છે?

- એ એકલા રાષ્ટ્રપતિ જ જાણે છે!

(જેરામ ટી. વાલાણી, અમદાવાદ)

* તમારું પુસ્તક 'બ્લૅક લૅબલ'વાંચ્યું.... પણ 'રેડ ર્લબલ'ના નશા વિશે સુઉં કિયો છો?

- 'બ્લૅક ર્લબલ'ને ગુજરાતમાં વાંચી શકાય...!

(મયંક સુથાર, મોટી ચીચણો-મોડાસા)

* આપ રહેતા ત્યારે 'અખબારનગર''પસ્તીનગર'તરીકે ઓળખાતું... હવે મોટા ભાગના પત્રકારો તો ત્યાંથી ખાલી કરી ગયા છે... હવે એને શું નામ આપવું?

- થૅન્ક ગૉડ... હવે ત્યાં કેવળ વાચકો બચ્યા છે!

(સુબોધ વ્યાસ, અમદાવાદ)

* સ્ત્રીઓનો સૌથી મોટો અવગુણ ઈર્ષા, તો પુરૂષોનો?

- પ્રત્યેક નૉર્મલ પુરૂષ બીજી સુંદર સ્ત્રીના ગોરધનની ઈર્ષા કરે છે.

(દિનેશ જોષી, દહીંસર)

* આપને ઈશ્વરે દિમાગ તો સારું આપ્યું છે... 'ઍનકાઉન્ટર'માં આપનો ફોટો પણ છપાય તો ખબર પડે, દેખાવમાં કેમનું છે?

- મારા તો દિમાગના ફોટા ય સારા નથી આવતા!

(કુ.પી.ડી. કોટક, રાજકોટ)

* અંગ્રેજો સામે ઉપવાસ કરનાર ગાંધીબાપુનું વજન ઘટી જતું હતું, જ્યારે આજના ઉપવાસી નેતાઓ ઉપવાસ પછી તગડા કેમ દેખાય છે...?

- કોઈનો એવો સ્વભાવ...!

(એન.યુ. વહોરા-માસ્તર, જરોદ-વડોદરા)

* વિદ્યા બાલન... 'ડર્ટી પિક્ચર'.. 'કહાની'... હવે અમારો પુત્ર પણ કહે છે, ''મમ્મી, આ ફિલ્મમાં તો વિદ્યા બાલન છે... જોવા ન જતા...!''

- સાઉથમાં હીરોઇનોના રીતસરના મંદિરો હોય છે... હું ચિંતામાં છું કે, આપણા વાળા સની લિયોનનું મંદિર બાંધશે, એમાં મૂર્તિ કેવી મૂકશે?

(શશીકાંત ઝીંઝુવાડીયા, અમરેલી)

* આપ એક સેલિબ્રિટી છો, તેથી સૂચન છે કે, કોઈ સ્ત્રી-ચાહકના પ્રેમમાં પડી જઈ તમારા પત્નીને અન્યાય તો નહિ કરો ને?

- હું કોઈને અન્યાય નહિ થવા દઉં.

(ફિરોઝ ડી. ગાર્ડ, અમદાવાદ)

* 'જે સારા હોય છે, તેની દશા સારી હોતી નથી!'સહમત છો?

- હા... હમણાં હમણાંથી ચક્કર બહુ આવે છે!

(પ્રવિણ કક્કડ, રાજકોટ)

* દેવ આનંદ, સલમાન ખાન અને અશોક દવે... આ ત્રણેમાં વધુ હૅન્ડસમ કોણ?

- અફ કોર્સ, અશોક દવે જ! તમારે શું કામ મારી સાથે સંબંધો ખરાબ કરવા?

(સુમન વડુકૂળ, રાજકોટ)

* હેમા માલિની, જયા બચ્ચન ને રેખા... તો પછી ડિમ્પલને રાજ્યસભામાં સ્થાન કેમ નહિ?

- પેલી ત્રણે તો મૂઇ નવરીઓ છે...!

(આકાશ એસ. પંડયા, અમરેલી)

ઍનકાઉન્ટર 17-11-2013

મિસ્ટર બફાટ

બોમ્બે ટોકીઝનું મશાલ ('૫૦)

ઍનકાઉન્ટર : 24-11-2013

ઘેર બનાવેલી ચૉકલેટ

'મિલાપ'('૫૫)

ઍનકાઉન્ટર : 01-12-2013

રીસૅપ્શનમાં કૉમેડી

કરોડપતિ ('૬૧)

ઍનકાઉન્ટર : 08-12-2013

બૅન્ક લૂંટાઇ કે...?

અમદાવાદના એ થિયેટરો ભાગ-૨

ઍનકાઉન્ટર : 13-10-2013

એક અનોખી પ્રેમકથા

અમદાવાદના એ થીયેટરો (૩)

ઍનકાઉન્ટર : 20-10-2013

ગાડીની ચાવી ગાડીમાં રહી જાય ત્યારે...

કાગડી દહીંથરૂં લઇ ગઈ...

'ચા ચા ચા' ('૬૪)

ઍનકાઉન્ટર : 15-12-2013